אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:קוש"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
אין תקציר עריכה
אין תקציר עריכה
 
(3 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן)
שורה 2: שורה 2:
א '''קוש''' (לשון הקודש: '''נשיקה''') איז אן אנרירונג אדער שטרייכלונג פון די ליפן אויף די ליפן, באק, האנט, אדער פיס פון א צווייטן צו באצייכענען ליבשאפט, באגריסונג, רעווערענץ אדער אינטימקייט. אין די תורה־קוואלן, איז קושן מער ווי אן אויפנעמונג; עס סימבאליזירט פעסטקייט צו אידישקייט און לויאליטעט צו גאָט.
א '''קוש''' (לשון הקודש: '''נשיקה''') איז אן אנרירונג אדער שטרייכלונג פון די ליפן אויף די ליפן, באק, האנט, אדער פיס פון א צווייטן צו באצייכענען ליבשאפט, באגריסונג, רעווערענץ אדער אינטימקייט. אין די תורה־קוואלן, איז קושן מער ווי אן אויפנעמונג; עס סימבאליזירט פעסטקייט צו אידישקייט און לויאליטעט צו גאָט.


כאטש עס ווערט אפט דערמאנט אין דער תורה, האבן חז"ל (בראשית רבה ע:יב) געהאלטן קושן פאר אומאיידל, אויסער אין דריי פעלער: אלס א צייכן פון רעספעקט – שמואל האט געקושט שאול נאכדעם וואס ער איז געווארן געזאלבט אלס קעניג (שמואל א' י:א); אלס א באגריסונג ווען מען טרעפט זיך נאך א לאנגע צייט אפשטאנד – אהרן האט געקושט משה (שמות ד:כז); און צום געזעגענען – ערפה האט געקושט איר שוויגער נעמי (רות א:יד). רבי תנחומא האט געזאגט אז קושן איז אויך ערלויבט צווישן נאנטע קרובים: יעקב האט געקושט רחל אפילו פאר זייער חתונה (בראשית כט:יא). קושן אויפן מויל איז געהאלטן געווארן פאר אומ-היגייעניש און דער מנהג פון די מדיים צו קושן נאר די האנט איז געלויבט געווארן דורך רבי עקיבא (ברכות ח, ב).
==היסטאָריע פון קושן==
אַלטע רעפערענצן צו קושן אויסער אין די תורה, געפינען זיך אין די וועדאַס, אַן אלטע רעליגיעזע זאַמלונג פון הינדואיזם. אַ מויל-צו-מויל קוש איז באַשריבן אין דעם אַלטן אינדישן [[עפאס|עפּאָס]] "מאהאַבהאַראַטאַ". קושן איז אויך דערמאָנט אין [[שומער]]ישער פּאָעזיע און אין [[פאפירוס|פּאַפּירוסן]] פון אַלטן מצרים. דער קוש האָט דערגרייכט אַלטע גריכנלאַנד פון אינדיע דורך אלכסנדר דעם גרויסן'ס אַרמייען, און די רוימער האָבן בייגעשטייערט צו זיין פאַרשפּרייטונג איבער אייראָפּע און טיילן פון צפון אַפריקע{{הערה|"[[ע:נשיקה|נשיקה]]", אין העברעאישער המכלול}}.


אין שפעטערע רבנישע ליטעראטור, ווערט געזאגט אז א מאן זאל אויסמיידן צו קושן פרויען ווייל דאס פירט צו נידערטרעכטיגקייט. "קיינער פון אייך זאל זיך נישט דערנענטערן צו קיין שום נאענטן קרוב צו אנטפלעקן איר נאקעטקייט" (ויקרא יח:ו) ווערט אויסגעטייטשט דורך רמב"ם צו באציען זיך "נישט נאר צו געשלעכטליכע באציאונגען, נאר אויך צו ארומנעמען און קושן אויך" (ספר המצוות, לאו, נומער שנג). א מאן זאל נישט קושן זיין ווייב ווען זי איז אין [[נדה]] און נאכדעם וואס זי האט געבוירן; די פעריאדן דויערן ביז דער ענדע פון דער פרוי'ס "טומאה" און איר טבילה אין א [[מקוה]]. צו קושן א פרוי אנדערש ווי איינעם'ס מוטער, ווייב, טאכטער, אדער שוועסטער איז אומאויסגעהאלטן און איז פארבאטן.
אין אַלטן מצרים, קען "קושן" אויך באַדייטן נאָזן רייבן, ווייל דאָס וואָרט איז געשריבן געוואָרן מיטן זעלבן סימן ווי "שמעקן". פאָרשונג ווייזט אָן אַז אינטימע קושן זענען געוואָרן פאַרשפּרייט אין אַלטן ישׂראל נאָך דעם בבלישן גלות (אָדער אין דעם 6טן יאָרהונדערט פאַר דער ציווילער צייטרעכענונג), אַלץ אַ רעזולטאַט פון קאָנטאַקט מיט בבלישער קולטור. די באַדייטונג פון "קוש" האָט זיך געענדערט פון אַ נישט-אינטימער געזעלשאַפטליכער געסטע צו איינע מיט סעקסואַלע קאָנאָטאַציעס, וואָס מען קען אָפּלייענען אין ביבלישע טעקסטן פון פאַרשידענע פּעריאָדן. די זעלבע איינפאַלונג האָט געפירט צו אַ [[טאבו]] אויף דערמאנען קושן צווישן פריינד אָדער משפּחה{{הערה|{{לינק|שרייבער=Rossella Tercatin|קעפל=When did lovers start kissing in ancient Israel? A new study looks to the Bible for clues|אדרעס=https://www.timesofisrael.com/when-did-lovers-start-kissing-in-ancient-israel-a-new-study-looks-to-the-bible-for-clues/|זייטל=The Times of Israel|דאטום=August 9, 2025}}}}.


==קושן חפצים==
==אין דער תורה==
[[טעקע:Mendy Glitsenstein helps Kid Kiss mezuzah for last time (51925491752).jpg|קליין|מענדי גליצנשטיין העלפט א קינד קושן די מזוזה.]]
אין דער תורה ווערט דאָס וואָרט "נשיקה" (קוש) באַנוצט גענוי 13 מאָל, און איז מערסטנס אַן אויסדרוק פון ליבשאַפט צווישן קרובים{{הערה|1=https://creativejudaism.org/2025/02/13/the-symbolic-power-of-kisses/}}:
צו קושן רעליגיעזע זאכן איז א צייכן פון הכנעה און איז א טראדיציאנעלער מנהג וואס איז פאפולער ביי ארטאדאקסישע אידן: ווען מען לייגט אן דעם טלית, קישט מען די ציצית; אזוי אויך די תפילין; די מזוזה אויפן טיר-פאסטן קישט מען ווען מען גייט ארויס אדער אריין אין א צימער, אזוי אויך א ספר תורה ווען מען טראגט עס אין א פראצעסיע אין שול. עס איז אויך א מנהג צו קושן א תנ"ך אדער א סידור אויב עס פאלט אראפ אויפן פלאר. אין טייל קהילות, קישן קינדער די האנט פון זייער פאטער פרייטאג צו נאכטס פארן באקומען די עלטערליכע ברכה ביי קבלת שבת. חסידישע אידן קישן די האנט פון זייער רבי און ערליכע אידן די שטיינער פון כותל המערבי.
*יצחק האָט געוואָלט קושן עשׂו (בראשית כ"ז, כ"ז).
*עשׂו האָט געקושט יעקבן (בראשית ל"ג, ד'). אָבער, די מסוֹרָה צייכנט אָן די ליגנעריי פון עשׂו'ס קוש מיט פּונקטן איבער דעם וואָרט "וישקהו". אידן אין סלאווישע לענדער רופן אַן אומאויפריכטיגן קוש "אַ קוש מיט פּונקטן"{{הערה|עמנואל, 272.}}.
*יוסף האָט געקושט זיינע ברידער און זיין טויטן פאָטער (בראשית מ"ה, ט"ו; מ"ח, י'; נ', א').
*אהרן האָט געקושט משה'ן (שמות ד', כ"ז).
*יעקב האָט געקושט רחל'ן (בראשית כ"ט, י"א).
*לבן האָט געקושט יעקב (בראשית כ"ט, י"ג){{הערה|זעט {{רבה|בראשית|ע|יג}}.}}.
*יתרו האָט געקושט משה'ן (שמות י"ח, ז').
*נעמי, עָרפָּה און רות האָבן זיך געקושט (רות א', ט', י"ד).


