בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:חלזון"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
''' | '''חִלָּזוֹן''' איז אַ ים-באַשעפעניש, וועלכער איז לויט דער הלכה דער מקור פאַר דעם העל-בלויען פאַרב [[תכלת]], גענוצט אין [[ציצית]] און אין די מלבושים פון די כהנים גדולים, ווי אויך אין די גאַרניטורן פון דעם משכן. דורך די יאָרן פון גלות איז די אידענטיטעט פון דעם חלזון פאַרגעסן געוואָרן, און די טראַדיציע פון טראָגן תכלת איז אָפּגעשטעלט געוואָרן פאַר איבער טויזנט יאָר. די מאָדערנע ווידער-אַנטדעקונג פון חלזון איז אַ געשיכטע פון פאָרשונג, כעמיע, אַרכעאָלאָגיע, און תורה-לימודים, און האָט געפירט צו אַ באַנייאונג פון דער מצוה ביי טויזנטער אידן. | ||
==היסטאָרישער קאָנטעקסט== | ==היסטאָרישער קאָנטעקסט== | ||
אין אוראַלטע צייטן איז תכלת געווען אַ זייער טייערער און חשובער פאַרב. ער איז געווען סימבאָליש פאַר מלכות און קדושה, געניצט פאַר די מלבושים פון די כּהנים גדולים און אין די שטיף-אַרבעט פון דעם משכן און דעם ערשטן בית-המקדש. אין ספר אסתר ווערט | אין אוראַלטע צייטן איז תכלת געווען אַ זייער טייערער און חשובער פאַרב. ער איז געווען סימבאָליש פאַר מלכות און קדושה, געניצט פאַר די מלבושים פון די כּהנים גדולים און אין די שטיף-אַרבעט פון דעם משכן און דעם ערשטן בית-המקדש. אין ספר אסתר ווערט דערמאנט אז מרדכי האט זיך אָנגעטון אין מלבושים פון תכלת און ווייס. | ||
די פּראָדוקציע פון תכלת איז געווען אַ קאָמפּליצירטער פּראָצעס וואָס האָט געפאָדערט באַזונדערע סקילז און וויסן. די פעניקער (Phoenicians) אין געגנט פון צפון ישׂראל און לבנון זענען געווען באַקאַנט פאַר זייער עקספּערטיז אין צוגרייטן פּוירפּל און בלויע פאַרבן פון ים-שלעכצער. | די פּראָדוקציע פון תכלת איז געווען אַ קאָמפּליצירטער פּראָצעס וואָס האָט געפאָדערט באַזונדערע סקילז און וויסן. די פעניקער (Phoenicians) אין געגנט פון צפון ישׂראל און לבנון זענען געווען באַקאַנט פאַר זייער עקספּערטיז אין צוגרייטן פּוירפּל און בלויע פאַרבן פון ים-שלעכצער. | ||
| שורה 8: | שורה 9: | ||
==רבנישע באַשרייבונגען פונעם חלזון== | ==רבנישע באַשרייבונגען פונעם חלזון== | ||
די חז"ל האָבן איבערגעלאָזט אַ ריי באַשרייבונגען פון דעם חלזון, | די חז"ל האָבן איבערגעלאָזט אַ ריי באַשרייבונגען פון דעם חלזון, וואס זענען געוואָרן די יסוד פאַר שפּעטערדיקע פאָרשונגען צו אידענטיפיצירן דעם באַשעפעניש: | ||
; | ;וואוין-אָרט (Habitat): דער חלזון געפינט זיך אויף די ברעגן פון דעם מיטלענדישן ים, ספּעציפיש פון "סולמות צור" (היינטיקע טיר) ביז חיפה. ער באַגראָבט זיך אין זאַמד פון ים. א מדרש זאָגט: "שפוני טמוני חול" (אוצרות באַגראָבן אין זאַמד), און דער חלזון איז דערקלערט ווי די אוצרות{{הערה|מגילה ו, א}}. אַרכעאָלאָגישע אויסגראָבונגען האָבן טאַקע אַנטדעקט הויפנס מורעקס שלעכצער אין די געגנטן פון טיר און חיפה. | ||
;אויסזען (Appearance): די גמרא (מנחות מד, א) באַשרייבט דעם חלזון: "גופו דומה לים וברייתו דומה לדג" (זיין גוף איז גלייך צום ים און זיין שאַפונג איז גלייך צו אַ פיש). הרב יצחק הערצאָג האָט אויסגעטייטשט "ברייתו דומה לדג" אז עס מיינט אַז די מורעקס שלעכצער לעבן אין ים ווי פיש, און לייגן אייער ווי פיש. | ;אויסזען (Appearance): די גמרא (מנחות מד, א) באַשרייבט דעם חלזון: "גופו דומה לים וברייתו דומה לדג" (זיין גוף איז גלייך צום ים און זיין שאַפונג איז גלייך צו אַ פיש). הרב יצחק הערצאָג האָט אויסגעטייטשט "ברייתו דומה לדג" אז עס מיינט אַז די מורעקס שלעכצער לעבן אין ים ווי פיש, און לייגן אייער ווי פיש. | ||
