אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:רבנישע קאמיסיע"
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| (3 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
די '''רבנישע קאמיסיע''' (רוסיש: Раввинская комиссия) איז געווען א קאנסולטאטיווער קערפערשאפט וואס איז געגרינדעט געווארן דורך דער רוסישער רעגירונג אין 1848 און האט עקזיסטירט ביז 1910. זי איז געווען אונטער דער אויפזיכט פון דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים, ספעציעל די דעפארטמענט פון | די '''רבנישע קאמיסיע''' (רוסיש: Раввинская комиссия) איז געווען א קאנסולטאטיווער קערפערשאפט וואס איז געגרינדעט געווארן דורך דער רוסישער רעגירונג אין 1848 און האט עקזיסטירט ביז 1910. זי איז געווען אונטער דער אויפזיכט פון דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים, ספעציעל די דעפארטמענט פון גייסטיגע ענינים פאר פרעמדע רעליגיעס. די גרינדונג פון דער קאמיסיע האט קאנפארמירט צו דער אלגעמיינער שטאַטס פאליטיק פון צענטראליזירן די רעליגיעזע אדמיניסטראציע פון "פרעמדע קאנפעסיעס" אין איין דעפארטמענט. | ||
די הויפט אויפגאבעס פון דער ראבינישער קאמיסיע זענען געווען צו ענטפערן | די הויפט אויפגאבעס פון דער ראבינישער קאמיסיע זענען געווען צו ענטפערן שטאַטס פראגן וועגן אידישע געזעצן און מנהגים, צו סופערווייזן די אקטיוויטעטן פון רבנים, און צו עקזאמינירן קאנטראווערסיעלע יידישע גט-קלאגעס. כאטש די רעגירונג האט געשאפן די אינסטיטוציע כדי צו זאמלען אינפארמאציע וועגן אינערלעכן יידישן לעבן, האט די קאמיסיע ביסלעכווייז פארוואנדלט זיך אין א העכערן אפעלאציע-געריכט פאר פריוואטע גט-קעיסעס (וואס זענען געבליבן אונטער ראבינישער יוריסדיקציע ביז 1917) און א מיטל צו אפהיטן טראדיציאנעלע רעליגיעזע און פאמיליע-ווערטן. | ||
==הינטערגרונט== | ==הינטערגרונט== | ||
אונטער ניקאָלאַי דער ערשטער (1825–1855) האָט זיך די לאַגע פון די אידן אין דער רוסישער אימפּעריע באַדייטנד פאַרערגערט. די רעגירונג האָט אויפגעטראָטן מיט אַ ריי נייע פּאָליטיקן, אַריינגערעכנט די | אונטער ניקאָלאַי דער ערשטער (1825–1855) האָט זיך די לאַגע פון די אידן אין דער רוסישער אימפּעריע באַדייטנד פאַרערגערט. די רעגירונג האָט אויפגעטראָטן מיט אַ ריי נייע פּאָליטיקן, אַריינגערעכנט די [[קאנטאניסטן|קאַנטאָניסטן]]־דעקרעטן פון 1827, וואָס האָבן געצוואונגען אידישע קינדער שוין פון פינף יאָר אַלט אין 25 יאָר מיליטערישע דינסט. אין 1835 איז אויסגעגעבן געוואָרן אַ שטאטוט וועגן אידן, וואָס האָט איינגעפירט נייע באַגרעניצונגען און קאָדיפיצירט פריערדיגע געזעצן. אין די יאָרן דערנאָך איז פאַרשאַרפט געוואָרן די קאָנטראָל איבער דער אידישער קהילה: די פאַרעפנטלעכונג פון אידישער ליטעראַטור איז געווען שטאַרק באַגרעניצט און די טראַדיציאָנעלע אידישע קליידונג איז פאַרבאָטן געוואָרן{{הערה|שם=חב"ד|The 1843 Battle Over Jewish Education - Chabad.org}}. | ||
אין 1840 האָט די רוסישע רעגירונג אָנגענומען אַ נייעם צוגאַנג צו דער "אידישער פראַגע", אויסאַרבעטנדיג פאָרשלאָגן פאַר קולטורעלע רעפאָרם (איינשליסנדיג בילדונג), אָפּשאַפונג פון די קהל־סיסטעמען און פאַרשאַרפטע פאַרפאָלגונג פון "נישט־נוצבארע" אידן. די רעגירונג האָט געוואָלט איינפירן שטאַטס־שולעס, כּדי אונטערצוגראָבן דעם טראַדיציאָנעלן חדר, און געהאָפט אַז דורך גויים לערערס וועלן אידישע סטודענטן זיך באַאיינפלונגען און זיך שמד'ן{{הערה|שם=חב"ד}}. | אין 1840 האָט די רוסישע רעגירונג אָנגענומען אַ נייעם צוגאַנג צו דער "אידישער פראַגע", אויסאַרבעטנדיג פאָרשלאָגן פאַר קולטורעלע רעפאָרם (איינשליסנדיג בילדונג), אָפּשאַפונג פון די קהל־סיסטעמען און פאַרשאַרפטע פאַרפאָלגונג פון "נישט־נוצבארע" אידן. די רעגירונג האָט געוואָלט איינפירן שטאַטס־שולעס, כּדי אונטערצוגראָבן דעם טראַדיציאָנעלן חדר, און געהאָפט אַז דורך גויים לערערס וועלן אידישע סטודענטן זיך באַאיינפלונגען און זיך שמד'ן{{הערה|שם=חב"ד}}. | ||
===די | ===די תר"ג קאָנפערענץ=== | ||
אין 1843 האָט די רוסישע רעגירונג אָרגאַניזירט אַ רבנישע קאָנפערענץ אין פעטערבורג, וואו פּראָמינענטע רבנים, אַריינגערעכנט חסידישע פירער, האָבן זיך באַטייליגט. דער עיקר טעמע איז געווען דער פאָרשלאג צו איינפירן וועלטליכע שטודיעס אין ישיבות. | אין יאר תר"ג (1843) האָט די רוסישע רעגירונג אָרגאַניזירט אַ רבנישע קאָנפערענץ אין פעטערבורג, וואו פּראָמינענטע רבנים, אַריינגערעכנט חסידישע פירער, האָבן זיך באַטייליגט. דער עיקר טעמע איז געווען דער פאָרשלאג צו איינפירן וועלטליכע שטודיעס אין ישיבות. | ||
די רעגירונג האט איינגעלאַדן צוויי אָרטאָדאָקסישע רבנים, רבי מענדל שניאורסאָן און | <!-- צוועק און באַטייליגטע: -->די רעגירונג האט איינגעלאַדן צוויי אָרטאָדאָקסישע רבנים, רבי מנחם מענדל שניאורסאָן (דער צמח צדק) פון לובאַוויטש און [[רבי איציקל וואלאזשינער|רבי יצחק וואָלאָזשינער]] (1780–1849), ווי אויך אַנדערע פיגורן ווי בערדיטשעווער באַנקיר האַלפּערן און אָדעסער שולע דירעקטאָר בצלאל שטערן. דער צמח צדק איז אונטער דרוק געווען געצוואונגען זיך צו באַטייליגן אין דער קאָמיסיע. ער האָט זיך דאָרטן קעגן זיין ווילן באַשעפטיגט מיטן פּראָיעקט פון דער שולע־רעפאָרם. אויך דער משׂכּיל [[מאקס ליליענטאל|מאַקס ליליענטאַל]] האָט געשפּילט אַ ראָלע אלס אַן אָפיציעלער רעגירונגס־פאָרשטייער{{הערה|1=Beyond the Bima, 15}}. | ||
די אָרטאָדאָקסן האָבן זיך שטאַרק איינגעשטעלט פאַרן חדר און קעגן דער רעגירונגס "השגחה". רבי מנחם מענדל שניאורסאָן, דער צמח צדק, | <!-- פאַרלויף און דעבאַטעס: -->די אָרטאָדאָקסן האָבן זיך שטאַרק איינגעשטעלט פאַרן חדר און קעגן דער רעגירונגס "השגחה". רבי איציקל וואָלאָזשינער איז געווען גענייגט צו באַטראַכטן די איינפירונג פון וועלטליכע שטודיעס, ווי די רעגירונג האָט פאָרגעשלאָגן, בשעת [[רבי מנחם מענדל שניאורסאהן (צמח צדק)|רבי מנחם מענדל שניאורסאָן]] (1789–1866), דער "צמח צדק", האָט זיך דערקעגן געשטעלט. ער האָט געהאַלטן אַז קאַזיאָנע אידישע שולעס זענען אַן אומגליק, נישט נאָר ווייל זיי זענען קרוינישע, נאָר ווייל זיי האָבן אַ בילדונגס־פּראָגראַם{{הערה|די וועלט-געשיכטע פון יידישן פאלק : פון די עלטסטע צייטן ביז צו היינטיקער צייט : אין צען בענד (דובנאוו, שמעון), באַנד ניין, ז' 191.}}. | ||
<!-- רעזולטאַטן און איינפלוס: -->כאָטש עס זענען געווען פאָרשלאגן צו פאָרמולירן א נייע סטראַטעגיע פאַר דער אידישער חינוך און איינפירן רעגירונגס-קאָנטראָל איבער אידישע שולעס, האָבן די באַמיאונגען פונעם צמח צדק געפירט דערצו, אַז די רעגירונג זאָל נישט מאַנדאַטירן ענדערונגען אין די חדרים און ישיבות, און זיי האָבן געשטיצט דעם פרייהייט צו לערנען תורה אויפן טראַדיציאָנעלן אופן{{הערה|שם=פריז|ChaeRan Y. Freeze, "Rabbinical Commission", ''Encyclopedia of Russian History'', 2004}}. | |||
