אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:גיל הנישואין"

יעצטיגע רעוויזיע זינט 01:38, 28 אקטאבער 2025

דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).

ביטע אריבערפירן

גיל הנישואין איז א וויכטיגע פראַגע אין דער אידישער געזעלשאַפט, באַזונדערס אין די ראַמען פון דער הלכה, סאציאלע מנהגים, און היסטאָרישע עקאָנאָמישע באַדינגונגען. די אידישע מקורות שטעלן אידעאַלע עלטערן פאַרן מאַן און פאַר דער פרוי.

גיל הנישואין אין הלכה און קלאַסישע מקורות

אידעאַלן עלטער פאר מענער אין הלכה און מנהג

די משנה אין פּרקי אָבות שטעלט פעסט דעם אידעאַלן לויף פון לעבן, אַריינגערעכנט די עלטער פאַר חתונה: "בן שמונה עשרה לחופה". דאָס הייסט, דער אידעאַל פאַר אַ מאַן איז 18 יאָר אַלט צו חתונה האָבן. אין דער הלכה איז פאַראַן אַ דעה, אַז אַ מאַן זאָל נישט אַריבערגיין די עלטער פון 20 יאָר אָן חתונה, ווייל דער אייבערשטער ערוואַרטעט דאָס פון דעם מענטש ביז דער עלטער פון 20, און נאָך דער עלטער פון 20 הויבט אָן צו זיין ווי "כל ימיו בהרהור עבירה". נאך זאגן חז"ל אז ביז 20 יאר ווארט דער אייבערשטער אויף א מענטש ער זאל הייראטן, און אויב ער טוט דאס נישט, זאגט הקב"ה: "זאלן זיינע ביינער פוילן" ("עד עשרים שנה יושב הקב"ה ומצפה לאדם... ולא נשא, אומר: תיפח עצמותיו")^[1].

דער רמב"ם שרייבט אַז די חיוב פריה ורביה הייבט זיך אָן ביי אַ מאַן פון דער עלטער פון 17 יאָר^[2]. דער שו"ע פסק'נט אַז אַ מענטש זאָל נישט אַריבערגיין 20 יאָר אָן חתונה, און אויב ער וויל נישט, איז מען אים כּוֹפה צו חתונה האָבן כּדי מקיים צו זיין "פּרו ורבו". דער רמ"א, אָבער, צייכנט צו אַז היינט צוטאָג איז נישט דער מנהג צו כּופה זיין אויף דעם^[3].

אין שפעטערע דורות, האָבן חכמים רעקאָמענדירט פריערע חתונות צו פאַרמיידן עוונות, צוליב דעם יצר הרע. געוויסע חכמים פון די לעצטע דורות האָבן אונטערגעשטראָכן, אַז היינט צוטאָג, צוליב דער גרויסער שוועריגקייט פון הרהורי עבירה אין די גאַסן, איז אַ מצוה צו חתונה האָבן פרי, אויב מען קען^[4]. דער חפץ חיים האט געשריבן אז דער וואס איז פארנומען מיט לערנען תורה זאל נישט אפלייגן די חתונה ביז עלטער פון 24 יאר^[5].

היסטאָרישע פּערספּעקטיוון און מציאות

גיל הנישואין ביי אידן אין דער אַלטער צייט

פאָרשונגען וועגן די אידן אין ארץ-ישראל אין די צייטן פון בית שני, משנה און תלמוד, ווייזן אַז די פאַקטישע דורכשניטליכע חתונה עלטער פאַר מענער איז געווען רעלאַטיוו שפּעט, אַרום די שפּעטע צוואנציגער יאָרן ביז די פריע דרייסיגער יאָרן. דאָס איז געווען ענליך צו דעם דורכשניטליכן עלטער אין דער גריכיש-רוימישער געזעלשאַפט אין דער זעלביגער צייט. די דאָזיגע שפּעטערדיגע עלטער פאַר נישואין (למשל, 28 יאָר) איז געווען פאַרנומען ווי אַן אַקצעפּטירטע עלטער פאַר אַ "פריע" חתונה אין יענע קרייזן. דער אידעאַל פון דער משנה (בן 18 לחופה) איז, לויט פיל פאָרשער, נישט געווען אַ באַשרייבונג פון דער פאַקטישער מציאות, נאָר אַ מוסרישער אידעאַל. חכמים האָבן באַמערקט אַז אַ מאַן זאָל זיך פריער עקאָנאָמיש באַזעצן (קויפן אַ הויז, אַ פעלד), איידער ער נעמט אַ ווייב. אַ דאָזיגער ריי אַפּעלירט צו דעם עקאָנאָמישן צוגאַנג פון אַ מאַן אין די צוואנציגער יאָרן אָדער שפּעטער. געוויסע אַגדות רעפערירן צו יונגע מענער, ווי ביי רב חסדא, וואָס האָט חתונה געהאַט ביי 16 יאָר אַלט. מען דאַרף דאָס, אָבער, זען ווי אַן אויסנאַם אָדער ווי אַן אילוסטראַציע פון אַ נאָרמאַל^[6].

עלטער פאר פרויען אין הלכה און היסטאריע

די הלכה רעכנט אַ מיידל ביז 12 יאָר און אַ טאָג אַלס אַ "קטנה". נאך דעם קומט א תקופה פון זעקס חדשים וואס הייסט נערה (א מיידל וואס אירע צייכנס פון דערוואקסן האבן זיך באוויזן). ביי 12 יאר און זעקס חדשים ווערט זי א "בוגרת". חתונה צו מאַכן קליינע מיידלעך (נישואי בוסר) איז געווען באַהאַנדלט אין די הלכה־ליטעראַטור, און דאָס דאַרף מען לייענען לויט דעם ליכט פון די היסטאָרישע מציאות, אַז אין אַזעלכע פאַלן האָבן זיך יונגע חתנים געהאַט מיט נשים.

