אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:רמב"ם"

'''ר'''בי '''מ'''שה '''ב'''ן '''מ'''ימון ('''רמב"ם''') איז איינער פון די באדייטנדסטע פערזענליכקייטן אין דער אידישער געשיכטע, פון גרעסטן איינפלוס אין אידנטום, באקאנט אויך אין דער אלגעמיינער געשיכטע פון [[פילאזאפיע]] אלס "מיימאנידעס". דער רמב"ם איז געבוירן געווארן אין [[קארדאווא]], [[שפאניע]] שבת ערב פסח 1:20 אזייגער נאכמיטאג ד'תתצ"ה/ח (1135/8; דרייסיג יאר נאך [[רש"י]]'ס פטירה) און איז נפטר געווארן אין פאסטאַט, [[מצרים]] [[כ' טבת]] ד'תתקס"ה (1204), און ער ליגט אין טבריא.

== ביאגראפיע ==

דעם רמב"ם'ס יחוס ציט זיך פון [[רבי יהודה הנשיא]]… פון [[דוד המלך]], און ער שטאמט פון דורות לומדים. צום ענד פון זיין פּירוש אויף משניות שרייבט ער: "אני משה בן מיימון הדיין ברבי יוסף החכם בר' יצחק הדיין בר' יוסף הדיין בר' עובדיה הדיין ברבי שלמה הרב רבי עובדיה הדיין". צום סוף ספר מלחמת מצוה שטייט בן הרשב"ץ. זיין פאטער, דיין אין דער שטאט קארדאווא, האט געמאכט פּירושים אויף גמרא. אין דער הקדמה צו זיין פּירוש אויף משניות, אנהייב סדר זרעים שרייבט דער רמב"ם "וקבצתי כל אשר בא לידי מפּירושי אדוני אבי ז"ל", און איך האב צונויף געזאמלט אלץ וואס איז מיר געקומען אין האנד פון מיין פאטער'ס פּירושים. זיין ברודער דוד איז אומגעקומען אין א שטורם אויפן ים. ער האט געהאט א בן יחיד אברהם פון זיין צווייטער פרוי. אגב, זיין פרוי'ס ברודער האט חתונה געהאט מיט זיין שוועסטער.

דער רמב"ם איז געווען א מקובל. ער האט אפילו געוויסט וועגן "קץ". דער "מגדול עוז", רמב"ם, הלכות יסודי התורה, פּרק א' דערציילט אז ער האט געזען אַן אלטע פּארמעטענע מגילה אויף וועלכער עס איז געווען געשריבן: "אני משה ב"ר מימון כשירדתי לחדרי המרכבה, בינותי בענין הקץ…", איך משה ב"ר מיימון, ווען איך האב אריינגעדרונגען אין די פארבארגענע סודות פון הימלישקייט, האָב איך פארשטאנען דעם ענין פון דער גאולה.

===משנה תורה===

{{הויפט ארטיקל|משנה תורה}}

דער רמב"ם האט אויסגעמיטן די אלע קשיות און תירוצים און שקלא וטריא'ס וואס זענען פארהאן אין גמרא און ער האט געגעבן נאר דעם תמצית פון דער הלכה; דאס ספר "משנה תורה" איז געשריבן אין א קלארן העברעאישן משנה־סטיל, אזוי אז יעדער זאל עס קענען פארשטיין.

אין אנהייב פון [[משנה תורה]] גיבט דער רמב"ם אויך אלס "הלכה" געוויסע פילאזאפיש־רעליגיעזע עיקרים און לימודים וועגן דער געטליכקייט, גוטער אויפפירונג פון מענטש, הנהגות אין עסן, קליידונג, היגיענע וכדומה; דאס האט דער רמב"ם אנגערופן ספר המדע. דער רמב"ם שרייבט אין זיין הקדמה, אז ער האט דעם משנה תורה מחבר געווען, ווייל די צרות זענען געווארן גרויס און קיינער האט נישט קיין צייט און עס איז שווער צו לערנען די גמרא און די פירושים פון די [[גאונים]], און ער האט דעריבער געגעבן פאר דעם פאלק דאס ספר, כדי נאכדעם ווי מען האט געלערנט תורה וועט מען דורכלערנען דאס ספר און וויסן אלע הלכות.