עס איז נישט פארהאן קיין תלמודישע מקור וואס פארפליכטעט איינעם צו קושן די מזוזה, און דאס איז ווארשיינליך איינגעפירט געווארן דורך'ן [[אריז"ל]], און איז אזוי א גאנץ נייער מנהג. טראץ דעם, קען זיין א מקור פאר'ן אנרירן די מזוזה, אזוי ווי עס ווערט דעמאנסטרירט אין דער געשיכטע פון [[אונקלוס הגר]], וואס האט ארויפגעלייגט זיין האנט אויפ'ן מזוזה סימבאליזירנדיג די באשיצונג אויפ'ן הויז ({{בבלי|עבודה זרה|יא|א}}).
קושן קומט אויך פאָר אַלס אַ גרוס צווישן מענטשן וואָס זענען ניט נאָענטע קרובים, אָבער זענען פאַרבונדן דורך ליבשאַפט, ווי [[יהונתן]] און דוד (שמואל א', כ', מ"א). קעניגליכע אָדער הויך-ראַנגיגע פּערזאָנען קענען אויסדריקן זייער גינסט דורך קושן. שמואל האָט געקושט שאולן ביי זיין זאַלבונג אַלס מלך (שמואל א', י', א').


דער רמ"א אין דרכי משה (יו"ד רפ"ה), ציטירנדיג דעם מהרי"ל, דערמאנט די אונקלוס געשיכטע אלס די יסוד פארן מנהג אנרירן די מזוזה. אינעם שולחן ערוך, דערמאנט אויך דער רמ"א דעם מנהג אנרירן די מזוזה ביים אריינגיין און ארויסגיין פון א הויז (יו"ד רפ"ה:ב). דער גר"א (יו"ד רפ"ה:א) האלט אויך אז אנרירן די מזוזה איז באזירט אויף דער אונקלוס געשיכטע, בשעת דער ערוך השולחן (יו"ד רפ"ה:ד) און רבי עקיבא אייגער (מהדורה קמא, שו"ת, נו' 58) האלטן די תלמודישע געשיכטע פאר א שוואכע מקור פארן מנהג. אינטערעסאנט, רבי יוסף האן (אוועק 1637; יוסף אומץ ת"פ) באשרייבט א קופערנע מזוזה קעיס מיט א קופערנעם דעקל איבערן נאמען ש-ד-י וואס מען האט געקענט דרייען כדי א מענטש זאל קענען אנרירן עס מיט זיין פינגער. דער בן איש חי (כי תבוא: ג) זאגט אז ווען מען גייט ארויס פון שטוב, זאל מען לייגן די האנט אויף דער מזוזה און זאגן, "השם ישמר צאתי ובואי לחיים טובים ולשלום, מעתה ועד עולם; קל שדי יברך אותי ויתן לי רחמים." טראץ דעם וואס ער האט געלעבט אין די היינטיגע צייטן, דערמאנט ער נישט צו קושן די מזוזה.
==אין חז"ל==
כאטש עס ווערט אפט דערמאנט אין דער תורה, האבן חז"ל (בראשית רבה ע:יב) געהאלטן קושן פאר אומאיידל ("תפלות"), אויסער אין דריי (אדער פיר) פעלער: אלס א צייכן פון רעספעקט – [[שמואל]] האט געקושט שאול נאכדעם וואס ער איז געווארן געזאלבט אלס קעניג (שמואל א' י:א); אלס א באגריסונג ווען מען טרעפט זיך נאך א לאנגע צייט אפשטאנד – אהרן האט געקושט משה (שמות ד:כז); און צום געזעגענען – ערפה האט געקושט איר שוויגער נעמי (רות א:יד). רבי תנחומא האט געזאגט אז קושן איז אויך ערלויבט צווישן נאנטע קרובים: יעקב האט געקושט רחל אפילו פאר זייער חתונה (בראשית כט:יא). קושן אויפן מויל איז געהאלטן געווארן פאר אומ-היגייעניש און דער מנהג פון די מדיים צו קושן נאר די האנט איז געלויבט געווארן דורך רבי עקיבא (ברכות ח, ב).


היינטיגע צייטן איז קושן די מזוזה א באקאנטע זאך, ווי מען זעט אין אסאך ספרים פון צוואנציגסטן יאר-הונדערט. צום ביישפיל, חובת הדר—ציטירנדיג דעם חיד"א{{הערה|1=ברכי יוסף אויף ש"ע י"ד רפה, ב.}}, וואס ברענגט דעם אריז"ל—זאגט אז מען זאל קושן די מזוזה דורך לייגן דעם מיטלן פינגער אויפן ווארט ש-ד-י, דערנאך קושן יענעם פינגער, און דאווענען צום באשעפער זיך צו היטן פון יצר הרע (רבי יעקב ישעיה בלאו, 1976; זייט 14). ער ברענגט אויך דעם קונטרס המזוזה וואס זאגט אז שפעטערע, אומבאנאנטע פוסקים האלטן אויך אז מען זאל קושן די מזוזה. דער קיצור שולחן ערוך (יא:כד) און די מסגרת השולחן זאגן אז מען איז מחויב צו קושן די מזוזה ווען מען גייט אריין און ארויס פון א הויז. די מנהג איז אזוי פארשפרייט אז דער שפעטערער פוסק רבי משה שטערן (דער דעברעצינער רב) באהאנדלט די פראגע מיט וועלכע האנט א "לינקער" זאל נוצן ווען ער קושט א מזוזה. ער לייגט פאר אז ער זאל נוצן זיין לינקע האנט (באר משה ב:ב:ד). טאקע דער סטייפלער, וואס איז געווען א לינקער, האט געקושט די מזוזה מיט זיין לינקע האנט. דער חזון איש אבער האט נישט אנגערירט די מזוזה, כאטש ער האט געקוקט דערויף ווען ער איז דארט פארבייגעגאנגען (ארחות רבינו, חלק 3, זייט 164). ענליך ווערט געזאגט אז מהרי"ל דיסקין האט נישט אנגערירט די מזוזה, נאר בלויז געקוקט דערויף (שלמת חיים שפ). דער פירנדער ליטווישער הלכה'דיגער פוסק פון ניינצנטן יאר-הונדערט, רבי אברהם דאנציג, זאגט אז ווען מען פארלאזט זיין הויז, זאל מען קושן די מזוזה (חיי אדם טו:א). דער פריערדיגער צוואנציגסטן יאר-הונדערט ספרדישער פוסק רבי יעקב חיים סופר פסק'נט אז ווען מען פארלאזט דעם הויז איינגעהילט אינעם טלית אויפן וועג צו שול, זאל מען קושן די מזוזה (כף החיים, או"ח כה:כב).
אין שפעטערע רבנישע ליטעראטור, ווערט געזאגט אז א מאן זאל אויסמיידן צו קושן פרויען ווייל דאס פירט צו נידערטרעכטיגקייט. "קיינער פון אייך זאל זיך נישט דערנענטערן צו קיין שום נאענטן קרוב צו אנטפלעקן איר נאקעטקייט" (ויקרא יח:ו) ווערט אויסגעטייטשט דורך רמב"ם צו באציען זיך "נישט נאר צו געשלעכטליכע באציאונגען, נאר אויך צו ארומנעמען און קושן אויך" (ספר המצוות, לאו, נומער שנג). א מאן זאל נישט קושן זיין ווייב ווען זי איז אין [[נדה]] און נאכדעם וואס זי האט געבוירן; די פעריאדן דויערן ביז דער ענדע פון דער פרוי'ס "טומאה" און איר טבילה אין א [[מקוה]]. צו קושן א פרוי אנדערש ווי איינעם'ס מוטער, ווייב, טאכטער, אדער שוועסטער איז אומאויסגעהאלטן און איז פארבאטן.
 
==מיתת נשיקה==
לויט'ן תלמוד (ב"ב יז, א) זענען די אבות און אהרן, משה, און מרים געשטארבן פון א קוש פון גאט (מיתה בנשיקה). דאס איז גערעכנט געווארן דער העכסטער פּריווילעגיע און איז רעזערווירט געווען פאר די גרעסטע (ברכות ח, א; רמב"ם, [https://www.sefaria.org.il/Guide_for_the_Perplexed%2C_Part_3.51.22 מורה נבוכים, חלק ג, נא סוף].).


