בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:שומרונים"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 2: | שורה 2: | ||
די '''שומרונים''' (אין חז"ל: '''כותים'''; שומרונישער העברעאיש: {{שריפט/שומרון|ࠔࠠࠌࠝࠓࠩࠉࠌ}}, "שמרים"), אָדער ווי זיי רופן זיך ישראל שומרונים אָדער שומרים (די היטער), זענען אַן עטנאָ־רעליגיעזע גרופּע, וועלכע קלעימט דירעקטע אָפּשטאַמונג פון די אוראַלטע שבטים פון אפרים און מנשה פון די צפונ'דיגע שבטים פון ישראל. | די '''שומרונים''' (אין חז"ל: '''כותים'''; שומרונישער העברעאיש: {{שריפט/שומרון|ࠔࠠࠌࠝࠓࠩࠉࠌ}}, "שמרים"), אָדער ווי זיי רופן זיך ישראל שומרונים אָדער שומרים (די היטער), זענען אַן עטנאָ־רעליגיעזע גרופּע, וועלכע קלעימט דירעקטע אָפּשטאַמונג פון די אוראַלטע שבטים פון אפרים און מנשה פון די צפונ'דיגע שבטים פון ישראל. | ||
די | די סעקטע איז היינט זייער קליין, מיט אַרום 900 מענטשן (פּער 2024), וועלכע וואוינען הויפּטזעכליך אין צוויי געמיינדעס: אין קרית לוזה אויף [[הר גריזים]] (אין [[שומרון]], וועלכע ווערט געהאלטן דורך זיי אַלס "דער באַרג פון ברכות") און אין דער שטאָט [[חולון]]. | ||
זייער | זייער רעליגיע איז אַ פאָרעם פון אידישקייט וואָס צענטרירט זיך אַרום זייער אייגענער נוסח פונעם חומש (די ערשטע פינף ספרים פון תנ"ך). זיי אַנערקענען נישט די אַנדערע ספרים פונעם תנ"ך. הר גריזים, וועלכער געפינט זיך לעבן שכם, איז זייער הייליגסטער אָרט. זיי גלויבן אין דעם קומענדיגן משיח, וואָס ווערט גערופן '''תהב'''. | ||
דער רעליגיעזער הויפּט פון דער קהילה איז דער שומרונישער כּהן גדול, אַן אַמט וואָס זיי האַלטן איז אָנגעהאַלטן געוואָרן כּסדר פאַר די לעצטע 3,600 יאָר זינט אהרן הכהן, דורך זיין אייניקל פינחס, אין אַ קאָנטינואירליכער ירושה פון איבער 130 דורות. | דער רעליגיעזער הויפּט פון דער קהילה איז דער שומרונישער כּהן גדול, אַן אַמט וואָס זיי האַלטן איז אָנגעהאַלטן געוואָרן כּסדר פאַר די לעצטע 3,600 יאָר זינט אהרן הכהן, דורך זיין אייניקל פינחס, אין אַ קאָנטינואירליכער ירושה פון איבער 130 דורות. | ||
| שורה 61: | שורה 61: | ||
{| class="wikitable" style="text-align:center;" | {| class="wikitable" style="text-align:center;" | ||
|שומרונישער אות | |שומרונישער אות | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠀ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠁ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠂ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠃ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠄ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠅ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠆ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠇ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠈ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠉ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠊ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠋ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠌ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠍ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠎ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠏ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠐ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠑ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠒ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠓ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠔ}} | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| {{שריפט/שומרון|ࠕ}} | ||