נישואי בוסר האָבן געברענגט געזונט-פּראָבלעמען פאַר מיידלעך, ווי פריע געבורטן אָדער קאָמפּליקאַציעס^[7]. צוליב דער געשיכטע פון אַ קליינע מיידל וואָס איז געווען שוואַנגער, האָבן חכמים פאַרבאָטן אַ קטנה, וואָס איז צווישן 11 יאָר און אַ טאָג ביז 12 יאָר און אַ טאָג, צו האָבן באַציאונגען אָן "משמשת במוך" כּדי נישט צו ווערן שוואַנגער^[8].

סוג אחר של ראיה הוא מדברי חכמים שהתבטאו בעד נישואין בגיל צעיר או נגדם. בעד נישואין בגיל צעיר יש כמה מימרות הקשורות במיוחד בשמו של רבי עקיבא. 'תניא, "אל תחלל את בתך להזנותה" ר"ע אומר זה המשהא בתו בוגרת' (סנהדרין עו ע"א). רבי עקיבא הורה לתלמידיו: 'כל מי שיש לו בת בוגרת ילך וישיאה' (בראשית רבה צה, ל בכ"י ו, מהדורת תיאודור-אלבק, עמ' 2321; ויקרא רבה כא, ח). המימרה 'בתך בגרה שחרר עבדך ותנה לו'. מיוחסת במקורות שונים לרבי עקיבא, לרב (ויקרא רבה שם), ולרבי יהושע בן לוי משום אנשי ירושלים (פסחים קיג ע"א). במילים אחרות, מוטב לו לאדם שישיא את בתו לעבד משוחרר, כלומר, לאדם בעל הייחוס הנמוך ביותר המותר להינשא לישראל, לאו מילתא זוטרתא היא בחוגים שחיברו את פרק 'עשרה יוחסין', אבל בתחום יכולתו הכלכלית הבלעדית של האב, משישאיר אותה בוגרת לא נשואה. ברייתא סתמית המשבחת את 'המדריך בניו ובנותיו בדרך ישרה, והמשיאן סמוך לפרקן' (יבמות סב ע"ב, סנהדרין עו ע"ב), אשר מן הסתם גם הסיפא שלה נוגע לבניו ובנותיו כאחד, מתפרשת בתלמוד הבבלי (סנהדרין שם) כממליצה על נישואי קטנים. ברייתא או מימרה סתמית שנייה רואה בהימצאות בוגרת לא נשואה מצב חמור דיו לבטל מחמתו מקצת דיני אבלות לגביה: 'אין הבוגרת רשאית לנוול את עצמה בימי אבל אביה' (תענית יג ע"ב).

נישואי בוסר (פריע חתונות) אין היסטאריע

אין די מיטל-עלטער: די דערשיינונג פון נישואי בוסר (Early Marriage) איז געווען א פארשפרייטע דערשיינונג אין יידישע געמיינדעס דורך דעם מיטל-עלטער, ספעציעל אין די לענדער ארום מיטל-ים (ווי צפון אפריקע און די מיטל מזרח) און אויך אין אייראפע (אשכנז). טראץ דעם, זענען א סך מקורות מצמצם די באדייט פון נישואי קטינות, און רעכנען עס אלס א זעלטענע סאציאלע דערשיינונג. אנדערע פארשער טענה'ן אז דאס איז אומריכטיק, און אז אין די תקומה פון די גאונים און ראשונים (10טער-13טער יארהונדערט), זענען געווען א סך פעלער פון חתונה מאכן מיידלעך איידער זיי זענען געווען 12 יאר אלט, ספעציעל אין די איסלאמישע לענדער.

• אין געוויסע מזרח-אייראָפּעישע קהילות, אין ה'שכ"ג, איז איינגעפירט געוואָרן אַ תקנה, וואָס פאַרבאָט חתונה צו האָבן פאַר אַ זכר צו חתונה האָבן פאַר דער עלטער פון 13 יאָר און אַ טאָג, און פאַר אַ נקיבה פאַר דער עלטער פון 12 יאָר און אַ טאָג^[9]. דאָס ווייזט אַז פריער זענען געווען אידן וואָס האָבן חתונה געמאַכט זייערע קינדער יונגער^[10].

• אַ פאָרשונג איבער אידישע פרויען אין דער גרעקאָ-רוימישער פּאַלעסטינע ווייזט, אַז רוב פרויען האָבן חתונה געהאַט נאָך די צען יאָר, רוב פון זיי פאַר 20 יאָר אַלט. דאָס איז געווען אַ באַדייטיקע חתונה־עלטער־שפּאַלטונג ("פער גילאי") צווישן דער כּלה און דעם חתן^[11].

• אין דער ישיבה-באַוועגונג איז דער גיל הנישואין געהויבן געוואָרן ביי מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע פרויען^[12].

גיל הנישואין אין דער היינטיגער געזעלשאַפט

אין דער אָרטאָדאָקסישער און חרדישער וועלט

לויט אַ שטודיע פון 2022 וועגן דעם דורכשניטלעכן עלטער ביי דער ערשטער חתונה אין אָרטאָדאָקסישן אידנטום, זענען פאַראַן באַדייטנדע פאַרשידענהייטן צווישן די אונטערגרופּעס:

גרופּע	דורכשניטליכע עלטער (מ)	סטאַנדאַרט דעוויאַציע (סד)
מענער (אַלגעמיין אָרטאָדאָקסיש)	23.81	3.02
פרויען (אַלגעמיין אָרטאָדאָקסיש)	22.06	3.23
יונגע אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (YO-RC) מענער	23.57	2.10
יונגע אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (YO-RC) פרויען	21.52	2.63
מאָדערן אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (MO-RC) מענער	24.55	3.44
מאָדערן אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (MO-RC) פרויען	23.53	3.39
בעלי תשובה	24.79	4.37

מען זעט דאָ אַז מענער חתונה האָבן שפּעטער ווי פרויען אין אַלע גרופּעס. די בעלי תשובה האָבן חתונה אין אַ העכערער עלטער ווי די YO-RC/MO-RC גרופּע.

מנהגים ביי חסידים

אין געוויסע ישיבה סיסטעמען, ווערט אונטערגעשטראָכן אַ "טיים-פאָרבעס" ("expiration date/time advantage") אין שידוכים. דאָס מיינט, אַז די שידוך־פּראָצעס פאַר יונגע פרויען איז אָפט לימיטירט.