==שפראך==
==שפראך==
שורה 24: שורה 30:
==סארטן קישן==
==סארטן קישן==
אין אידישן קולטור און הלכה זענען פאראן פארשיידענע סארטן קישן, יעדער מיט זיין אייגענעם באדייט:
אין אידישן קולטור און הלכה זענען פאראן פארשיידענע סארטן קישן, יעדער מיט זיין אייגענעם באדייט:
;קוש פון גרעסע (נשיקה של גדולה) :דאס איז איינער פון די דריי אדער פיר ערלויבטע קישן{{הערה|{{רבה|בראשית|ע|יב}}; {{תנחומא|שמות|כח}}.}}. שמואל האט געקושט שאול נאך זיין משיחה (שמואל א י, א). ווען א מענטש דערגרייכט גרויסקייט, ווערט ער געקושט אלס סימן פון כבוד. עס נעמט אויך אריין קושן די אייגענע האנט נאכ'ן שאקלען מיט דער האנט פון אן עלטערן, וואס ווערט באטראכט ווי א סימן פון כבוד.
;קוש פון פרידה (נשיקה של פרישות) :דאס איז אויך איינער פון די ערלויבטע סארטן קישן{{הערה|{{רבה|בראשית|ע|יב}}; {{תנחומא|שמות|כח}}.}}. אברהם אבינו האט געקושט יעקב אבינו פאר זיין טויט, אלס א פרידה קוש{{הערה|{{יובלים|כב}}.}}. ראובן האט געקושט זיינע ברידער{{הערה|1=צוואת ראובן, א.}}, דן זיינע קינדער{{הערה|1=צוואת דן, ז.}}, און בנימין זיינע קינדער ביי זייערע פרידה רעדעס{{הערה|1=צוואת בנימין, אנפאנג.}}. ערפה האט זיך געזעגנט מיט א קוש פון איר שוויגער, נעמי, און דערפאר הייסן אירע נאכקומען "בני הנשוקה" (קינדער פון די געקושטע){{הערה|1=סוטה מב ב.}}. מאמעס האבן געקושט זייערע קינדער פאר'ן מארטיריום{{הערה|1=עמנואל, 259, 274 בשם סדר אליהו רבה.}}. עס ווערט ערקלערט אז די נשמות זאלן זיך איינהאלטן אין זכרון איינעם דעם אנדערן{{הערה|1=רבי שלמה הלוי אלקבץ, שורש ישי רות א, יד.}}.
;קוש פון ווידערטרעף (נשיקה של פרקים) :אויך אן ערלויבטער קוש{{הערה|{{רבה|בראשית|ע|יב}}; {{תנחומא|שמות|כח}}.}}. יצחק האט פארלאנגט א קוש פון יעקב ביי זייער ווידערטרעף{{הערה|1=בראשית כז, כו, לקח טוב.}}. רבקה האט געקושט יעקב ביי זייער ווידערטרעף{{הערה|{{יובלים|לא|ז}}.}}. אהרן האט באגריסט משה מיט א קוש ביי זיין צוריקקער{{הערה|שמות ד, כז.}}, א קוש פון ווידערטרעף און הקדשה{{הערה|1=Schern, r. 5, 10, ילקוט בראשית 124 f 36c, ילקוט תילים 834, Jalk. Schern. 174 f 54c תנחומא Schern. 28}}. קושן נאך א לאנגע צייט פון פרידה דערפרישט די ליבע{{הערה|שם=יפה|מהר"ש יפה, יפה נוף על מדרש שמואל פי"ד, יפה ענף על רות רבה פ"ב; "דרשות ומאמרים לרבינו בצלאל אשכנזי", ירושלים תשנ"ו, עמ' רסב, שי"ל מכת"י ע"י מכון אורות מערב.}}.
;קוש פון קרובשאפט אדער צוגעבונדנקייט (נשיקה של קורבה/חביבות) :לויט ר' תנחומא זענען אזעלכע קישן אויך נישט פארדאמט{{הערה|{{רבה|בראשית|ע|יב}}}}. עולא פלעגט קושן זיינע שוועסטער, אדער אויפן ברוסט אדער אויף דער האנט, אלס סימן פון קרובשאפט{{הערה|שבת יג א; עבודה זרה יז, א.}}. אזעלכע קישן זענען ערלויבט, ווייל עס איז נישטא קיין אומפאסיגע כוונה{{הערה|שם=יפה}}.


בראשית רבה ע׳:י״ב
;אומערלויבטע קישן (אונערלויבטע קישן) :יעדער קוש וואס געהערט נישט צו די ערלויבטע קאטעגאריעס איז "תפלות" (נארישקייט / אוּנצענסור){{הערה|{{רבה|בראשית|ע|יב}}; {{תנחומא|שמות|כח}}.}}. דאס שליסט איין אומפאסיקע קישן צווישן אייגעלייט אין אנוועזנהייט פון קינדער{{הערה|1=שבט מוסר, טז.}}. א פאטער זאל נישט קושן זיין טויטן קינד, ווייל לויט עטליכע מיינונגען קען דאס פארקירצן דאס לעבן פון אנדערע קינדער{{הערה|1=ספר חסידים, [https://www.sefaria.org/Sefer_Chasidim.236 סי' רלו]; צוואת רבינו יהודה החסיד, אות ד.}}. מען זאל נישט קושן א רשע, ווייל עס שאפט אן אנהאלטענדע פארבינדונג אפילו נאכ'ן טויט{{הערה|רבי נחמן מברסלב, ספר המדות, [https://www.sefaria.org/Sefer_HaMiddot%2C_Distancing_the_Wicked%2C_Part_II.4 חלק "הרחת רשעים"].}}.


;קוש פון גרעסע (נשיקה של גדולה)
;קוש פון געצן און חיות :געצן פלעגן ווערן געקושט{{הערה|עמנואל, 260.}}. קושן דאס גאלדענע קעלבל האט פארוואנדלט די ליפן אין גאלד{{הערה|{{פרקי דרבי אליעזר|מה}}.}}. טויבן "קושן" זיך (שנעבלען). רויבן און פיש ווערן באפרוכפערט דורך מויל-צו-מויל קושן{{הערה|{{היברובוקס|רשב"צ דוראן|מגן אבות|9446|page=80|מקום הוצאה=ליווארנא|שנת הוצאה=תקמ"ה|עמ=דף לח, ב}}}}. לויט דער אגדה, האט יהושע געקושט אן אקס{{הערה|1={{היברובוקס|2=אלפא ביתא דבן סירא|3=37080|page=51|מו"ל=שטיינשניידער|עמ=דף כה, א}}. https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_The_Aleph_Bet_of_ben_Sira%2C_The_Alphabet_of_ben_Sira%2C_(alternative_version).39.}}. <!-- אייראפע האט געקושט דעם אקס וואס האט זי פארכאפט. --> דוד המלך האט געקושט די שפין וואס האט אים געראטעוועט{{הערה|1={{היברובוקס|2=אלפא ביתא דבן סירא|3=37080|page=50|מו"ל=שטיינשניידער|עמ=דף כד, ב}} https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_The_Aleph_Bet_of_ben_Sira%2C_The_Alphabet_of_ben_Sira%2C_(alternative_version).38.}}.
דאס איז איינער פון די דריי אדער פיר ערלויבטע קישן. שמואל האט געקושט שאול נאך זיין משיחה (שמואל א י, א). ווען א מענטש דערגרייכט גרויסקייט, ווערט ער געקושט אלס סימן פון כבוד.


