35,369
רעדאגירונגען
ק
טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי, ױ ← וי (2), װ ← וו (4), יידן ← אידן (7), מוסיק ← מוזיק
ק (החלפת טקסט – "יידישקייט" ב־"אידישקייט") |
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי, ױ ← וי (2), װ ← וו (4), יידן ← אידן (7), מוסיק ← מוזיק) |
||
| שורה 31: | שורה 31: | ||
'''פּאָרטוגאַל''' ([[פארטוגעזיש]]: ''Portugal''{{ר}} {{IPA|puɾtuˈɣaɫ|}}), אפיציעל די '''פארטוגעזישע רעפובליק''' ({{שפראך-pt|República Portuguesa|links=no}}), איז אַ דעמאָקראַטישע רעפּובליק אויפן [[איבערישער האלבאינזל|איבערישן האלבאינזל]] אין דרום-מערב [[אײראָפּע]]. ער איז דאס מערסט מערבדיקע לאנד פון דער יבשה פון אייראפע. דאט לאנד איז אַרומגענומען מיט דעם לאַנד [[שפאַניע]] אויף די צפון און מזרח זייטן, און מיטן [[אטלאנטישער אקעאן|אַטלאַנטישן אָקעאַן]] בײ די מערב און דרום זייטן. צוויי אטלאנטישע [[ארכיפעלאג]]ן, [[אזארן]] און [[מאדירא]], זענען אויך א טייל פון פארטוגאל. דער גרענעץ צווישן פארטוגאל און שפאניע איז לאנג 1,214 ק"מ, דער לענגסטער גרענעץ אינעם אייראפעאישן פארבאנד. | '''פּאָרטוגאַל''' ([[פארטוגעזיש]]: ''Portugal''{{ר}} {{IPA|puɾtuˈɣaɫ|}}), אפיציעל די '''פארטוגעזישע רעפובליק''' ({{שפראך-pt|República Portuguesa|links=no}}), איז אַ דעמאָקראַטישע רעפּובליק אויפן [[איבערישער האלבאינזל|איבערישן האלבאינזל]] אין דרום-מערב [[אײראָפּע]]. ער איז דאס מערסט מערבדיקע לאנד פון דער יבשה פון אייראפע. דאט לאנד איז אַרומגענומען מיט דעם לאַנד [[שפאַניע]] אויף די צפון און מזרח זייטן, און מיטן [[אטלאנטישער אקעאן|אַטלאַנטישן אָקעאַן]] בײ די מערב און דרום זייטן. צוויי אטלאנטישע [[ארכיפעלאג]]ן, [[אזארן]] און [[מאדירא]], זענען אויך א טייל פון פארטוגאל. דער גרענעץ צווישן פארטוגאל און שפאניע איז לאנג 1,214 ק"מ, דער לענגסטער גרענעץ אינעם אייראפעאישן פארבאנד. | ||
זיין הויפּטשטאָט איז [[ליסבאָן]]. | |||
דאס לאנד אינערהאלב די גרענעצן פון היינטיקן פארטוגאל איז געווען באזעצט כסדר זייט [[פרעהיסטאריע|פרעהיסטארישע צייטן]]. קודם די [[קעלטן]] און די [[רוימישע רעפובליק|רוימער]], דערנאך די וויזיגאטישע און סוועבישע גערמאנישע פעלקער, וואס אויך זיי זענען געווארן אינוואדירט דורך די [[מורן]]. די דאזיקע מוסולמענישע פעלקער זענען ענדלעך געווארן פארטריבן בשעת דער קריסטלעכער ''רעקאנקוויסטא'' פונעם איבערישן האלבאינזל. | דאס לאנד אינערהאלב די גרענעצן פון היינטיקן פארטוגאל איז געווען באזעצט כסדר זייט [[פרעהיסטאריע|פרעהיסטארישע צייטן]]. קודם די [[קעלטן]] און די [[רוימישע רעפובליק|רוימער]], דערנאך די וויזיגאטישע און סוועבישע גערמאנישע פעלקער, וואס אויך זיי זענען געווארן אינוואדירט דורך די [[מורן]]. די דאזיקע מוסולמענישע פעלקער זענען ענדלעך געווארן פארטריבן בשעת דער קריסטלעכער ''רעקאנקוויסטא'' פונעם איבערישן האלבאינזל. | ||
| שורה 76: | שורה 76: | ||
== עקאנאמיע == | == עקאנאמיע == | ||
מער ווי העלפט פון דער באַפעלקערונג איז באַשעפטיקט מיט | מער ווי העלפט פון דער באַפעלקערונג איז באַשעפטיקט מיט לאַנדווירטשאַפט. מען וואַקסט תבואה, גרינסן, פרוכט (מערסטנס ווײנשטאקן פאַר ווײן און ראזשינקעס), איילבירט ביימער און [[קארק]] ביימער. אויך [[פאמידאר]]ן, [[גערשטן]], [[ניס]], [[קארש]]ן, עסבארע [[שוועמל]]עך, עופות און רינדערפלייש. | ||
די | די הויפט צוויגן פון אינדוסטריע זענען סארדינען, ראזשינקעס און אייבירט בוימל. פארטוגאל האט רעסורסן פון קויל, [[אייזן]], [[קופער]], [[טונגסטן]] און [[צין]]. | ||