אַלס רעזולטאַט פון דער קאָנפערענץ, האָט די רעגירונג נישט געמאַנדאַטירט קיין ענדערונגען אין די חדרים, און די פאָדערונגען פאַר אָבליגאַטאָרישע וועלטליכע חינוך פאַר קינדער וואָס האָבן נישט געלערנט אין אַן אַנדער שולע, זענען זעלטן דורכגעפירט געוואָרן. דער צמח צדק האָט דערווייל אָנגעהויבן אַן איניציאַטיוו צו גרינדן חדרים און ישיבות אין יעדער אידישער געמיינדע. דער צמח צדק און די אַנדערע דעלעגאַטן האָבן באַקומען דעם טיטל "באַערטער בירגער"{{הערה|שם=חב"ד}}. ער האָט ווייטער אָנגעפירט די אָפּאָזיציע צו די משכילים, אַריינגערעכנט ביי אַ צווייטער קאָנפערענץ אין יאָר תר"ח (1848). | |||
===די קאנפערענץ פון | ===די קאנפערענץ פון תר"ח=== | ||
אין סעפטעמבער 1847 האט דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים באשטימט א ספעציעלן קאמיטעט צו צוגרייטן א ראבינישע קאנפערענץ, וואס זאל דורכגעפירט ווערן אויף אן אנדערן אופן ווי די קאמיסיע פון 1843. פריער האט די רעגירונג אויסגעקליבן דעלעגאטן, אבער דאס מאל האבן די אידן געדארפט עלעקטירן קאנדידאטן, פון וועלכע די רעגירונג וועט אויסקלויבן די דעלעגאטן. די קאנפערענץ איז געווען פלאנירט פאר מערץ אדער | אין סעפטעמבער 1847 האט דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים באשטימט א ספעציעלן קאמיטעט צו צוגרייטן א ראבינישע קאנפערענץ, וואס זאל דורכגעפירט ווערן אויף אן אנדערן אופן ווי די קאמיסיע פון 1843. פריער האט די רעגירונג אויסגעקליבן דעלעגאטן, אבער דאס מאל האבן די אידן געדארפט עלעקטירן 32 קאנדידאטן, פון וועלכע די רעגירונג וועט אויסקלויבן די דעלעגאטן. די קאנפערענץ איז געווען פלאנירט פאר מערץ אדער מאי 1848. | ||
די אגענדע פאר די קאנפערענץ האט אריינגערעכנט פראגן וועגן רעליגיע, | די אגענדע פאר די קאנפערענץ האט אריינגערעכנט פראגן וועגן רעליגיע, אידישע מנהגים, באציאונגען צווישן אידן און גוים, געשעפטס- און עקאנאמישע ענינים פארבונדן מיט רעליגיע, און עטישע ענינים. מען האָט אויך באַטראַכט פאָרשלאָגן צו אָפּשאַפן חליצה און יבום. די אקטיוויטעטן פון משכילים וואס האבן געוואלט אבאלירן אידישע מנהגים און אנטאן ספעציעלע שטייערן אויף פרום-רעליגיעזע אידן, האבן פראוואקירט שטארקע אפאזיציע פון טראדיציאנעלע קרייזן. דער "צמח צדק" האט ארגאניזירט א קאמפיין קעגן אויסקלויבן משכילים און אומרעליגיעזע מענטשן, און צו פארשפרייטן בריוו און פאמפלעטן וועגן די כוונות פון די משכילים. | ||
די דעלעגאטן וואס זענען צום סוף אויסגעקליבן געווארן אין 1848 האבן אריינגענומען איין רב, | די דעלעגאטן וואס זענען צום סוף אויסגעקליבן געווארן אין 1848 האבן אריינגענומען איין רב, הרב אליעזר ליפשיץ (וועלכער איז געווען אויפגעקלערט אבער א גרויסער תורה-קענער), און עטליכע געלערנטע און סוחרים, פון וועלכע פילע זענען געווען אומרעליגיעז. דאס האט געפירט צו א קאנפליקט ביז די פרום-רעליגיעזע סוחרים, גאלדבערג פון ביאליסטאק און באשקאוויטש פון וויטעבסק, האבן פראטעסטירט קעגן די אומרעליגיעזע דעלעגאטן און זיך אפגעזאגט פון זייערע פאזיציעס. זיי האבן אנגעוויזן אז זיי רעפרעזענטירן 95% פון די אידן וואס היטן תורה און רעליגיע, בשעת די אנדערע רעפרעזענטירן נאר 5%{{הערה|1=http://www.jewish-history.com/chabad/haskalah8.html}}. | ||
==אנטוויקלונג פון דער קאמיסיע== | ==אנטוויקלונג פון דער קאמיסיע== | ||
די | די טוישנדיגע פראפיל פון די מיטגלידער פון דער קאמיסיע האט אפגעשפיגלט די פארוואנדלונג אין איר מיסיע און אידענטיטעט. | ||
די ראבינישע קאמיסיע האט, כאטש זי האט זיך געטראפן נאר זעקס מאל, אדרעסירט שליסל-רעליגיעזע און פאמיליע-ענינים וואס האבן געפלאגט רוסישן אידנטום. דער שינוי אין איינפלוס פון דעם אויפגעקלערטן צו דעם ארטאדאקסישן לאגער האט געברענגט א רעאסערציע פון טראדיציאנעלע ווערטן, אריינגערעכנט דעם אפזאג צו מאדיפיצירן אידישע געזעץ צו פאסן מאדערנע ערווארטונגען. | |||
===ערשטע סעסיעס=== | ===ערשטע סעסיעס=== | ||
די קאָמיסיעס האָבן געהאַט צווישן 4 און 6 מיטגלידער. | די קאָמיסיעס האָבן געהאַט צווישן 4 און 6 מיטגלידער. | ||
| שורה 34: | שורה 38: | ||
;דריטע זיצונג (1861-1862): ביי דער דריטער זיצונג זענען צוגעקומען איציק אליהו לאנדא (קיעוו), הערמאן באַראַץ (ווילנע), און א. מיידעווסקי (פאלטאווא), יוסף עווזל גינזבורג, און צוויי געלערנטע אידן פון דער מיניסטעריום פון פאלקסבילדונג — יוסף זייבערלינג (סט. פעטערסבורג) און [[שמואל יוסף פין]] (ווילנע). די קאמיסיע האט עקזאמינירט צען פעלער וועגן אידישן רעליגיעזן לעבן און איר ערשטע גט-פּראָצעס. | ;דריטע זיצונג (1861-1862): ביי דער דריטער זיצונג זענען צוגעקומען איציק אליהו לאנדא (קיעוו), הערמאן באַראַץ (ווילנע), און א. מיידעווסקי (פאלטאווא), יוסף עווזל גינזבורג, און צוויי געלערנטע אידן פון דער מיניסטעריום פון פאלקסבילדונג — יוסף זייבערלינג (סט. פעטערסבורג) און [[שמואל יוסף פין]] (ווילנע). די קאמיסיע האט עקזאמינירט צען פעלער וועגן אידישן רעליגיעזן לעבן און איר ערשטע גט-פּראָצעס. | ||
;פערטע זיצונג (1879) | |||
די פערטע זיצונג איז באשריבן געווארן אלס א "פארזאמלונג פון רבנים אן רבנים". אויסער דעם שטאַטס-רב הערמאן פאדעיעוויטש בלומענפעלד (אדעס) און דר. אברהם הרכבי (האַרקאַווי; אַן אריענטאליסט), זענען די אנדערע געווען סעקולארע פראפעסיאנאלן: הירש שאפירא (קאוונא), זעלמאן ליוביטש (מינסק), מאיר לעווין (פינסק), באראן האראצי גינזבורג (קיעוו), און י. י. קויפמאן (אדעס). זיי האבן עקזאמינירט אכט קייסעס פון גט און ביגאמיע. איין באַקאַנטער פאַל איז געווען דער גט פון באַגראָוו, וועלכער האָט געוואָרנט אַז ער וועט זיך שמד'ן אויב זיי וועלן פּסל'ען דעם גט. די קאָמיסיע האָט דעריבער געזוכט אַ סמך צו אַנערקענען דעם גט{{הערה|1=אלע ווערק (ציטראן, ש.ל), 59}}. די קאָמיסיע האָט אויך באַשלאָסן אַז גט־פּראָצעסן זאָלן בלייבן אונטער רבנישער יוריסדיקציע, און האָט פעסטגעשטעלט איינהייטליכע פאָרמעס פאַר אידישע שבועות{{הערה|1=ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека}}. | :די פערטע זיצונג איז באשריבן געווארן אלס א "פארזאמלונג פון רבנים אן רבנים". אויסער דעם שטאַטס-רב הערמאן פאדעיעוויטש בלומענפעלד (אדעס) און דר. אברהם הרכבי (האַרקאַווי; אַן אריענטאליסט), זענען די אנדערע געווען סעקולארע פראפעסיאנאלן: הירש שאפירא (קאוונא), זעלמאן ליוביטש (מינסק), מאיר לעווין (פינסק), באראן האראצי גינזבורג (קיעוו), און י. י. קויפמאן (אדעס). זיי האבן עקזאמינירט אכט קייסעס פון גט און ביגאמיע. איין באַקאַנטער פאַל איז געווען דער גט פון באַגראָוו, וועלכער האָט געוואָרנט אַז ער וועט זיך שמד'ן אויב זיי וועלן פּסל'ען דעם גט. די קאָמיסיע האָט דעריבער געזוכט אַ סמך צו אַנערקענען דעם גט{{הערה|1=אלע ווערק (ציטראן, ש.ל), 59}}. די קאָמיסיע האָט אויך באַשלאָסן אַז גט־פּראָצעסן זאָלן בלייבן אונטער רבנישער יוריסדיקציע, און האָט פעסטגעשטעלט איינהייטליכע פאָרמעס פאַר אידישע שבועות{{הערה|1=ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека}}. | ||