מען רופט געווענליך נישט דאס ספר "משנה תורה" נאר מיטן צונאמען, "דער רמב"ם", למשל, "דער רמב"ם פסק'נט" וכדומה.

===מורה נבוכים===

{{הויפט ארטיקל|מורה נבוכים}}

דעמאלט איז געווען א צייט פון אויפלעבונג פון [[פילאזאפיע]] און וויסנשאפטן אין די [[אראבישע לענדער]] וועלכע האבן זיך געצויגן פון [[שפאניע]] (און אין א געוויסער מאס אויך פון דרום־פראנקרייך) איבער אלע לענדער פון צפון־אפריקע ביז מיטל־אזיע. דאס איז געווען די גלאנץ עפאכע פון דער אראבישער קולטור; די ווערק פון די אלטע גריכישע פילאזאפן, באזונדער פון [[אריסטאטעלס]], זענען געווען גרונטליך שטודירט סיי דורך די אראבישע דענקער, סיי אויך דורך די אידישע געבילדעטע פערזענליכקייטן אין יענער צייט. עס זענען אנטשטאנען פראבלעמען, וועלכע האבן אנגערירט די יסודות פון יעדער אמונה בכלל. אזעלכע פראגעס, ווי דאס זוכן באווייזן אז עס אין פארהאן א גאט, וואס האט די וועלט באשאפן און פירט די וועלט ('מציאות השם'), דאס פראבלעם פון "[[ידיעה ובחירה]]", דאס פראבלעם ווי קען מען גאט, וואס איז א גייסטיגקייט, צושרייבן אזעלכע אייגנשאפטן ווי גוט, רחמן וכדומה. די דאזיגע פראבלעמען, וועלכע זענען אייגנטליך דער רעזולטאט פון נישט פארלאזן זיך אויף טראדיציע אליין אין אמונה זאכן, נאר דאס וועלן פארשן די אלע גלויבונגען אין ליכט פון וויסנשאפט, האבן א סך געבילדעטע אידן אין יענער צייט אראפגעפירט פון וועג פון אמונה. עס איז אנטשטאנען די הויפט־פראגע: צי קען מען אויסגלייכן רעליגיע מיט וויסנשאפט.

דעם דאזיגן ציל האט געהאט פאר זיך דער רמב"ם, ווען ער האט געשריבן דעם "מורה נבוכים", דעם "וועגווייזער פאר די בלאנדזשענדע". ער האט אים געשריבן פאר זיינס א תלמיד רבי יוסף אבן עקנין. און ער האט אים געשריבן מיט א כוונה אין דער אראבישער שפראך, כדי ער זאל זיין צוגענגליך פאר די דעמאלסדיגע אידישע משכילים וועלכע האבן העברעאיש שוואך פארשטאנען. אבער די גרעסטע ווירקונג האט דאס ספר געהאט אין זיין העברעאישער איבערזעצונג אויף פיל דורות אידישע פארשער און [[דענקער]].

אין דעם פילאזאפישן טייל פון ספר גייט דער רמב"ם אין דער שיטה פון [[אלט־גריכיש]]ן פילאזאף [[אריסטאטעלס]], מיטן אויסנאם פון פראבלעם וועגן דער וועלט־שאפונג, אין וועלכער אריסטאטעלס ([[אריסטו]]) האלט פון קדמות העולם, אז די וועלט עקזיסטירט פון אייביג אן און דער רמב"ם האלט פון "חידוש העולם", אז די וועלט איז באשאפן געווארן "יש מאין", פון גארנישט.