בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,367
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "צײַט" ב־"צייט"
ק (החלפת טקסט – "צײַט" ב־"צייט") |
|||
| שורה 6: | שורה 6: | ||
פּערלע איז געבױרן אין 1888 אין ראָדעם אין [[פּױלן]], אַ בן־יחיד מיט אַ סך האַלב־ברידער און האַלב־שװעסטער. דער טאַטע איז געװען אַ פּשוטער הײהענדלער. ביז צו זײַן צװעלפטן לעבנסיאָר האָט ער זיך געלערנט אין חדר, נאָך דעם אין אַ רוסישער גימנאַזיע. אין 1904 האָט פּערלע געשריבן אַ ליד אױף רוסיש, װאָס ער האָט דעקלאַמירט אין גימנאַזיע צום טױט פון [[הערצל|טעאָדאָר הערצל]]<ref>Perle, Yehoshue: ''Everyday Jews: Scenes from a vanished life''. Edited by David Roskies. Translated from Yiddish by Maier Deshell and Margaret Birshteyn. New Haven: Yale University Press, 2007, p. VIII</ref>. | פּערלע איז געבױרן אין 1888 אין ראָדעם אין [[פּױלן]], אַ בן־יחיד מיט אַ סך האַלב־ברידער און האַלב־שװעסטער. דער טאַטע איז געװען אַ פּשוטער הײהענדלער. ביז צו זײַן צװעלפטן לעבנסיאָר האָט ער זיך געלערנט אין חדר, נאָך דעם אין אַ רוסישער גימנאַזיע. אין 1904 האָט פּערלע געשריבן אַ ליד אױף רוסיש, װאָס ער האָט דעקלאַמירט אין גימנאַזיע צום טױט פון [[הערצל|טעאָדאָר הערצל]]<ref>Perle, Yehoshue: ''Everyday Jews: Scenes from a vanished life''. Edited by David Roskies. Translated from Yiddish by Maier Deshell and Margaret Birshteyn. New Haven: Yale University Press, 2007, p. VIII</ref>. | ||
אין 1905 האָט ער זיך אַריבערגעצױגן קײן [[װאַרשע]], װוּ געאַרבעט װי אַ חשבון־פירער אין אַ באַנק. דאָרטן האָט ער אָנגעהױבן צו שרײַבן אונטער דער השפּעה פון [[יצחק לייבוש פרץ|י.ל.פּרץ]] און נח פּרילוצקי, װאָס האָט געפירט אַ ליטעראַרישן סאַלאָן און געהאָלפן פּערלע אַרױסגעבן זײַן ערשטע דערצײלונג, װאָס ער האָט צו ערשט געשריבן אױף רוסיש און שפּעטער איבערגעזעצט אױף ייִדיש. אין יענער | אין 1905 האָט ער זיך אַריבערגעצױגן קײן [[װאַרשע]], װוּ געאַרבעט װי אַ חשבון־פירער אין אַ באַנק. דאָרטן האָט ער אָנגעהױבן צו שרײַבן אונטער דער השפּעה פון [[יצחק לייבוש פרץ|י.ל.פּרץ]] און נח פּרילוצקי, װאָס האָט געפירט אַ ליטעראַרישן סאַלאָן און געהאָלפן פּערלע אַרױסגעבן זײַן ערשטע דערצײלונג, װאָס ער האָט צו ערשט געשריבן אױף רוסיש און שפּעטער איבערגעזעצט אױף ייִדיש. אין יענער צייט באַקענט ער זיך מיט שרה, מיט װעמען ער האָט שפּעטער חתונה. זײער זון לאָלעק װערט געבױרן אין 1919<ref>Perle 2007: p. IX</ref>. פון 1908 אָן האָט פּערלע געשריבן בלױז אױף ייִדיש. | ||