:דער קאמיסיע האט אויפגעברענט פראגן ביי די אָרטאָדאָקסיע, וואָס איז נישט געווען רעפּרעזענטירט אין דער קאָמיסיע. דער גאון ר' יצחק אלחנן ספּעקטאָר האָט געשריבן וואַרעמע בריוו צו די מיטגלידער, באַמערקנדיג זיי אויף זייער אויפגאַבע און גרויסער אחריות פאַר כלל ישׂראל. איינער פון די בריוו איז געווען צו ד״ר האַרקאַווי פון פּעטערבורג, וועלכער איז אַמאָל געווען ר' יצחק אלחנן'ס תּלמיד. דער בריף איז פאָרגעלייענט געוואָרן אויף דער קאָמיסיע, און צוליב דעם זענען איינגעלאַדן געוואָרן גרויסע רבנים ווי ר' ראובן פון דווינסק, ר' ליפּא פון מיר, און ר' אלי' לייזער פון ווילנא. ר' יצחק אלחנן האָט באַטאָנט אַז די רעגירונג וויל נישט באַראַטן וועגן געבן אידן רעכט, נאָר וועגן אידישע רעליגיעזע פראַגן, און אַז אומקאָמפּעטענטע מענטשן קענען מאַכן אַ מכשול אין דת. ער האָט געוואָרנט אַז די רבנישע פירערשאַפט וועט נישט אַנערקענט ווערן, און האָט פאָרגעשלאָגן דריי ענינים וואָס די קאָמיסיע זאָל באַהאַנדלען: די סטאטוס פון די דוכאוונע רבנים, כשרע מאכלים פאַר אידישע סאָלדאַטן און די אויפגאַבע פון מלמדים.{{הערה|1=לעבענס-געשיכטע פון וועלט-גאון רבי יצחק אלחנן זצ"ל (ליפשיץ, נטע)}} | |||
;פינפטע זיצונג (1893-1894) | |||
:די פינפטע זיצונג האט אפגעשפיגלט די אגרעסיווע קאמפיין פון דער אידישער ארטאדאקסישער פירערשאפט צו באַשטעטיגן איר אויטאריטעט און אפהיטן טראדיציע. זי איז באַשטאַנען פון דריי פראמינענטע ארטאדאקסישע פירער: רב צבי ראבינאוויטש (ווילנע, וועלכער איז געווארן דער פארזיצער), רב שמואל מאהילעווער (ביאליסטאק/גראָדנאָ), און דער טעאלאג יוריא מילעקאווסקי (מאהילעוו) און פיר אויפגעקלערטע אידן (הערמאן באראץ, יעקב גאטעסמאן, שמואל סימכאוויטש, אברהם קאטלאווקער). זיי האבן עקזאמינירט זיבן און צוואנציג פאַלן וועגן חתונה, גט און רעליגיעזע ריטואלן. ביי די עלעקציעס צו דער קאמיסיע אין 1893 האבן די ארטאדאקסן געמאכט גרויסע אנשטרענגונגען צו זיין ריכטיג רעפרעזענטירט{{הערה|Antony Polonsky, [https://www.brandeis.edu/tauber/events/Polonsky_vol2%20_%20ch1.pdf The Jews in the Tsarist Empire], 36–37}}. זיי האבן אויך געזוכט צו ארבעטן מיט די אויטאריטעטן אין ענינים ווי צענזור אויף ספרים. | |||
==זעקסטע זיצונג (תר"ע)== | |||
די לעצטע זיצונג אין יאר עת"ר (1910) איז געווען א נצחון פאר דעם ארטאדאקסישן לאגער, וועלכער האט צוגעזאגט אפצואוועגן אידן פון רעוואלוציאנערע אקטיוויטעטן. אויסער איין יוריסט, מויזע מאזאר (קיעוו), זענען די אנדערע געווען רבנים: רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו), רב חיים סאלאווייציק (ברעסט-ליטאווסק), רב עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב שלום שניאורסאן (ליובאוויטש), רב שמואל פאלינקאווסקי (אדעס), און רב מענדל כיין (נעזשין). זיי האבן עקזאמינירט דריי און צוואנציג קייסעס וועגן חתונה און גט, ווי אויך פראגן וועגן קבורות, בתי חיים, אויסלייגן פון אידישע נעמען, שבועות, און צענזור פון ספרים. | |||
דער באַריכט פון דער קאָנפערענץ פונעם רש"ב פון לובאַוויטש איז באַקאַנט אלס "חשבון קצר"{{הערה|{{היברובוקס|הועידה הרבנית הפטרבורגית.|חשבון קצר|44177|מקום הוצאה=ס"ט פטרבורג|שנת הוצאה=תרע}}}}{{הערה|שם=ווינרס|{{לינק|שרייבער=|קעפל='Cheshbon Katzar' by the Rasha"b of Lubavitch. Report from the Rabbinical Conference in Peterburg - Winner'S Auctions|אדרעס=https://winners-auctions.com/en/items/cheshbon-katzar-by-the-rashab-of-lubavitch-report-from-the-rabbinical-conference-in-peterburg/|זייטל=Winner'S Auctions|דאטום=November 30, 2022}}}}. | |||
===פאָרויסדיגע קאָנפערענץ אין ווילנע (1909)=== | |||
אַ יאָר פריער, זענען פאָרגעקומען פאָרויסדיקע קאָנפערענצן אין ווילנא און וואַרשע, אָרגאַניזירט דורך ליטווישע רבנים און דער גערער רבי. דאָס איז געווען אומלעגאַל אין דער רוסישער אימפעריע צו פאַרזאַמלען זיך אָן אַ לייסענס פון דער צאַרישער רעגירונג, וואָס האָט געמאַכט דאָס לעבן שווער. | |||
איינע פון די הויפט ענינים אויף דער אגענדע פון דער קאנפערענץ אין ווילנע איז געווען צו באַהאַנדלען דער צוקונפט פון דעם רבנות-אינסטיטוציע און די פראַגע פונעם "דאָפּל־רבנות". אין דער רוסישער אימפעריע זענען געווען צוויי סארטן רבנים: די "קרוינרבנים" ("רב מטעם" אדער "ראבינער"), וואס זענען געווען לייסענסירט דורך דער רעגירונג, געקענט רוסיש און געווען פאראנטווארטלעך פאר רעגיסטרירן געבוירטן, חתונות און טויטן; און די "גייסטיקע רבנים", וואס זענען געווען אויסגעקליבן דורך די קהילות און האבן געפירט דאס רעליגיעזע לעבן, און וועלכע זענען נישט אנערקענט געוואָרן פון דער רעגירונג. דער דאפעלטער רבנות-סיסטעם האט געפירט צו פיל רייבונג און עקאנאמישע בירדע. אַ הויפּט ציל איז געווען צו פאָרמולירן אַ פאָרשלאָג צו פאַרבעסערן דעם מצב{{הערה|שם=משפחה|{{לינק|אדרעס=https://mishpacha.com/leadership-in-turbulent-times/|שרייבער=Dovi Safier and Yehuda Geberer|קעפל=Leadership in Turbulent Times|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=May 7, 2024}}}}. | |||
די קאָנפערענץ איז פאָרגעקומען אין דרייצן סעסיעס, יעדער בערך פיר שעה לאַנג. רבי דוד קאַרלינער, דער עלטסטער תורה-פירער אנוועזנד, איז געוויילט געוואָרן אַלס ערן-פּרעזידענט. הרב חיים עוזר גראָדזענסקי (46 יאָר אַלט) איז באַשטימט געוואָרן אַלס אַקטינג-פּרעזידענט{{הערה|שם=משפחה}}. | |||
ביי דער לעצטער סעסיע זענען פארגעלייענט געווארן אכט רעזאלוציעס, וועלכע זענען דערנאך איבערגעגעבן געווארן צו די רעגירונג אפיצירן און פובליצירט געווארן אין דער פרעסע. די רעזאלוציעס זענען געווען{{הערה|שם=משפחה}}: | |||
#צו לייזן די פּראָבלעם פון טאָפּלטן רבנות, אַ בקשה אַז די רעגירונג זאָל פאַרלייכטערן די פאָדערונגען פאַר אַלגעמיינע וויסנשאפט פאר רבנים. | |||
#די נויטווענדיגקייט צו גרינדן אַ פאראייניגטע אָרגאַניזאַציע פון תורה-אידן צו פארשטאַרקן שמירת התורה. | |||
#אַ בקשה אַז די רעגירונג זאָל ערלויבן אידישע געשעפטן צו זיין אָפן זונטאג, כדי צו פאַרמיידן חילול שבת. | |||
#אַ בקשה אַז די רעגירונג זאָל ערלויבן אידישע קינדער וואָס גייען אין פובליק שולע צו פעלן שבת. | |||
#א פארלאנג אז די רעגירונג זאל באפרייען חדר און ישיבה מלמדים פון דארפן האבן אן אלגעמיינע חינוך לייסענץ צו לערנען. | |||
#אַן ענטפער צו דעם שחיטה פארבאט אין פינלאנד (וואס איז דעמאלט געווען א טייל פון דער רוסישער אימפעריע). | |||
#די נויטיגקייט צו פלאנירן א פאראייניגטע פלאטפארמע פאר דער רעגירונג'ס קומענדיגער רבנישער קאנפערענץ אין סט. פעטערבורג. | |||
