אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:תלמוד"
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 20: | שורה 20: | ||
===גמרא=== | ===גמרא=== | ||
[[טעקע:Carl Schleicher Eine Streitfrage aus dem Talmud.jpg|קליין|"א שטרייט־פראגע פונעם תלמוד", קארל שלייכער]] | |||
די גמרא איז דער חז"לישער פּירוש און די אַנאַליז אויף דער משנה, וואָס איז צונויפגעשטעלט געוואָרן פון [[אמוראים]], חכמים וואָס זענען געווען טעטיג פון אַרום 200 ביז 500 לויט דער ציווילער צייט־רעכענונג. די גמרא האָט אויפגענומען די משנה, און האָט ערקלערט אומקלאָרע ווערטער, געזוכט מקורים אין תּנ״ך, און צוגעפּאַסט די הלכות צו נײע סיטואַציעס. די גמרא איז געשריבן בעיקר אין אראמיש, מיט עטלעכע לשון-קודשע טיילן. | די גמרא איז דער חז"לישער פּירוש און די אַנאַליז אויף דער משנה, וואָס איז צונויפגעשטעלט געוואָרן פון [[אמוראים]], חכמים וואָס זענען געווען טעטיג פון אַרום 200 ביז 500 לויט דער ציווילער צייט־רעכענונג. די גמרא האָט אויפגענומען די משנה, און האָט ערקלערט אומקלאָרע ווערטער, געזוכט מקורים אין תּנ״ך, און צוגעפּאַסט די הלכות צו נײע סיטואַציעס. די גמרא איז געשריבן בעיקר אין אראמיש, מיט עטלעכע לשון-קודשע טיילן. | ||
| שורה 69: | שורה 70: | ||
==לימוד און קולטורעלע השפּעה== | ==לימוד און קולטורעלע השפּעה== | ||
[[טעקע:First page of the first tractate of the Talmud (Daf Beis of Maseches Brachos).jpg|קליין|ערשטער עמוד פון מסכת ברכות]] | |||
דער תלמוד איז דער צענטראַלער זייל פון אידישן געדאַנק, וואָס דעקט אַ סך פאַכן, אַריינגערעכנט הלכה, אגדה, און פילאָזאָפיע. | דער תלמוד איז דער צענטראַלער זייל פון אידישן געדאַנק, וואָס דעקט אַ סך פאַכן, אַריינגערעכנט הלכה, אגדה, און פילאָזאָפיע. | ||
לימוד תּורה, און בפרט תּלמוד, ווערט פאַרהאַלטן אַלס אַ חוב קדוש. דער עיקר פונעם תּלמוד איז נישט נאָר די מסקנות נאָר אויך דער פּראָצעס פון טראַכטן און די דיאַלעקטיק. | לימוד תּורה, און בפרט תּלמוד, ווערט פאַרהאַלטן אַלס אַ חוב קדוש. דער עיקר פונעם תּלמוד איז נישט נאָר די מסקנות נאָר אויך דער פּראָצעס פון טראַכטן און די דיאַלעקטיק. | ||
| שורה 77: | שורה 79: | ||
==דרוק־היסטאָריע און צענזור== | ==דרוק־היסטאָריע און צענזור== | ||
[[File:Talmud set.JPG|thumb|right|א פולער סעט פון תלמוד בבלי]] | |||
