אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:לאדינא"
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע) |
ק (החלפת טקסט – "דרויסנדע" ב־"דרויסנדיגע") |
||
| (14 מיטלסטע ווערסיעס פון 6 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''לאדינא''' איז א יידישע [[שפראך]], גערעדט בעיקר דורך | {{דעסקריפציע||ענגליש = language of Sephardic Jews and form of Spanish|העב=שפה יהודית-ספרדית|דייטש=romanische Sprache der sephardischen Juden|}} | ||
'''לאדינא''' איז א יידישע [[שפראך]], גערעדט בעיקר דורך אידן וואס שטאמען אפ פון [[שפאניע]], גערעדט געווארן ביז דער [[צווייטער וועלט מלחמה]], דורך מערערע אידן אין די [[באלקאן לענדער]], עס ווערט אויך גערופן '''ספאניאליש''', '''דזשודעזמא''', אדער '''דזשודעא-עספאניאל''', די שפראך שטאמט בעיקר פון דעם שפאנישן אקצענט פון [[קאסטיליע]], אריינגעמישט [[העברעיש]]ע און [[אראמיש]]ע ווערטער. | |||
ביי [[גירוש שפאניע]], זענען אסאך | ביי [[גירוש שפאניע]], זענען אסאך אידן אנגעקומען צו די באלקאן לענדער, [[טערקיי]], [[בולגאריע]], דרום [[רומעניע]], און צפון [[אפריקע]], ווי זיי האבן מיטעברעגט די שפראך מיט זיך. עס זענע פארהאן צוויי דיאלעקטן, די צפון אפריקאנע און די [[אייראפע]]ישע. | ||
== די שפראך אמאל == | == די שפראך אמאל == | ||
ביז דער צווייטער וועלט מלחמה, איז עס געווען א ברייטע שפראך, מיט קולטור און דיכטער, וואס פלעגן שרייבן די שפראך, דער גרעסטער [[תורה]] ווערק וואס איז געשריבן געווארן אין לאדינא, איז [[מעם לועז]] וואס איז איבערגעשריבן געווארן אויף [[לשון קודש]], די גרעסטע יידישע שטאט, וואס איז געווען א צענטער פאר דער שפראך, איז געווען [[סאלאניקי]], [[גריכנלאנד]], וואו איבער 60,000 | ביז דער צווייטער וועלט מלחמה, איז עס געווען א ברייטע שפראך, מיט קולטור און דיכטער, וואס פלעגן שרייבן די שפראך, דער גרעסטער [[תורה]] ווערק וואס איז געשריבן געווארן אין לאדינא, איז [[מעם לועז]] וואס איז איבערגעשריבן געווארן אויף [[לשון קודש]], די גרעסטע יידישע שטאט, וואס איז געווען א צענטער פאר דער שפראך, איז געווען [[סאלאניקי]], [[גריכנלאנד]], וואו איבער 60,000 אידן האבן זיך באנוצט מיט דער שפראך, אויפן טאג טעגליכן לעבן, אריינרעכנדיק [[צייטונג]]ען און [[ביכער]], וואס זענען פובליצירט געווארן אויף לאדינא. | ||
דאס אלעס האט זיך | דאס אלעס האט זיך געענדיגט מיטן אנקום פונעם [[נאצי]], 96 פראצענט פון דער אידישער [[קהילה]], זענען אנגעקומען צו די [[טויט לאגערן]], און זענען אומגעקומען דורך דער נאצי מארד מאשין. | ||
== אין מדינת ישראל == | == אין מדינת ישראל == | ||
אין 1948, זענען רוב | אין 1948, זענען רוב אידן פון אייראפע, וואס האבן באהערשט די שפראך, אנגעקומען קיין [[ישראל]], אריינגערעכנט אידן פון [[בולגאריע]], און טערקיי, זענען אריבער דעם שמעלץ טאפ, און האבן געטוישט זייער לשון אויף העברעיש, באקומענדיג א קלאפ ווי רוב אידישע שפראכן אזוי ווי [[יידיש]], ווי די [[רעגירונג]] האט נישט געלאזט רעדן קיין שפראכן פונעם [[גלות]], און דערפאר ווערן טאקע די מענטשן וואס רעדן לאדינא, ווייניגער און ווייניגער. | ||
אין די לעצטע פאר יאר האט די רעגירונג אויפגעשטעלט דער "צענטער פאר לאדינא קולטור", וואו מען פרובירט אויפצולעבן דאס פארלוירענע. | אין די לעצטע פאר יאר האט די רעגירונג אויפגעשטעלט דער "צענטער פאר לאדינא קולטור", וואו מען פרובירט אויפצולעבן דאס פארלוירענע. | ||
| שורה 19: | שורה 20: | ||
