בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,365
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''יודל מארק''' (1897–1975), יידישער [[לינגוויסט]], ערציער און פּאליטישער אקטיוויסט. יודל מארק איז געבוירן אין פּאַלאָנגע (אין דער רוסישער אימפעריע), איצט [[ליטע]]. געלערנט אין דער ארטיגער מלוכה שולע | '''יודל מארק''' (1897–1975), יידישער [[לינגוויסט]], ערציער און פּאליטישער אקטיוויסט. יודל מארק איז געבוירן אין פּאַלאָנגע (אין דער רוסישער אימפעריע), איצט [[ליטע]]. געלערנט אין דער ארטיגער רוסישער מלוכה שולע און אידישע לימדים און העברעאיש ביי פריוואטע מלמדים און לערערס, דערנאך אין כהנ'ס גימנאַזיע אין ווילנע. פון 1915 ביז 1918 האט ער שטודירט אויפן היסטאריש־פילאָלאָגישן פאַקולטעט פון פּעטערבּורגער אוניווערסיטעט און אויף די הויכע קורסן פון באַראָן גינזבורג. ער האט געהערט צו דעם אינטעלעקטואַלן קרייז פון היסטאריקער [[שמעון דובנאוו]], וועמענס אנהענגערס האבן געגרינדעט דער רוסישער "אידישער [[פאלקספארטיי|פאָלקספּארטיי]]" {{העב|פאלקס-פארטיי}}. נחום שטיף און [[זעליג קאלמאנאוויטש]] האבן באאיינפלוסט מארק צו שטודירן יידיש לינגוויסטיק. ער איז געווען סעקרעטאר פון יידישן "סטודענטישן הילפס-פאראיין" און גרינדער פון א פאָלקיסטישער סטודענטן-גרופע, גלייכצייטיג געווען טעטיג אין דער "חברה מפיצי השכלה" און אין ביורא פון צ"ק פון דער פאָלקס־פּאַרטיי. סוף 1918 האט ער זיך באזעצט אין ליבאַווע (Liepāja), לעטלאנד און געווען דארט א דער פאָרשטייער פון דער "יידישער פאָלקס־פּאַרטיי" אין דער שטאָט־פארוואלטונג און אין צייטווייליגן לעטלענדישן [[פארלאמענט|סיים]]. | ||
1919-1920 געווען אַ יידישער לערער אין דער [[שקוד]]ער (Skuodas) פּראגימנאזיע, דערנאך (מיט איבעררייסן) געלעבט ביז 1924 אין [[ווילקאמיר|ווילקאָמיר]] (Ukmergė), [[ליטע]]. גרינדער פון דער "ווילקאמירער ייִדישער רעאַל־גימנאזיע" (די ערשטע אין ליטע) און איר לערער פון ייִדיש און רוסיש. | |||
1922, צוזאמען מיט יוסף טשערניכאָוו, געפירט די וואַל־קאמפּאניע פאר דער "פאָלקס־פּארטיי" צום ליטווישן סיים. אין 1923 איז ער געווארן גענעראַל־סעקרעטאַר פון ייִדישן נאַציאָנאַל־ראט, 1930-1927 לערער פון ייִדיש און ייִדישער ליטעראטור אין ריגער שטאָטישער ייִדישער גימנאזיע און לערער פון ייִדיש אויף די מלוכהשע ייִדישע לערער־קורסן, דערנאך געווען א לערער אין דער קאָוונער קאָמערץ גימנאזיע. געווען אַ מיטגרינדער פון ייִדישן וויסנשאַפטליכן אינסטיטוט און פון 1929 א מיטגליך פון זיין אויספיר ביורא. | |||