=== פּערלעס ליטעראַרישע שאַפונגען ביז צו דער צװײטער װעלט־מלחמה === | === פּערלעס ליטעראַרישע שאַפונגען ביז צו דער צװײטער װעלט־מלחמה === | ||
פּערלע איז געװען אַ פּראָדוקטיװער שרײַבער; ער האָט אַרױסגעגעבן דערצײלונגען, ראָמאַנען, קריטישע עסײען און אַרטיקלען כּמעט אין אַלע ייִדיש־שפּראַכיקע | פּערלע איז געװען אַ פּראָדוקטיװער שרײַבער; ער האָט אַרױסגעגעבן דערצײלונגען, ראָמאַנען, קריטישע עסײען און אַרטיקלען כּמעט אין אַלע ייִדיש־שפּראַכיקע צייטשריפטן אין פּױלן. | ||
אין אָנהײב האָט פּערלע געשריבן סענטימענטאַל אױפן שטײגער פון [[שלום אַש]]. אין יענער תּקופה האָט ער געשריבן די דערצײלונג "שבת", װאָס איז אַרױס אין נח פּרילוצקיס אַנטאָלאָגיע "דער יונגער גײַסט" (1908). שפּעטער האָט ער פאַרעפנטלעכט דעם ראָמאַן "מירל" (1920), געװידמעט זײַן פרױ שׂרהן. די פּאָעמע אין פּראָזע "אין לאַנד פון דער װײַסל" (1921) און די דערצײלונגען־זאַמלונג "זינד" (1923) געהערן צו פּערלעס ליריש־ראָמאַנטישן פּעריאָד<ref>Perle 2007: p. X</ref>. | אין אָנהײב האָט פּערלע געשריבן סענטימענטאַל אױפן שטײגער פון [[שלום אַש]]. אין יענער תּקופה האָט ער געשריבן די דערצײלונג "שבת", װאָס איז אַרױס אין נח פּרילוצקיס אַנטאָלאָגיע "דער יונגער גײַסט" (1908). שפּעטער האָט ער פאַרעפנטלעכט דעם ראָמאַן "מירל" (1920), געװידמעט זײַן פרױ שׂרהן. די פּאָעמע אין פּראָזע "אין לאַנד פון דער װײַסל" (1921) און די דערצײלונגען־זאַמלונג "זינד" (1923) געהערן צו פּערלעס ליריש־ראָמאַנטישן פּעריאָד<ref>Perle 2007: p. X</ref>. | ||
| שורה 20: | שורה 20: | ||
=== די מלחמה־שריפטן<ref>דובר דפן, מאיה: יהושע פרלע: כתובים מתקופת המלחמה. אין: חוליות 11 (2008), זז' 93-114</ref><ref>צווישן לעבן און טויט. פּובליקירט דורך בער מאַרק. וואַרשע: ייִדיש בוך, 1955. זז'5-15 און 142-149</ref> === | === די מלחמה־שריפטן<ref>דובר דפן, מאיה: יהושע פרלע: כתובים מתקופת המלחמה. אין: חוליות 11 (2008), זז' 93-114</ref><ref>צווישן לעבן און טויט. פּובליקירט דורך בער מאַרק. וואַרשע: ייִדיש בוך, 1955. זז'5-15 און 142-149</ref> === | ||
אין אָנהײב פון דער [[צווייטע וועלט מלחמה|צװײטער װעלט־מלחמה]] איז פּערלע מיט זײַן זון און שנור אַנטלאָפן פון װאַרשע קײן [[לעמבערג]], װוּ עס איז געװען אַ גרעסערע גרופּע פון ייִדישע שרײַבער. דאָרטן האָט ער פאַרברענגט אַ רויִקע | אין אָנהײב פון דער [[צווייטע וועלט מלחמה|צװײטער װעלט־מלחמה]] איז פּערלע מיט זײַן זון און שנור אַנטלאָפן פון װאַרשע קײן [[לעמבערג]], װוּ עס איז געװען אַ גרעסערע גרופּע פון ייִדישע שרײַבער. דאָרטן האָט ער פאַרברענגט