אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:פילאזאפיע"

קיין ענדערונג אין גרייס ,  פֿאַר 1 יאָר
ק
החלפת טקסט – "פילאסאפיע" ב־"פילאזאפיע"
ק (תנא קמא האט באוועגט בלאט פילאסאפיע צו פילאזאפיע)
ק (החלפת טקסט – "פילאסאפיע" ב־"פילאזאפיע")
שורה 1: שורה 1:
'''פילאָסאָפיע''' איז דאס מעטאד פון פארשונג צו פארשטיין גרונטליך און קלאר די פענאמענאנען פון דער וועלט, מענטשהייט, און דאס לעבן. למשל ווי איז די בעסטע וועג צו לעבן ([[עטיק]]) דער ווארט פילאסאפיע איז א [[גריכיש]]ן צוזאם שטעל פון די ווערטער '''פילא''' (ליב-האבער) און '''סאפיא''' (חכמה), ד.ה. דאס ליבשאפט פון חכמה.
'''פילאָסאָפיע''' איז דאס מעטאד פון פארשונג צו פארשטיין גרונטליך און קלאר די פענאמענאנען פון דער וועלט, מענטשהייט, און דאס לעבן. למשל ווי איז די בעסטע וועג צו לעבן ([[עטיק]]) דער ווארט פילאזאפיע איז א [[גריכיש]]ן צוזאם שטעל פון די ווערטער '''פילא''' (ליב-האבער) און '''סאפיא''' (חכמה), ד.ה. דאס ליבשאפט פון חכמה.


== היסטאריע און אנטוויקלונג ==
== היסטאריע און אנטוויקלונג ==
שורה 8: שורה 8:
סאקראטעס'נס תלמיד [[פלאטו]] האט גענומען זיין לערער'ס אנווייזונגען און זיי אפגעשריבן אין ''[[די דיאלאגעס]]'', דער וויכטיגסטער ליטעראטור ווערק און משפיע אויף מערב קולטור נאך דעם [[תנ"ך]].  
סאקראטעס'נס תלמיד [[פלאטו]] האט גענומען זיין לערער'ס אנווייזונגען און זיי אפגעשריבן אין ''[[די דיאלאגעס]]'', דער וויכטיגסטער ליטעראטור ווערק און משפיע אויף מערב קולטור נאך דעם [[תנ"ך]].  


פלאטו האט אויך געגרינדעט א שולע פון פילאסאפיע. זיין גרעסטער תלמיד איז געווען [[אריסטו]], וועלכער איז שפעטער געווען דער לערער פון [[אלכסנדר מוקדון]]. אריסטו האט צוזאמגענומען די פארשונגען פון פריערדיגע פילאסאפן איבער די נאטור מיט די פארשונגען פון סאקרעטיס איבער די מענטשהייט און געמאכט פון זיי א פאראייניגטע וויסנשאפט.
פלאטו האט אויך געגרינדעט א שולע פון פילאזאפיע. זיין גרעסטער תלמיד איז געווען [[אריסטו]], וועלכער איז שפעטער געווען דער לערער פון [[אלכסנדר מוקדון]]. אריסטו האט צוזאמגענומען די פארשונגען פון פריערדיגע פילאסאפן איבער די נאטור מיט די פארשונגען פון סאקרעטיס איבער די מענטשהייט און געמאכט פון זיי א פאראייניגטע וויסנשאפט.


== פילאסאף ==
== פילאסאף ==
דאס מיינט אין אידיש גערעדט א טיף "דענקער", וואס פארשט אויס און חקר'נט אריין אין באשעפער'ס בריאה, געווענליך ווערט עס באניצט לגבי חכמת אלקות.
דאס מיינט אין אידיש גערעדט א טיף "דענקער", וואס פארשט אויס און חקר'נט אריין אין באשעפער'ס בריאה, געווענליך ווערט עס באניצט לגבי חכמת אלקות.


'פילאסאפיע' איז באמת א גריכיש ווארט, און די אפטייטש איז "פילא" א ליבהאבער "זאפיע" פון חכמה (ערוך ערך פילוסופיא, אין תוס' אין מסכת שבת שטייט אבער אז פילוסוף מיינט אן אפיקורס), פיליזאפיע איז טאקע בעיקר געווען פארשפרייט אין גריכנלאנד.
'פילאזאפיע' איז באמת א גריכיש ווארט, און די אפטייטש איז "פילא" א ליבהאבער "זאפיע" פון חכמה (ערוך ערך פילוסופיא, אין תוס' אין מסכת שבת שטייט אבער אז פילוסוף מיינט אן אפיקורס), פיליזאפיע איז טאקע בעיקר געווען פארשפרייט אין גריכנלאנד.