אין 1986 איז פארטוגאל | אין 1986 איז פארטוגאל געווארן א מיטגליד אינעם [[אייראפעישער פארבאנד|אייראפעישן פארבאנד]], און אין 1999 האט ער אויפגענונעמן דעם [[איירא]] (€) אנשטאט דעם פארטוגעזישן עסקודא. די [[צענטראלבאנק]] פון פארטוגאל איז באנקא דע פארטוגאל, וואס געהערט צו דער אייראפע־סיסטעם פון צענטראלבענק. | ||
פארטוגאל איז דער וועלט'ס פירנדיקער פראדוצירער פון [[פראפן]]. אויך פראדוצירט ער [[קופער]], [[צין]], [[טונגסטן]] און [[אוראניום]]. | פארטוגאל איז דער וועלט'ס פירנדיקער פראדוצירער פון [[פראפן]]. אויך פראדוצירט ער [[קופער]], [[צין]], [[טונגסטן]] און [[אוראניום]]. | ||
| שורה 98: | שורה 98: | ||
== דעמאגראפיע == | == דעמאגראפיע == | ||
לויטן צענזוס פון 2011 האט פארטוגאל געהאט א באפעלקערונג פון 10,562,178 (פון זיי 48% זכרים און 52% נקיבות). נאכדעם וואס פארטוגאל האט פארטריבן די מורן און די [[יידן]] איז דאס לאנד געבליבן מיט איין רעליגיע ([[קאטאליציזם]]) און איין שפראך ([[פארטוגעזיש]]). | לויטן צענזוס פון 2011 האט פארטוגאל געהאט א באפעלקערונג פון 10,562,178 (פון זיי 48% זכרים און 52% נקיבות). נאכדעם וואס פארטוגאל האט פארטריבן די מורן און די [[יידן]] איז דאס לאנד געבליבן מיט איין רעליגיע ([[קאטאליציזם]]) און איין שפראך ([[פארטוגעזיש]]). | ||
טראצדעם זענען געבליבן טייל | טראצדעם זענען געבליבן טייל אידן אין פארטוגאל על תנאי פון זיך שמד'ן און עטלעכע האבן ווייטער געהיטן אידישקייט אויף א געהיימען אופן, למשל די [[יידן פון בעלמאנטע]], וואס פירן זיך היינט אפנטלעך יידיש. | ||
די פארטוגעזער זענען אן איבערישע עטנישע גרופע. | די פארטוגעזער זענען אן איבערישע עטנישע גרופע. | ||
=== יידן אין פארטוגאל=== | === יידן אין פארטוגאל=== | ||
די ערשטע ידיעות וועגן | די ערשטע ידיעות וועגן אידן אין פארטוגאל זענען פונעם 12טן יארהונטדערט ווען שוין דעמאלסט האבן די שטעט [[ליסבאן]], [[בעזשא]] און [[סאנטארע]] געהאט יידישע פערטלן. אין 1492, בשעת דעם [[גירוש שפאניע|גירוש פון די אידן פון שפאניע]], האט מען דערלויבט 150,000 אידן פון שפאניע זיך צו באזעצן אין פארטוגאל נאכן צאלן א היבשן אפצאל צו דער רעגירונג. אין 1521 האט אנגעהויבן פועל'ן אין פארטוגאל די פארטוגעזישע אינקוויזיציע. אפיציעל זענען נישט געבליבן נאכהער קיין אידן אין פארטוגאל, אבער א סך האבן געלעבט ווי אנוסים און האבן געהיטן אידישקייט געהיימלעך. א סך פון די האנוסים אין פארטוגאל האבן עמיגרירט קיין [[מאראקא]], [[סאלאניקי]], [[אמסטערדאם]], [[בראזיל]] און אין דער [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישער אימפעריע]], וואו זיי האבן געלעבט אפנטלעך ווי אידן. | ||
צוויישן די פארטוגעזישע אנוסים ווערן גערעכנט דער מאטעמאטיקער [[פעדרא נונעז]] און דער דאקטער [[גארסיע ד'ארטע]]. | צוויישן די פארטוגעזישע אנוסים ווערן גערעכנט דער מאטעמאטיקער [[פעדרא נונעז]] און דער דאקטער [[גארסיע ד'ארטע]]. | ||
אין ערשטן יארצענדלינג פונעם 21סטן יארהונדערט זענען געווען אין פארטוגאל 750 | אין ערשטן יארצענדלינג פונעם 21סטן יארהונדערט זענען געווען אין פארטוגאל 750 אידן, מערסטנס אין ליסבאן. | ||
==קולטור== | ==קולטור== | ||
| שורה 135: | שורה 135: | ||
[[קאַטעגאָריע:פארטוגאל]] | [[קאַטעגאָריע:פארטוגאל]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אומבאקוקט]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||