;שעל (Shell): די גמרא (שבת עה, א) דערמאָנט אַז "פּוֹצֵעַ חלזון" (איינער וואָס צעברעכט אַ חלזון) פאַרלעצט שבת. דאָס רמזט אויף אַ האַרטן שעל וואָס מען דאַרף צעברעכן צו דערגרייכן דעם פאַרב. אַ מדרש באַשרייבט דעם חלזון ווי אַ באַשעפעניש וועמענס "נרתיקו" (שעל) וואַקסט מיט אים. | ;שעל (Shell): די גמרא (שבת עה, א) דערמאָנט אַז "פּוֹצֵעַ חלזון" (איינער וואָס צעברעכט אַ חלזון) פאַרלעצט שבת. דאָס רמזט אויף אַ האַרטן שעל וואָס מען דאַרף צעברעכן צו דערגרייכן דעם פאַרב. אַ מדרש באַשרייבט דעם חלזון ווי אַ באַשעפעניש וועמענס "נרתיקו" (שעל) וואַקסט מיט אים{{הערה|1=שיר השירים רבה ד, יא}}. | ||
;זעלטענקייט (Rarity): דער חלזון באַווייזט זיך "איינמאָל אין זיבעציג יאָר" (לויט מסכת ציצית "איינמאָל אין זיבן יאָר"), און דערפאַר איז דער פאַרב זייער טייער. הרב הערצאָג און דער ראַדזינער רבי האָבן דאָס אויסגעטייטשט אז דאָס מיינט זעלטן צו געפינען, נישט אַ גענויע צייט-פּעריאָד. | ;זעלטענקייט (Rarity): דער חלזון באַווייזט זיך "איינמאָל אין זיבעציג יאָר"{{הערה|1=מנחות מד, א}} (לויט מסכת ציצית "איינמאָל אין זיבן יאָר"), און דערפאַר איז דער פאַרב זייער טייער. הרב הערצאָג און דער ראַדזינער רבי האָבן דאָס אויסגעטייטשט אז דאָס מיינט זעלטן צו געפינען, נישט אַ גענויע צייט-פּעריאָד. | ||
;פאַרב-עקסטראַקציע (Dye Extraction): לויט תוספות (כתובות ה, ב), קען דער "בלוט" פונעם חלזון (וואָס איז אַ סעקרעציע, נישט לעבנס-בלוט) אַרויסגעצויגן ווערן פון אַ זאַק אָן צו הרגענען דעם באַשעפעניש. די גמרא (שבת עה, א) זאָגט אז מען בעסערט אז דער חלזון זאָל בלייבן לעבעדיק, ווייל "דכמה דאית ביה נשמה טפי ניחא ליה כי היכי דליציל ציבעיה" (וואָס לענגער עס איז לעבעדיק, אַלץ בעסער איז דער פאַרב). דער פאַרב-פּרעקורסאָר איז אַ קלאָרע פליסיקייט וואָס פאָדערט אַ ספּעציפישן ענזים (פּוירפּוראַז) צו אַנטוויקלען זיין קאָליר, וועלכער צעפאַלט שנעל נאָכן טויט פונעם שלעכץ. | ;פאַרב-עקסטראַקציע (Dye Extraction): לויט תוספות (כתובות ה, ב), קען דער "בלוט" פונעם חלזון (וואָס איז אַ סעקרעציע, נישט לעבנס-בלוט) אַרויסגעצויגן ווערן פון אַ זאַק אָן צו הרגענען דעם באַשעפעניש. די גמרא (שבת עה, א) זאָגט אז מען בעסערט אז דער חלזון זאָל בלייבן לעבעדיק, ווייל "דכמה דאית ביה נשמה טפי ניחא ליה כי היכי דליציל ציבעיה" (וואָס לענגער עס איז לעבעדיק, אַלץ בעסער איז דער פאַרב). דער פאַרב-פּרעקורסאָר איז אַ קלאָרע פליסיקייט וואָס פאָדערט אַ ספּעציפישן ענזים (פּוירפּוראַז) צו אַנטוויקלען זיין קאָליר, וועלכער צעפאַלט שנעל נאָכן טויט פונעם שלעכץ. | ||
;פאַרב-קאָליר (Dye Color): תכלת איז באַשריבן ווי אַ קאָליר ענלעך צום ים און צום הימל. די גמרא זאָגט אז תכלת איז געווען כּמעט אוממעגלעך צו אונטערשיידן פון "קלא אילן" (אַ גרינס-פאַרב, אינדיגאָ). דער תכלת-פאַרב האָט געדאַרפט זיין פאַרב-פעסט און נישט פאַרבלייכן. הגם טייל רמזט אויף אַ פּוירפּלען אָדער בלוי-פּוירפּלען קאָליר, איז די ברייטע מיינונג אַז תכלת איז געווען אַ בלוי קאָליר. רש"י אין איין אָרט (פרשת תרומה) זאָגט אז תכלת איז "ירוק" (גרין) ווי פּאָרעי, אָבער אין אַנדערע ערטער באַשרייבט עס ווי אַ טונקעלן הימל-בלוי. | ;פאַרב-קאָליר (Dye Color): תכלת איז באַשריבן ווי אַ קאָליר ענלעך צום ים און צום הימל. די גמרא זאָגט אז תכלת איז געווען כּמעט אוממעגלעך צו אונטערשיידן פון "קלא אילן" (אַ גרינס-פאַרב, אינדיגאָ). דער תכלת-פאַרב האָט געדאַרפט זיין פאַרב-פעסט און נישט פאַרבלייכן. הגם טייל רמזט אויף אַ פּוירפּלען אָדער בלוי-פּוירפּלען קאָליר, איז די ברייטע מיינונג אַז תכלת איז געווען אַ בלוי קאָליר. רש"י אין איין אָרט (פרשת תרומה) זאָגט אז תכלת איז "ירוק" (גרין) ווי פּאָרעי, אָבער אין אַנדערע ערטער באַשרייבט עס ווי אַ טונקעלן הימל-בלוי. | ||