|- | |- | ||
|אותיות מרובעות | |אותיות מרובעות | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| א | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ב | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ג | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ד | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ה | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ו | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ז | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ח | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ט | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| י | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| כ | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ל | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| מ | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| נ | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ס | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ע | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| פ | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| צ | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ק | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ר | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ש | ||
| | | style="height:40px; font-size:150%; vertical-align:top;"| ת | ||
|} | |} | ||
==היסטאָריע און באַציונגען== | ==היסטאָריע און באַציונגען== | ||
===אָפּשטאם און טערמינאָלאָגיע=== | |||
לויט דער טראַדיציאָנעלער אידישער ערקלערונג, וואָס שטאמט פון {{תנך|מלכים ב|יז}}, זענען די שומרונים אַ געמיש פון אַ קליינער איבערבלייבעניש פון די עשׂרת השבטים און פרעמדע פעלקער (פון בבל, כותה, עוא, חמת און ספרוים) וואָס קעניג סרגון פון אַשור האָט באַזעצט אין שומרון, נאָך דעם ווי ער האָט פאַרטריבן איבער 27 טויזנט אידן פון דאָרט (אין [[יארן ג' אלפים - ג'צ"ט|ג' אלפים ל"ח]] לבריאת עולם{{הערה|שם=באדער|באדער}} אדער [[יארן ג'ר' - ג'רצ"ט|ג'רי"א]] דורך סנחריב{{הערה|{{סדר הדורות|ימות עולם|ג'רי"א}}}}). אין דער תלמוד און אין די מדרשים ווערן זיי אָנגערופן כותים, וואַרשיינליך דערפאַר ווייל די מענטשן פון כותה זענען געווען די וויכטיגסטע צווישן די ניי-אָנגעקומענע. | |||
די חכמים פלעגן זיי רופן "'''גירי אַריות'''" (גויים וואָס האָבן זיך מגייר געווען צוליב מורא פאַר לייבן). דאָס רעפלעקטירט די דערציילונג אַז ג־ט האָט אַרויפגעשיקט לייבן אויף די ניי-באַזעצטע פעלקער, ווייל זיי האָבן נישט געהאַלטן זיינע מצוות. דערפאַר האָט מען געבראַכט אַ כהן פון די אַרויסגעטריבענע צו לערנען מיט זיי די געזעצן פונעם "שומרונ'ער ג־ט", וועלכער האָט זיי דאַן באַלערנט מורא צו האָבן פאַר דעם ג־ט פון ישׂראל{{הערה|שם=באדער}}. | |||