;קוש פון פרידה (נשיקה של פרישות)
;קושן א טויטן :יוסף האט געקושט זיין טויטן פאטער{{הערה|1=בראשית נ, א.}}. משה רבינו האט געקושט יוספ'ס קערפער{{הערה|rabbiner dr. Samuel Kohn, ''[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=nnc1.cr60044047&seq=44 Zur Sprache, Literatur und Dogmatik der Samaritaner]'', 30}}. מען האט געקושט דאס בלוט פון זכריה הנביא{{הערה|{{רבה|איכה|ד|יז}}.}}. רבי ישמעאל האט ארומגענומען און געקושט דעם אפגעהאקטן קאָפּ פון רבי שמעון בן גמליאל{{הערה|{{היברובוקס|2=אבות דרבי נתן|3=38247|page=149|מהדורה=שעכטער|עמ=115}}. https://www.sefaria.org/Avot_DeRabbi_Natan%2C_Recension_B.41.4.}}. עס זענען דא פארשידענע מיינונגען וועגן קושן טויטע; טייל האלטן דאס פאר פארבאטן אלס סכנה{{הערה|1=רבינו אפרים בפי' על התורה כ“י פרשת ויחי, דבש לפי מערכת ן' סי' כ”ד.}}. אנדערע קוואלן פארבינדן דאס קושן פון טויטע מיט זכרון און ליבע{{הערה|1=זעט קליין, תרפב–תרפד.}}.
דאס איז אויך איינער פון די ערלויבטע סארטן קישן. אברהם אבינו האט געקושט יעקב אבינו פאר זיין טויט, אלס א פרידה קוש. ראובן האט געקושט זיינע ברידער, דן זיינע בהמות, און בנימין זיינע קינדער פאר זייערע פרידה רעדעס. עורפה האט זיך געזעגנט מיט א קוש פון איר שוויגער, נעמי, און דערפאר הייסן אירע נאכקומען "בני הנשוקה" (קינדער פון די געקושטע). מאמעס האבן געקושט זייערע קינדער פאר'ן מארטיריום. עס ווערט דערקלערט אז די נשמות זאלן זיך איינהאלטן אין זכרון איינעם דעם אנדערן.


אזוי האט רבי פפא געקושט הונא, זון פון רב נחמן, אויפן קאָפּ און אים געגעבן זיין טאכטער (ברכות נ״ו ב). אויך ווערט דערמאנט אז יהושפט דער מלך האט געקושט תלמידי חכמים{{הערה|1=כתובות קג ע"ב}}, און [[רבי יהושע בן חנניה]] האט געקושט א קינד וואס האט אים באזיגט אין א וויכוח{{הערה|1=עירובין נג, ב}}. רבי אבא בר כהנא האט געקושט רבי לוי אויפן קאָפּ פאר א שיינעם "דרוש"{{הערה|1=קהלת רבה פ"ו ס"ב}}.
אזוי האט רבי פפא געקושט הונא, זון פון רב נחמן, אויפן קאָפּ און אים געגעבן זיין טאכטער (ברכות נ״ו ב). אויך ווערט דערמאנט אז יהושפט דער מלך האט געקושט תלמידי חכמים{{הערה|1=כתובות קג ע"ב}}, און [[רבי יהושע בן חנניה]] האט געקושט א קינד וואס האט אים באזיגט אין א וויכוח{{הערה|1=עירובין נג, ב}}. רבי אבא בר כהנא האט געקושט רבי לוי אויפן קאָפּ פאר א שיינעם "דרוש"{{הערה|1=קהלת רבה פ"ו ס"ב}}.
'''קושן פיס''' ווערט דערמאנט אין "[[נייער טעסטאמענט|נייעם טעסטאַמענט]]" (לוקס ז', מ"ה) און, להבדיל, אין נ"ך מעטאַפאָריש אלס "שטויב לעקן" (תהילים ע"ב, ט'; ישעיהו מ"ט, כ"ג; מיכה ז', י"ז).
==קושן חפצים==
[[טעקע:Mendy Glitsenstein helps Kid Kiss mezuzah for last time (51925491752).jpg|קליין|מענדי גליצנשטיין העלפט א קינד קושן די מזוזה.]]
צו קושן הייליגע אביעקטן איז א צייכן פון הכנעה און איז א טראדיציאנעלער מנהג וואס איז פארשפרייט ביי אידן: ווען מען לייגט אן דעם טלית, קישט מען די ציצית; אזוי אויך די תפילין; די מזוזה אויפן טיר-פאסטן קישט מען ווען מען גייט ארויס אדער אריין אין א צימער, אזוי אויך א ספר תורה ווען מען טראגט עס אין א פראצעסיע אין שול. עס איז אויך א מנהג צו קושן א תנ"ך אדער א סידור אויב עס פאלט אראפ אויפן פלאר. אין טייל קהילות, קישן קינדער די האנט פון זייער פאטער פרייטאג צו נאכטס פארן באקומען די עלטערליכע ברכה ביי קבלת שבת. חסידישע אידן קישן די האנט פון זייער רבי און ערליכע אידן די שטיינער פון כותל המערבי.
===מזוזה===
עס איז נישט פארהאן קיין תלמודישע מקור וואס פארפליכטעט איינעם צו קושן די מזוזה, און דאס איז ווארשיינליך איינגעפירט געווארן דורך'ן [[אריז"ל]], און איז אזוי א גאנץ נייער מנהג. טראץ דעם, קען זיין א מקור פאר'ן '''אנרירן''' די מזוזה, אזוי ווי עס ווערט דעמאנסטרירט אין דער געשיכטע פון [[אונקלוס הגר]], וואס האט ארויפגעלייגט זיין האנט אויפ'ן מזוזה סימבאליזירנדיג די באשיצונג אויפ'ן הויז ({{בבלי|עבודה זרה|יא|א}}).
דער רמ"א אין דרכי משה (יו"ד רפ"ה), ציטירנדיג דעם מהרי"ל, דערמאנט די אונקלוס געשיכטע אלס די יסוד פארן מנהג אנרירן די מזוזה. אינעם שולחן ערוך, דערמאנט אויך דער רמ"א דעם מנהג אנרירן די מזוזה ביים אריינגיין און ארויסגיין פון א הויז (יו"ד רפ"ה:ב). דער גר"א (יו"ד רפ"ה:א) האלט אויך אז אנרירן די מזוזה איז באזירט אויף דער אונקלוס געשיכטע, בשעת דער ערוך השולחן (יו"ד רפ"ה:ד) און רבי עקיבא אייגער (מהדורה קמא, שו"ת, נו' 58) האלטן די תלמודישע געשיכטע פאר א שוואכע מקור פארן מנהג. אינטערעסאנט, רבי יוסף האן (אוועק 1637; יוסף אומץ ת"פ) באשרייבט א קופערנע מזוזה קעיס מיט א קופערנעם דעקל איבערן נאמען ש-ד-י וואס מען האט געקענט דרייען כדי א מענטש זאל קענען אנרירן עס מיט זיין פינגער. דער בן איש חי (כי תבוא: ג) זאגט אז ווען מען גייט ארויס פון שטוב, זאל מען לייגן די האנט אויף דער מזוזה און זאגן, "השם ישמר צאתי ובואי לחיים טובים ולשלום, מעתה ועד עולם; קל שדי יברך אותי ויתן לי רחמים." טראץ דעם וואס ער האט געלעבט אין די היינטיגע צייטן, דערמאנט ער נישט צו קושן די מזוזה.
היינטיגע צייטן איז קושן די מזוזה א באקאנטע זאך, ווי מען זעט אין אסאך ספרים פון צוואנציגסטן יאר-הונדערט. צום ביישפיל, חובת הדר — ציטירנדיג דעם חיד"א{{הערה|1=ברכי יוסף אויף ש"ע י"ד רפה, ב.}}, וואס ברענגט דעם אריז"ל — זאגט אז מען זאל קושן די מזוזה דורך לייגן דעם מיטלן פינגער אויפן ווארט ש-ד-י, דערנאך קושן יענעם פינגער, און דאווענען צום באשעפער זיך צו היטן פון יצר הרע (רבי יעקב ישעיה בלאו, 1976; זייט 14). ער ברענגט אויך דעם קונטרס המזוזה וואס זאגט אז שפעטערע, אומבאנאנטע פוסקים האלטן אויך אז מען זאל קושן די מזוזה. דער קיצור שולחן ערוך (יא:כד) און די מסגרת השולחן זאגן אז מען איז מחויב צו קושן די מזוזה ווען מען גייט אריין און ארויס פון א הויז. די מנהג איז אזוי פארשפרייט אז דער שפעטערער פוסק רבי משה שטערן (דער דעברעצינער רב) באהאנדלט די פראגע מיט וועלכע האנט א "לינקער" זאל נוצן ווען ער קושט א מזוזה. ער לייגט פאר אז ער זאל נוצן זיין לינקע האנט (באר משה ב:ב:ד). דער סטייפלער, וואס איז געווען א לינקער, האט טאקע געקושט די מזוזה מיט זיין לינקע האנט. דער חזון איש אבער האט נישט אנגערירט די מזוזה, כאטש ער האט געקוקט דערויף ווען ער איז דארט פארבייגעגאנגען (ארחות רבינו, חלק 3, זייט 164). ענליך ווערט געזאגט אז מהרי"ל דיסקין האט נישט אנגערירט די מזוזה, נאר בלויז געקוקט דערויף (שלמת חיים שפ). דער פירנדער ליטווישער הלכה'דיגער פוסק פון ניינצנטן יאר-הונדערט, רבי אברהם דאנציג, זאגט אז ווען מען פארלאזט זיין הויז, זאל מען קושן די מזוזה (חיי אדם טו:א). דער פריערדיגער צוואנציגסטן יאר-הונדערט ספרדישער פוסק רבי יעקב חיים סופר פסק'נט אז ווען מען פארלאזט דעם הויז איינגעהילט אינעם טלית אויפן וועג צו שול, זאל מען קושן די מזוזה (כף החיים, או"ח כה:כב).
[[רבי יוסף אליהו הענקין]] האָט זיך קעגנגעשטעלט קושן די מזוזה אָדער ספר תּורה מיטן מויל אָדער טוך, פּרעפערירט צו צייגן און "בלאָזן" אַ קוש צוליב היגיענע און כּבוד פאַר דער קדושה{{הערה|רבי יוסף אליהו הענקין, אין: {{היברובוקס|הרב אשר זלקא ראנד (רעד.)|עדות לישראל|2274|page=160|מקום הוצאה=ניו יארק|שנת הוצאה=תש"י|עמ=159}}עדות לישראל, ז' 159.}}.
;קאָגניטיווע בענעפיטן: פאָרשונגען צווישן נישט-רעליגיעזע סטודענטן וואָס קושן מזוזות האָבן געוויזן אַז קושן די מזוזה קען פאַרבעסערן קאָגניטיווע פאָרשטעלונג. אָבער עס איז אויך באַוואוּסט אַז קושן אין עפנטליכע ערטער קען פאַרשפּרייטן קראַנקייטן{{הערה|{{צ-זשורנאל|Erez Siniver, Gideon Yaniv|Kissing the mezuzah and cognitive performance: Is there an observable benefit?|Journal of Economic Behavior & Organization|Volume 117, September 2015|עמ=40-46}}}}.
===ספר תּורה===
מען קושט דעם ספר תּורה ווען מען טראָגט אים אַרויס אָדער אַריין, אָדער ווען ער גייט פאָרביי, אָדער ווען מען ווערט אויפגערופן צו קריאת התּורה.
עס איז אַ מנהג צו ברענגען קינדער צו קושן דעם ספר תּורה כּדי זיי צו דערציען און איינפלאַנצן אין זיי ליבשאַפט צו מצוות{{הערה|1=רמ״א צו או״ח קמ״ט:א, אין נאמען פון אור זרוע; זע שמואל קרויס, קורות בתי התפילה בישראל, ניו יארק, תשט״ו, זייטן רע״ד-רע״ו}}.
• איין מנהג איז אויך אַז מען רירט אָן דעם ספר תּורה מיט די ציצית פונעם טלית און קושט דערנאָך די ציצית. איין שרייבער אנטדעקט דעם היסטארישן וואָרצל פון דעם טראדיציע אין אלטע אקאדישע געזעץ טעקסטן, ווי דאס אָנדרוקן א בגד'ס ציצית אקעגן א דאָקומענט האט סימבאָליזירט די איבערגעבנקייט פון א מענטשן צו זיין מלך אָדער גאָט{{הערה|Angela Himsel, "So, what's up with all that kissing in synagogue? (No, not the people — the Torah!)"}}.
• אין דער צייט פון הגבהה (העכערן דעם ספר תּורה) איז אַ מנהג צו צייגן מיט דעם קליינעם פינגער צו דעם ספר תּורה און דערנאָך קושן דעם פינגער, סימבאָליזירנדיג עניוות{{הערה|1=https://ohr.edu/2727 הדם [[רבי חיים פנחס שיינבערג]]}}.
• עטליכע גרופּעס, ווי די ליטווישיע ישיבות אָדער שולן אין אוזבעקיסטאַן-בוכאַראַ, האָבן נישט געקושט דעם ספר תּורה, ווייל זיי האָבן דאָס געהאַלטן פאַר אַ צייכן פון גאווה אָדער צופיל היימישקייט{{הערה|1=https://judaism.stackexchange.com/questions/35429/kissing-a-sefer-torah-as-it-passes}}.
==מיתת נשיקה==
לויט'ן תלמוד (ב"ב יז, א) זענען די אבות און אהרן, משה, און מרים געשטארבן פון א קוש פון גאט (מיתה בנשיקה). דאס איז גערעכנט געווארן דער העכסטער פּריווילעגיע און איז רעזערווירט געווען פאר די גרעסטע (ברכות ח, א; רמב"ם, [https://www.sefaria.org.il/Guide_for_the_Perplexed%2C_Part_3.51.22 מורה נבוכים, חלק ג, נא סוף].).