#א דעקלעראציע וועגן דער שווערער פינאנציעלער לאגע פון רוסישן אידנטום צוליב געזעצגעבער באגרעניצונגען. | |||
מען האָט דעבאַטירט איבער דער נויטווענדיקייט פון ליטעראַטור וואָס איז אָננעמבאַר פאַר דער תורה־געמיינדע. מר. פייוול געץ האָט פאָרגעשלאָגן איבערצוזעצן דייטשע רעליגיעזע שרייבער (ווי [[רבי שמשון רפאל הירש]] און הרב [[מארקוס לעהמאן|מאַרקוס לעהמאַן]]). רבי חיים בריסקער האָט זיך קעגנגעשטעלט, פאָרשלאָגנדיג אַז אַ קאָמיטעט פון גדולי ישראל זאָל אַרויסגעבן אָריגינעלע רוסישע אידישע ליטעראטור און געבן פּרעמיעס. דער רש"ב האָט געשטיצט דעם בריסקערס מיינונג, אונטערשטרייכנדיג די אייגנאַרטיקע אַרויסרופן פאַר אידישקייט אין רוסלאַנד. דער רש"ב האָט געהאַלטן אַ 45-מינוטיגע רעדע וועגן די אונטערשיידן צווישן דייטשישע און רוסישע אידן, און פאַרוואָס דייטשישע מעטאָדן וואָלטן נישט געאַרבעט אין רוסלאַנד{{הערה|שם=משפחה}}. | |||
ר' חיים עוזר האָט באַדאַנקט דעם רש"ב און ר' שמואל מיכל טריינין פאַרן אָרגאַניזירן די קאָנפערענץ. ער האָט אונטערגעשטראָכן די אימפּעראַטיווע פון פאַרשטאַרקן רוחניותדיקע לעבן און לויאַלקייט צום צאַר{{הערה|שם=משפחה}}. ער האָט מסכים געווען אַז רבנים זאָלן קענען די שפּראַך פון לאַנד, ציטירנדיג רבי ישראל סאַלאַנטער. | |||
דער | ===דער קאנפערענץ אין פעטערבורג=== | ||
ביי דער קאנפערענץ זענען אנוועזנד געווען 42 רעפרעזענטאנטן פון דער אידישער געמיינדע פון דער רוסישער אימפעריע. | |||
רבי מאיר שמחה פון דווינסק (1843–1926), באקאנט אלס דער "אור שמח", איז געווען א פירנדע פערזענלעכקייט ביי דער קאנפערענץ פון 1910. ער האט געפירט דעם לאגער וואס האט געהאלטן אז רבנים זאלן לערנען די שפראך פון לאנד (רוסיש) און האבן א באזישע סעקולארע בילדונג. זיין פאזיציע איז געווען אז דאס וועט דערמעגלעכן דעם רב צו דינען סיי אלס דער גייסטיגער רב סיי אלס דער "רב מטעם", און אפשאפן דעם פראבלעם פון צוויי רבנים. דער אור שמח זעלבסט האט נישט געקענט רוסיש. ער האָט געהאַט אַ שאַרפע קאָנפראָנטאַציע מיט דעם חפץ חיים, וועלכער איז געקומען אויף דער בקשה פון רבי חיים סאָלאָווייטשיק צו פארשטאַרקן די אָפּאָזיציע קעגן דער פאָדערונג אַז רבנים זאָלן לערנען רוסיש. | |||
דער רש"ב פון לובאַוויטש איז געווען איינער פון די פירער און דער "רוקנביין" פון דער קאָנפערענץ. היינריך סלאַוסבערג, א באקאנטער אידישער אדוואקאט אין רוסלאנד, האָט באַמערקט זיין "ריזיגע השפּעה" און ווי ער איז געווען "האַרט ווי אַ שטיין אין ענינים וואָס שייך רעליגיעז לעבן". רבי יצחק שניאורסאָן, א "רב מטעם" אין טשערניגאוו און סעקרעטאר פון דער קאנפערענץ, האָט אים באַצייכנט אלס דער "אמתער פירער"{{הערה|שם=ווינרס}}. ער האָט קעגנגעשטעלט צו רעגיסטרירן אומגע'מל'עטע קינדער אלס אידן{{הערה|{{היינט||ווער הייסט איד? די גרעסטע רבנים וועגען אידישקייט|19100401|10}}}}. די מיינונג פונעם רש"ב אַז אומבאַשניטענע קינדער צוליב עלטערן־פאַרטריקעניש זאָלן נישט רעגיסטרירט ווערן אלס אידן, און אַז די וואָס לייגן נישט תפילין ווערן נישט געהאַלטן פאַר אידן, האָט אַרויסגערופן שטאַרקן קעגנשטעל{{הערה|1=https://seforimblog.com/2021/01/when-history-is-his-story/}}. | |||
עס איז פארגעקומען א הייסער דעבאטע ביז א שארפער קאנפראנטאציע צווישן דעם אור שמח און דעם | צווישן די וואס האבן געשטיצט דעם אור שמח'ס שטעלונג זענען געווען רב חיים עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו, דער פארזיצער פון דער קאמיסיע), און רב דוד פרידמאן פון קארלין (דער "קארלינער רב"). אויך [[רבי שמריה נח שניאורסאן]] פון [[באברויסק]] (א חב"ד רב) האט געשטיצט דעם פאדערונג פאר סעקולארע בילדונג פאר רבנים. | ||
קעגן דעם פארשלאג זענען געשטאנען דער ליובאוויטשער רב, רב שלום דובער שניאורסון (דער "רשב" פון חב"ד), און רב חיים סאלאווייציק פון ברעסט-ליטאווסק (דער "בריסקער רב"). זיי האבן געהאלטן אז רבנים זאלן זיך נישט מישן מיט רעגירונגס-ענינים, און אז טאן דאס וועט פירן צו א דרוק פאר סעקולארע שטודיעס אין די ישיבות, וואס זיי האבן געזען אלס א סכנה פאר דער טראדיציאנעלער אידישער בילדונג. | |||
עס איז פארגעקומען א הייסער דעבאטע ביז א שארפער קאנפראנטאציע צווישן דעם אור שמח און דעם חפץ חיים. דער אור שמח האט אנגעבלויזט דעם חפץ חיים אז ער האט נישט קיין רעכט צו זיך מישן אין א קאנפערענץ פאר קהילה-רבנים, ווייל ער איז א ראש ישיבה אין א קליין שטעטל און קיינמאל נישט געדינט אלס אן אפיציעלער רב און ער פארשטייט נישט די באדערפענישן פון גרויסע שטעט. דער חפץ חיים האט געענטפערט אז ער פארשטייט די צוקונפטיגע באדערפענישן פון דער יוגנט און דעם אידישן פאלק. | |||
טראץ די מחלוקות, האט דער אור שמח'ס פאזיציע לכאורה געוואונען דעם שטימען פון די מערהייט דעלעגאטן. נאך דער קאנפערענץ האבן ביידע רבנים געקענט אפהיטן א געוויסן רעספעקט איינער פארן אנדערן, כאטש אויף אן אידעאלאגישן ניווא זענען זיי געווען פארקערט. | טראץ די מחלוקות, האט דער אור שמח'ס פאזיציע לכאורה געוואונען דעם שטימען פון די מערהייט דעלעגאטן. נאך דער קאנפערענץ האבן ביידע רבנים געקענט אפהיטן א געוויסן רעספעקט איינער פארן אנדערן, כאטש אויף אן אידעאלאגישן ניווא זענען זיי געווען פארקערט. | ||
==א לעגענדע וועגן "משנה ברורה"== | אַנדערע באַטייליגטע: רבי יהודה לייב צירעלסאָן (קישינעוו), רבי שמואל פּאָלינקאָווסקי (אָדעסאַ), רבי מענדל חיין (נעזשין). רבי שמריה נח שניאורסאָן, דער רבי פון באָבאָוויסק (קאַפּוסט), האָט שטאַרק געשטיצט די פאָדערונג אַז רבנים זאָלן האָבן אַ גרונטליכע וועלטליכע חינוך. משה לאַנדינסקי, ראש ישיבה פון ראדין, האָט זיך באַטייליגט אין אַן אומפאָרמאַלן קאַפּאַציטעט און גערעדט פאַרן חפץ חיים. | ||
אין דער ישיבה-וועלט איז פארשפרייט געווארן א מעשה אז דער חפץ חיים, צו באשטיקן דעם אור שמח נאך דער הייסער קאנפערענץ, האט אריינגעלייגט דעם אור שמח'ס נאמען אין זיין "משנה ברורה" (אין סימן תרט"ו סעיף ב', בא"ה ד"ה וגם) אלס דער | |||
[[טעקע:Rabbinical congress 1910.PNG|קליין|750px|צענטער|א גרופע בילד פון א טייל פון די באטייליגטע אין דער אספה. '''שטייענדיג פון רעכטס צו לינקס:''' ולדימיר זאב טיומקין (רב מטעם ביליסבטגרד), עו"ד סליוזבערג (פטרבורג), צוויי פאקטארן פון מיניסטעריום פון אינערן, עו"ד משה מאזור (קייב), מנחם ברונשטיין (רב מטעם אין יקטרינוסלב), הרב מנחם מענדל חן (רב פון ניזשין), הרב יצחק שניאורסון (רב מטעם אין טשערניגוב), קלמן פראנקל (אוסטראה), ליאון ספיר (ווינציא), הרב אליעזר משה מדייעווסקי (רב פון חורול), הרב משה נחום ירושלמסקי (רב פון קילץ), משה צבי גריובארט, הרב שמשון דב ירושלמי, א רעגירונגס פאקטאר. '''זיצענדיג פון רעכטס צו לינקס:''' הרב יוסף היילפרין (א מיטגליד אין רבנות ביורא אין אדעס), היועץ לאזאר (אליעזר) פוליאקוב (מוסקבה), פלאטוניקוב (א פארטרעטער פון אינערן מיניסטעריום), דער באראן דוד גינצבורג יו"ר פון דער אספה, מאמונטוב (א פארטרעטער פון אינערן מיניסטעריום), הרב יעקב מאז"ה (רב מטעם אין מאסקאווע), הרב יהודה לייב צירלסון יו"ר פון דער רבנישער קאמיטעט אין דער אספה און רב פון קישינעוו, הרב שמואל פולינקאווסקי (א מיטגליד אין רבנות ביורא אין אדעס), הרב חיים לייב איטקין (רב פון אלעקסאנדריע אין חערסאן גובערניע), הרב יצחק יעקב רבינוביץ' (רב פון פוניעוועזש), הרב חיים עוזר גראדזענסקי (רב פון ווילנע), הרב יצחק ביק (רב פון מאהילעוו), הרב יצחק יואל רפאלוויטש (רב פון קרעמענטשאג).]] | |||