אַ באַמערקונג אין דעם קאָנטעקסט רעפערירט צו:

• אינגלעך ווערן עלטער און "שטייגן", און האָבן דערפאַר "טיים אויף זייער זייט". • פאַר מיידלעך, זאָגט דער קאָמענטאַר, זענען זיי געהאַלטן פאַר "פאַרעלטערטע סחורה" ("expired goods") נאָך עטליכע יאָר.

אידישע אידעאַלן פון נישואין

חתונה האָבן איז אַ יסוד פונעם אידישן לעבן. די תּכלית פון נישואין איז נישט בלויז די פאַמיליע, נאָר אויך די נפשיותדיקע פאַרענדיקונג פון איש ואשה. די תורה זעט דעם קשר צווישן מאַן און ווייב ווי אַ גאַנצקייט.

• ברכה ושׂמחה: דער תלמוד לערנט אַז אַ מאַן אָן אַ ווייב איז "שריי אשה" און איז אָן ברכה, אָן שמחה, און אָן אַ גוטן לעבן. • פאַרדינען זכרים: אַ הויכע חתונה־עלטער (צוואַנציקער יאָרן און שפּעטער) פאַר מאַן און ווייב גיט אַ קלענערע מעגליכקייט צו דערלעבן אייניקלעך. דער אידישער אידעאַל איז געווען צו זען דורות: "בני בנים" (אייניקלעך). אַ צווייטע השפּעה פאַרן חתונה האָבן יונגער איז געווען די נידעריגע לעבנס-ערוואַרטונג אין דער אַלטער צייט, אַזוי אַז מען זאָל האָבן צייט צו דערלעבן די אייניקלעך.

חתונות פון קטינים און תקנות קעגן דעם

אין געוויסע היסטאָרישע צייטן און קהילות, ספּעציעל אין מזרח-אייראָפּע און טייל אידישע קהילות איבער דער וועלט, איז געווען די פּראַקטיק פון חתונה האָבן זייער יונגע מיידלעך. אין ה'שכ"ג איז אַ תקנה דורכגעפירט געוואָרן וואָס פאַרבאָט חתונה האָבן אַ אינגל פאַר 13 יאָר און אַ טאָג, און אַ מיידל פאַר 12 יאָר און אַ טאָג. דאָס ווייזט אַז פריע חתונות זענען טאַקע פאָרגעקומען.

דער מצב פונעם רווק

לויט דעם תלמוד, דער "רווק הדר בכרך" איז אַ "חוטא" (זינדיגער) אויב ער חתונה האָט נישט געהאַט ביז 20 יאָר. אָבער חכמים האָבן אויך געלויבט אַ רווק אין דער שטאָט, און די ירושלים'ער תלמוד האָט באַהאַנדלט די סיטואַציע ווי נאָרמאַל. דאָס קומט פון אַן אַלטן קאָנפליקט, אַז אין דער הלכה איז מען ביי אַ מאַן וואָס לערנט תורה און האָט מורא פאַר אַ חתונה, נישט כּופה צו חתונה האָבן פרי, כדי ער זאָל זיך נישט בטל זיין פון זיין תּורה לערנען, ווי ביי בן עזאי. אָבער אין היינטיגע צייטן, צוליב די שוועריקייטן פון פּריצות, פאַרלאַנגט די הלכה אַז מען זאָל נישט פאַרשפּעטיגן די חתונה.

אין ירושלים איז געווען א מנהג אדער א תקנה אז א בחור איבער 20 יאר אלט זאל נישט טארן וואוינען אין דער שטאט, כדי נישט צו קומען צו זינד^[14].

אין מדינת ישראל

אין ישראל, איז אין 2011 געווען א פארשלאג פון רב אשר עידן (פון דער "לאבי פאר יידישע ווערטן") צו נידערן דעם לעגאלן עלטער פון חתונה צו 15 יאר, טענה'נדיג אז דאס וועט פינאנציעל העלפן גרויסע פאמיליעס און רעדוצירן מוסר'דיקע פארברעכנס. אבער, די קריטיקאנטן האבן אפגעווארפן דעם פארשלאג אלס נישט-פונדאמענטירטע רעדנערייען (nonsense)^[15].

רעפערענצן

↑ קידושין כט, ב.
↑ משנה תורה לרמב"ם, הלכות אישות, פרק ט"ו, הלכה ב'.
↑ שולחן ערוך, אבן העזר, א, סעיף ג.
↑ שבט הלוי (ג,קעג)
↑ ספר המצות הקצר, חלק מצוות עשה מג.
↑ עדיאל שרמר, "גיל הנישואים של גברים יהודים בארץ ישראל בתקופת הבית השני, המשנה והתלמוד", ציון סא,א, תשנ"ו, עמ' 45–66‏, JSTOR 23563293.
↑ שטרן שמעון, "תיאור הרפואה בירושלים באמצע המאה ה־19 על ידי ד"ר טיטוס טובלר", מתוך בתוך: לב אפרים, עמר זהר, שוורץ יהשוע (עורכים) הרפואה בירושלים לדורותיה. הוצאת ארץ. תל אביב 1999, עמ' 117.
↑ משנה, נידה ה, ו.
↑ שמעון דובנאוו, פנקס המדינה, בערלין, תרפ"ה, עמ' 266, פנקס מדינת ליטא, אות תתקסח.
↑ Stampfer, Shaul (2010). "The Social Implications of Very Early Marriage". Families, Rabbis and Education: Essays on Traditional Jewish Society in Eastern Europe. Liverpool University Press. doi:10.3828/liverpool/9781874774853.003.0002. ISBN 978-1-874774-85-3.
↑ https://jewish-faculty.biu.ac.il/sites/jewish-faculty/files/shared/g.11_dvd_lvyn_l_sprv_shl_dyl_shrmr_zkr_vnqbh_brm.pdf.
↑ Sokol et al. - 2022 - Examining Average Age at First Marriage within Orthodox Judaism A Large Community-Based Study.
↑ ספר התקנות והסכמות ומנהגים, תשע"ו, עמ' נח–סז (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).
↑ ^[13].
↑ https://crownheights.info/jewish-news/31703/israeli-rabbi-lower-marriage-age-to-15/.