==ביבליאגראפיע==
==ביבליאגראפיע==
*Löw, Immanuel. “Der Kuß.” ''Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums'', vol. 65 (N. F. 29), 1921, no. 7/9, pp. 253–76. ''JSTOR'', http://www.jstor.org/stable/23081189; no. 10/12, pp. 323–49. ''JSTOR'', http://www.jstor.org/stable/23081324.
*Löw, Immanuel. "Der Kuß.” ''Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums'', vol. 65 (N. F. 29), 1921, no. 7/9, pp. 253–76. ''JSTOR'', http://www.jstor.org/stable/23081189; no. 10/12, pp. 323–49. ''JSTOR'', http://www.jstor.org/stable/23081324.
*{{היברובוקס|ראובן חיים קליין|קובץ חצי גבורים|56478|page=687|קעפל=סוד הנשיקה בתנ"ך ובחז"ל|באנד=חוברת ח אלול תשע"ה|מו"ל=מכון פליטת סופרים|עמ=תרעה–תרפו}}.
*{{היברובוקס|ראובן חיים קליין|קובץ חצי גבורים|56478|page=687|קעפל=סוד הנשיקה בתנ"ך ובחז"ל|באנד=חוברת ח אלול תשע"ה|מו"ל=מכון פליטת סופרים|עמ=תרעה–תרפו}}.


==רעפערענצן==
==רעפערענצן==
{{רעפערענצן}}
{{רעפערענצן}}
*https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_The_Aleph_Bet_of_ben_Sira%2C_The_Alphabet_of_ben_Sira%2C_(alternative_version).2?lang=bi&sbsq=נשק&with=SidebarSearch&lang2=en
[[he:נשיקה]]

יעצטיגע רעוויזיע זינט 21:26, 1 סעפטעמבער 2025

דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).

א קוש (לשון הקודש: נשיקה) איז אן אנרירונג אדער שטרייכלונג פון די ליפן אויף די ליפן, באק, האנט, אדער פיס פון א צווייטן צו באצייכענען ליבשאפט, באגריסונג, רעווערענץ אדער אינטימקייט. אין די תורה־קוואלן, איז קושן מער ווי אן אויפנעמונג; עס סימבאליזירט פעסטקייט צו אידישקייט און לויאליטעט צו גאָט.

היסטאָריע פון קושן

אַלטע רעפערענצן צו קושן אויסער אין די תורה, געפינען זיך אין די וועדאַס, אַן אלטע רעליגיעזע זאַמלונג פון הינדואיזם. אַ מויל-צו-מויל קוש איז באַשריבן אין דעם אַלטן אינדישן עפּאָס "מאהאַבהאַראַטאַ". קושן איז אויך דערמאָנט אין שומערישער פּאָעזיע און אין פּאַפּירוסן פון אַלטן מצרים. דער קוש האָט דערגרייכט אַלטע גריכנלאַנד פון אינדיע דורך אלכסנדר דעם גרויסן'ס אַרמייען, און די רוימער האָבן בייגעשטייערט צו זיין פאַרשפּרייטונג איבער אייראָפּע און טיילן פון צפון אַפריקע[1].