===א לעגענדע וועגן "משנה ברורה"=== | |||
אין דער ישיבה-וועלט איז פארשפרייט געווארן א מעשה אז דער חפץ חיים, צו באשטיקן דעם אור שמח נאך דער הייסער קאנפערענץ, האט אריינגעלייגט דעם אור שמח'ס נאמען אין זיין "משנה ברורה" (אין סימן תרט"ו סעיף ב', בא"ה ד"ה וגם) אלס דער איינציגער צייטגענאסישער רב וואס ווערט דארט דערמאנט. אבער, די לעצטע באנד פון דער משנה ברורה איז פארעפנטלעכט געווארן אין 1908, צוויי יאר פריער איידער די קאנפערענץ פון 1910 האט געהאט פלאץ, וואס מאכט די מעשה כראנאלאגיש אוממעגלעך אלס א באשטיקונג נאך דער קאנפערענץ. די דערמאנונג פון רב משה שמחה אין דער משנה ברורה איז געווען אומאפהענגיק פון דעם קאנפליקט. | |||
==רעזולטאטן און סוף== | ===רעזולטאטן און סוף=== | ||
די קאָמיסיע האָט עקזאַמינירט 33 פאַלן, מערסטנס וועגן חתונה, גט, און יידישע נעמען, שבועות און צענזור פון ביכער{{הערה|1=ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека}}. קיין גרויסע רעפאָרמען זענען נישט דורכגעפירט געוואָרן. דאָך זענען די באַשלוסן פון דער קאָמיסיע געוואָרן די יסודות פאַר דער רעגירונגס־פּאָליטיק בנוגע אידן במשך די יאָרן. די לעצטע קאָמיסיע אין 1910 איז געווען אַ נצחון פאַר דעם אָרטאָדאָקסישן לאַגער, וואָס האָט צוגעזאָגט אָפּצושיידן אידן פון רעוואָלוציאָנערע טעטיגקייטן. די צארישע רעגירונג האט אויפגעהערט צוזאמענרופן די ראבינישע קאמיסיע ווען די אימפעריע איז אראפגעפאלן אין מלחמה און רעוואלוציע. די קאָמיסיעס האָבן אָבער געשפּילט אַ קריטישע ראָלע אין באַהאַנדלען שליסל־רעליגיעזע און פאַמיליע־פּראָבלעמען, וואָס האָבן געפּלאָגט דעם רוסישן יידנטום, און האָבן געפירט צו אַ רעאַפירמאַציע פון טראַדיציאָנעלע ווערטן. | די קאָמיסיע האָט עקזאַמינירט 33 פאַלן, מערסטנס וועגן חתונה, גט, און יידישע נעמען, שבועות און צענזור פון ביכער{{הערה|1=ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека}}. קיין גרויסע רעפאָרמען זענען נישט דורכגעפירט געוואָרן. דאָך זענען די באַשלוסן פון דער קאָמיסיע געוואָרן די יסודות פאַר דער רעגירונגס־פּאָליטיק בנוגע אידן במשך די יאָרן. די לעצטע קאָמיסיע אין 1910 איז געווען אַ נצחון פאַר דעם אָרטאָדאָקסישן לאַגער, וואָס האָט צוגעזאָגט אָפּצושיידן אידן פון רעוואָלוציאָנערע טעטיגקייטן. די צארישע רעגירונג האט אויפגעהערט צוזאמענרופן די ראבינישע קאמיסיע ווען די אימפעריע איז אראפגעפאלן אין מלחמה און רעוואלוציע. די קאָמיסיעס האָבן אָבער געשפּילט אַ קריטישע ראָלע אין באַהאַנדלען שליסל־רעליגיעזע און פאַמיליע־פּראָבלעמען, וואָס האָבן געפּלאָגט דעם רוסישן יידנטום, און האָבן געפירט צו אַ רעאַפירמאַציע פון טראַדיציאָנעלע ווערטן. | ||
יעצטיגע רעוויזיע זינט 13:49, 10 סעפטעמבער 2025
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
די רבנישע קאמיסיע (רוסיש: Раввинская комиссия) איז געווען א קאנסולטאטיווער קערפערשאפט וואס איז געגרינדעט געווארן דורך דער רוסישער רעגירונג אין 1848 און האט עקזיסטירט ביז 1910. זי איז געווען אונטער דער אויפזיכט פון דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים, ספעציעל די דעפארטמענט פון גייסטיגע ענינים פאר פרעמדע רעליגיעס. די גרינדונג פון דער קאמיסיע האט קאנפארמירט צו דער אלגעמיינער שטאַטס פאליטיק פון צענטראליזירן די רעליגיעזע אדמיניסטראציע פון "פרעמדע קאנפעסיעס" אין איין דעפארטמענט.
די הויפט אויפגאבעס פון דער ראבינישער קאמיסיע זענען געווען צו ענטפערן שטאַטס פראגן וועגן אידישע געזעצן און מנהגים, צו סופערווייזן די אקטיוויטעטן פון רבנים, און צו עקזאמינירן קאנטראווערסיעלע יידישע גט-קלאגעס. כאטש די רעגירונג האט געשאפן די אינסטיטוציע כדי צו זאמלען אינפארמאציע וועגן אינערלעכן יידישן לעבן, האט די קאמיסיע ביסלעכווייז פארוואנדלט זיך אין א העכערן אפעלאציע-געריכט פאר פריוואטע גט-קעיסעס (וואס זענען געבליבן אונטער ראבינישער יוריסדיקציע ביז 1917) און א מיטל צו אפהיטן טראדיציאנעלע רעליגיעזע און פאמיליע-ווערטן.
הינטערגרונט
אונטער ניקאָלאַי דער ערשטער (1825–1855) האָט זיך די לאַגע פון די אידן אין דער רוסישער אימפּעריע באַדייטנד פאַרערגערט. די רעגירונג האָט אויפגעטראָטן מיט אַ ריי נייע פּאָליטיקן, אַריינגערעכנט די קאַנטאָניסטן־דעקרעטן פון 1827, וואָס האָבן געצוואונגען אידישע קינדער שוין פון פינף יאָר אַלט אין 25 יאָר מיליטערישע דינסט. אין 1835 איז אויסגעגעבן געוואָרן אַ שטאטוט וועגן אידן, וואָס האָט איינגעפירט נייע באַגרעניצונגען און קאָדיפיצירט פריערדיגע געזעצן. אין די יאָרן דערנאָך איז פאַרשאַרפט געוואָרן די קאָנטראָל איבער דער אידישער קהילה: די פאַרעפנטלעכונג פון אידישער ליטעראַטור איז געווען שטאַרק באַגרעניצט און די טראַדיציאָנעלע אידישע קליידונג איז פאַרבאָטן געוואָרן[1].
אין 1840 האָט די רוסישע רעגירונג אָנגענומען אַ נייעם צוגאַנג צו דער "אידישער פראַגע", אויסאַרבעטנדיג פאָרשלאָגן פאַר קולטורעלע רעפאָרם (איינשליסנדיג בילדונג), אָפּשאַפונג פון די קהל־סיסטעמען און פאַרשאַרפטע פאַרפאָלגונג פון "נישט־נוצבארע" אידן. די רעגירונג האָט געוואָלט איינפירן שטאַטס־שולעס, כּדי אונטערצוגראָבן דעם טראַדיציאָנעלן חדר, און געהאָפט אַז דורך גויים לערערס וועלן אידישע סטודענטן זיך באַאיינפלונגען און זיך שמד'ן[1].
די תר"ג קאָנפערענץ
אין יאר תר"ג (1843) האָט די רוסישע רעגירונג אָרגאַניזירט אַ רבנישע קאָנפערענץ אין פעטערבורג, וואו פּראָמינענטע רבנים, אַריינגערעכנט חסידישע פירער, האָבן זיך באַטייליגט. דער עיקר טעמע איז געווען דער פאָרשלאג צו איינפירן וועלטליכע שטודיעס אין ישיבות.
די רעגירונג האט איינגעלאַדן צוויי אָרטאָדאָקסישע רבנים, רבי מנחם מענדל שניאורסאָן (דער צמח צדק) פון לובאַוויטש און רבי יצחק וואָלאָזשינער (1780–1849), ווי אויך אַנדערע פיגורן ווי בערדיטשעווער באַנקיר האַלפּערן און אָדעסער שולע דירעקטאָר בצלאל שטערן. דער צמח צדק איז אונטער דרוק געווען געצוואונגען זיך צו באַטייליגן אין דער קאָמיסיע. ער האָט זיך דאָרטן קעגן זיין ווילן באַשעפטיגט מיטן פּראָיעקט פון דער שולע־רעפאָרם. אויך דער משׂכּיל מאַקס ליליענטאַל האָט געשפּילט אַ ראָלע אלס אַן אָפיציעלער רעגירונגס־פאָרשטייער[2].