[1] קידושין כט, ב.

[2] משנה תורה לרמב"ם, הלכות אישות, פרק ט"ו, הלכה ב'.

[3] שולחן ערוך, אבן העזר, א, סעיף ג.

[4] שבט הלוי (ג,קעג)

[5] ספר המצות הקצר, חלק מצוות עשה מג.

[6] עדיאל שרמר, "גיל הנישואים של גברים יהודים בארץ ישראל בתקופת הבית השני, המשנה והתלמוד", ציון סא,א, תשנ"ו, עמ' 45–66‏, JSTOR 23563293.

[7] שטרן שמעון, "תיאור הרפואה בירושלים באמצע המאה ה־19 על ידי ד"ר טיטוס טובלר", מתוך בתוך: לב אפרים, עמר זהר, שוורץ יהשוע (עורכים) הרפואה בירושלים לדורותיה. הוצאת ארץ. תל אביב 1999, עמ' 117.

[8] משנה, נידה ה, ו.

[דובנאוו-9] שמעון דובנאוו, פנקס המדינה, בערלין, תרפ"ה, עמ' 266, פנקס מדינת ליטא, אות תתקסח.

[שטמפפר-10] Stampfer, Shaul (2010). "The Social Implications of Very Early Marriage". Families, Rabbis and Education: Essays on Traditional Jewish Society in Eastern Europe. Liverpool University Press. doi:10.3828/liverpool/9781874774853.003.0002. ISBN 978-1-874774-85-3.

[11] ttps://jewish-faculty.biu.ac.il/sites/jewish-faculty/files/shared/g.11_dvd_lvyn_l_sprv_shl_dyl_shrmr_zkr_vnqbh_brm.pdf.

[12] Sokol et al. - 2022 - Examining Average Age at First Marriage within Orthodox Judaism A Large Community-Based Study.

[13] ספר התקנות והסכמות ומנהגים, תשע"ו, עמ' נח–סז (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע).

[14] [13].

[15] ttps://crownheights.info/jewish-news/31703/israeli-rabbi-lower-marriage-age-to-15/.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[14]

[15]

[13]