אין אַלטן מצרים, קען "קושן" אויך באַדייטן נאָזן רייבן, ווייל דאָס וואָרט איז געשריבן געוואָרן מיטן זעלבן סימן ווי "שמעקן". פאָרשונג ווייזט אָן אַז אינטימע קושן זענען געוואָרן פאַרשפּרייט אין אַלטן ישׂראל נאָך דעם בבלישן גלות (אָדער אין דעם 6טן יאָרהונדערט פאַר דער ציווילער צייטרעכענונג), אַלץ אַ רעזולטאַט פון קאָנטאַקט מיט בבלישער קולטור. די באַדייטונג פון "קוש" האָט זיך געענדערט פון אַ נישט-אינטימער געזעלשאַפטליכער געסטע צו איינע מיט סעקסואַלע קאָנאָטאַציעס, וואָס מען קען אָפּלייענען אין ביבלישע טעקסטן פון פאַרשידענע פּעריאָדן. די זעלבע איינפאַלונג האָט געפירט צו אַ טאבו אויף דערמאנען קושן צווישן פריינד אָדער משפּחה[2].

אין דער תורה

אין דער תורה ווערט דאָס וואָרט "נשיקה" (קוש) באַנוצט גענוי 13 מאָל, און איז מערסטנס אַן אויסדרוק פון ליבשאַפט צווישן קרובים[3]:

  • יצחק האָט געוואָלט קושן עשׂו (בראשית כ"ז, כ"ז).
  • עשׂו האָט געקושט יעקבן (בראשית ל"ג, ד'). אָבער, די מסוֹרָה צייכנט אָן די ליגנעריי פון עשׂו'ס קוש מיט פּונקטן איבער דעם וואָרט "וישקהו". אידן אין סלאווישע לענדער רופן אַן אומאויפריכטיגן קוש "אַ קוש מיט פּונקטן"[4].
  • יוסף האָט געקושט זיינע ברידער און זיין טויטן פאָטער (בראשית מ"ה, ט"ו; מ"ח, י'; נ', א').
  • אהרן האָט געקושט משה'ן (שמות ד', כ"ז).
  • יעקב האָט געקושט רחל'ן (בראשית כ"ט, י"א).
  • לבן האָט געקושט יעקב (בראשית כ"ט, י"ג)[5].
  • יתרו האָט געקושט משה'ן (שמות י"ח, ז').
  • נעמי, עָרפָּה און רות האָבן זיך געקושט (רות א', ט', י"ד).

קושן קומט אויך פאָר אַלס אַ גרוס צווישן מענטשן וואָס זענען ניט נאָענטע קרובים, אָבער זענען פאַרבונדן דורך ליבשאַפט, ווי יהונתן און דוד (שמואל א', כ', מ"א). קעניגליכע אָדער הויך-ראַנגיגע פּערזאָנען קענען אויסדריקן זייער גינסט דורך קושן. שמואל האָט געקושט שאולן ביי זיין זאַלבונג אַלס מלך (שמואל א', י', א').

אין חז"ל

כאטש עס ווערט אפט דערמאנט אין דער תורה, האבן חז"ל (בראשית רבה ע:יב) געהאלטן קושן פאר אומאיידל ("תפלות"), אויסער אין דריי (אדער פיר) פעלער: אלס א צייכן פון רעספעקט – שמואל האט געקושט שאול נאכדעם וואס ער איז געווארן געזאלבט אלס קעניג (שמואל א' י:א); אלס א באגריסונג ווען מען טרעפט זיך נאך א לאנגע צייט אפשטאנד – אהרן האט געקושט משה (שמות ד:כז); און צום געזעגענען – ערפה האט געקושט איר שוויגער נעמי (רות א:יד). רבי תנחומא האט געזאגט אז קושן איז אויך ערלויבט צווישן נאנטע קרובים: יעקב האט געקושט רחל אפילו פאר זייער חתונה (בראשית כט:יא). קושן אויפן מויל איז געהאלטן געווארן פאר אומ-היגייעניש און דער מנהג פון די מדיים צו קושן נאר די האנט איז געלויבט געווארן דורך רבי עקיבא (ברכות ח, ב).

אין שפעטערע רבנישע ליטעראטור, ווערט געזאגט אז א מאן זאל אויסמיידן צו קושן פרויען ווייל דאס פירט צו נידערטרעכטיגקייט. "קיינער פון אייך זאל זיך נישט דערנענטערן צו קיין שום נאענטן קרוב צו אנטפלעקן איר נאקעטקייט" (ויקרא יח:ו) ווערט אויסגעטייטשט דורך רמב"ם צו באציען זיך "נישט נאר צו געשלעכטליכע באציאונגען, נאר אויך צו ארומנעמען און קושן אויך" (ספר המצוות, לאו, נומער שנג). א מאן זאל נישט קושן זיין ווייב ווען זי איז אין נדה און נאכדעם וואס זי האט געבוירן; די פעריאדן דויערן ביז דער ענדע פון דער פרוי'ס "טומאה" און איר טבילה אין א מקוה. צו קושן א פרוי אנדערש ווי איינעם'ס מוטער, ווייב, טאכטער, אדער שוועסטער איז אומאויסגעהאלטן און איז פארבאטן.

שפראך

אין ביבלישן העברעאיש מיינט "ארומנעמען און קושן" די ווערטער חבק און נשק. אין משנה-צייטן, איז דאס אראמישע ווארט גפף געווארן איינגענומען[6]. דאס ביבלישע ווארט "נשק" מיינט צו קושן. קושן אויפן מויל ווערט גענוצט מיט אן "אקוזאטיוו" ("עם"), בשעת קושן אויף דער האנט, אקסל אדער באק ווערט גענוצט מיט א "למד" (ל)[7][אויסקלארונג פארלאנגט]. עס איז פאראן א מיינונג אז דאס ווארט "נשק" (קושן) שטאמט פון דעם אראבישן ווארט "נסק" (שמעקן)[8].

סארטן קישן

אין אידישן קולטור און הלכה זענען פאראן פארשיידענע סארטן קישן, יעדער מיט זיין אייגענעם באדייט:

קוש פון גרעסע (נשיקה של גדולה)
דאס איז איינער פון די דריי אדער פיר ערלויבטע קישן[9]. שמואל האט געקושט שאול נאך זיין משיחה (שמואל א י, א). ווען א מענטש דערגרייכט גרויסקייט, ווערט ער געקושט אלס סימן פון כבוד. עס נעמט אויך אריין קושן די אייגענע האנט נאכ'ן שאקלען מיט דער האנט פון אן עלטערן, וואס ווערט באטראכט ווי א סימן פון כבוד.
קוש פון פרידה (נשיקה של פרישות)
דאס איז אויך איינער פון די ערלויבטע סארטן קישן[10]. אברהם אבינו האט געקושט יעקב אבינו פאר זיין טויט, אלס א פרידה קוש[11]. ראובן האט געקושט זיינע ברידער[12], דן זיינע קינדער[13], און בנימין זיינע קינדער ביי זייערע פרידה רעדעס[14]. ערפה האט זיך געזעגנט מיט א קוש פון איר שוויגער, נעמי, און דערפאר הייסן אירע נאכקומען "בני הנשוקה" (קינדער פון די געקושטע)[15]. מאמעס האבן געקושט זייערע קינדער פאר'ן מארטיריום[16]. עס ווערט ערקלערט אז די נשמות זאלן זיך איינהאלטן אין זכרון איינעם דעם אנדערן[17].
קוש פון ווידערטרעף (נשיקה של פרקים)
אויך אן ערלויבטער קוש[18]. יצחק האט פארלאנגט א קוש פון יעקב ביי זייער ווידערטרעף[19]. רבקה האט געקושט יעקב ביי זייער ווידערטרעף[20]. אהרן האט באגריסט משה מיט א קוש ביי זיין צוריקקער[21], א קוש פון ווידערטרעף און הקדשה[22]. קושן נאך א לאנגע צייט פון פרידה דערפרישט די ליבע[23].
קוש פון קרובשאפט אדער צוגעבונדנקייט (נשיקה של קורבה/חביבות)
לויט ר' תנחומא זענען אזעלכע קישן אויך נישט פארדאמט[24]. עולא פלעגט קושן זיינע שוועסטער, אדער אויפן ברוסט אדער אויף דער האנט, אלס סימן פון קרובשאפט[25]. אזעלכע קישן זענען ערלויבט, ווייל עס איז נישטא קיין אומפאסיגע כוונה[23].
אומערלויבטע קישן (אונערלויבטע קישן)
יעדער קוש וואס געהערט נישט צו די ערלויבטע קאטעגאריעס איז "תפלות" (נארישקייט / אוּנצענסור)[26]. דאס שליסט איין אומפאסיקע קישן צווישן אייגעלייט אין אנוועזנהייט פון קינדער[27]. א פאטער זאל נישט קושן זיין טויטן קינד, ווייל לויט עטליכע מיינונגען קען דאס פארקירצן דאס לעבן פון אנדערע קינדער[28]. מען זאל נישט קושן א רשע, ווייל עס שאפט אן אנהאלטענדע פארבינדונג אפילו נאכ'ן טויט[29].
קוש פון געצן און חיות
געצן פלעגן ווערן געקושט[30]. קושן דאס גאלדענע קעלבל האט פארוואנדלט די ליפן אין גאלד[31]. טויבן "קושן" זיך (שנעבלען). רויבן און פיש ווערן באפרוכפערט דורך מויל-צו-מויל קושן[32]. לויט דער אגדה, האט יהושע געקושט אן אקס[33]. דוד המלך האט געקושט די שפין וואס האט אים געראטעוועט[34].
קושן א טויטן
יוסף האט געקושט זיין טויטן פאטער[35]. משה רבינו האט געקושט יוספ'ס קערפער[36]. מען האט געקושט דאס בלוט פון זכריה הנביא[37]. רבי ישמעאל האט ארומגענומען און געקושט דעם אפגעהאקטן קאָפּ פון רבי שמעון בן גמליאל[38]. עס זענען דא פארשידענע מיינונגען וועגן קושן טויטע; טייל האלטן דאס פאר פארבאטן אלס סכנה[39]. אנדערע קוואלן פארבינדן דאס קושן פון טויטע מיט זכרון און ליבע[40].