די ערשטע קאָמפּלעטע אויסגאַבע פון דעם תלמוד בבלי איז געדרוקט געוואָרן אין ווענעציע דורך [[דניאל באמבערג|דניאל באָמבערג]] אין 1520–1523. בּאָמבּערג'ס אויסגאַבע האָט פעסטגעשטעלט דעם סטאַנדאַרטיזירטן פּאַזשינירונג און די קלאַסישע צורת הדף: די גמרא טעקסט איז אינעם צענטער, מיט [[רש"י]]'ס פּירוש אויפן אינעווייניגסטן דף־ראַנד און די [[תוספות]] אויפן אויסערן דף־ראַנד. די תוספות זענען פירושים פון די תּלמידים פון רש"י (12טן-13טן יאָרהונדערט), וועלכע האָבן זיך פאַרקוקט טיפער אין די סתירות פון תּלמוד. די פּירושים ווערן געדרוקט אין [[רש"י אותיות]]. די ווילנער ש"ס אויסגאַבע (1880–1886) איז געוואָרן די הויפּט־מהדורא, נאכקערנדיג דעם בּאָמבּערג פאָרמאַט. | די ערשטע קאָמפּלעטע אויסגאַבע פון דעם תלמוד בבלי איז געדרוקט געוואָרן אין ווענעציע דורך [[דניאל באמבערג|דניאל באָמבערג]] אין 1520–1523. בּאָמבּערג'ס אויסגאַבע האָט פעסטגעשטעלט דעם סטאַנדאַרטיזירטן פּאַזשינירונג און די קלאַסישע צורת הדף: די גמרא טעקסט איז אינעם צענטער, מיט [[רש"י]]'ס פּירוש אויפן אינעווייניגסטן דף־ראַנד און די [[תוספות]] אויפן אויסערן דף־ראַנד. די תוספות זענען פירושים פון די תּלמידים פון רש"י (12טן-13טן יאָרהונדערט), וועלכע האָבן זיך פאַרקוקט טיפער אין די סתירות פון תּלמוד. די פּירושים ווערן געדרוקט אין [[רש"י אותיות]]. די ווילנער ש"ס אויסגאַבע (1880–1886) איז געוואָרן די הויפּט־מהדורא, נאכקערנדיג דעם בּאָמבּערג פאָרמאַט. | ||
| שורה 85: | שורה 88: | ||
מאדערנע אויסגאַבעס: היינט זענען דאָ אַ רייע איבערזעצונגען ווי דער „שטיינזאַלץ תּלמוד“ און דער „שאָטענשטיין תּלמוד“ (ArtScroll), וואָס מאַכן דעם תּלמוד צוגענגליך צו אַ גרעסערן עולם דורך איבערזעצונג אין לשון-קודש און ענגליש, מיט ברייטע ביאורים. | מאדערנע אויסגאַבעס: היינט זענען דאָ אַ רייע איבערזעצונגען ווי דער „שטיינזאַלץ תּלמוד“ און דער „שאָטענשטיין תּלמוד“ (ArtScroll), וואָס מאַכן דעם תּלמוד צוגענגליך צו אַ גרעסערן עולם דורך איבערזעצונג אין לשון-קודש און ענגליש, מיט ברייטע ביאורים. | ||
*https://alldaf.org/ | |||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 15:44, 17 דעצעמבער 2025
דער תלמוד איז דער צענטראַלער טעקסט פון אידנטום, וואָס איז דער צווייטער אין אויטאָריטעט נאָך דעם תנ"ך. ער שטעלט מיט זיך פאָר אַ הויפּט־קוואַל פון הלכה און אידישער טעאָלאָגיע. דער תלמוד שליסט איין די תורה שבעל־פּה, וואָס איז קאָמפּילירט געוואָרן אין דער משנה און אירע פּירושים, די גמרא. עס רעקאָרדירט די לערנונגען, מיינונגען און מחלוקת פון טויזנטער חכמים איבער אַ סך פאַכן, אַריינגערעכנט הלכה, עטיק, פילאָזאָפיע, מנהגים, היסטאָריע, און פאָלקס־מעשׂיות.
