אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:רבי אלעזר הקליר"

פון המכלול
קפיצה לניווט קפיצה לחיפוש
וויזועלוויקיטעקסט
(לינק צו היברובוקס)
 
(16 מיטלסטע ווערסיעס פון 3 באַניצער נישט געוויזן.)
שורה 12: שורה 12:


===תקופת התנאים===
===תקופת התנאים===
אסאך [[ראשונים]] שרייבן אז ער האט געלעבט אין די תקופה פון די [[תנאים]] און איז געווען אליין א תנא{{הערה|נאמען=תוס|זעט {{בבלי|חגיגה|יג|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ורגלי}}}}, און דער [[רא"ש]] ברענגט עס מיט'ן לשון "ויש אומרים שתנא הוא"{{הערה|פסקי הרא"ש, ברכות {{היברובוקס||פרק ה סימן כא|14308|page=179}}. זעט דארט אין מעדני יום טוב סק"ה}}. דער מקור איז פון [[רבינו תם]] אין א תשובה{{הערה|נאמען=רת|געברענגט אין [[שבלי הלקט]], {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}; און אין [[מחזור ויטרי]], {{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Rosh_HaShanah/325|סי' שכה}}}}. ער שרייבט אז דער קליר איז געווען בימי חז"ל, און דערפאר האט ער פארפאסט פיוטים בלויז אויף די ערשטע טאג יום טוב, וויבאלד ער איז געווען אין די צייטן וואס מ'האט מקדש געווען דעם [[חודש]] על פי ראיה. און דעריבער זעט מען אז ער קריגט זיך מיט [[תלמוד בבלי]], אויך מיט זאכן וואס מען געפינט נישט די [[אמוראים]] אין [[תלמוד ירושלמי]] זיך קריגן.
אסאך [[ראשונים]] שרייבן אז רבי אליעזר האט געלעבט אין די צייטן פון די [[תנאים]]. [[רבינו תם]] איז מצדד אז ער איז דער תנא [[רבי אלעזר ברבי שמעון]], אויף וועמען דער [[מדרש]] זאגט אז ער איז געווען א דרשן און א "פייטן"{{הערה|נאמען=בעתס|{{בבלי|חגיגה|יג|א|מפרש=תוספות|ד"ה=ורגלי}}; תשבות רבינו תם, געברענגט אין [[שבלי הלקט]], {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}, אין [[מחזור ויטרי]], {{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Rosh_HaShanah/325|סי' שכה}}, און אין [[אור זרוע]], הלכות ק"ש {{שיתופתא|Ohr_Zarua,_Volume_I/19|סימן יט}}. אין פסקי הרא"ש, ברכות {{היברובוקס|2=פרק ה סימן כא|3=14308|page=179}} שטייט "יש אומרים שהיה תנא", זעט דארט אין מעדני יום טוב סק"ה}}. דער [[רשב"א]] שרייבט אז ער איז [[רבי אלעזר בן ערך]], לכאורה לויט אן אנדערע גירסא וואס ער האט געהאט אינעם מדרש{{הערה|נאמען=רשבא|{{היברובוקס|2=[[שו"ת הרשב"א]] חלק א'|3=14649|page=216|לינק טעקסט=תס"ט}}}}. די ראשונים טוען מיט דעם אפשלאגן די הלכה'דיגע טענות וואס זענען ארויפגעברענגט געווארן קעגן דאס פיוטים אינמיטן דאווענען{{הערה|נאמען=בעתס}}{{הערה|נאמען=רשבא}}.