אזוי האט רבי פפא געקושט הונא, זון פון רב נחמן, אויפן קאָפּ און אים געגעבן זיין טאכטער (ברכות נ״ו ב). אויך ווערט דערמאנט אז יהושפט דער מלך האט געקושט תלמידי חכמים[41], און רבי יהושע בן חנניה האט געקושט א קינד וואס האט אים באזיגט אין א וויכוח[42]. רבי אבא בר כהנא האט געקושט רבי לוי אויפן קאָפּ פאר א שיינעם "דרוש"[43].

קושן פיס ווערט דערמאנט אין "נייעם טעסטאַמענט" (לוקס ז', מ"ה) און, להבדיל, אין נ"ך מעטאַפאָריש אלס "שטויב לעקן" (תהילים ע"ב, ט'; ישעיהו מ"ט, כ"ג; מיכה ז', י"ז).

קושן חפצים

מענדי גליצנשטיין העלפט א קינד קושן די מזוזה.

צו קושן הייליגע אביעקטן איז א צייכן פון הכנעה און איז א טראדיציאנעלער מנהג וואס איז פארשפרייט ביי אידן: ווען מען לייגט אן דעם טלית, קישט מען די ציצית; אזוי אויך די תפילין; די מזוזה אויפן טיר-פאסטן קישט מען ווען מען גייט ארויס אדער אריין אין א צימער, אזוי אויך א ספר תורה ווען מען טראגט עס אין א פראצעסיע אין שול. עס איז אויך א מנהג צו קושן א תנ"ך אדער א סידור אויב עס פאלט אראפ אויפן פלאר. אין טייל קהילות, קישן קינדער די האנט פון זייער פאטער פרייטאג צו נאכטס פארן באקומען די עלטערליכע ברכה ביי קבלת שבת. חסידישע אידן קישן די האנט פון זייער רבי און ערליכע אידן די שטיינער פון כותל המערבי.

מזוזה

עס איז נישט פארהאן קיין תלמודישע מקור וואס פארפליכטעט איינעם צו קושן די מזוזה, און דאס איז ווארשיינליך איינגעפירט געווארן דורך'ן אריז"ל, און איז אזוי א גאנץ נייער מנהג. טראץ דעם, קען זיין א מקור פאר'ן אנרירן די מזוזה, אזוי ווי עס ווערט דעמאנסטרירט אין דער געשיכטע פון אונקלוס הגר, וואס האט ארויפגעלייגט זיין האנט אויפ'ן מזוזה סימבאליזירנדיג די באשיצונג אויפ'ן הויז (עבודה זרה יא, א).

דער רמ"א אין דרכי משה (יו"ד רפ"ה), ציטירנדיג דעם מהרי"ל, דערמאנט די אונקלוס געשיכטע אלס די יסוד פארן מנהג אנרירן די מזוזה. אינעם שולחן ערוך, דערמאנט אויך דער רמ"א דעם מנהג אנרירן די מזוזה ביים אריינגיין און ארויסגיין פון א הויז (יו"ד רפ"ה:ב). דער גר"א (יו"ד רפ"ה:א) האלט אויך אז אנרירן די מזוזה איז באזירט אויף דער אונקלוס געשיכטע, בשעת דער ערוך השולחן (יו"ד רפ"ה:ד) און רבי עקיבא אייגער (מהדורה קמא, שו"ת, נו' 58) האלטן די תלמודישע געשיכטע פאר א שוואכע מקור פארן מנהג. אינטערעסאנט, רבי יוסף האן (אוועק 1637; יוסף אומץ ת"פ) באשרייבט א קופערנע מזוזה קעיס מיט א קופערנעם דעקל איבערן נאמען ש-ד-י וואס מען האט געקענט דרייען כדי א מענטש זאל קענען אנרירן עס מיט זיין פינגער. דער בן איש חי (כי תבוא: ג) זאגט אז ווען מען גייט ארויס פון שטוב, זאל מען לייגן די האנט אויף דער מזוזה און זאגן, "השם ישמר צאתי ובואי לחיים טובים ולשלום, מעתה ועד עולם; קל שדי יברך אותי ויתן לי רחמים." טראץ דעם וואס ער האט געלעבט אין די היינטיגע צייטן, דערמאנט ער נישט צו קושן די מזוזה.

היינטיגע צייטן איז קושן די מזוזה א באקאנטע זאך, ווי מען זעט אין אסאך ספרים פון צוואנציגסטן יאר-הונדערט. צום ביישפיל, חובת הדר — ציטירנדיג דעם חיד"א[44], וואס ברענגט דעם אריז"ל — זאגט אז מען זאל קושן די מזוזה דורך לייגן דעם מיטלן פינגער אויפן ווארט ש-ד-י, דערנאך קושן יענעם פינגער, און דאווענען צום באשעפער זיך צו היטן פון יצר הרע (רבי יעקב ישעיה בלאו, 1976; זייט 14). ער ברענגט אויך דעם קונטרס המזוזה וואס זאגט אז שפעטערע, אומבאנאנטע פוסקים האלטן אויך אז מען זאל קושן די מזוזה. דער קיצור שולחן ערוך (יא:כד) און די מסגרת השולחן זאגן אז מען איז מחויב צו קושן די מזוזה ווען מען גייט אריין און ארויס פון א הויז. די מנהג איז אזוי פארשפרייט אז דער שפעטערער פוסק רבי משה שטערן (דער דעברעצינער רב) באהאנדלט די פראגע מיט וועלכע האנט א "לינקער" זאל נוצן ווען ער קושט א מזוזה. ער לייגט פאר אז ער זאל נוצן זיין לינקע האנט (באר משה ב:ב:ד). דער סטייפלער, וואס איז געווען א לינקער, האט טאקע געקושט די מזוזה מיט זיין לינקע האנט. דער חזון איש אבער האט נישט אנגערירט די מזוזה, כאטש ער האט געקוקט דערויף ווען ער איז דארט פארבייגעגאנגען (ארחות רבינו, חלק 3, זייט 164). ענליך ווערט געזאגט אז מהרי"ל דיסקין האט נישט אנגערירט די מזוזה, נאר בלויז געקוקט דערויף (שלמת חיים שפ). דער פירנדער ליטווישער הלכה'דיגער פוסק פון ניינצנטן יאר-הונדערט, רבי אברהם דאנציג, זאגט אז ווען מען פארלאזט זיין הויז, זאל מען קושן די מזוזה (חיי אדם טו:א). דער פריערדיגער צוואנציגסטן יאר-הונדערט ספרדישער פוסק רבי יעקב חיים סופר פסק'נט אז ווען מען פארלאזט דעם הויז איינגעהילט אינעם טלית אויפן וועג צו שול, זאל מען קושן די מזוזה (כף החיים, או"ח כה:כב).