די אָרטאָדאָקסן האָבן זיך שטאַרק איינגעשטעלט פאַרן חדר און קעגן דער רעגירונגס "השגחה". רבי איציקל וואָלאָזשינער איז געווען גענייגט צו באַטראַכטן די איינפירונג פון וועלטליכע שטודיעס, ווי די רעגירונג האָט פאָרגעשלאָגן, בשעת רבי מנחם מענדל שניאורסאָן (1789–1866), דער "צמח צדק", האָט זיך דערקעגן געשטעלט. ער האָט געהאַלטן אַז קאַזיאָנע אידישע שולעס זענען אַן אומגליק, נישט נאָר ווייל זיי זענען קרוינישע, נאָר ווייל זיי האָבן אַ בילדונגס־פּראָגראַם[3].
כאָטש עס זענען געווען פאָרשלאגן צו פאָרמולירן א נייע סטראַטעגיע פאַר דער אידישער חינוך און איינפירן רעגירונגס-קאָנטראָל איבער אידישע שולעס, האָבן די באַמיאונגען פונעם צמח צדק געפירט דערצו, אַז די רעגירונג זאָל נישט מאַנדאַטירן ענדערונגען אין די חדרים און ישיבות, און זיי האָבן געשטיצט דעם פרייהייט צו לערנען תורה אויפן טראַדיציאָנעלן אופן[4]. אַלס רעזולטאַט פון דער קאָנפערענץ, האָט די רעגירונג נישט געמאַנדאַטירט קיין ענדערונגען אין די חדרים, און די פאָדערונגען פאַר אָבליגאַטאָרישע וועלטליכע חינוך פאַר קינדער וואָס האָבן נישט געלערנט אין אַן אַנדער שולע, זענען זעלטן דורכגעפירט געוואָרן. דער צמח צדק האָט דערווייל אָנגעהויבן אַן איניציאַטיוו צו גרינדן חדרים און ישיבות אין יעדער אידישער געמיינדע. דער צמח צדק און די אַנדערע דעלעגאַטן האָבן באַקומען דעם טיטל "באַערטער בירגער"[1]. ער האָט ווייטער אָנגעפירט די אָפּאָזיציע צו די משכילים, אַריינגערעכנט ביי אַ צווייטער קאָנפערענץ אין יאָר תר"ח (1848).
די קאנפערענץ פון תר"ח
אין סעפטעמבער 1847 האט דער מיניסטעריום פון אינערליכע ענינים באשטימט א ספעציעלן קאמיטעט צו צוגרייטן א ראבינישע קאנפערענץ, וואס זאל דורכגעפירט ווערן אויף אן אנדערן אופן ווי די קאמיסיע פון 1843. פריער האט די רעגירונג אויסגעקליבן דעלעגאטן, אבער דאס מאל האבן די אידן געדארפט עלעקטירן 32 קאנדידאטן, פון וועלכע די רעגירונג וועט אויסקלויבן די דעלעגאטן. די קאנפערענץ איז געווען פלאנירט פאר מערץ אדער מאי 1848.
די אגענדע פאר די קאנפערענץ האט אריינגערעכנט פראגן וועגן רעליגיע, אידישע מנהגים, באציאונגען צווישן אידן און גוים, געשעפטס- און עקאנאמישע ענינים פארבונדן מיט רעליגיע, און עטישע ענינים. מען האָט אויך באַטראַכט פאָרשלאָגן צו אָפּשאַפן חליצה און יבום. די אקטיוויטעטן פון משכילים וואס האבן געוואלט אבאלירן אידישע מנהגים און אנטאן ספעציעלע שטייערן אויף פרום-רעליגיעזע אידן, האבן פראוואקירט שטארקע אפאזיציע פון טראדיציאנעלע קרייזן. דער "צמח צדק" האט ארגאניזירט א קאמפיין קעגן אויסקלויבן משכילים און אומרעליגיעזע מענטשן, און צו פארשפרייטן בריוו און פאמפלעטן וועגן די כוונות פון די משכילים.
די דעלעגאטן וואס זענען צום סוף אויסגעקליבן געווארן אין 1848 האבן אריינגענומען איין רב, הרב אליעזר ליפשיץ (וועלכער איז געווען אויפגעקלערט אבער א גרויסער תורה-קענער), און עטליכע געלערנטע און סוחרים, פון וועלכע פילע זענען געווען אומרעליגיעז. דאס האט געפירט צו א קאנפליקט ביז די פרום-רעליגיעזע סוחרים, גאלדבערג פון ביאליסטאק און באשקאוויטש פון וויטעבסק, האבן פראטעסטירט קעגן די אומרעליגיעזע דעלעגאטן און זיך אפגעזאגט פון זייערע פאזיציעס. זיי האבן אנגעוויזן אז זיי רעפרעזענטירן 95% פון די אידן וואס היטן תורה און רעליגיע, בשעת די אנדערע רעפרעזענטירן נאר 5%[5].
אנטוויקלונג פון דער קאמיסיע
די טוישנדיגע פראפיל פון די מיטגלידער פון דער קאמיסיע האט אפגעשפיגלט די פארוואנדלונג אין איר מיסיע און אידענטיטעט.
די ראבינישע קאמיסיע האט, כאטש זי האט זיך געטראפן נאר זעקס מאל, אדרעסירט שליסל-רעליגיעזע און פאמיליע-ענינים וואס האבן געפלאגט רוסישן אידנטום. דער שינוי אין איינפלוס פון דעם אויפגעקלערטן צו דעם ארטאדאקסישן לאגער האט געברענגט א רעאסערציע פון טראדיציאנעלע ווערטן, אריינגערעכנט דעם אפזאג צו מאדיפיצירן אידישע געזעץ צו פאסן מאדערנע ערווארטונגען.
ערשטע סעסיעס
די קאָמיסיעס האָבן געהאַט צווישן 4 און 6 מיטגלידער.
- ערשטע זיצונג (1852)
- די ערשטע זיצונג האט געהאט 4 מיטגלידער, וועלכע זענען נישט געווען גוט באהאוונט אין דער רוסישער שפראך אדער אין יידישן געזעץ: דער סוחר בערנשטיין (אדעס), ד. אָרשאַנסקי (פאלטאווא), שימל מערקל (קאוונער גובערניע) און דר. טשערלזאן (אשזעיסקי גובערניע). זיי האבן עקזאמינירט פראגן וועגן צענזור פון ספרים, חסידישע סעקטעס, די אידישע שבועה, רעגיסטראציע, און חתונה פון אידישע סאלדאטן[4].
- צווייטע זיצונג (1857)
- די צווייטע זיצונג האט שוין באטייליגט מער פראמינענטע אידן, אריינגערעכנט דר. אברהם ניימאן (ריגע, פאָרזיצער), דער סוחר יקותיאל-זיסל ראפאפארט (מינסק), דער סוחר כלענאוו (קרעמענטשוג), און רבי יעקב באריט (ווילנע). צווישן אנדערע טעמעס, האבן זיי דעבאטירט די גרינדונג פון רעגירונגס שולעס פאר אידישע מיידלעך. די קאמיסיע פון 1857 האט אנערקענט אז אידישע רעליגיע פארבאט נישט די אינטעלעקטועלע אנטוויקלונג פון פרויען[6].
- דריטע זיצונג (1861-1862)
- ביי דער דריטער זיצונג זענען צוגעקומען איציק אליהו לאנדא (קיעוו), הערמאן באַראַץ (ווילנע), און א. מיידעווסקי (פאלטאווא), יוסף עווזל גינזבורג, און צוויי געלערנטע אידן פון דער מיניסטעריום פון פאלקסבילדונג — יוסף זייבערלינג (סט. פעטערסבורג) און שמואל יוסף פין (ווילנע). די קאמיסיע האט עקזאמינירט צען פעלער וועגן אידישן רעליגיעזן לעבן און איר ערשטע גט-פּראָצעס.
- פערטע זיצונג (1879)
- די פערטע זיצונג איז באשריבן געווארן אלס א "פארזאמלונג פון רבנים אן רבנים". אויסער דעם שטאַטס-רב הערמאן פאדעיעוויטש בלומענפעלד (אדעס) און דר. אברהם הרכבי (האַרקאַווי; אַן אריענטאליסט), זענען די אנדערע געווען סעקולארע פראפעסיאנאלן: הירש שאפירא (קאוונא), זעלמאן ליוביטש (מינסק), מאיר לעווין (פינסק), באראן האראצי גינזבורג (קיעוו), און י. י. קויפמאן (אדעס). זיי האבן עקזאמינירט אכט קייסעס פון גט און ביגאמיע. איין באַקאַנטער פאַל איז געווען דער גט פון באַגראָוו, וועלכער האָט געוואָרנט אַז ער וועט זיך שמד'ן אויב זיי וועלן פּסל'ען דעם גט. די קאָמיסיע האָט דעריבער געזוכט אַ סמך צו אַנערקענען דעם גט[7]. די קאָמיסיע האָט אויך באַשלאָסן אַז גט־פּראָצעסן זאָלן בלייבן אונטער רבנישער יוריסדיקציע, און האָט פעסטגעשטעלט איינהייטליכע פאָרמעס פאַר אידישע שבועות[8].
