תענית אסתר

די טעם פארן תענית

תענית אסתר איז, לויט טייל ראשונים, א זכר די די תענית וואס מען האט געפאסט ביי די מלחמה קעגן די שונאים י"ג אדר. ביי אידן איז געווען איינגעפירט אז אין טאג פון א שלאכט פאסט מען, אזוי ווי מען זעט אז משה רבינו האט מתקן געווען א תענית ווען די אידן האבן מלחמה געהאלטן מיט עמלק, אזוי אויך האבן די אידן געפאסט י"ג אדר ווען זיי האבן מלחמה געהאלטן און גע'הרג'ט זייערע שונאים.

לויט אנדערע איז תענית קעגן די דריי טעג וואס די אידן האבן געפאסט אויף פארלאנג פון אסתר המלכה איידער זי איז אריין צו אחשוורש'ן. כאטש וואס דעמאלסט האט מען געפאסט אין ניסן פאסט מען היינט אין אדר, ווייל אין ניסן טאר מען נישט פאסטן.

אין מסכת סופרים ווערט געברענגט אז עס איז געווען א מנהג צו פאסטן דריי טעג אזוי ווי ביי די מעשה פון פורים. מען פלעגט זיי אבער פאסטן צושפרייט ("פרודין"): שני, חמישי ושני, און נישט "רצופין". די מנהג איז געווען צו פאסטן פאר פורים, אבער אין ארץ ישראל פלעגט מען פאסטן נאך פורים, צוליב יום נקנור און יום טוריינס וואס געפאלן פאר פורים. דער אליה רבה ברענגט בשם דער ריב"ש, אז אין מדרש תהילים איז משמע אז אויך די פאסט טעג אין די צייטן פון די גזירה זענען געווען צושפרייטע; ווידעראום די שיטה פון די בבלי איז קלאר אז מען האט דעמאלסט געפאסט דריי טעג ברציפות. דער בית יוסף זאגט אז היינטיגע צייטן פאסט מען נישט די תעניתים, נישט צו פארשווערן אויפן ציבור.

דער כף החיים ברענגט פון מגיד מישרים אז די מען פאסט מכניע צו זיין די קטרוג פון די שטן אויף דעם וואס די אידן עסן און טרונקען זיך אן פורים.

דער משנה ברורה שרייבט אז די ציל פון די פאסט איז "כדי צו געדענקען אז די השי"ת זעט און הערט יעדער מענטש אין צייט פון נויט, אויב וועט ער פאסטן און זיך צוריקקערן צום באשעפער מיטן גאנצן הארץ, אזוי ווי ער האט געטון אין יענער צייט".

דער אפשטאם די תענית

די תענית האט נישט קיין מקור בפירוש אין חז"ל. לויט טייל ראשונים האבן מרדכי און אסתר נאך מתקן געווען די תענית, ווי מען זעט פון די פסוק אין די מגילה, "לְקַיֵּם אֵת יְמֵי הַפֻּרִים הָאֵלֶּה בִּזְמַנֵּיהֶם כַּאֲשֶׁר קִיַּם עֲלֵיהֶם מָרְדֳּכַי הַיְּהוּדִי וְאֶסְתֵּר הַמַּלְכָּה וְכַאֲשֶׁר קִיְּמוּ עַל נַפְשָׁם וְעַל זַרְעָם דִּבְרֵי הַצֹּמוֹת וְזַעֲקָתָם"; פון דא איז משמע אז די אידן האבן פריער געהאט מקבל געווען "דברי הצומות וזעקתם", וואס מיינט לויט דער שיטה תענית אסתר. די ר"ן טייטשט אבער דעם פסוק אז עס מיינט אז די אידן האבן מקבל געווען די מצוות פון פורים פונקט ווי זיי האבן מקבל געווען די פיר תעניתים וואס די נביאים האבן מתקן געווען נאכן חורבן בית המקדש.

לויט רבינו תם און רבי אחאי גאון אין שאילתות ווערט תענית אסתר דערמאנט אין גמרא. זיי טייטשן, אנדערש ווי רש"י, אז דאס וואס די גמרא דרוקט זיך אויס אויף י"ג אדר "זמן קהילה לכל", מיינט אז עס איז א פאטס טאג, ווען מען נעמט זיך צוזאמען די זאגן תפילות און תחנונים.