@@ שורה 1: / שורה 1: @@
-'''גיל הנישואין''' איז א וויכטיקע פראַגע אין דער אידישער געזעלשאַפט, באַזונדערס אין די ראַמען פון דער הלכה, סאציאלע מנהגים, און היסטאָרישע עקאָנאָמישע באַדינגונגען. די הלכה שטעלט ספּעציפישע מינימאַלע עלטערן פאַר חתונה, און די אידישע מקורות פירן אָן מיט אידעאַלע עלטערן פאַרן מאַן און פאַר דער פרוי.
+{{דרעפט}}
+'''גיל הנישואין''' איז א וויכטיגע פראַגע אין דער אידישער געזעלשאַפט, באַזונדערס אין די ראַמען פון דער הלכה, סאציאלע מנהגים, און היסטאָרישע עקאָנאָמישע באַדינגונגען. די אידישע מקורות שטעלן אידעאַלע עלטערן פאַרן מאַן און פאַר דער פרוי.
 ==גיל הנישואין אין הלכה און קלאַסישע מקורות==
-===מינימאַלע הלכה'דיגע עלטערן===
-די הלכה רעכנט אַ מיידל פון 11 יאָר און אַ טאָג ביז 12 יאָר און אַ טאָג אַלס אַ "קטנה" (מינאָרין) אין פאַרשידענע ענינים. חתונה צו מאַכן קליינע מיידלעך (נישואי בוסר) איז געווען באַהאַנדלט אין די הלכה־ליטעראַטור, און דאָס דאַרף מען לייענען לויט דעם ליכט פון די היסטאָרישע מציאות, אַז אין אַזעלכע פאַלן האָבן זיך יונגע חתנים געהאַט מיט נשים.
-לויט אַן אַלטע תקנה (פון יאָר ה'שכ"ג) איז אַבסאָלוט פאַרבאָטן פאַר אַ זכר צו חתונה האָבן פאַר דער עלטער פון 13 יאָר און אַ טאָג, און פאַר אַ נקיבה פאַר דער עלטער פון 12 יאָר און אַ טאָג. דאָס ווייזט אַז פריער זענען געווען אידן וואָס האָבן חתונה געמאַכט זייערע קינדער יונגער.
-===אידעאַלן פאַר מענער===
+===אידעאַלן עלטער פאר מענער אין הלכה און מנהג===
-די משנה אין פּרקי אָבות שטעלט פעסט דעם אידעאַלן לויף פון לעבן, אַריינגערעכנט די עלטער פאַר חתונה: "בן חמש עשרה לתלמוד, בן שמונה עשרה לחופה". דאָס הייסט, דער אידעאַל פאַר אַ מאַן איז 18 יאָר אַלט צו חתונה האָבן. אין דער הלכה איז פאַראַן אַ דעה, אַז אַ מאַן זאָל נישט אַריבערגיין די עלטער פון 20 יאָר אָן חתונה, ווייל דער אייבערשטער ערוואַרטעט דאָס פון דעם מענטש ביז דער עלטער פון 20, און נאָך דער עלטער פון 20 הויבט אָן צו זיין ווי "כל ימיו עובר עבירה" (דער וואָס האָט עובר געווען אַן עבירה זיינע גאַנצע טעג).
+די משנה אין פּרקי אָבות שטעלט פעסט דעם אידעאַלן לויף פון לעבן, אַריינגערעכנט די עלטער פאַר חתונה: "בן שמונה עשרה לחופה". דאָס הייסט, דער אידעאַל פאַר אַ מאַן איז 18 יאָר אַלט צו חתונה האָבן. אין דער הלכה איז פאַראַן אַ דעה, אַז אַ מאַן זאָל נישט אַריבערגיין די עלטער פון 20 יאָר אָן חתונה, ווייל דער אייבערשטער ערוואַרטעט דאָס פון דעם מענטש ביז דער עלטער פון 20, און נאָך דער עלטער פון 20 הויבט אָן צו זיין ווי "כל ימיו בהרהור עבירה". נאך זאגן חז"ל אז ביז 20 יאר ווארט דער אייבערשטער אויף א מענטש ער זאל הייראטן, און אויב ער טוט דאס נישט, זאגט הקב"ה: "זאלן זיינע ביינער פוילן" ("עד עשרים שנה יושב הקב"ה ומצפה לאדם... ולא נשא, אומר: תיפח עצמותיו"){{הערה|{{בבלי|קידושין|כט|ב}}}}.
-אַנדערע פירונגען:
+דער רמב"ם שרייבט אַז די חיוב פריה ורביה הייבט זיך אָן ביי אַ מאַן פון דער עלטער פון 17 יאָר{{הערה|{{רמב"ם|אישות|טו|ב}}}}.
+דער שו"ע פסק'נט אַז אַ מענטש זאָל נישט אַריבערגיין 20 יאָר אָן חתונה, און אויב ער וויל נישט, איז מען אים כּוֹפה צו חתונה האָבן כּדי מקיים צו זיין "פּרו ורבו". דער רמ"א, אָבער, צייכנט צו אַז היינט צוטאָג איז נישט דער מנהג צו כּופה זיין אויף דעם{{הערה|{{שלחן ערוך|אבן העזר|א|ג}}}}.
-• דער רמב"ם האָט געשריבן אַז די מצוות נישואין הויבט אָן ביי אַ מאַן פון דער עלטער פון 17 יאָר.
+אין שפעטערע דורות, האָבן חכמים רעקאָמענדירט פריערע חתונות צו פאַרמיידן עוונות, צוליב דעם [[יצר הרע]]. געוויסע חכמים פון די לעצטע דורות האָבן אונטערגעשטראָכן, אַז היינט צוטאָג, צוליב דער גרויסער שוועריגקייט פון הרהורי עבירה אין די גאַסן, איז אַ מצוה צו חתונה האָבן פרי, אויב מען קען{{הערה|1=שבט הלוי (ג,קעג)}}. דער חפץ חיים האט געשריבן אז דער וואס איז פארנומען מיט לערנען תורה זאל נישט אפלייגן די חתונה ביז עלטער פון 24 יאר{{הערה|ספר המצות הקצר, חלק מצוות עשה מג}}.
-• דער שו"ע האָט געשריבן, אַז אַ מענטש זאָל נישט אַריבערגיין 20 יאָר אָן חתונה, און אויב ער וויל נישט, איז מען אים כּוֹפה צו חתונה האָבן כּדי מקיים צו זיין "פּרו ורבו". דער רמ"א, אָבער, האָט צוגעגעבן, אַז היינט צוטאָג איז נישט דער מנהג צו כּופה זיין אויף דעם.
-• חכמים האָבן דערווייל רעקאָמענדירט פריערדיגע חתונות צו פאַרמיידן עוונות, צוליב דעם "יצר הרע". געוויסע חכמים פון די לעצטע דורות האָבן אונטערגעשטראָכן, אַז היינט צוטאָג, צוליב דער גרויסער שוועריגקייט פון הרהורי עבירה אין די גאַסן, איז אַ מצוה צו חתונה האָבן פרי, אויב מען קען.
 ==היסטאָרישע פּערספּעקטיוון און מציאות==
 ===גיל הנישואין ביי אידן אין דער אַלטער צייט===