אין 1934 איז ער צום ערשטן מאל געקומען קיין אמעריקע און אין 1936 צום צווייטן מאל. זינט דעמאלט טעטיק אין ייִדישן פּעדאַגאָגיש־ערציערישן, פילאָלאָגישן, ליטערארישן און געזעלשאפטליכן לעבן אין אמעריקע. געווען א לערער אין דער ייִדישער מיטלשול און אויף די לערער־קורסן פון [[ארבעטער רינג]]. זינט 1941 - קאנסולטאַנט פאר ייִדישע שולעס ביי דער "דזשואיש עדיוקעישאן קאָמיטי" אין נ"י. געווען אויך וויצע־פּרעזידענט פון דעם "קאונסיל פאר אידישער ערציאונג". | |||
פון די גרינדער פון | |||
אלס איינער פון די גרינדער פון [[ייווא|ייִוואָ]] האָט ער בייגעשטייערט צו אירע פילאלאגישע אויסגאבעס. דערצו האט ער פון 1930 ביז 1934 רעדאגירט דעם קאוונער טעגליכן "פאלקסבלאט" און געווען א קארעספּאנדענט פארן ניו־יארקער "[[פארווערטס]]". ער האט אויך געשריבן לערנביכער און ווערק וועגן ליטעראטור און פּעדאַגאָגיע, און איבערגעזעצט פון דייטש און אנדערע שפּראכן. מארק האט זיך באזעצט אין אמעריקע אין 1936 און דערנאך רעדאקטירט דעם ייווא זשורנאל "די יידישע שפּראך", אנגעהויבן אין 1941. | |||
אין | |||
1921 | |||
אַרויסגעגעבּן די ערשטע יידישע "שול־גראַמאַטיק" (פ"ג "ליכט", קאָוונע; 2טע | אַרויסגעגעבּן די ערשטע יידישע "שול־גראַמאַטיק" (פ"ג "ליכט", קאָוונע; 2טע | ||
פאַרבּעסערטע אויפלאַגע, 1923). אין דעם | פאַרבּעסערטע אויפלאַגע, 1923). אין דעם | ||
| שורה 21: | שורה 22: | ||
זיך אינגאַנצן אָפּגעשטעלט"). געשריבּן אַרטיקלען אויף די פאַרשיידנסטע טעמעס, | זיך אינגאַנצן אָפּגעשטעלט"). געשריבּן אַרטיקלען אויף די פאַרשיידנסטע טעמעס, | ||
דערהויפּט וועגן שולע־ און קולטור־פראַגן, | דערהויפּט וועגן שולע־ און קולטור־פראַגן, | ||
אויך א"פּ אַן אייגענער, A. P | אויך א"פּ אַן אייגענער, A. P. 1922 אַרויסגעגעבּן אַ גרעסערע ארבּעט "איינהייטלעכע פאָלקשול" (פ"ג "ליכט", קאָוונע, | ||
ז"ז 120), וואו עס ווערן פאָרמולירט די | ז"ז 120), וואו עס ווערן פאָרמולירט די | ||
פאָלקיסטישע פּרינציפּן פון אַ איבּערפּאַרטיייִשער, איבּערקלאַסנדיקער יידישער | פאָלקיסטישע פּרינציפּן פון אַ איבּערפּאַרטיייִשער, איבּערקלאַסנדיקער יידישער | ||
| שורה 33: | שורה 32: | ||
בּאַלטישע צייטשריפטן, פאַרעפנטלעכט | בּאַלטישע צייטשריפטן, פאַרעפנטלעכט | ||
אויך אַן אַרטיקל "ווען איז מעגלעך נאַציאָנאַלע אַווטאָנאָמיע" אין נ"י־ער "דאָס | אויך אַן אַרטיקל "ווען איז מעגלעך נאַציאָנאַלע אַווטאָנאָמיע" אין נ"י־ער "דאָס | ||
נייע לעבּן" 1923, וואו ס'איז אויך געדרוקט אַ רעצענזיע פון ל. לערער איבּער זיין "איינהייטלעכער פאָלקשול" | נייע לעבּן" 1923, וואו ס'איז אויך געדרוקט אַ רעצענזיע פון ל. לערער איבּער זיין "איינהייטלעכער פאָלקשול". | ||