לאדינא ווערט געשריבן אין העברעישע בוכשטאבן, אמאל בעיקר אין רש"י אותיות, אדער געהעריקע אותיות היינט, אבער היינט איז עס אויך שטארק אנגענומען צו שרייבן אויפן [[לאטיניש]]ן אלפאבעט. וויבאלד עס איז נישט דא קיין כללים פארן שפראך, איז אין אמעריקע וועלן זיי שרייבן אויפן אות ש sh, און אין [[פראנקרייך]] ch. אויפן [[אינטערנעט]] איז דא, א קהילה וואו די שפראך איז באנוצט ביי אירע באנוצער, עס הייסט lodino komunita, ווי אויך אין [[ירושלים]], קומט ארויס א צייטונג, מיטן נאמען אקי ירושלים, וואס מיינט דא אין [[ירושלים]]. | לאדינא ווערט געשריבן אין העברעישע בוכשטאבן, אמאל בעיקר אין רש"י אותיות, אדער געהעריקע אותיות היינט, אבער היינט איז עס אויך שטארק אנגענומען צו שרייבן אויפן [[לאטיניש]]ן אלפאבעט. וויבאלד עס איז נישט דא קיין כללים פארן שפראך, איז אין אמעריקע וועלן זיי שרייבן אויפן אות ש sh, און אין [[פראנקרייך]] ch. אויפן [[אינטערנעט]] איז דא, א קהילה וואו די שפראך איז באנוצט ביי אירע באנוצער, עס הייסט lodino komunita, ווי אויך אין [[ירושלים]], קומט ארויס א צייטונג, מיטן נאמען אקי ירושלים, וואס מיינט דא אין [[ירושלים]]. | ||
== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
* {{וויקיפעדיע|lad|דזשודעא-עספאניאל (לאדינא)}} | * {{וויקיפעדיע|lad|דזשודעא-עספאניאל (לאדינא)}} | ||
[[קאטעגאריע: | [[קאטעגאריע:אידישע שפראכן]] | ||
[[קאטעגאריע:אויף יידיש]] | |||
[[קאַטעגאָריע:עלעמענטארע ארטיקלען צו פארברייטערן]] | |||
[[HE:לאדינו]] | |||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 10:19, 8 יולי 2024
לאדינא איז א יידישע שפראך, גערעדט בעיקר דורך אידן וואס שטאמען אפ פון שפאניע, גערעדט געווארן ביז דער צווייטער וועלט מלחמה, דורך מערערע אידן אין די באלקאן לענדער, עס ווערט אויך גערופן ספאניאליש, דזשודעזמא, אדער דזשודעא-עספאניאל, די שפראך שטאמט בעיקר פון דעם שפאנישן אקצענט פון קאסטיליע, אריינגעמישט העברעישע און אראמישע ווערטער.
ביי גירוש שפאניע, זענען אסאך אידן אנגעקומען צו די באלקאן לענדער, טערקיי, בולגאריע, דרום רומעניע, און צפון אפריקע, ווי זיי האבן מיטעברעגט די שפראך מיט זיך. עס זענע פארהאן צוויי דיאלעקטן, די צפון אפריקאנע און די אייראפעישע.
די שפראך אמאל
ביז דער צווייטער וועלט מלחמה, איז עס געווען א ברייטע שפראך, מיט קולטור און דיכטער, וואס פלעגן שרייבן די שפראך, דער גרעסטער תורה ווערק וואס איז געשריבן געווארן אין לאדינא, איז מעם לועז וואס איז איבערגעשריבן געווארן אויף לשון קודש, די גרעסטע יידישע שטאט, וואס איז געווען א צענטער פאר דער שפראך, איז געווען סאלאניקי, גריכנלאנד, וואו איבער 60,000 אידן האבן זיך באנוצט מיט דער שפראך, אויפן טאג טעגליכן לעבן, אריינרעכנדיק צייטונגען און ביכער, וואס זענען פובליצירט געווארן אויף לאדינא.
דאס אלעס האט זיך געענדיגט מיטן אנקום פונעם נאצי, 96 פראצענט פון דער אידישער קהילה, זענען אנגעקומען צו די טויט לאגערן, און זענען אומגעקומען דורך דער נאצי מארד מאשין.
אין מדינת ישראל
אין 1948, זענען רוב אידן פון אייראפע, וואס האבן באהערשט די שפראך, אנגעקומען קיין ישראל, אריינגערעכנט אידן פון בולגאריע, און טערקיי, זענען אריבער דעם שמעלץ טאפ, און האבן געטוישט זייער לשון אויף העברעיש, באקומענדיג א קלאפ ווי רוב אידישע שפראכן אזוי ווי יידיש, ווי די רעגירונג האט נישט געלאזט רעדן קיין שפראכן פונעם גלות, און דערפאר ווערן טאקע די מענטשן וואס רעדן לאדינא, ווייניגער און ווייניגער.
אין די לעצטע פאר יאר האט די רעגירונג אויפגעשטעלט דער "צענטער פאר לאדינא קולטור", וואו מען פרובירט אויפצולעבן דאס פארלוירענע.
צאל מענטשן וואס רעדן לאדינא
עס ווערט געשאצט אז אומגעפער 150,000 מענטשן קענען די שפראך, און דאס מערהייט אלס מאמע לשון, ארום 100,000 אין ישראל, דאס איבריגע אין טערקיי, גריכנלאנד, און אין אנדערע פלעצער.
גראמאטיק
לאדינא ווערט געשריבן אין העברעישע בוכשטאבן, אמאל בעיקר אין רש"י אותיות, אדער געהעריקע אותיות היינט, אבער היינט איז עס אויך שטארק אנגענומען צו שרייבן אויפן לאטינישן אלפאבעט. וויבאלד עס איז נישט דא קיין כללים פארן שפראך, איז אין אמעריקע וועלן זיי שרייבן אויפן אות ש sh, און אין פראנקרייך ch. אויפן אינטערנעט איז דא, א קהילה וואו די שפראך איז באנוצט ביי אירע באנוצער, עס הייסט lodino komunita, ווי אויך אין ירושלים, קומט ארויס א צייטונג, מיטן נאמען אקי ירושלים, וואס מיינט דא אין ירושלים.
דרויסנדיגע לינקס
 |
וויקיפּעדיע אויף דזשודעא-עספאניאל (לאדינא) |
דאס איז נישט קיין המכלול ארטיקל, בלויז עפעס וואס ליגט דא ביז עס וועט ערזעצט ווערן מיט בעסערס. שרייבט עס איבער!