רבינו תם לייגט צו אז ער איז געווען דער תנא [[רבי אלעזר ברבי שמעון]], וואס אויף אים איז געזאגט געווארן אין [[מדרש]] אז ער איז געווען א דרשן און א פייטן{{הערה|{{מדרש רבה|ויקרא|ל}}}} (לויט געוויסע גירסאות שטייט דארט אויך אז ער איז געווען א "קרוב" אדער "קרובץ"{{הערה|נאמען=תוס}}, און עס באציעט זיך אויף די פיוטים פון די וואכנדיגע שמונה עשרה, וואס ווערן גערופן [[קרובות]]). ער זאגט אבער אז עס איז מעגליך אז ס'איז געווען א צווייטער אין יענער תקופה. לויט א צווייטע ווערסיע, רעדט דער מדרש וועגן [[רבי אלעזר בן ערך]], און געוויסע ראשונים האבן אידענטיפיצירט דעם קליר מיט אים{{הערה|{{היברובוקס|2=[[שו"ת הרשב"א]] חלק א'|3=14649|page=216|לינק טעקסט=תס"ט}}}}.
אויך [[רבי חיים וויטאל]] ברענגט אין שער הכוונות אז ער האט געהערט אין נאמען פון זיין רבי'ן דער [[אר"י]] אז דער קליר איז רבי אלעזר בר' שמעון{{הערה|{{ספריא|2=שער הכוונות|3=Sha'ar_HaKavanot%2C_Sermons_on_Aleinu_and_the_Prayer_Formula.1.1|4=דרושי עלינו לשבח ונוסח התפילה,  א׳|5=ניין}}}}. דער [[יעב"ץ]] ברענגט אין נאמען פון אר"י אז ער איז געווען א [[גלגול נשמות|גלגול]] פון ר' אלעזר ברבי שמעון{{הערה|קולן של סופרים (חגיגה יג.) דער [[חיד"א]] ברענגט עס אין זיין נאמען, אין מחזיק ברכה או"ח קיב, יג}}. דער [[רבי חיים אלעזר שפירא|מנחת אלעזר]] באמערקט אבער אז פון דער לשון האר"י איז משמע אז עס איז יא ממש ער{{הערה|שו"ת מנחת אלעזר, סימן יא}}.


די ראשונים ברענגען אראפ דאס אז ער איז געווען א תנא אלס באווייז צו בארעכטיגן די מנהג פון זאגן פיוטים אינמיטן דאווענען, קעגן די הלכה'דיגע טענות וואס זענען ארויפגעברענגט געווארן קעגן דעם{{הערה|מחזור ויטרי, {{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Rosh_HaShanah/325|סי' שכה}}; [[אור זרוע]], הלכות ק"ש {{שיתופתא|Ohr_Zarua,_Volume_I/19|סימן יט}}; און אין שבלי הלקט, {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}}}.


אויך [[רבי חיים וויטאל]] ברענגט אין זיין ספר שער הכוונות אין נאמען פון זיין רבי'ן דער [[אר"י]]: "איך האב געהערט אין נאמען פון מיין רבי ז"ל, אז דער קליר וואס האט מסדר געווען קרוב"ץ אין מחזור פון די אשכנזים איז רבי אלעזר בר' שמעון … אבער איך האב דאס נישט געהערט פון מיין רבי אליין"{{הערה|{{ספריא|2=שער הכוונות|3=Sha'ar_HaKavanot%2C_Sermons_on_Aleinu_and_the_Prayer_Formula.1.1|4=דרושי עלינו לשבח ונוסח התפילה,  א׳|5=ניין}}}}{{ביאור|דער [[יעב"ץ]] אין זיין ספר קולן של סופרים (חגיגה יג.) ברענגט אין נאמען פון [[אר"י]], אז ער איז געווען א [[גלגול נשמות|גלגול]] פון ר' אלעזר ברבי שמעון, און נישט ממש ער אליין, דער [[חיד"א]] ברענגט עס אין זיין נאמען (מחזיק ברכה או"ח קיב, יג). אבער דער [[רבי חיים אלעזר שפירא|מנחת אלעזר]] (שו"ת מנחת אלעזר, סימן יא) באמערקט אויף זיינע ווערטער אז דער אר"י האט נישט אזוי געשריבן, נאר ער האט געשריבן אז עס איז יא ממש ער.}}.
===חולקים אויף דער שיטה===