 פאָרשונגען וועגן די אידן אין ארץ-ישראל אין די צייטן פון בית שני, משנה און תלמוד, ווייזן אַז די פאַקטישע דורכשניטליכע חתונה עלטער פאַר מענער איז געווען רעלאַטיוו שפּעט, אַרום די שפּעטע צוואנציגער יאָרן ביז די פריע דרייסיגער יאָרן. דאָס איז געווען ענליך צו דעם דורכשניטליכן עלטער אין דער גריכיש-רוימישער געזעלשאַפט אין דער זעלביגער צייט.
+די דאָזיגע שפּעטערדיגע עלטער פאַר נישואין (למשל, 28 יאָר) איז געווען פאַרנומען ווי אַן אַקצעפּטירטע עלטער פאַר אַ "פריע" חתונה אין יענע קרייזן.
+דער אידעאַל פון דער משנה (בן 18 לחופה) איז, לויט פיל פאָרשער, נישט געווען אַ באַשרייבונג פון דער פאַקטישער מציאות, נאָר אַ מוסרישער אידעאַל.
+חכמים האָבן באַמערקט אַז אַ מאַן זאָל זיך פריער עקאָנאָמיש באַזעצן (קויפן אַ הויז, אַ פעלד), איידער ער נעמט אַ ווייב. אַ דאָזיגער ריי אַפּעלירט צו דעם עקאָנאָמישן צוגאַנג פון אַ מאַן אין די צוואנציגער יאָרן אָדער שפּעטער.
+געוויסע אַגדות רעפערירן צו יונגע מענער, ווי ביי רב חסדא, וואָס האָט חתונה געהאַט ביי 16 יאָר אַלט. מען דאַרף דאָס, אָבער, זען ווי אַן אויסנאַם אָדער ווי אַן אילוסטראַציע פון אַ נאָרמאַל{{הערה|{{צ-זשורנאל|עדיאל שרמר|גיל הנישואים של גברים יהודים בארץ ישראל בתקופת הבית השני, המשנה והתלמוד|ציון|סא,א|עמ=45–66|שנת הוצאה=תשנ"ו|JSTOR=23563293}}}}.
-• די דאָזיקע שפּעטערדיקע עלטער פאַר נישואין (למשל, 28 יאָר) איז געווען פאַרנומען ווי אַן אַקצעפּטירטע עלטער פאַר אַ "פריע" חתונה אין יענע קרייזן.
+===עלטער פאר פרויען אין הלכה און היסטאריע===
-• דער אידעאַל פון דער משנה (בן 18 לחופה) איז, לויט פיל פאָרשער, נישט געווען אַ באַשרייבונג פון דער פאַקטישער מציאות, נאָר אַ מוסרישער אידעאַל.
+די הלכה רעכנט אַ מיידל ביז 12 יאָר און אַ טאָג אַלס אַ "קטנה". נאך דעם קומט א תקופה פון זעקס חדשים וואס הייסט נערה (א מיידל וואס אירע צייכנס פון דערוואקסן האבן זיך באוויזן). ביי 12 יאר און זעקס חדשים ווערט זי א "בוגרת". חתונה צו מאַכן קליינע מיידלעך (נישואי בוסר) איז געווען באַהאַנדלט אין די הלכה־ליטעראַטור, און דאָס דאַרף מען לייענען לויט דעם ליכט פון די היסטאָרישע מציאות, אַז אין אַזעלכע פאַלן האָבן זיך יונגע חתנים געהאַט מיט נשים.
-• חכמים האָבן באַמערקט אַז אַ מאַן זאָל זיך פריער עקאָנאָמיש באַזעצן (קויפן אַ הויז, אַ פעלד), איידער ער נעמט אַ ווייב. אַ דאָזיקער ריי אַפּעלירט צו דעם עקאָנאָמישן צוגאַנג פון אַ מאַן אין די צוואַנציקער יאָרן אָדער שפּעטער.
+נישואי בוסר האָבן געברענגט געזונט-פּראָבלעמען פאַר מיידלעך, ווי פריע געבורטן אָדער קאָמפּליקאַציעס{{הערה|1=שטרן שמעון, "תיאור הרפואה בירושלים באמצע המאה ה־19 על ידי ד"ר טיטוס טובלר", מתוך בתוך: לב אפרים, עמר זהר, שוורץ יהשוע (עורכים) הרפואה בירושלים לדורותיה. הוצאת ארץ. תל אביב 1999, עמ' 117}}. צוליב דער געשיכטע פון אַ קליינע מיידל וואָס איז געווען שוואַנגער, האָבן חכמים פאַרבאָטן אַ קטנה, וואָס איז צווישן 11 יאָר און אַ טאָג ביז 12 יאָר און אַ טאָג, צו האָבן באַציאונגען אָן "משמשת במוך" כּדי נישט צו ווערן שוואַנגער{{הערה|{{משנה|נידה|ה|ו}}}}.
-• געוויסע אַגדות רעפערירן צו יונגע מענער, ווי ביי רב חסדא, וואָס האָט חתונה געהאַט ביי 16 יאָר אַלט. מען דאַרף דאָס, אָבער, זען ווי אַן אויסנאַם אָדער ווי אַן אילוסטראַציע פון אַ נאָרמאַל.
-===פריע נישואין ביי נשים===
+סוג אחר של ראיה הוא מדברי חכמים שהתבטאו בעד נישואין בגיל צעיר או נגדם. בעד נישואין בגיל צעיר יש כמה מימרות הקשורות במיוחד בשמו של רבי עקיבא. 'תניא, "אל תחלל את בתך להזנותה" ר"ע אומר זה המשהא בתו בוגרת' (סנהדרין עו ע"א). רבי עקיבא הורה לתלמידיו: 'כל מי שיש לו בת בוגרת ילך וישיאה' (בראשית רבה צה, ל בכ"י ו, מהדורת תיאודור-אלבק, עמ' 2321; ויקרא רבה כא, ח). המימרה 'בתך בגרה שחרר עבדך ותנה לו'. מיוחסת במקורות שונים לרבי עקיבא, לרב (ויקרא רבה שם), ולרבי יהושע בן לוי משום אנשי ירושלים (פסחים קיג ע"א). במילים אחרות, מוטב לו לאדם שישיא את בתו לעבד משוחרר, כלומר, לאדם בעל הייחוס הנמוך ביותר המותר להינשא לישראל, לאו מילתא זוטרתא היא בחוגים שחיברו את פרק 'עשרה יוחסין', אבל בתחום יכולתו הכלכלית הבלעדית של האב, משישאיר אותה בוגרת לא נשואה. ברייתא סתמית המשבחת את 'המדריך בניו ובנותיו בדרך ישרה, והמשיאן סמוך לפרקן' (יבמות סב ע"ב, סנהדרין עו ע"ב), אשר מן הסתם גם הסיפא שלה נוגע לבניו ובנותיו כאחד, מתפרשת בתלמוד הבבלי (סנהדרין שם) כממליצה על נישואי קטנים. ברייתא או מימרה סתמית שנייה רואה בהימצאות בוגרת לא נשואה מצב חמור דיו לבטל מחמתו מקצת דיני אבלות לגביה: 'אין הבוגרת רשאית לנוול את עצמה בימי אבל אביה' (תענית יג ע"ב).