===דער שפּאַלט מיט אידנטום=== | ===דער שפּאַלט מיט אידנטום=== | ||
די שומרונים גלויבן אַז זיי זענען די קינדער פון די צפונדיגע שבטים פון ישראל און די אידן זענען די קינדער פון יהודה צו דרום. דער שפּאַלט האָט זיך לויט זיי אָנגעהויבן ווען די צפונדיגע ישׂראלים און די דרומדיגע יהודים האָבן זיך געזעצט אויף צוויי פאַרשידענע טראַיעקטאָריעס: די שומרונים פאַרערן הר גריזים, און די אידן פאַרערן הר ציון און ירושלים. אין שומרונישער מסורה, איז דאָס די תנ"כישע "שיידונג פון די וועגן". | די שומרונים גלויבן אַז זיי זענען די קינדער פון די צפונדיגע שבטים פון ישראל און די אידן זענען די קינדער פון יהודה צו דרום. דער שפּאַלט האָט זיך לויט זיי אָנגעהויבן ווען די צפונדיגע ישׂראלים און די דרומדיגע יהודים האָבן זיך געזעצט אויף צוויי פאַרשידענע טראַיעקטאָריעס: די שומרונים פאַרערן הר גריזים, און די אידן פאַרערן הר ציון און ירושלים. אין שומרונישער מסורה, איז דאָס די תנ"כישע "שיידונג פון די וועגן". | ||
די באַציונגען צווישן אידן און שומרונים זענען געווען קאָמפּלעקס און פאַרשידנאַרטיג אין לויף פון די יאָרהונדערטער. טראַדיציאָנעלע שׂינאה צווישן אידן און שומרונים האָט געפירט צו קאָמפּליצירטע באַציאונגען. שומרונים פלעגן רופן ירושלים מיט דער שפּאָט "ארור שלם"{{הערה|שם=פייןאבישע}}{{הערה|1=פלורנטין, מ׳ (מהדיר), 1999, ''התולדה - כרוניקה שומרונית: מקור, תרגום, פירוש'', ירושלים, 88}}. | |||
די הלכה האָט געגעבן פאַר די כותים אַ באַזונדערן מעמד, אָפטמאַל אויסדריקנדיג אַן אַמביוואַלענטע שטעלונג. | |||
• אין דער צייט פון עזרא הסופר און זרבבל, איז אַ חרם אַרויפגעטון געוואָרן אויף די כותים, אַז אַ איד זאָל נישט עסן "פת כותי", און ווער עס עסט דאָס ברויט פון אַ שומרוני, איז גלייך ווי ער וואָלט געגעסן "בשׂר חזיר"{{הערה|{{תנחומא|וישב|ב}}}}. אין דער משנה איז דאָ אַ מחלוקת וועגן דעם{{הערה|{{משנה|שביעית|ח|י}}}}, אָבער די דאָזיגע מיינונג שטאַמט פון אַ הויכפּונקט פון קאָנפליקט. | |||
• רבי יוחנן האָט געהאַלטן אַז זיי זענען נישט פּאַסיג פאַר חתונה מיט אידן{{הערה|{{ירושלמי|גיטין|א|ד}}}}.. | |||
• פון דער אַנדערער זייט, האָבן טייל חכמים געזאָגט אַז מען דאַרף זיי באַטראַכטן ווי "גרי אמת" (אמתע גרים). רבן שמעון בן גמליאל האָט געזאָגט, אַז אַ שומרוני איז "גלייך ווי אַ איד לכל דבר"{{הערה|1= ירושלמי דמאי א}}, און אַז "יעדן מצוה וואָס די כותים האָבן אָנגענומען, היטן זיי מער דקדק'ניג ווי אידן"{{הערה|1=תוספתא [ליברמן], פסחא ב, ג, עמ' 145; ילקוט שמעוני על נ"ך רל״ד}}. | |||
• מען האָט פאַרבאָטן צו פאַרקויפן קדושה־זאַכן אָדער געווער פאַר כותים, ווי פאַר גויים{{הערה|1=תוספתא ]צוקרמנדל[, עבודה זרה ב, ח, עמ' 462–463(.}}. | |||
חשמונאישע מלחמות: די באַציאונגען זענען געווען קאָמפּליצירט אין דער גרעקאָ־רוימישער וועלט. יוחנן הורקנוס א', אַ חשמונאישער מלך, האָט חרוב געמאַכט דעם שומרונישן "טעמפּל" אויף הר גריזים אין 111–110 פאַר דער געווענליכער ציילונג, אַ געשעעניש וואָס איז געפייערט געוואָרן אין ירושלים. | חשמונאישע מלחמות: די באַציאונגען זענען געווען קאָמפּליצירט אין דער גרעקאָ־רוימישער וועלט. יוחנן הורקנוס א', אַ חשמונאישער מלך, האָט חרוב געמאַכט דעם שומרונישן "טעמפּל" אויף הר גריזים אין 111–110 פאַר דער געווענליכער ציילונג, אַ געשעעניש וואָס איז געפייערט געוואָרן אין ירושלים. | ||