עס זענען אבער פארהאן אנדערע ראשונים וואס ברענגען אים אראפ אלס איינער פון די פריערדיגע פייטנים און דערמאנען נישט אז ער איז געווען א תנא{{הערה|{{היברובוקס|2=שו"ת [[רבינו גרשום מאור הגולה]]|3=20241|page=60|לינק טעקסט=סימן א'}}; {{היברובוקס|2=ספר הפרדס הגדול לרש"י|3=37691|page=63|לינק טעקסט=סימן קעד}}}}. אזוי האבן אויך הויפטזעכליך אנגענומען די ראשונים וואס קריטיקירן זיינע פיוטים{{הערה|שם=אבע|{{תנ"ך|קהלת|ה|א|מפרש=אבן עזרא}}}}.
עס זענען אבער פארהאן אנדערע ראשונים וואס ברענגען אים אראפ אלס איינער פון די פריערדיגע פייטנים און דערמאנען נישט אז ער איז געווען א תנא{{הערה|{{היברובוקס|2=שו"ת [[רבינו גרשום מאור הגולה]]|3=20241|page=60|לינק טעקסט=סימן א'}}; {{היברובוקס|2=ספר הפרדס הגדול לרש"י|3=37691|page=63|לינק טעקסט=סימן קעד}}}}. אזוי האבן אויך הויפטזעכליך אנגענומען די ראשונים וואס קריטיקירן זיינע פיוטים{{הערה|שם=אבע|{{תנ"ך|קהלת|ה|א|מפרש=אבן עזרא}}}}.


===קושיות אויף דער שיטה===
[[רבי יצחק אברבנאל]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|ה|מפרש=אברבנאל}}}} און אנדערע{{הערה|שם=תשומ|[[רבי אלעזר פלעקלש]], שו"ת תשובה מאהבה, {{שיתופתא|Teshuva_MeAhava_Part_I/1|או"ח סימן א}}}} שרייבן אז דאס באזירן פיוטים אויפ'ן גראם אזוי ווי דער קליר האט געטון, געפינט מען נישט ביי די חכמים פון [[משניות]] און [[גמרא]], נאר עס האט זיך אנגעהויבן אין גלות ביי אידישע חכמים וואס האבן זיך דאס געלערנט פון די חכמת השיר פון די [[אראבער]].
[[רבי יצחק אברבנאל]]{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|ה|מפרש=אברבנאל}}}} און אנדערע{{הערה|שם=תשומ|[[רבי אלעזר פלעקלש]], שו"ת תשובה מאהבה, {{שיתופתא|Teshuva_MeAhava_Part_I/1|או"ח סימן א}}}} שרייבן אז דאס באזירן פיוטים אויפ'ן גראם געפינט מען נישט ביי די חכמים פון [[משניות]] און [[גמרא]], נאר עס האט זיך אנגעהויבן אין גלות ביי אידישע חכמים וואס האבן זיך דאס געלערנט פון די חכמת השיר פון די [[אראבער]].


דער [[רדב"ז]]{{הערה|שו"ת הרדב"ז חלק ג, {{שיתופתא|Teshuvot_HaRadbaz_Volume_3/967|סימן תתקס"ז}}}} ווענדט אפ דער ראיה וואס רבינו תם האט געברענגט פון דעם וואס ער האט נישט געמאכט קיין פיוטים פאר יום טוב שני של גליות, וויבאלד מען זעט פון זיינע פיוטים אז ער איז געווען פון ארץ ישראל און ער נעמט אלעמאל אן ווי דעם [[ירושלמי]], און אין ארץ ישראל האלט מען דאך אלעמאל נאר איין טאג יום טוב, סיידן [[ראש השנה]], וואס דאן איז עס כיומא אריכתא{{הערה|שם=נובי|זעט איבער דעם אין {{היברובוקס|2=שו"ת [[נודע ביהודה]] מהדורא תנינא|3=14662|page=70|לינק טעקסט=או"ח סימן קיג}}, און די הגה פון [[רבי יוסף שאול נאטאנזאהן]] דארט}}{{ביאור|אנדערע ענטפערן אז זיין וועג איז צו דיכטן אויף [[קריאת התורה]] פונעם טאג, און קריאת התורה (ביי [[מפטיר]]) פון ביידע טעג פון ראש השנה זענען די זעלבע{{הערה|זעט: פליישער, תרביץ נב, זייט 237 און ווייטער, און זייט 258 און ווייטער. זעט אויך די פיוטים לראש השנה מיט די רעדאגירונג פון שולמית אליצור, ירושלים תשע"ד, זייט 161}}{{הערה|עס ווערט געברענגט אין בעל המאור ראש השנה דף ג עמוד א. זעט: מ"ד הר, 'על שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל', תרביץ נ"ג (תשמ"ד), זייט 124 און ווייטער; און זעט אויך פליישער, 'הערה להארה: בדבר שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל', דארט, זייט 293 און ווייטער.}}.}}. דער רדב"ז לייגט אבער צו, אז ער איז זיכער געווען גאר א גרויסער מענטש, פון די פריערדיגע, און זיינע ווערטער זענען מיוסד על פי [[קבלה]].
עס זענען געווען וואס האבן געברענגט א ראיה פון די ווערטער "אַאֲבִין תְּשַׁע מֵאוֹת וְעוֹד" אין די קרובה [[אאביך ביום מבך]] פון [[תשעה באב]], וואו מ'זעט אז ער איז געווען איבער 900 יאר נאכ'ן [[חורבן בית המקדש|חורבן]], אין דער צייט פון די גאונים{{הערה|שם=זכי|{{היברובוקס|רבי יוסף שטיינהארט|שו"ת זכרון יוסף|560|page=35|לינק טעקסט=שאלה יג-יד}}}}. אנדערע ווענדן עס אבער אפ, אז חכמים אין שפעטערע דורות האבן אלץ צוגעפאסט די נומער{{הערה|שם=נובי2|דארט=נובי|דארט, הגה מבן המחבר}}.