אנדערע ראשונים זאגן אז תענית אסתר איז א שפעטערע מנהג וואס איז איינגעפירט געווארן, און עס איז נאכנישט געווען אין די צייטן ווען מגילת תענית האט נאך נוהג געווען. דער אבודרהם שרייבט אז די תקנה איז פון נאך חתימת התלמוד. עס ווערט דערמאנט בפירוש הערשט אין מדרש תנחומא. און אן ענדליכן מנהג ווערט געברעגנט אין מסכת סופרים.

י"ג אדר איז אויסגערעכנט אין מגילת תענית אלץ יום נקנור, צו פייערן דעם זיג פון יהודה המכבי איבער די יווני'שע קרעפטן אין שפיץ פון ניקנור אין שנת ג'ת"ר. אין די טעג אויסגערעכנט אין מגילת תענית האט מען איידער די חורבן נישט געטארט פאסטן, דאס רעכנט לכאורה אויך אריין י"ג אדר, די טאג פון תענית אסתר. דאס שטימט גוט מיט די שיטה אז תענית אסתר איז הערשט איינגעפירט געווארן שפעטער.

די אנדערע ראשונים האלטן אז תענית אסתר איז אן אויסנאם, און די תקנה צו פאסטן דאן איז אנגעגאנגען אויך איידער די חורבן ווייל עס איז א פריערדיגע תקנה. דער ראב"ד און דער כלבו זענען מסביר אז תענית אסתר איז א "תענית של שמחה" לזכר הנס, אנדערש ווי געווענליכע פאסטעג וואס זענען אלץ אבילות.

הלכות און מנהגים

תענית אסתר איז י"ג אדר, ווען י"ג פאלט אין שבת פעדערט מען דאס פאסטן צו דאנערשטאג, י"א אדר. ביי א געווענליכע פאסט טאג שטופט מען אפ דאס פאסטן אויף זונטאג, אבער וויבאלד נאך תענית אסתר איז פורים פאסט מען פריער. פרייטאג פאסט מען אויך נישט, ווייל מען פלעגט אין תענית אסתר זאגן אסאך סליחות און תחנונים, און ערב שבת איז נישט דא קיין צייט דערפאר.

דער רמ"א נעמט אן להלכה ווי דער שיטה אז תענית אסתר איז בלויז א שפעטערע מנהג, און דערפאר זענען די הלכות גרינגער ווי די ד' צומות וואס מען האט מתקן געווען נאכן חורבן; מעוברת'ן און מינקות, ווי אויך שוואכע מענטשן זענען פטור פון פאסטן.

מען פירט זיך צו געבן א זכר צו די מחצית השקל תענית אסתר פאר מנחה. אלץ "מחצית השקל" ניצט מען א האלבע פון די מטבע אין יענעם לאנד, און מען געבט דריי דערפון ווייל עס שטייט אין פרשת שקלים דריי מאל די ווערטער "מחצית השקל". כאטש וואס די מצוה איז געווען נאר פאר א איד פון צוואנציג יאר און העכער, אדער כאטש פון דרייצן יאר, פירט מען זיך צו געבן א מחצית השקל אויך פאר יעדער קינד אין די משפחה.

די מהרי"ל פלעגט זיך פירן נישט צו געבן א שיעור תענית אסתר, ווייל די תלמידים זענען געווען פארנומען צוגרייטן צו פורים, און ער האט געזאגט א רמז דערויף אין פסוק "לא הגידה אסתר", און די פוסקים ברענגן דאס להלכה. דאס איז אבער נאר לגבי גיין אין ישיבה, אבער אליין אינדערהיים מעג מען לערנען.

אין קב הישר שטייט אז אין תענית אסתר זאל מען זאגן קאפיטל כ"ב פון תהלים, "למנצח על אילת השחר", וואס ווערט געברענגט אין חז"ל אסתר האט עס געזאגט איידער זי איז אריין צו אחשוורוש'ן, און עס איז סגולה צו געהאלפן ווערן מיט ישועות.

צו ליינען מער

• רחמים מזרחי, קונטרס דברי הצומות - תענית אסתר, מודיעין עילית, תשע"א.