אַ רויִקע צייט אַפילו אױב ער האָט זיך אָנגעטראָפן אױף פּראָבלעמען מיט דער סאָװעטן־מאַכט צוליב זײַנע בונדיסטישע שריפטן. װען די נאַציס זענען באַפאַלן דעם [[ראַטן־פאַרבאַנד]], איז פּערלע צוריק קײן װאַרשע, װוּ ער האָט זיך באַטײליקט אין [[ווארשעווער געטא|װאַרשעװער געטאָ]] אין אומלעגאַלע קולטורעלע און שריפטשטעלערישע טעטיקײטן צוזאַמען מיט יצחק שיפּער, הלל זײַדמאַן, [[יצחק קאצענעלסאן|יצחק קאַצענעלסאָן]] אד"גל. [[עמנואל רינגלבלום|עמנואל רינגעלבלום]] האָט אים אַרײַנגעצױגן צו שרײַבן פאַרן אונטערערדישן געטאָ־אַרכיװ, "עונג־שבת"<ref>Kassow, Samuel D.: Who Will Write Our History? Emanuel Ringelblum, the Warsaw Ghetto, and the Oyneg Shabes Archive. Bloomington: Indiana University Press 2007</ref>. | ||
אין 1942 האָט פּערלע געשריבן "חורבן װאַרשע"<ref>Weinstock, Micheline et Nathan: Khurbm Varshe. L'anéantissement de la Varsovie juive. Revue d'histoire de la Shoah 164, pp. 102-112</ref>, אַ טאָגבוך און אַ כראָניק װאָס שילדערט די גרױזאַמע איבערלעבונגען בעת דעם גרױסן גירוש אין זומער פונעם זעלביקן יאָר, װען די נאַציס האָבן צוזאַמענגעטריבן און פאַרשיקט 260000 אײַנװױנער פון געטאָ קײן [[טרעבלינקע]]. אָט דער דאָקומענט געהערט צו די װיכטיקסטע עדותשאַפטן בנוגע די גירושים אין געטאָ. "4580"<ref>Roskies, David G.: The Literature of Destruction. Philadelphia: The Jewish Publication Society 1988. pp. 381-385 & 450-454</ref> איז פּערלעס לעצטע באַקאַנטע שריפטשטעלערישע אַרבעט. דער טיטל פאַררופט זיך אױף די נומערן װאָס די אײַנװױנער אין װאַרשעװער געטאָ האָבן באַדאַרפט כּדי צו באַקומען אַן אַרבעט אין די "שאַפּס" (װאַרשטאַטן אין געטאָ). די אַרבעט איז געװען דער אײנציק מעגלעכער מיטל אױסצומײַדן די באַלדיקע פאַרשיקונג. פּערלע און זײַן זון האָבן נאָך איבערגעלעבט דעם גירוש פון יאַנואַר 1943, אַריבערגעגאַנגען אױף דער אַרישער זײַט פון װאַרשע מיט פאַלשע פּאַפּירן. אין אַפּריל האָבן זײ געהאַט אַ לעצטע האָפענונג צו אַנטלױפן פון פּױלן (האָטעל פּאָלסקי אַפערע)<ref>דער האָטעל פּאָלסקי אַפערע: האָטעל פּאָלסקי איז געװען אַ האָטעל אין װאַרשע, װאָס די נאַציס האָבן באַניצט װי אַן אינטערנירונגס־אָרט פאַר װאַרשעװער ייִדן. אָט די (רײַכע) ייִדן האָבן דאָרטן געקענט קױפן אױסלענדישע פּאַספּאָרטן, מיט וועלכע זײ וואָלטן געקענט פאַרלאָזן דעם וואַרשעווער געטאָ. דער אומברענג פון די ייִדן רופט מען דעם האָטעל פּאָלסקי אַפערע.