עטימאָלאָגיע און נעמען
דער טערמין "תלמוד" (וואָס מיינט 'לערנען') איז אַן אַלטער למדנישער בּאַגריף. "גמרא" איז דער נאָמען, וואָס ווערט היינט ברייט באַנוצט פאַרן תּלמוד. דאָס וואָרט איז אַן אַראַמיש וואָרט וואָס מיינט "לערנען" אָדער "פאַרענדיגונג". אין קלאַסישע אויסגאַבעס פון תּלמוד איז דאָס וואָרט "תלמוד" פיל מאָל אויסגעטוישט געוואָרן מיט "גמרא", טיילמאל כדי צו אויסמיידן קריסטליכע צענזור וואָס האָט פאַרפאָלגט דעם "תלמוד". ש״ס איז אַ ראשי־תבות פאַר "שישה סדרים" ("זעקס סדרים"), וועלכער באַצייכנט די גאַנצע משנה און גמרא.
סטרוקטור און קאָמפּאָזיציע
דער תּלמוד באַשטייט פון צוויי הויפּט־טעקסטן, וואָס זענען ענג פאַרבונדן: די משנה און די גמרא.
משנה
די משנה איז דער יסוד־טעקסט פון תּלמוד. זי איז די ערשטע גרויסע געשריבענע קאָמפּילאַציע פון תורה שבעל־פּה, וואָס מען האָט מורא געהאַט אַז זי וועט פאַרגעסן ווערן. רבי יהודה הנשיא, אַ הויפּט־רב פון דער תנאישער תּקופה, האָט זי צונויפגעשטעלט אין ארץ־ישראל אַרום 200 לויט דער ציווילער צייט־רעכענונג. די משנה איז געשריבן אין לשון-קודש. זי איז אַ זאַמלונג פון הלכות און מײנונגען פון די תנאים. די משנה איז צעטיילט אין זעקס הויפּט סדרים, וואָס מען רופט ש"ס (פאַר ששה סדרים):
- זרעים: געזעצן פון אַגריקולטור, תּפילה און ברכות.
- מועד: געזעצן פון שבת און יוֹם־טוב.
- נשים: חתונה, גט און פאַמיליע געזעצן.
- נזיקין: געזעצן פון שאָדנס, ציווילע און קרימינעלע געזעצן.
- קדשים: געזעצן פון קרבנות און בית־המקדש.
- טהרות: געזעצן פון טומאה און טהרה.
יעדער סדר אַנטהאַלט אין זיך אַ רייע "מסכתות". אין סך־הכּל זענען דאָ 63 מסכתות אין דער משנה.
גמרא
די גמרא איז דער חז"לישער פּירוש און די אַנאַליז אויף דער משנה, וואָס איז צונויפגעשטעלט געוואָרן פון אמוראים, חכמים וואָס זענען געווען טעטיג פון אַרום 200 ביז 500 לויט דער ציווילער צייט־רעכענונג. די גמרא האָט אויפגענומען די משנה, און האָט ערקלערט אומקלאָרע ווערטער, געזוכט מקורים אין תּנ״ך, און צוגעפּאַסט די הלכות צו נײע סיטואַציעס. די גמרא איז געשריבן בעיקר אין אראמיש, מיט עטלעכע לשון-קודשע טיילן.
דער תּלמוד איז נישט אַ ספר פון גלײכע מסקנות, נאָר אַ לעבעדיגער ויכוח און פּראָצעס פון אַנאַליז. די אַנאַליזן ווערן אָפט געפירט דורך אַ דיאַלעקטישן שקלא וטריא, און די דיסקוסיע־איינהייטן ווערן גערופן סוגיא. אַ היפּשער טייל פונעם תּלמוד איז געבויט פון דעם אַנאָנימען שיכט, דער סתם, וואָס באַשטייט פון שפּעטערע רעדאַקציאָנעלע גלאָסן און דיסקוסיעס, אַ סך מאָל געשריבן אין קאָנווערסאַציאָנעלן אַראַמישן סטיל. דער סתם פאַרנעמט מער ווי 50% פון דעם תלמוד בבלי.