אַלס איבערגעגעבענער טראדיציאנאליסט, האט מארק זיך אנטקעגנגעשטעלט דאס איינפירן ראדיקאלע רעפארמען אין סיי וועלכע קאמפּאנענט פון דער יידישער קולטור, אנשטאט האט ער געשטיצט דאס אויפהיטן די מזרח־אייראָפּעאישע יידישע טראדיציעס אין דער מאדערנער וועלטליכער אידישקייט. ער האט באטראכט דעם יידישן שרייב־סיסטעם ווי א טייל פון דער יידישער קולטור־ירושה און האט געפילט, אז די כללים זאלן מאדיפיצירט ווערן בלויז מיט גרויס זארג. מארק האט דעריבער אפּגעווארפן קאמפּאנענטן פון [[מאקס וויינרייך|מאקס וויינרייכ]]'ס שפּראך־פּלאנירונג־רעפארמען, בפרט די ראדיקאל-פארענדערטע ארטאגראפיע. ער האָט נישט מסכים געווען מיט אזעלכע צענטראלע נקודות פון דער נייער ייווא אויסלייג ווי די מינימיזירטע באנוץ פונעם "שטילער אלף” און די צעשיידונג פון פּרעפיקס אין אדווערבן. ער האט אויך צענזורירט דעם עקסטרעמען פּוריזם פון וויינרייך און זיינע אנהענגערס, בפרט זייערע פּרואוון צו "רייניגן" יידיש פון אסאך ברייט-באנוצטע ווערטער, וואס זיי האבן באצייכנט "[[דייטשמעריש|דייטשמעריזמען]]" – איבעריגע געבארגטע ווערטער פון דייטש. | אַלס איבערגעגעבענער טראדיציאנאליסט, האט מארק זיך אנטקעגנגעשטעלט דאס איינפירן ראדיקאלע רעפארמען אין סיי וועלכע קאמפּאנענט פון דער יידישער קולטור, אנשטאט האט ער געשטיצט דאס אויפהיטן די מזרח־אייראָפּעאישע יידישע טראדיציעס אין דער מאדערנער וועלטליכער אידישקייט. ער האט באטראכט דעם יידישן שרייב־סיסטעם ווי א טייל פון דער יידישער קולטור־ירושה און האט געפילט, אז די כללים זאלן מאדיפיצירט ווערן בלויז מיט גרויס זארג. מארק האט דעריבער אפּגעווארפן קאמפּאנענטן פון [[מאקס וויינרייך|מאקס וויינרייכ]]'ס שפּראך־פּלאנירונג־רעפארמען, בפרט די ראדיקאל-פארענדערטע ארטאגראפיע. ער האָט נישט מסכים געווען מיט אזעלכע צענטראלע נקודות פון דער נייער ייווא אויסלייג ווי די מינימיזירטע באנוץ פונעם "שטילער אלף” און די צעשיידונג פון פּרעפיקס אין אדווערבן. ער האט אויך צענזורירט דעם עקסטרעמען פּוריזם פון וויינרייך און זיינע אנהענגערס, בפרט זייערע פּרואוון צו "רייניגן" יידיש פון אסאך ברייט-באנוצטע ווערטער, וואס זיי האבן באצייכנט "[[דייטשמעריש|דייטשמעריזמען]]" – איבעריגע געבארגטע ווערטער פון דייטש. | ||
| שורה 41: | שורה 40: | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*גענאדי עסטרייך, [https://encyclopedia.yivo.org/article/1008 Mark, Yudl], ייווא ענציקלאפעדיע | *גענאדי עסטרייך, [https://encyclopedia.yivo.org/article/1008 Mark, Yudl], ייווא ענציקלאפעדיע | ||
*זלמן רייזען, [https://www.yiddishbookcenter.org/collections/yiddish-books/spb-nybc200691/rejzen-zalman-leksikon-fun-der-yidisher-literatur-prese-un-filologye-vol-2?book-page=183&book-mode=1up לעקסיקאן פון דער יידישער ליטעראטור פרעסע און פילאלאגיע, באנד 2 (1927)], זייטן 342–344 | |||
*[https://congressforjewishculture.org/source/4531/ לעקסיקאָן פון דער נייער יידישער ליטעראטור, באנד 5 (1963)], זייטן 510–514 | |||