עס זענען געווען וואס האבן געברענגט א ראיה פון די ווערטער "אַאֲבִין תְּשַׁע מֵאוֹת וְעוֹד" אין די קרובה [[אאביך ביום מבך]] פון [[תשעה באב]], לויט דעם זעט מען אז ער איז געווען איבער 900 יאר נאכ'ן [[חורבן בית המקדש]]. אנדערע ווענדן עס אבער אפ, ווייל ס'איז מעגליך אז די חכמי הדור פון שפעטער האבן דאס צוגעלייגט{{הערה|שם=נובי2|דארט=נובי|דארט, הגה מבן המחבר}}{{הערה|שם=זכי|{{היברובוקס|רבי יוסף שטיינהארט|שו"ת זכרון יוסף|560|page=35|לינק טעקסט=שאלה יג-יד}}}}.
פון די ראיות וואס רבינו תם ברענגט אז ער איז געווען א תנא איז אז מ'טרעפט נישט קיין פיוטים פון רבי אלעזר אויף די צווייטע טאג יום טוב, וואס דייט אן אז ער האט געלעבט ווען מ'האט נאך מקדש געווען דעם [[חודש]] על פי הראיה{{הערה|נאמען=בעתס}}. דער [[רדב"ז]] ווענדט אפ דער ראיה, וויבאלד ער איז געווען פון ארץ ישראל וואו מ'האלט דאך אלעמאל נאר איין טאג יום טוב. און אפילו [[ראש השנה]] ווען עס זענען דא צוויי טעג{{הערה|שם=נובי|זעט {{היברובוקס|2=שו"ת [[נודע ביהודה]] מהדורא תנינא|3=14662|page=70|לינק טעקסט=או"ח סימן קיג}}}}, האט אויסגעפעלט בלויז איין פיוט וויבאלד עס איז א יומא אריכתא{{הערה|{{היברובוקס||שו"ת הרדב"ז חלק ג, סימן תתקס"ז (תקל"ב)|1952|page=389}}}}{{הערה|דארט=נובי|זעט די הגה פון [[רבי יוסף שאול נאטאנזאהן]] דארט.}}. אזוי אויך קען זיין אז זיין וועג איז געווען צו דיכטן אויף די [[קריאת התורה|קריאה]] פונעם טאג, און קריאת התורה (ביי [[מפטיר]]) ביידע טעג פון ראש השנה זענען די זעלבע{{הערה|זעט: פליישער, תרביץ נב, זייט 237 און ווייטער, און זייט 258 און ווייטער. זעט אויך די פיוטים לראש השנה רעדאגירט פון שולמית אליצור, ירושלים תשע"ד, זייט 161}}. אויך קען זיין אז אין זיין צייט האט מען זיך געפירט אין ארץ ישראל צו האלטן איין טאג אויך ראש השנה{{הערה|אזא מנהג ווערט געברענגט אין בעל המאור ראש השנה דף ג עמוד א. זעט: מ"ד הר, 'על שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל', תרביץ נ"ג (תשמ"ד), זייט 124 און ווייטער; און זעט אויך פליישער, 'הערה להארה: בדבר שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל', דארט, זייט 293 און ווייטער.}}.


