בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(רעדאגירונג) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 4: | שורה 4: | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דער סידור איז געפונען געווארן דורך א מאן פון דער האַזאַראַ־מינאריטעט, וואס האט עס געגעבן צו א לאקאלן אפגאנער פירער קאַרים כאַלילי. כאלילי האט דאס דערקענט אלס הייליג און דאס איינגעוויקלט אין א טוך און אריינגעלייגט אין א ספּעציעל געמאכטער הילצערנער קאסטן{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=‘Most exciting find in a millennium’: Oldest Hebrew book goes on display in DC|זייטל=JNS.org|דאטום=סעפטעמבער 30, 2024|אדרעס=https://www.jns.org/most-exciting-find-in-a-millennium-oldest-hebrew-book-goes-on-display-in-dc/}}}}. | |||
דער וועג ווי דאס כתב-יד האָט פארלאזט אפגאניסטאן איז אומבאקאנט. מ'גלייבט אז עס איז מסתמא ארויסגעשמוגלט געווארן נאך דעם ווי די [[טאליבאן]] האט איבערגענומען באמיאן אין סוף 1998. עס זענען געווען פארשידענע פארזוכן צו פארקויפן דאס כתב-יד אין די פאראייניגטע שטאטן און אייראפּע צווישן 1998 און 2001, ביז עס איז "אומבאקאנט" פארקויפט געווארן אין לאנדאן אין הערבסט 2001 צו א פּריוואטן זאמלער, וועלכער האט עס געהאלטן מער ווי צען יאר. | דער וועג ווי דאס כתב-יד האָט פארלאזט אפגאניסטאן איז אומבאקאנט. מ'גלייבט אז עס איז מסתמא ארויסגעשמוגלט געווארן נאך דעם ווי די [[טאליבאן]] האט איבערגענומען באמיאן אין סוף 1998. עס זענען געווען פארשידענע פארזוכן צו פארקויפן דאס כתב-יד אין די פאראייניגטע שטאטן און אייראפּע צווישן 1998 און 2001, ביז עס איז "אומבאקאנט" פארקויפט געווארן אין לאנדאן אין הערבסט 2001 צו א פּריוואטן זאמלער, וועלכער האט עס געהאלטן מער ווי צען יאר. | ||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
==באדייט== | ==באדייט== | ||
דער | דער אפגאנער סידור ווערט גערעכנט ווי דער עלטסטער באַקאנטער אידישער ספר. זיין עלטער פון בערך 1300 יאָר שטופּט צוריק דעם געשיכטע פון אידישע ספרים מיט בערך 200 יאָר. פאַר פארשער פון אידישע ספרים האָט די אַנטדעקונג געבראַכט די פריסטע באַווייזן פון אַ געבונדענעם אידישן ספר. עס זענען שוין פון פריער געווען באקאנט עלטערע אידישע כתבים, אָבער זיי זענען אלע אויף מגילות, אַ שטייגער ווי די [[מגילות ים המלח]]. | ||
דער קוויר אַנטהאַלט טעקסטן וואָס זענען פאַרגעשריבן געוואָרן פאַר דער צייט פון [[רב עמרם גאון]], וואָס האָט מחבר געווען א "סדר תפילות של כל השנה" אין מיטן די 800ער יאָרן. זיין אינהאַלט און סטרוקטור פאָרשלאָגן אַ גאַנץ נייע דאַטן־באַזע פאַר געלערנטע אין אידישער ליטורגיק און העברעאישער קאָדיקאָלאָגיע. דאָס בוך גיט אויך איינזיכטן אין דעם לעבן פון אידן אין אַפגאַניסטאַן און אויף די אַלטע זייַדענע וועגן. די אַנטדעקונג אונטערשטרייכט ווי וויכטיג די ראיאן איז געווען אין דער געשיכטע פון מיטל־מזרח, אינער־אזיע און צפון־אינדיע, און די אלטע פאַרבינדונג פון אפגאניסטאן מיט קולטורן און רעליגיעזע טראדיציעס. | דער קוויר אַנטהאַלט טעקסטן וואָס זענען פאַרגעשריבן געוואָרן פאַר דער צייט פון [[רב עמרם גאון]], וואָס האָט מחבר געווען א "סדר תפילות של כל השנה" אין מיטן די 800ער יאָרן. זיין אינהאַלט און סטרוקטור פאָרשלאָגן אַ גאַנץ נייע דאַטן־באַזע פאַר געלערנטע אין אידישער ליטורגיק און העברעאישער קאָדיקאָלאָגיע. דאָס בוך גיט אויך איינזיכטן אין דעם לעבן פון אידן אין אַפגאַניסטאַן און אויף די אַלטע זייַדענע וועגן. די אַנטדעקונג אונטערשטרייכט ווי וויכטיג די ראיאן איז געווען אין דער געשיכטע פון מיטל־מזרח, אינער־אזיע און צפון־אינדיע, און די אלטע פאַרבינדונג פון אפגאניסטאן מיט קולטורן און רעליגיעזע טראדיציעס. | ||