עס איז באקאנט אז אין די צייטן פונעם [[רשב"א]] איז געווען גאר שטארק איינגעריסן אפילו ביים המון עם צו שטודירן פילאסאפיע, און עס האט געהאט נישט קיין געוואונטשענע נאכפאלגן, דעריבער האט דער רשב"א און נאך פילע אנדערע צענדליגע ראשונים ארויסגעגעבן א חרם אז מען טאר נישט לערנען פילאסאפיע אונטער די 40 יאר, אנדערע האבן אבער עס יא מתיר געווען.{{מקור}}
עס איז באקאנט אז אין די צייטן פונעם [[רשב"א]] איז געווען גאר שטארק איינגעריסן אפילו ביים המון עם צו שטודירן פילאזאפיע, און עס האט געהאט נישט קיין געוואונטשענע נאכפאלגן, דעריבער האט דער רשב"א און נאך פילע אנדערע צענדליגע ראשונים ארויסגעגעבן א חרם אז מען טאר נישט לערנען פילאזאפיע אונטער די 40 יאר, אנדערע האבן אבער עס יא מתיר געווען.{{מקור}}


באקאנט איז די תשובת מהרש"ל וואס אטאקירט דעם רמ"א זי"ע היתכן ער קען פילאסאפיע, איבער וואס דער רמ"א פארענטפערט זיך אז ער האט דאס נאר געלערנט שבת נאכמיטאג, אין די צייט ווען אנדערע נוצן סייווי אויס די צייט צו שפאצירן וכדומה.
באקאנט איז די תשובת מהרש"ל וואס אטאקירט דעם רמ"א זי"ע היתכן ער קען פילאזאפיע, איבער וואס דער רמ"א פארענטפערט זיך אז ער האט דאס נאר געלערנט שבת נאכמיטאג, אין די צייט ווען אנדערע נוצן סייווי אויס די צייט צו שפאצירן וכדומה.


פון די באקאנסטע פילאסאפן איז אריסטוטלוס, מער באקאנט מיט זיין קירצערן נאמען "[[אריסטו]]", דער רבי פון [[אלכסנדר מוקדון]].
פון די באקאנסטע פילאסאפן איז אריסטוטלוס, מער באקאנט מיט זיין קירצערן נאמען "[[אריסטו]]", דער רבי פון [[אלכסנדר מוקדון]].
שורה 46: שורה 46:
* [[איין ראנד]]
* [[איין ראנד]]


== אידישע פילאסאפיע ==
== אידישע פילאזאפיע ==
גאר גרויסע חכמים פון דעם אידישן פאלק האבן זיך פארנומען מיט פילאסאפיע. איינע פון דער מענטשהייט'ס גאר אויסגערופענע פילאסאפן איז געווען דער [[רמב"ם]], וועלכער האט אפגעשריבן זיין פילאסאפיע אין ספר [[מורה נבוכים]]. זיינע פילאסאפישע פארשונגען זענען געווען מערסטנס געבויעט אויך די וויסנשאפט פון אריסטו, וועלכע איז געווען פארהאלטן דורך די אראבישע חכמים. ער האט שטארק משפיע געווען אויף שפעטערדיגע פילאסאפן, ווי צ.ב.ש. דער קריסטליכער פילאסאף טאמעס אקווינעס און דער מוסלמענער אבן רושד.
גאר גרויסע חכמים פון דעם אידישן פאלק האבן זיך פארנומען מיט פילאזאפיע. איינע פון דער מענטשהייט'ס גאר אויסגערופענע פילאסאפן איז געווען דער [[רמב"ם]], וועלכער האט אפגעשריבן זיין פילאזאפיע אין ספר [[מורה נבוכים]]. זיינע פילאסאפישע פארשונגען זענען געווען מערסטנס געבויעט אויך די וויסנשאפט פון אריסטו, וועלכע איז געווען פארהאלטן דורך די אראבישע חכמים. ער האט שטארק משפיע געווען אויף שפעטערדיגע פילאסאפן, ווי צ.ב.ש. דער קריסטליכער פילאסאף טאמעס אקווינעס און דער מוסלמענער אבן רושד.


קארל מארקס איז געווען א אידישער פילאסאף אין דייטשלאנד וועלכער האט אויסגעטראכט די פילאסאפיע פון [[מארקסיזם]]. פון זיינע מיינונגען איז שפעטער אנטוויקלט געווארן די יסודות פון קאמוניזם.
קארל מארקס איז געווען א אידישער פילאסאף אין דייטשלאנד וועלכער האט אויסגעטראכט די פילאזאפיע פון [[מארקסיזם]]. פון זיינע מיינונגען איז שפעטער אנטוויקלט געווארן די יסודות פון קאמוניזם.