רבי יוסף אליהו הענקין האָט זיך קעגנגעשטעלט קושן די מזוזה אָדער ספר תּורה מיטן מויל אָדער טוך, פּרעפערירט צו צייגן און "בלאָזן" אַ קוש צוליב היגיענע און כּבוד פאַר דער קדושה[45].

קאָגניטיווע בענעפיטן
פאָרשונגען צווישן נישט-רעליגיעזע סטודענטן וואָס קושן מזוזות האָבן געוויזן אַז קושן די מזוזה קען פאַרבעסערן קאָגניטיווע פאָרשטעלונג. אָבער עס איז אויך באַוואוּסט אַז קושן אין עפנטליכע ערטער קען פאַרשפּרייטן קראַנקייטן[46].

ספר תּורה

מען קושט דעם ספר תּורה ווען מען טראָגט אים אַרויס אָדער אַריין, אָדער ווען ער גייט פאָרביי, אָדער ווען מען ווערט אויפגערופן צו קריאת התּורה. עס איז אַ מנהג צו ברענגען קינדער צו קושן דעם ספר תּורה כּדי זיי צו דערציען און איינפלאַנצן אין זיי ליבשאַפט צו מצוות[47]. • איין מנהג איז אויך אַז מען רירט אָן דעם ספר תּורה מיט די ציצית פונעם טלית און קושט דערנאָך די ציצית. איין שרייבער אנטדעקט דעם היסטארישן וואָרצל פון דעם טראדיציע אין אלטע אקאדישע געזעץ טעקסטן, ווי דאס אָנדרוקן א בגד'ס ציצית אקעגן א דאָקומענט האט סימבאָליזירט די איבערגעבנקייט פון א מענטשן צו זיין מלך אָדער גאָט[48]. • אין דער צייט פון הגבהה (העכערן דעם ספר תּורה) איז אַ מנהג צו צייגן מיט דעם קליינעם פינגער צו דעם ספר תּורה און דערנאָך קושן דעם פינגער, סימבאָליזירנדיג עניוות[49]. • עטליכע גרופּעס, ווי די ליטווישיע ישיבות אָדער שולן אין אוזבעקיסטאַן-בוכאַראַ, האָבן נישט געקושט דעם ספר תּורה, ווייל זיי האָבן דאָס געהאַלטן פאַר אַ צייכן פון גאווה אָדער צופיל היימישקייט[50].

מיתת נשיקה

לויט'ן תלמוד (ב"ב יז, א) זענען די אבות און אהרן, משה, און מרים געשטארבן פון א קוש פון גאט (מיתה בנשיקה). דאס איז גערעכנט געווארן דער העכסטער פּריווילעגיע און איז רעזערווירט געווען פאר די גרעסטע (ברכות ח, א; רמב"ם, מורה נבוכים, חלק ג, נא סוף.).

ביבליאגראפיע

רעפערענצן

  1. ↑ "נשיקה", אין העברעאישער המכלול.
  2. ↑ Rossella Tercatin, When did lovers start kissing in ancient Israel? A new study looks to the Bible for clues, The Times of Israel, ‏August 9, 2025.
  3. ↑ https://creativejudaism.org/2025/02/13/the-symbolic-power-of-kisses/.
  4. ↑ עמנואל, 272.
  5. ↑ זעט בראשית רבה, פרשה ע', פסקה י"ג.
  6. ↑ עמנואל, 256.
  7. ↑ עמנואל, 257.
  8. ↑ עמנואל, 258.
  9. ↑ בראשית רבה, פרשה ע', פסקה י"ב; מדרש תנחומא פרשת שמות פיסקא כ"ח.
  10. ↑ בראשית רבה, פרשה ע', פסקה י"ב; מדרש תנחומא פרשת שמות פיסקא כ"ח.
  11. ↑ ספר היובלים, פרק כ"ב.
  12. ↑ צוואת ראובן, א.
  13. ↑ צוואת דן, ז.
  14. ↑ צוואת בנימין, אנפאנג.
  15. ↑ סוטה מב ב.
  16. ↑ עמנואל, 259, 274 בשם סדר אליהו רבה.
  17. ↑ רבי שלמה הלוי אלקבץ, שורש ישי רות א, יד.
  18. ↑ בראשית רבה, פרשה ע', פסקה י"ב; מדרש תנחומא פרשת שמות פיסקא כ"ח.
  19. ↑ בראשית כז, כו, לקח טוב.
  20. ↑ ספר היובלים, פרק ל"א, פסוק ז'.
  21. ↑ שמות ד, כז.
  22. ↑ Schern, r. 5, 10, ילקוט בראשית 124 f 36c, ילקוט תילים 834, Jalk. Schern. 174 f 54c תנחומא Schern. 28.
  23. ↑ 23.0 23.1 מהר"ש יפה, יפה נוף על מדרש שמואל פי"ד, יפה ענף על רות רבה פ"ב; "דרשות ומאמרים לרבינו בצלאל אשכנזי", ירושלים תשנ"ו, עמ' רסב, שי"ל מכת"י ע"י מכון אורות מערב.
  24. ↑ בראשית רבה, פרשה ע', פסקה י"ב.
  25. ↑ שבת יג א; עבודה זרה יז, א.
  26. ↑ בראשית רבה, פרשה ע', פסקה י"ב; מדרש תנחומא פרשת שמות פיסקא כ"ח.
  27. ↑ שבט מוסר, טז.
  28. ↑ ספר חסידים, סי' רלו; צוואת רבינו יהודה החסיד, אות ד.
  29. ↑ רבי נחמן מברסלב, ספר המדות, חלק "הרחת רשעים".
  30. ↑ עמנואל, 260.
  31. ↑ פרקי דרבי אליעזר, פרק מ"ה.
  32. ↑ רשב"צ דוראן, מגן אבות, ליווארנא, תקמ"ה, דף לח, ב.
  33. ↑ אלפא ביתא דבן סירא, שטיינשניידער, דף כה, א. https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_The_Aleph_Bet_of_ben_Sira%2C_The_Alphabet_of_ben_Sira%2C_(alternative_version).39.
  34. ↑ אלפא ביתא דבן סירא, שטיינשניידער, דף כד, ב https://www.sefaria.org/Otzar_Midrashim%2C_The_Aleph_Bet_of_ben_Sira%2C_The_Alphabet_of_ben_Sira%2C_(alternative_version).38.
  35. ↑ בראשית נ, א.
  36. ↑ rabbiner dr. Samuel Kohn, Zur Sprache, Literatur und Dogmatik der Samaritaner, 30.
  37. ↑ איכה רבה, פרשה ד', פסקה י"ז.
  38. ↑ אבות דרבי נתן, שעכטער, עמ' 115. https://www.sefaria.org/Avot_DeRabbi_Natan%2C_Recension_B.41.4.
  39. ↑ רבינו אפרים בפי' על התורה כ“י פרשת ויחי, דבש לפי מערכת ן' סי' כ”ד.
  40. ↑ זעט קליין, תרפב–תרפד.
  41. ↑ כתובות קג ע"ב.
  42. ↑ עירובין נג, ב.
  43. ↑ קהלת רבה פ"ו ס"ב.
  44. ↑ ברכי יוסף אויף ש"ע י"ד רפה, ב.
  45. ↑ רבי יוסף אליהו הענקין, אין: הרב אשר זלקא ראנד (רעד.), עדות לישראל, ניו יארק, תש"י, עמ' 159עדות לישראל, ז' 159.
  46. ↑ Erez Siniver, Gideon Yaniv, "Kissing the mezuzah and cognitive performance: Is there an observable benefit?", Journal of Economic Behavior & Organization Volume 117, September 2015, עמ' 40-46.
  47. ↑ רמ״א צו או״ח קמ״ט:א, אין נאמען פון אור זרוע; זע שמואל קרויס, קורות בתי התפילה בישראל, ניו יארק, תשט״ו, זייטן רע״ד-רע״ו.
  48. ↑ Angela Himsel, "So, what's up with all that kissing in synagogue? (No, not the people — the Torah!)"
  49. ↑ https://ohr.edu/2727 הדם רבי חיים פנחס שיינבערג.
  50. ↑ https://judaism.stackexchange.com/questions/35429/kissing-a-sefer-torah-as-it-passes.
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=דרעפט:קוש&oldid=338774"