- דער קאמיסיע האט אויפגעברענט פראגן ביי די אָרטאָדאָקסיע, וואָס איז נישט געווען רעפּרעזענטירט אין דער קאָמיסיע. דער גאון ר' יצחק אלחנן ספּעקטאָר האָט געשריבן וואַרעמע בריוו צו די מיטגלידער, באַמערקנדיג זיי אויף זייער אויפגאַבע און גרויסער אחריות פאַר כלל ישׂראל. איינער פון די בריוו איז געווען צו ד״ר האַרקאַווי פון פּעטערבורג, וועלכער איז אַמאָל געווען ר' יצחק אלחנן'ס תּלמיד. דער בריף איז פאָרגעלייענט געוואָרן אויף דער קאָמיסיע, און צוליב דעם זענען איינגעלאַדן געוואָרן גרויסע רבנים ווי ר' ראובן פון דווינסק, ר' ליפּא פון מיר, און ר' אלי' לייזער פון ווילנא. ר' יצחק אלחנן האָט באַטאָנט אַז די רעגירונג וויל נישט באַראַטן וועגן געבן אידן רעכט, נאָר וועגן אידישע רעליגיעזע פראַגן, און אַז אומקאָמפּעטענטע מענטשן קענען מאַכן אַ מכשול אין דת. ער האָט געוואָרנט אַז די רבנישע פירערשאַפט וועט נישט אַנערקענט ווערן, און האָט פאָרגעשלאָגן דריי ענינים וואָס די קאָמיסיע זאָל באַהאַנדלען: די סטאטוס פון די דוכאוונע רבנים, כשרע מאכלים פאַר אידישע סאָלדאַטן און די אויפגאַבע פון מלמדים.[9]
- פינפטע זיצונג (1893-1894)
- די פינפטע זיצונג האט אפגעשפיגלט די אגרעסיווע קאמפיין פון דער אידישער ארטאדאקסישער פירערשאפט צו באַשטעטיגן איר אויטאריטעט און אפהיטן טראדיציע. זי איז באַשטאַנען פון דריי פראמינענטע ארטאדאקסישע פירער: רב צבי ראבינאוויטש (ווילנע, וועלכער איז געווארן דער פארזיצער), רב שמואל מאהילעווער (ביאליסטאק/גראָדנאָ), און דער טעאלאג יוריא מילעקאווסקי (מאהילעוו) און פיר אויפגעקלערטע אידן (הערמאן באראץ, יעקב גאטעסמאן, שמואל סימכאוויטש, אברהם קאטלאווקער). זיי האבן עקזאמינירט זיבן און צוואנציג פאַלן וועגן חתונה, גט און רעליגיעזע ריטואלן. ביי די עלעקציעס צו דער קאמיסיע אין 1893 האבן די ארטאדאקסן געמאכט גרויסע אנשטרענגונגען צו זיין ריכטיג רעפרעזענטירט[10]. זיי האבן אויך געזוכט צו ארבעטן מיט די אויטאריטעטן אין ענינים ווי צענזור אויף ספרים.
זעקסטע זיצונג (תר"ע)
די לעצטע זיצונג אין יאר עת"ר (1910) איז געווען א נצחון פאר דעם ארטאדאקסישן לאגער, וועלכער האט צוגעזאגט אפצואוועגן אידן פון רעוואלוציאנערע אקטיוויטעטן. אויסער איין יוריסט, מויזע מאזאר (קיעוו), זענען די אנדערע געווען רבנים: רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו), רב חיים סאלאווייציק (ברעסט-ליטאווסק), רב עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב שלום שניאורסאן (ליובאוויטש), רב שמואל פאלינקאווסקי (אדעס), און רב מענדל כיין (נעזשין). זיי האבן עקזאמינירט דריי און צוואנציג קייסעס וועגן חתונה און גט, ווי אויך פראגן וועגן קבורות, בתי חיים, אויסלייגן פון אידישע נעמען, שבועות, און צענזור פון ספרים. דער באַריכט פון דער קאָנפערענץ פונעם רש"ב פון לובאַוויטש איז באַקאַנט אלס "חשבון קצר"[11][12].
פאָרויסדיגע קאָנפערענץ אין ווילנע (1909)
אַ יאָר פריער, זענען פאָרגעקומען פאָרויסדיקע קאָנפערענצן אין ווילנא און וואַרשע, אָרגאַניזירט דורך ליטווישע רבנים און דער גערער רבי. דאָס איז געווען אומלעגאַל אין דער רוסישער אימפעריע צו פאַרזאַמלען זיך אָן אַ לייסענס פון דער צאַרישער רעגירונג, וואָס האָט געמאַכט דאָס לעבן שווער.
איינע פון די הויפט ענינים אויף דער אגענדע פון דער קאנפערענץ אין ווילנע איז געווען צו באַהאַנדלען דער צוקונפט פון דעם רבנות-אינסטיטוציע און די פראַגע פונעם "דאָפּל־רבנות". אין דער רוסישער אימפעריע זענען געווען צוויי סארטן רבנים: די "קרוינרבנים" ("רב מטעם" אדער "ראבינער"), וואס זענען געווען לייסענסירט דורך דער רעגירונג, געקענט רוסיש און געווען פאראנטווארטלעך פאר רעגיסטרירן געבוירטן, חתונות און טויטן; און די "גייסטיקע רבנים", וואס זענען געווען אויסגעקליבן דורך די קהילות און האבן געפירט דאס רעליגיעזע לעבן, און וועלכע זענען נישט אנערקענט געוואָרן פון דער רעגירונג. דער דאפעלטער רבנות-סיסטעם האט געפירט צו פיל רייבונג און עקאנאמישע בירדע. אַ הויפּט ציל איז געווען צו פאָרמולירן אַ פאָרשלאָג צו פאַרבעסערן דעם מצב[13].
די קאָנפערענץ איז פאָרגעקומען אין דרייצן סעסיעס, יעדער בערך פיר שעה לאַנג. רבי דוד קאַרלינער, דער עלטסטער תורה-פירער אנוועזנד, איז געוויילט געוואָרן אַלס ערן-פּרעזידענט. הרב חיים עוזר גראָדזענסקי (46 יאָר אַלט) איז באַשטימט געוואָרן אַלס אַקטינג-פּרעזידענט[13].
ביי דער לעצטער סעסיע זענען פארגעלייענט געווארן אכט רעזאלוציעס, וועלכע זענען דערנאך איבערגעגעבן געווארן צו די רעגירונג אפיצירן און פובליצירט געווארן אין דער פרעסע. די רעזאלוציעס זענען געווען[13]:
- צו לייזן די פּראָבלעם פון טאָפּלטן רבנות, אַ בקשה אַז די רעגירונג זאָל פאַרלייכטערן די פאָדערונגען פאַר אַלגעמיינע וויסנשאפט פאר רבנים.
- די נויטווענדיגקייט צו גרינדן אַ פאראייניגטע אָרגאַניזאַציע פון תורה-אידן צו פארשטאַרקן שמירת התורה.
- אַ בקשה אַז די רעגירונג זאָל ערלויבן אידישע געשעפטן צו זיין אָפן זונטאג, כדי צו פאַרמיידן חילול שבת.
- אַ בקשה אַז די רעגירונג זאָל ערלויבן אידישע קינדער וואָס גייען אין פובליק שולע צו פעלן שבת.
- א פארלאנג אז די רעגירונג זאל באפרייען חדר און ישיבה מלמדים פון דארפן האבן אן אלגעמיינע חינוך לייסענץ צו לערנען.
- אַן ענטפער צו דעם שחיטה פארבאט אין פינלאנד (וואס איז דעמאלט געווען א טייל פון דער רוסישער אימפעריע).
- די נויטיגקייט צו פלאנירן א פאראייניגטע פלאטפארמע פאר דער רעגירונג'ס קומענדיגער רבנישער קאנפערענץ אין סט. פעטערבורג.
- א דעקלעראציע וועגן דער שווערער פינאנציעלער לאגע פון רוסישן אידנטום צוליב געזעצגעבער באגרעניצונגען.
מען האָט דעבאַטירט איבער דער נויטווענדיקייט פון ליטעראַטור וואָס איז אָננעמבאַר פאַר דער תורה־געמיינדע. מר. פייוול געץ האָט פאָרגעשלאָגן איבערצוזעצן דייטשע רעליגיעזע שרייבער (ווי רבי שמשון רפאל הירש און הרב מאַרקוס לעהמאַן). רבי חיים בריסקער האָט זיך קעגנגעשטעלט, פאָרשלאָגנדיג אַז אַ קאָמיטעט פון גדולי ישראל זאָל אַרויסגעבן אָריגינעלע רוסישע אידישע ליטעראטור און געבן פּרעמיעס. דער רש"ב האָט געשטיצט דעם בריסקערס מיינונג, אונטערשטרייכנדיג די אייגנאַרטיקע אַרויסרופן פאַר אידישקייט אין רוסלאַנד. דער רש"ב האָט געהאַלטן אַ 45-מינוטיגע רעדע וועגן די אונטערשיידן צווישן דייטשישע און רוסישע אידן, און פאַרוואָס דייטשישע מעטאָדן וואָלטן נישט געאַרבעט אין רוסלאַנד[13].
ר' חיים עוזר האָט באַדאַנקט דעם רש"ב און ר' שמואל מיכל טריינין פאַרן אָרגאַניזירן די קאָנפערענץ. ער האָט אונטערגעשטראָכן די אימפּעראַטיווע פון פאַרשטאַרקן רוחניותדיקע לעבן און לויאַלקייט צום צאַר[13]. ער האָט מסכים געווען אַז רבנים זאָלן קענען די שפּראַך פון לאַנד, ציטירנדיג רבי ישראל סאַלאַנטער.