[[מארטין בובער]] האט געשריבן איבער אידישע טעמעס, און איז ספעציעל באקאנט געווען פאר זיינע ביכער איבער חסידות און אירע נאכפאלגער.
[[מארטין בובער]] האט געשריבן איבער אידישע טעמעס, און איז ספעציעל באקאנט געווען פאר זיינע ביכער איבער חסידות און אירע נאכפאלגער.
שורה 60: שורה 60:
אבער [[תלמיד חכם|תלמידי חכמים]] וואס האבן זיך אנגעפילט כריסם בש"ס ופוסקים מעגן יא איר לערנען, און עס איז א בחינה פון א מצווה פון לימוד ה[[תורה]] און פון ''והלכת בדרכיו, וידעת היום והשבות על לבבך'', און נאך פילע פליכטן דערמאנט דורכאויס דער תורה וואו מ'זעט אז עס א יסוד אין אידישקייט ''לדעת את ה'''.
אבער [[תלמיד חכם|תלמידי חכמים]] וואס האבן זיך אנגעפילט כריסם בש"ס ופוסקים מעגן יא איר לערנען, און עס איז א בחינה פון א מצווה פון לימוד ה[[תורה]] און פון ''והלכת בדרכיו, וידעת היום והשבות על לבבך'', און נאך פילע פליכטן דערמאנט דורכאויס דער תורה וואו מ'זעט אז עס א יסוד אין אידישקייט ''לדעת את ה'''.


דעם [[חיד"א]]'ס מיינוג וואס מען זעט פון זיינע ספרים: עס האט אים נישט געצויגן צו פילאסאפיע, כאטש ער שרייבט אלע חלקים פון דער תורה, אבער צו פילאסאפיע באציט ער זיך גאנץ ווייניג אין זיין ספר [[שם הגדולים]] ערך דרשות הר"ן שרייבט ער אז אין ביבלאטעק אין פאריז האט ער געזען הונדערטער ספרים פון פילאסאפיע, אבער אין פאקט ער האט פון דארט נאר גענומען די רמזים פון רבי [[אליעזר מגרמיזא]], דער רוקח. אן אויסנאם איז דער ספר [[מאור עינים (עזריהו מן האדומים)|מאור עינים]] פון רבי עזריהו מן האדומים, וואס ער ברענגט דערפון אסאך מאל אין זיינע ספרים,<ref>[[כסא רחמים]] מסכת סופרים פ"א אות י"ח</ref> אבער דאך ברענגט ער אז ער האט געטראפן א [[חרם]] פון רבי [[יוסף קארו]] און רבי [[משה אלשיך]] ווי זיי האבן געשטעלט אין חרם ווער עס וועט לערנען דעם ספר מאור עינים.<ref>[[מחזיק ברכה]] אורח חיים קונטרס אחרון לסי' ש"ז</ref>
דעם [[חיד"א]]'ס מיינוג וואס מען זעט פון זיינע ספרים: עס האט אים נישט געצויגן צו פילאזאפיע, כאטש ער שרייבט אלע חלקים פון דער תורה, אבער צו פילאזאפיע באציט ער זיך גאנץ ווייניג אין זיין ספר [[שם הגדולים]] ערך דרשות הר"ן שרייבט ער אז אין ביבלאטעק אין פאריז האט ער געזען הונדערטער ספרים פון פילאזאפיע, אבער אין פאקט ער האט פון דארט נאר גענומען די רמזים פון רבי [[אליעזר מגרמיזא]], דער רוקח. אן אויסנאם איז דער ספר [[מאור עינים (עזריהו מן האדומים)|מאור עינים]] פון רבי עזריהו מן האדומים, וואס ער ברענגט דערפון אסאך מאל אין זיינע ספרים,<ref>[[כסא רחמים]] מסכת סופרים פ"א אות י"ח</ref> אבער דאך ברענגט ער אז ער האט געטראפן א [[חרם]] פון רבי [[יוסף קארו]] און רבי [[משה אלשיך]] ווי זיי האבן געשטעלט אין חרם ווער עס וועט לערנען דעם ספר מאור עינים.<ref>[[מחזיק ברכה]] אורח חיים קונטרס אחרון לסי' ש"ז</ref>


== רעפערענצן ==
== רעפערענצן ==
שורה 67: שורה 67:
== וועבלינקען ==
== וועבלינקען ==


* [http://masoret.hevre.co.il/hydepark/topic.asp?topic_id=1852418 צי מעג מען עוסק זיין אין פילאסאפיע לויט די תורה?]
* [http://masoret.hevre.co.il/hydepark/topic.asp?topic_id=1852418 צי מעג מען עוסק זיין אין פילאזאפיע לויט די תורה?]


{{פילאסאפיע|געביטן}}
{{פילאזאפיע|געביטן}}


[[קאטעגאריע:אינהאלט אראפגענומען]]
[[קאטעגאריע:אינהאלט אראפגענומען]]
שורה 75: שורה 75:
[[קאטעגאריע:אידישקייט ארטיקלען צו פארברייטערן]]
[[קאטעגאריע:אידישקייט ארטיקלען צו פארברייטערן]]
[[קאַטעגאָריע:אידישע קאנטראווערסיעס]]
[[קאַטעגאָריע:אידישע קאנטראווערסיעס]]
[[קאַטעגאָריע:פילאסאפיע| ]]
[[קאַטעגאָריע:פילאזאפיע| ]]
[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]
[[קאטעגאריע:אומבאקוקט]]
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]  
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]]  
{{קרד/ויקי/יידיש}}
{{קרד/ויקי/יידיש}}