==היינטיגער אָרט און פארוואלטונג== | ==היינטיגער אָרט און פארוואלטונג== | ||
דער אפגאנער ליטורגישער קווייער געפינט זיך היינט אין דער זאמלונג פון דער מוזעום פון דער ביבל אין וואשינגטאן, די.סי.. די מוזעאום | דער אפגאנער ליטורגישער קווייער געפינט זיך היינט אין דער זאמלונג פון דער מוזעום פון דער ביבל אין וואשינגטאן, די.סי.. אין 2014 איז עס געווען אויף א קורצער צייט אויף אויסשטעל אינעם '[[ביבל לענדער מוזעאום]]' אין ירושלים{{הערה|{{ערוץ7|חזקי ברוך|הסידור העתיק בעולם נחשף לציבור|284229|סעפטעמבער 18, 2014}}; | ||
{{nrg|דליה מזורי|עושה עלייה: הסידור הקדום בעולם יוצג בארץ|622/523|סעפטעמבער 15, 2014|11|2}}; | |||
[https://col.org.il/news/85248 סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל], חב"ד און ליין; | |||
[https://www.hidabroot.org/article/77366 סידור בן 1,200 שנה יוצג בישראל למשך חודש בלבד - הידברות]; | |||
{{כיכר השבת|יוסי נכטיגל|בסידור העתיק: פיוטים ומאה ברכות|125825|אקטאבער 4, 2013}}}}. די מוזעאום אין וואשינגטאן האט אויפגעשטעלט אַן אויסשטעלונג מיטן נאמען "הייליגע ווערטער: אנטפּלעקן דאס פריסטע העברעאישע בוך", וואס האט זיך געעפנט אין סעפּטעמבער 2024 און האט געדויערט ביז 12טן יאנואר 2025. אין מערץ 2025 איז די אויסשטעלונג אריבערגעפירט געווארן צו דער ביבליאטעק פון דער אידישער טעאלאגישער סעמינאר אין ניו־יארק, וואו עס וועט בלייבן ביז 17טן יולי 2025. | |||
די מוזעאום האט אויסגעארבעט א קאסטאדיאנער־אפּמאך מיט פארשטייער פון די אפגאנער אידן און פון דער פריערדיגער דעמאָקראַטיש־ערוויילטער רעגירונג פון אפגאניסטאן, כדי צו פארזיכערן צוטריט פאר יעדן, בפרט פאר דער פארשפּרייטער אפגאנער אידישער קהילה. די מוזעאום פּלאנירט צו צושטעלן הויך־קוואַליטעט רעפּליקעס פאר דער אידישער קהילה און פאר וויכטיקע קולטור־אינסטיטוציעס אין אפגאניסטאן. | די מוזעאום האט אויסגעארבעט א קאסטאדיאנער־אפּמאך מיט פארשטייער פון די אפגאנער אידן און פון דער פריערדיגער דעמאָקראַטיש־ערוויילטער רעגירונג פון אפגאניסטאן, כדי צו פארזיכערן צוטריט פאר יעדן, בפרט פאר דער פארשפּרייטער אפגאנער אידישער קהילה. די מוזעאום פּלאנירט צו צושטעלן הויך־קוואַליטעט רעפּליקעס פאר דער אידישער קהילה און פאר וויכטיקע קולטור־אינסטיטוציעס אין אפגאניסטאן. | ||
| שורה 29: | שורה 33: | ||
*https://www.afghanim.co.il/תערוכה-על-סידור-התפילה-האפגני | *https://www.afghanim.co.il/תערוכה-על-סידור-התפילה-האפגני | ||
*{{JDN||סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל|393339}} | *{{JDN||סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל|393339}} | ||
*{{בחדרי חרדים|יונה שוב|התרגשות: הסידור העתיק בעולם נחשף בירושלים|153515|סעפטעמבער 19, 2014}} | *{{בחדרי חרדים|יונה שוב|התרגשות: הסידור העתיק בעולם נחשף בירושלים|153515|סעפטעמבער 19, 2014}} | ||
*{{nrg|אלכס דורון|סידור תפילה בן 1,200 שנה נמצא בידי אספן|511/205|אקטאבער 4, 2013|1|2}} | *{{nrg|אלכס דורון|סידור תפילה בן 1,200 שנה נמצא בידי אספן|511/205|אקטאבער 4, 2013|1|2}} | ||