דער קאנפערענץ אין פעטערבורג
ביי דער קאנפערענץ זענען אנוועזנד געווען 42 רעפרעזענטאנטן פון דער אידישער געמיינדע פון דער רוסישער אימפעריע.
רבי מאיר שמחה פון דווינסק (1843–1926), באקאנט אלס דער "אור שמח", איז געווען א פירנדע פערזענלעכקייט ביי דער קאנפערענץ פון 1910. ער האט געפירט דעם לאגער וואס האט געהאלטן אז רבנים זאלן לערנען די שפראך פון לאנד (רוסיש) און האבן א באזישע סעקולארע בילדונג. זיין פאזיציע איז געווען אז דאס וועט דערמעגלעכן דעם רב צו דינען סיי אלס דער גייסטיגער רב סיי אלס דער "רב מטעם", און אפשאפן דעם פראבלעם פון צוויי רבנים. דער אור שמח זעלבסט האט נישט געקענט רוסיש. ער האָט געהאַט אַ שאַרפע קאָנפראָנטאַציע מיט דעם חפץ חיים, וועלכער איז געקומען אויף דער בקשה פון רבי חיים סאָלאָווייטשיק צו פארשטאַרקן די אָפּאָזיציע קעגן דער פאָדערונג אַז רבנים זאָלן לערנען רוסיש.
דער רש"ב פון לובאַוויטש איז געווען איינער פון די פירער און דער "רוקנביין" פון דער קאָנפערענץ. היינריך סלאַוסבערג, א באקאנטער אידישער אדוואקאט אין רוסלאנד, האָט באַמערקט זיין "ריזיגע השפּעה" און ווי ער איז געווען "האַרט ווי אַ שטיין אין ענינים וואָס שייך רעליגיעז לעבן". רבי יצחק שניאורסאָן, א "רב מטעם" אין טשערניגאוו און סעקרעטאר פון דער קאנפערענץ, האָט אים באַצייכנט אלס דער "אמתער פירער"[12]. ער האָט קעגנגעשטעלט צו רעגיסטרירן אומגע'מל'עטע קינדער אלס אידן[14]. די מיינונג פונעם רש"ב אַז אומבאַשניטענע קינדער צוליב עלטערן־פאַרטריקעניש זאָלן נישט רעגיסטרירט ווערן אלס אידן, און אַז די וואָס לייגן נישט תפילין ווערן נישט געהאַלטן פאַר אידן, האָט אַרויסגערופן שטאַרקן קעגנשטעל[15].
צווישן די וואס האבן געשטיצט דעם אור שמח'ס שטעלונג זענען געווען רב חיים עוזר גראדזענסקי (ווילנע), רב יהודה לייב צירעלסאן (קישינעוו, דער פארזיצער פון דער קאמיסיע), און רב דוד פרידמאן פון קארלין (דער "קארלינער רב"). אויך רבי שמריה נח שניאורסאן פון באברויסק (א חב"ד רב) האט געשטיצט דעם פאדערונג פאר סעקולארע בילדונג פאר רבנים.
קעגן דעם פארשלאג זענען געשטאנען דער ליובאוויטשער רב, רב שלום דובער שניאורסון (דער "רשב" פון חב"ד), און רב חיים סאלאווייציק פון ברעסט-ליטאווסק (דער "בריסקער רב"). זיי האבן געהאלטן אז רבנים זאלן זיך נישט מישן מיט רעגירונגס-ענינים, און אז טאן דאס וועט פירן צו א דרוק פאר סעקולארע שטודיעס אין די ישיבות, וואס זיי האבן געזען אלס א סכנה פאר דער טראדיציאנעלער אידישער בילדונג.
עס איז פארגעקומען א הייסער דעבאטע ביז א שארפער קאנפראנטאציע צווישן דעם אור שמח און דעם חפץ חיים. דער אור שמח האט אנגעבלויזט דעם חפץ חיים אז ער האט נישט קיין רעכט צו זיך מישן אין א קאנפערענץ פאר קהילה-רבנים, ווייל ער איז א ראש ישיבה אין א קליין שטעטל און קיינמאל נישט געדינט אלס אן אפיציעלער רב און ער פארשטייט נישט די באדערפענישן פון גרויסע שטעט. דער חפץ חיים האט געענטפערט אז ער פארשטייט די צוקונפטיגע באדערפענישן פון דער יוגנט און דעם אידישן פאלק.
טראץ די מחלוקות, האט דער אור שמח'ס פאזיציע לכאורה געוואונען דעם שטימען פון די מערהייט דעלעגאטן. נאך דער קאנפערענץ האבן ביידע רבנים געקענט אפהיטן א געוויסן רעספעקט איינער פארן אנדערן, כאטש אויף אן אידעאלאגישן ניווא זענען זיי געווען פארקערט.
אַנדערע באַטייליגטע: רבי יהודה לייב צירעלסאָן (קישינעוו), רבי שמואל פּאָלינקאָווסקי (אָדעסאַ), רבי מענדל חיין (נעזשין). רבי שמריה נח שניאורסאָן, דער רבי פון באָבאָוויסק (קאַפּוסט), האָט שטאַרק געשטיצט די פאָדערונג אַז רבנים זאָלן האָבן אַ גרונטליכע וועלטליכע חינוך. משה לאַנדינסקי, ראש ישיבה פון ראדין, האָט זיך באַטייליגט אין אַן אומפאָרמאַלן קאַפּאַציטעט און גערעדט פאַרן חפץ חיים.
א לעגענדע וועגן "משנה ברורה"
אין דער ישיבה-וועלט איז פארשפרייט געווארן א מעשה אז דער חפץ חיים, צו באשטיקן דעם אור שמח נאך דער הייסער קאנפערענץ, האט אריינגעלייגט דעם אור שמח'ס נאמען אין זיין "משנה ברורה" (אין סימן תרט"ו סעיף ב', בא"ה ד"ה וגם) אלס דער איינציגער צייטגענאסישער רב וואס ווערט דארט דערמאנט. אבער, די לעצטע באנד פון דער משנה ברורה איז פארעפנטלעכט געווארן אין 1908, צוויי יאר פריער איידער די קאנפערענץ פון 1910 האט געהאט פלאץ, וואס מאכט די מעשה כראנאלאגיש אוממעגלעך אלס א באשטיקונג נאך דער קאנפערענץ. די דערמאנונג פון רב משה שמחה אין דער משנה ברורה איז געווען אומאפהענגיק פון דעם קאנפליקט.
רעזולטאטן און סוף
די קאָמיסיע האָט עקזאַמינירט 33 פאַלן, מערסטנס וועגן חתונה, גט, און יידישע נעמען, שבועות און צענזור פון ביכער[16]. קיין גרויסע רעפאָרמען זענען נישט דורכגעפירט געוואָרן. דאָך זענען די באַשלוסן פון דער קאָמיסיע געוואָרן די יסודות פאַר דער רעגירונגס־פּאָליטיק בנוגע אידן במשך די יאָרן. די לעצטע קאָמיסיע אין 1910 איז געווען אַ נצחון פאַר דעם אָרטאָדאָקסישן לאַגער, וואָס האָט צוגעזאָגט אָפּצושיידן אידן פון רעוואָלוציאָנערע טעטיגקייטן. די צארישע רעגירונג האט אויפגעהערט צוזאמענרופן די ראבינישע קאמיסיע ווען די אימפעריע איז אראפגעפאלן אין מלחמה און רעוואלוציע. די קאָמיסיעס האָבן אָבער געשפּילט אַ קריטישע ראָלע אין באַהאַנדלען שליסל־רעליגיעזע און פאַמיליע־פּראָבלעמען, וואָס האָבן געפּלאָגט דעם רוסישן יידנטום, און האָבן געפירט צו אַ רעאַפירמאַציע פון טראַדיציאָנעלע ווערטן.
- ↑ 1.0 1.1 1.2 The 1843 Battle Over Jewish Education - Chabad.org.
- ↑ Beyond the Bima, 15.
- ↑ די וועלט-געשיכטע פון יידישן פאלק : פון די עלטסטע צייטן ביז צו היינטיקער צייט : אין צען בענד (דובנאוו, שמעון), באַנד ניין, ז' 191.
- ↑ 4.0 4.1 ChaeRan Y. Freeze, "Rabbinical Commission", Encyclopedia of Russian History, 2004.
- ↑ http://www.jewish-history.com/chabad/haskalah8.html.
- ↑ Toward a History of the Education of Russian Jews – Posen Library.
- ↑ אלע ווערק (ציטראן, ש.ל), 59.
- ↑ ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека.
- ↑ לעבענס-געשיכטע פון וועלט-גאון רבי יצחק אלחנן זצ"ל (ליפשיץ, נטע)
- ↑ Antony Polonsky, The Jews in the Tsarist Empire, 36–37.
- ↑ הועידה הרבנית הפטרבורגית., חשבון קצר, ס"ט פטרבורג, תרע.
- ↑ 12.0 12.1 'Cheshbon Katzar' by the Rasha"b of Lubavitch. Report from the Rabbinical Conference in Peterburg - Winner'S Auctions, Winner'S Auctions, November 30, 2022.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 13.4 Dovi Safier and Yehuda Geberer, Leadership in Turbulent Times, Mishpacha Magazine, May 7, 2024.
- ↑ ווער הייסט איד? די גרעסטע רבנים וועגען אידישקייט, היינט, אפריל 1, 1910.
- ↑ https://seforimblog.com/2021/01/when-history-is-his-story/.
- ↑ ЕЭБЕ/Раввинская комиссия - Викитека.