</ref>, אָבער פאָטער און זון זענען פאַרשיקט און אומגעבראַכט געװאָרן אין בירקענוי (1943 אָדער 1944). | אין 1942 האָט פּערלע געשריבן "חורבן װאַרשע"<ref>Weinstock, Micheline et Nathan: Khurbm Varshe. L'anéantissement de la Varsovie juive. Revue d'histoire de la Shoah 164, pp. 102-112</ref>, אַ טאָגבוך און אַ כראָניק װאָס שילדערט די גרױזאַמע איבערלעבונגען בעת דעם גרױסן גירוש אין זומער פונעם זעלביקן יאָר, װען די נאַציס האָבן צוזאַמענגעטריבן און פאַרשיקט 260000 אײַנװױנער פון געטאָ קײן [[טרעבלינקע]]. אָט דער דאָקומענט געהערט צו די װיכטיקסטע עדותשאַפטן בנוגע די גירושים אין געטאָ. "4580"<ref>Roskies, David G.: The Literature of Destruction. Philadelphia: The Jewish Publication Society 1988. pp. 381-385 & 450-454</ref> איז פּערלעס לעצטע באַקאַנטע שריפטשטעלערישע אַרבעט. דער טיטל פאַררופט זיך אױף די נומערן װאָס די אײַנװױנער אין װאַרשעװער געטאָ האָבן באַדאַרפט כּדי צו באַקומען אַן אַרבעט אין די "שאַפּס" (װאַרשטאַטן אין געטאָ). די אַרבעט איז געװען דער אײנציק מעגלעכער מיטל אױסצומײַדן די באַלדיקע פאַרשיקונג. פּערלע און זײַן זון האָבן נאָך איבערגעלעבט דעם גירוש פון יאַנואַר 1943, אַריבערגעגאַנגען אױף דער אַרישער זײַט פון װאַרשע מיט פאַלשע פּאַפּירן. אין אַפּריל האָבן זײ געהאַט אַ לעצטע האָפענונג צו אַנטלױפן פון פּױלן (האָטעל פּאָלסקי אַפערע)<ref>דער האָטעל פּאָלסקי אַפערע: האָטעל פּאָלסקי איז געװען אַ האָטעל אין װאַרשע, װאָס די נאַציס האָבן באַניצט װי אַן אינטערנירונגס־אָרט פאַר װאַרשעװער ייִדן. אָט די (רײַכע) ייִדן האָבן דאָרטן געקענט קױפן אױסלענדישע פּאַספּאָרטן, מיט וועלכע זײ וואָלטן געקענט פאַרלאָזן דעם וואַרשעווער געטאָ. דער אומברענג פון די ייִדן רופט מען דעם האָטעל פּאָלסקי אַפערע.</ref>, אָבער פאָטער און זון זענען פאַרשיקט און אומגעבראַכט געװאָרן אין בירקענוי (1943 אָדער 1944). | ||
| שורה 28: | שורה 28: | ||
== ביבליאָגראַפיע == | == ביבליאָגראַפיע == | ||
* '''''אונטער דער זון''''', װאַרשע: ברידער לעװין עפּשטײן און שותּפים, 1920 | * '''''אונטער דער זון''''', װאַרשע: ברידער לעװין עפּשטײן און שותּפים, 1920 | ||
* '''''אין לאַנד פון דער װײַסל''''', װאַרשע: די | * '''''אין לאַנד פון דער װײַסל''''', װאַרשע: די צייט, 1922 | ||
* '''''זינד: נאָװעלן''''', װאַרשע: אַלט-יונג, 1923 | * '''''זינד: נאָװעלן''''', װאַרשע: אַלט-יונג, 1923 | ||
* [http://archive.org/details/nybc202060 '''''נײַן אַ זײגער אין דער פרי: נאָװעלן'''''], װילנע: קלעצקין, 1930<br /> | * [http://archive.org/details/nybc202060 '''''נײַן אַ זײגער אין דער פרי: נאָװעלן'''''], װילנע: קלעצקין, 1930<br /> | ||