-נישואי בוסר (חתונה פון קליינע קינדער) פאַר מיידלעך האָבן געברענגט געזונט-פּראָבלעמען, ווי פריע געבורטן אָדער קאָמפּליקאַציעס. צוליב דער געשיכטע פון אַ קליינע מיידל וואָס איז געווען שוואַנגער, האָבן חכמים פאַרבאָטן אַ קטנה, וואָס איז צווישן 11 יאָר און אַ טאָג ביז 12 יאָר און אַ טאָג, צו האָבן גשמיותדיקע באַציאונגען אָן "משמשת במוך" (באנוצן אַ שוואָם) כּדי נישט צו ווערן שוואַנגער.
-• אין געוויסע מזרח-אייראָפּעישע קהילות, אין ה'שכ"ג, איז איינגעפירט געוואָרן אַן ענאַקטמענט, וואָס פאַרבאָט חתונה צו האָבן אַ מיידל פאַר 12 יאָר און אַ טאָג. דאָס ווייזט אַז פריע חתונות פון קינדער זענען געווען אַן עוולה וואָס מען האָט געדאַרפט פאַרריכטן.
+===נישואי בוסר (פריע חתונות) אין היסטאריע===
-• אַ פאָרשונג איבער אידישע פרויען אין דער גרעקאָ-רוימישער פּאַלעסטינע ווייזט, אַז רוב פרויען האָבן חתונה געהאַט נאָך די צען יאָר, רוב פון זיי פאַר 20 יאָר אַלט. דאָס איז געווען אַ באַדייטיקע חתונה־עלטער־שפּאַלטונג ("פער גילאי") צווישן דער כּלה און דעם חתן.
+אין די מיטל-עלטער: די דערשיינונג פון נישואי בוסר (Early Marriage) איז געווען א פארשפרייטע דערשיינונג אין יידישע געמיינדעס דורך דעם מיטל-עלטער, ספעציעל אין די לענדער ארום מיטל-ים (ווי צפון אפריקע און די מיטל מזרח) און אויך אין אייראפע (אשכנז). טראץ דעם, זענען א סך מקורות מצמצם די באדייט פון נישואי קטינות, און רעכנען עס אלס א זעלטענע סאציאלע דערשיינונג. אנדערע פארשער טענה'ן אז דאס איז אומריכטיק, און אז אין די תקומה פון די גאונים און ראשונים (10טער-13טער יארהונדערט), זענען געווען א סך פעלער פון חתונה מאכן מיידלעך איידער זיי זענען געווען 12 יאר אלט, ספעציעל אין די איסלאמישע לענדער.
-• אין דער ישיבה-באַוועגונג איז דער גיל הנישואין געהויבן געוואָרן ביי מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע פרויען.
-==גיל הנישואין אין דער היינטיקער געזעלשאַפט==
+• אין געוויסע מזרח-אייראָפּעישע קהילות, אין ה'שכ"ג, איז איינגעפירט געוואָרן אַ תקנה, וואָס פאַרבאָט חתונה צו האָבן פאַר אַ זכר צו חתונה האָבן פאַר דער עלטער פון 13 יאָר און אַ טאָג, און פאַר אַ נקיבה פאַר דער עלטער פון 12 יאָר און אַ טאָג{{הערה|שם=דובנאוו|{{היברובוקס|שמעון דובנאוו|פנקס המדינה|22078|page=297|מקום הוצאה=בערלין|שנת הוצאה=תרפ"ה|עמ=266|פנקס מדינת ליטא, אות תתקסח}}}}. דאָס ווייזט אַז פריער זענען געווען אידן וואָס האָבן חתונה געמאַכט זייערע קינדער יונגער{{הערה|שם=שטמפפר|{{Cite book|last=Stampfer|first=Shaul|title=Families, Rabbis and Education: Essays on Traditional Jewish Society in Eastern Europe|date=2010|publisher=Liverpool University Press|isbn=978-1-874774-85-3|chapter=The Social Implications of Very Early Marriage|doi=10.3828/liverpool/9781874774853.003.0002}}}}.
+• אַ פאָרשונג איבער אידישע פרויען אין דער גרעקאָ-רוימישער פּאַלעסטינע ווייזט, אַז רוב פרויען האָבן חתונה געהאַט נאָך די צען יאָר, רוב פון זיי פאַר 20 יאָר אַלט. דאָס איז געווען אַ באַדייטיקע חתונה־עלטער־שפּאַלטונג ("פער גילאי") צווישן דער כּלה און דעם חתן{{הערה|1=https://jewish-faculty.biu.ac.il/sites/jewish-faculty/files/shared/g.11_dvd_lvyn_l_sprv_shl_dyl_shrmr_zkr_vnqbh_brm.pdf}}.
+• אין דער ישיבה-באַוועגונג איז דער גיל הנישואין געהויבן געוואָרן ביי מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע פרויען{{הערה|1=Sokol et al. - 2022 - Examining Average Age at First Marriage within Orthodox Judaism A Large Community-Based Study}}.
+==גיל הנישואין אין דער היינטיגער געזעלשאַפט==
 ===אין דער אָרטאָדאָקסישער און חרדישער וועלט===
 לויט אַ שטודיע פון 2022 וועגן דעם דורכשניטלעכן עלטער ביי דער ערשטער חתונה אין אָרטאָדאָקסישן אידנטום, זענען פאַראַן באַדייטנדע פאַרשידענהייטן צווישן די אונטערגרופּעס:
+{| class="wikitable"
-גרופּע
+|גרופּע
-דורכשניטליכע עלטער (מ)
+|דורכשניטליכע עלטער (מ)
-סטאַנדאַרט דעוויאַציע (סד)
+|סטאַנדאַרט דעוויאַציע (סד)
-מענער (אַלגעמיין אָרטאָדאָקסיש)
+|-
-.81
+|'''מענער (אַלגעמיין אָרטאָדאָקסיש)'''
-.02
+|23.81
-פרויען (אַלגעמיין אָרטאָדאָקסיש)
+|3.02
-.06
+|-
-.23
+|'''פרויען (אַלגעמיין אָרטאָדאָקסיש)'''
-יונגע אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (YO-RC) מענער
+|22.06
-.57
+|3.23
-.10
+|-
-יונגע אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (YO-RC) פרויען
+|'''יונגע אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (YO-RC) מענער'''
-.52
+|23.57
-.63
+|2.10
-מאָדערן אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (MO-RC) מענער
+|-
-.55
+|'''יונגע אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (YO-RC) פרויען'''
-.44
+|21.52