די צוויי תלמודים און זייער אויטאָריטעט
עס זענען דאָ צוויי ווערסיעס פונעם תלמוד, וואָס זענען צונױפגעשטעלט געוואָרן אין די צוויי הויפּט אידישע צענטערס אין דער חז"לישער תקופה: דער תלמוד ירושלמי, וואָס איז רעדאַגירט געוואָרן אין ארץ־ישראל, און דער תלמוד בבלי, וואָס איז רעדאַגירט געוואָרן אין בבל (היינט איראַק). זיי ביידע טיילן די זעלבע משנה, אָבער זייערע גמרא־טיילן זענען אַנדערש.
דער תלמוד ירושלמי איז קירצער און מער קאָנסיז, געשריבן אין מערב־אַראַמיש. ער דעקט 39 מסכתות, אַריינגערעכנט די גאַנצע סדר זרעים (לאַנדווירטשאַפט), אָפּשפּיגלענדיג די אַגריקולטורעלע לעבן אין ארץ־ישראל. דער תלמוד ירושלמי איז געפינישט געוואָרן פריער, אַרום 350–400 לויט דער ציווילער צייט־רעכענונג.
דער תלמוד בבלי איז פיל לענגער, אַרום 2.5 מיליאָן ווערטער, און איז געשריבן אין מזרח־אַראַמיש. ער דעקט 36 און אַ האַלב מסכתות, און איז רעדאַגירט געוואָרן שפּעטער, אַרום 500 לויט דער ציווילער צייט־רעכענונג.
דער בבלי האָט אַ גרעסערע אויטאָריטעט איבערן ירושלמי, ווייל בבל איז געווען דער דאָמינאַנטער צענטער פון אידישן לעבן ביזן מיטל־אַלטער. די ערשטע קאָדיפיקאַטאָרן פון הלכה האָבן גענוצט דעם בבלי אַלס יסוד פאַר זייערע לעגאַלע שרייבונגען.
| תּלמוד בבלי | תּלמוד ירושלמי | |
|---|---|---|
| אָריגין | בבל (היינט איראַק) | ארץ ישראל (היינט גליל) |
| חתימה | שפּעטער, אַרום 500 נ.צ.ע. | פריער, אַרום 400-450 נ.צ.ע. |
| שפּראַך | מזרח אראמיש (ארמית בבלית) | מערב אראמיש (ארמית גלילית) |
| סטיל | לענגער (אַרום 2.5 מיליאָן ווערטער), סאָפיסטיקירט, גלײכפאָרעם, מיט רעדאַקציע אַרבעט | קירצער, ווייניגער רעדאַגירט, מיט איבערחזרונגען |
| דעקונג | 36.5 מסכתות. אָפט לאָזט אויס זרעים (אַגריקולטור הלכות), ווײל זיי זענען נישט רעלאַוואַנט אין בבל. | 39 מסכתות. דעקט אַלע מסכתות פון זרעים. |
| אויטאָריטעט | העכערע אויטאָריטעט אין אידנטום, ווײל בבל איז געווען דער דאָמינאַנטער צענטער. | איז געפאַלן אין אַ פאַרגלייכליכע פאַרגעסנקײט. |
היסטאָרישע אַנטוויקלונג
דער תּלמוד איז פון אָנהייב געווען מײסטנס איבערגעגעבן בעל־פּה, און עס איז געווען אסור דאס אראפצושרייבן. דער תלמוד איז דער אַנטוואָרט פון די חכמים אויף דער חורבן בית המקדש, וואָס איז געשען נאָך די דורכגעפאַלענע אידישע רעבעליעס קעגן רוים. די חכמים האָבן געפירט דעם רעליגיעזן לעבן באַזירט אויף נאָרמען און לערנונגען, וואָס האָבן געהאָלפן די אידן איבערצולעבן די גלות.