| שורה 126: | שורה 141: | ||
• געשפּאַנטע קאָמוניקאַציע: דורך דער [[קאירא גניזה|קאַיראָ גניזה]] ווייסן מיר אַז אין מיטל־אַלטער האָבן ערליכע אידן און שומרונים געטיילט אַ געוויסע קאָמיטעט און אַפילו אַמאָל געלעבט בשותּפות{{הערה|JESSE ABELMAN, "Jews and Samaritans in the High Middle Ages"}}. | • געשפּאַנטע קאָמוניקאַציע: דורך דער [[קאירא גניזה|קאַיראָ גניזה]] ווייסן מיר אַז אין מיטל־אַלטער האָבן ערליכע אידן און שומרונים געטיילט אַ געוויסע קאָמיטעט און אַפילו אַמאָל געלעבט בשותּפות{{הערה|JESSE ABELMAN, "Jews and Samaritans in the High Middle Ages"}}. | ||
• קראישע באַציונגען: [[אברהם פירקאוויטש|אברהם פירקאָוויטש]], אַ קראישער פירער, האָט געזען די שומרונים ווי ברידער פון די קראים, וועלכע האָבן אָפּגעוואָרפן ערליכע אידנטום. פירקאָוויטש האָט געזאַמלט די גרעסטע קאָלעקציע פון שומרונישע מאַנוסקריפּטן אין דער וועלט (1,341 | • קראישע באַציונגען: [[אברהם פירקאוויטש|אברהם פירקאָוויטש]], אַ קראישער פירער, האָט געזען די שומרונים ווי ברידער פון די קראים, וועלכע האָבן אָפּגעוואָרפן ערליכע אידנטום. פירקאָוויטש האָט געזאַמלט די גרעסטע קאָלעקציע פון שומרונישע מאַנוסקריפּטן אין דער וועלט (1,341 אייטעמס){{הערה|GOLDA AKHIEZER, "Abraham Firkovich, Karaism, and the Samaritans"}}. | ||
===דער שומרונישער כּהן גדול=== | ===דער שומרונישער כּהן גדול=== | ||
דער שומרונישער "כּהן גדול" איז דער העכסטער רעליגיעזער און געמיינדע פירער. די כּהונה שטאמט לויט זייער מסורה פון אהרן דורך פינחס. דער כּהן גדול איז אַ דיסטינקטע אינסטיטוציע געוואָרן אין דער פּערסישער/העלעניסטישער תקופה. די אַלטע כראָניקלען, ווי די Tulidah, רעקאָרדירן אַ קאָנטינואירליכע גענעאַלאָגיע פון כּהנים{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Samaritan_High_Priest}}. | דער שומרונישער "כּהן גדול" איז דער העכסטער רעליגיעזער און געמיינדע פירער. די כּהונה שטאמט לויט זייער מסורה פון אהרן דורך פינחס. דער כּהן גדול איז אַ דיסטינקטע אינסטיטוציע געוואָרן אין דער פּערסישער/העלעניסטישער תקופה. די אַלטע כראָניקלען, ווי די Tulidah, רעקאָרדירן אַ קאָנטינואירליכע גענעאַלאָגיע פון כּהנים{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Samaritan_High_Priest}}. | ||
בבא רבה ({{שריפט/שומרון|ࠁࠢࠁࠢࠀ ࠓࠠࠁࠠࠄ}}) ווערט באַשריבן אין די שומרונישע כראָניקלען ווי אַ לעגענדאַרער העלד, וועלכער האָט | בבא רבה ({{שריפט/שומרון|ࠁࠢࠁࠢࠀ ࠓࠠࠁࠠࠄ}}) ווערט באַשריבן אין די שומרונישע כראָניקלען ווי אַ לעגענדאַרער העלד, וועלכער האָט געפירט אַ שומרונישן רענעסאַנס און אַן אויפשטאַנד קעגן רוים. מען גיט אים קרעדיט פאַרן בויען פילע שולן אין שומרון. | ||
כהן גדול יעקב בן אהרן (1874–1916) האָט געדינט אַ לאַנגע צייט און האָט שטאַרק קאָמוניקירט מיט מערב'דיגע געלערנטע און פּראָטעסטאַנטן, ווי אויך אידישע געלערנטע, כדי צו שטיצן זיין קהילה. ער איז געווען אַ סאָרט "מעדיע שטערן" פון דער צייט. | כהן גדול יעקב בן אהרן (1874–1916) האָט געדינט אַ לאַנגע צייט און האָט שטאַרק קאָמוניקירט מיט מערב'דיגע געלערנטע און פּראָטעסטאַנטן, ווי אויך אידישע געלערנטע, כדי צו שטיצן זיין קהילה. ער איז געווען אַ סאָרט "מעדיע שטערן" פון דער צייט. | ||