-מאָדערן אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (MO-RC) פרויען
+|2.63
-.53
+|-
-.39
+|'''מאָדערן אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (MO-RC) מענער'''
-בעלי תשובה
+|24.55
-.79
+|3.44
-.37
+|-
-מען זעט דאָ אַז מענער חתונה האָבן שפּעטער ווי פרויען אין אַלע גרופּעס. די בעלי תשובה חתונה האָבן אין אַ העכערער עלטער ווי די YO-RC/MO-RC גרופּע.
+|'''מאָדערן אָרטאָדאָקסיש-צענטראַל (MO-RC) פרויען'''
+|23.53
+|3.39
+|-
+|'''בעלי תשובה'''
+|24.79
+|4.37
+|}
+מען זעט דאָ אַז מענער חתונה האָבן שפּעטער ווי פרויען אין אַלע גרופּעס. די בעלי תשובה האָבן חתונה אין אַ העכערער עלטער ווי די YO-RC/MO-RC גרופּע.
 ===מנהגים ביי חסידים===
-אין געוויסע חסידישע סיסטעמען, ווערט אונטערגעשטראָכן אַ "טיים-פאָרבעס" ("expiration date/time advantage") אין שידוכים. דאָס מיינט, אַז די שידוך־פּראָצעס פאַר יונגע פרויען איז אָפט לימיטירט.
+אין געוויסע ישיבה סיסטעמען, ווערט אונטערגעשטראָכן אַ "טיים-פאָרבעס" ("expiration date/time advantage") אין שידוכים. דאָס מיינט, אַז די שידוך־פּראָצעס פאַר יונגע פרויען איז אָפט לימיטירט.
 אַ באַמערקונג אין דעם קאָנטעקסט רעפערירט צו:
-• יינגלעך ווערן עלטער און "שטייגן" (לערנען מער תּורה), און האָבן דערפאַר "טיים אויף זייער זייט".
+• אינגלעך ווערן עלטער און "שטייגן", און האָבן דערפאַר "טיים אויף זייער זייט".
 • פאַר מיידלעך, זאָגט דער קאָמענטאַר, זענען זיי געהאַלטן פאַר "פאַרעלטערטע סחורה" ("expired goods") נאָך עטליכע יאָר.
@@ שורה 76: / שורה 86: @@
 חתונה האָבן איז אַ יסוד פונעם אידישן לעבן. די תּכלית פון נישואין איז נישט בלויז די פאַמיליע, נאָר אויך די נפשיותדיקע פאַרענדיקונג פון איש ואשה. די תורה זעט דעם קשר צווישן מאַן און ווייב ווי אַ גאַנצקייט.
-• ברכה ושׂימחה: דער תלמוד לערנט אַז אַ מאַן אָן אַ ווייב איז "שריי אשה" און איז אָן ברכה, אָן שמחה, און אָן אַ גוטן לעבן.
+• ברכה ושׂמחה: דער תלמוד לערנט אַז אַ מאַן אָן אַ ווייב איז "שריי אשה" און איז אָן ברכה, אָן שמחה, און אָן אַ גוטן לעבן.
 • פאַרדינען זכרים: אַ הויכע חתונה־עלטער (צוואַנציקער יאָרן און שפּעטער) פאַר מאַן און ווייב גיט אַ קלענערע מעגליכקייט צו דערלעבן אייניקלעך. דער אידישער אידעאַל איז געווען צו זען דורות: "בני בנים" (אייניקלעך). אַ צווייטע השפּעה פאַרן חתונה האָבן יונגער איז געווען די נידעריגע לעבנס-ערוואַרטונג אין דער אַלטער צייט, אַזוי אַז מען זאָל האָבן צייט צו דערלעבן די אייניקלעך.
@@ שורה 83: / שורה 93: @@
 ==דער מצב פונעם רווק==
-לויט דעם תלמוד, דער "רווק הדר בכרך" (דער ניכטערער וואָס וווינט אין דער שטאָט) איז אַ "חוטא" (זינדיגער) אויב ער חתונה האָט נישט געהאַט ביז 20 יאָר. אָבער חכמים האָבן אויך געלויבט אַ רווק אין דער שטאָט, און די ירושלים'ער תלמוד האָט באַהאַנדלט די סיטואַציע ווי נאָרמאַל. דאָס קומט פון אַן אַלטן קאָנפליקט, אַז אין דער הלכה איז מען ביי אַ מאַן וואָס לערנט תורה און האָט מורא פאַר אַ חתונה, נישט כּופה צו חתונה האָבן פרי, כדי ער זאָל זיך נישט בטל זיין פון זיין תּורה לערנען, ווי ביי בן עזאי. אָבער אין היינטיגע צייטן, צוליב די שוועריקייטן פון פּריצות, פאַרלאַנגט די הלכה אַז מען זאָל נישט פאַרשפּעטיגן די חתונה.
+לויט דעם תלמוד, דער "רווק הדר בכרך" איז אַ "חוטא" (זינדיגער) אויב ער חתונה האָט נישט געהאַט ביז 20 יאָר. אָבער חכמים האָבן אויך געלויבט אַ רווק אין דער שטאָט, און די ירושלים'ער תלמוד האָט באַהאַנדלט די סיטואַציע ווי נאָרמאַל. דאָס קומט פון אַן אַלטן קאָנפליקט, אַז אין דער הלכה איז מען ביי אַ מאַן וואָס לערנט תורה און האָט מורא פאַר אַ חתונה, נישט כּופה צו חתונה האָבן פרי, כדי ער זאָל זיך נישט בטל זיין פון זיין תּורה לערנען, ווי ביי בן עזאי. אָבער אין היינטיגע צייטן, צוליב די שוועריקייטן פון פּריצות, פאַרלאַנגט די הלכה אַז מען זאָל נישט פאַרשפּעטיגן די חתונה.
+אין ירושלים איז געווען א מנהג אדער א תקנה אז א בחור איבער 20 יאר אלט זאל נישט טארן וואוינען אין דער שטאט, כדי נישט צו קומען צו זינד{{הערה|{{הערה|{{אוצר החכמה|2=ספר התקנות והסכמות ומנהגים|3=629237|page=70|שנת הוצאה=תשע"ו|עמ=נח–סז}}}}}}.
+==אין מדינת ישראל==
+אין ישראל, איז אין 2011 געווען א פארשלאג פון רב אשר עידן (פון דער "לאבי פאר יידישע ווערטן") צו נידערן דעם לעגאלן עלטער פון חתונה צו 15 יאר, טענה'נדיג אז דאס וועט פינאנציעל העלפן גרויסע פאמיליעס און רעדוצירן מוסר'דיקע פארברעכנס. אבער, די קריטיקאנטן האבן אפגעווארפן דעם פארשלאג אלס נישט-פונדאמענטירטע רעדנערייען (nonsense){{הערה|1=https://crownheights.info/jewish-news/31703/israeli-rabbi-lower-marriage-age-to-15/}}.
+==רעפערענצן==
+{{רעפערענצן}}
 [[he:גיל הנישואים (יהדות)]]