לימוד און קולטורעלע השפּעה
.jpg)
דער תלמוד איז דער צענטראַלער זייל פון אידישן געדאַנק, וואָס דעקט אַ סך פאַכן, אַריינגערעכנט הלכה, אגדה, און פילאָזאָפיע. לימוד תּורה, און בפרט תּלמוד, ווערט פאַרהאַלטן אַלס אַ חוב קדוש. דער עיקר פונעם תּלמוד איז נישט נאָר די מסקנות נאָר אויך דער פּראָצעס פון טראַכטן און די דיאַלעקטיק. די לערנונגען ווערן טראַדיציאָנעל דורכגעפירט הויך און מיט אַ מנגינה. די הויפּט־מעטאָדע פון לערנען איז אין אַ חברותא, וואָס שאַפט אַ לעבעדיגע און טיפע לערן־סביבה. אַ פאַרשפּרייטע פּראַקטיק היינט איז "דף היומי", דאָס טעגליכע לערנען פון איין בלאַט גמרא, וואָס איז איינגעפירט געווארן אין 1923, און דאָס פאַרענדיגן דעם גאַנצן תלמוד ווערט געפייערט מיט אַ סיום. די גמרא בּאַשטייט פון בּיידע טיילן, הלכה און אגדה (מעשׂיות און עטיק). די אגדה איז אָפט פאַרוועבן אין די הלכה־דיסקוסיעס, און טיילמאל זענען די דיסקוסיעס זעלבסט טעאָרעטיש, אַפילו וועגן זאַכן וואָס קענען קיינמאָל נישט פּאַסירן, כדי צו דערגיין ג־טליכע חכמה.
דרוק־היסטאָריע און צענזור
די ערשטע קאָמפּלעטע אויסגאַבע פון דעם תלמוד בבלי איז געדרוקט געוואָרן אין ווענעציע דורך דניאל באָמבערג אין 1520–1523. בּאָמבּערג'ס אויסגאַבע האָט פעסטגעשטעלט דעם סטאַנדאַרטיזירטן פּאַזשינירונג און די קלאַסישע צורת הדף: די גמרא טעקסט איז אינעם צענטער, מיט רש"י'ס פּירוש אויפן אינעווייניגסטן דף־ראַנד און די תוספות אויפן אויסערן דף־ראַנד. די תוספות זענען פירושים פון די תּלמידים פון רש"י (12טן-13טן יאָרהונדערט), וועלכע האָבן זיך פאַרקוקט טיפער אין די סתירות פון תּלמוד. די פּירושים ווערן געדרוקט אין רש"י אותיות. די ווילנער ש"ס אויסגאַבע (1880–1886) איז געוואָרן די הויפּט־מהדורא, נאכקערנדיג דעם בּאָמבּערג פאָרמאַט.
איין זייט ווערט גערופן "עמוד" און ביידע זייטן צוזאמען איז א "בלאט" אדער "דף". דער גאַנצער תּלמוד בבלי אַנטהאַלט 2,711 טאָפּל־זײטיגע בלעטער.
די קריסטליכע צענזור האָט שטאַרק פאַרפאָלגט דעם תלמוד. אין 1244, זענען 24 וואָגנס מיט תלמוד־בענד פאַרבּרענט געוואָרן אין פּאַריז, און אין 1553, האָט פּאָפּ יוליוס III באַפוילן שׂרפות אין רוים. דערפאַר איז דאָס וואָרט "תלמוד" אָפט פאַרבייט געוואָרן מיט "גמרא" אָדער ש"ס אין דרוק־ווערק.
מאדערנע אויסגאַבעס: היינט זענען דאָ אַ רייע איבערזעצונגען ווי דער „שטיינזאַלץ תּלמוד“ און דער „שאָטענשטיין תּלמוד“ (ArtScroll), וואָס מאַכן דעם תּלמוד צוגענגליך צו אַ גרעסערן עולם דורך איבערזעצונג אין לשון-קודש און ענגליש, מיט ברייטע ביאורים.