אנדערע לייגן צו א ראיה פון דעם וואס ער ברענגט אויך פון שפעטערדיגע מדרשים.{{מקור}}
אנדערע לייגן צו א ראיה פון דעם וואס ער ברענגט אויך פון שפעטערדיגע מדרשים.{{מקור}}
שורה 67: שורה 65:
רבי אלעזר הקליר איז געווען פון די ערשטע און גרעסטע פייטנים ביי כלל ישראל. ער האט מחבר געווען הונדערטער פיוטים פון אלע סארטן: [[קדושתא|קדושתות]] - סעריע פון פיוטים אויף די הויכע שמונה עשרה פון שבת, יום טוב און אנדערע געלעגנהייטן, [[שבעתא|שבעתות]] – אויף די הויכע שמונה עשרה פון מוסף, מנחה און מעריב, [[קרובה|קרובות]] – פיוטים אויף די 18 ברכות פון שמונה עשרה, און אזוי אויך [[מערבית]], [[קינות]], [[הושענות]], פיוטים אויף [[ברכת המזון]] און נאך. א גרויס טייל פון די פיוטים וואס ווערן געזאגט לויט מנהג אשכנז זענען פון זיינע פיוטים. א חלק פון זיינע פיוטים זענען פארקורצט געווארן במשך פון די יארן. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך א גרויסע צאל פיוטים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.  
רבי אלעזר הקליר איז געווען פון די ערשטע און גרעסטע פייטנים ביי כלל ישראל. ער האט מחבר געווען הונדערטער פיוטים פון אלע סארטן: [[קדושתא|קדושתות]] - סעריע פון פיוטים אויף די הויכע שמונה עשרה פון שבת, יום טוב און אנדערע געלעגנהייטן, [[שבעתא|שבעתות]] – אויף די הויכע שמונה עשרה פון מוסף, מנחה און מעריב, [[קרובה|קרובות]] – פיוטים אויף די 18 ברכות פון שמונה עשרה, און אזוי אויך [[מערבית]], [[קינות]], [[הושענות]], פיוטים אויף [[ברכת המזון]] און נאך. א גרויס טייל פון די פיוטים וואס ווערן געזאגט לויט מנהג אשכנז זענען פון זיינע פיוטים. א חלק פון זיינע פיוטים זענען פארקורצט געווארן במשך פון די יארן. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך א גרויסע צאל פיוטים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.  


זיינע פיוטים זענען אויסגעשטעלט אויף א קינסטליכן מייסטערהאפטיגן אופן. זיי זענען פון די ערשטע אין די אידישע היסטאריע וואס מען געפינט אויפ'ן [[גראם]]. אויך איז דער [[וואג (פאעזיע)|וואג]] אויסגעשטעלט מיט א פינקטליכער סיסטעם, א באשטימטע צאל [[תנועות]] אין יעדן שורה, און א באשטימטע צאל שורות פאר יעדן גראם. זיין ווערטער-אויסוואל איז גאר ברייט, זיך באנוצנדיג מיט כינוים (צום ביישפיל "אזרח" אנשטאט [[אברהם]]; "נעקד" אנשטאט [[יצחק]]) און זעלבסט געבויטע טערמינען אויף א ברייטן פארנעם, ער האט זיך געטרויט צו שאפן פרישע ווערטער אין [[לשון הקודש]], ער האט גענייט [[פועל]]ים צו מאכן פאר [[שם עצם]], און [[תאר]]ים פאר פעלים. אויך האט ער געפלאכטן די [[אקראסטיך]] ביי אלע פון זיינע פיוטים, לויט די [[אלף בית]], [[תשר"ק]], [[אלב"ם]] און אפטמאל אויך מיט זיין נאמען, און די נאמען פון זיין שטאט, צומאל האט ער באצייכנט מערערע פון די דערמאנטע. נאך א קונסט וואס ער האט געשאפן איז געווען דאס אויפבויען פיוטים באזירט אויף פסוקים פון תנ"ך{{הערה|{{אוצר החכמה|משה יהודה רוזנווסר|השיר והשבח|619358|page=520|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשעה|עמ=תקה}}}}.  
זיינע פיוטים זענען אויסגעשטעלט אויף א קינסטליכן מייסטערהאפטיגן אופן. זיי זענען פון די ערשטע אין די אידישע היסטאריע וואס מען געפינט אויפ'ן [[גראם]]. אויך איז דער [[מעטער (פאעזיע)|מעטער]] אויסגעשטעלט מיט א אייניגער סיסטעם, פון א באשטימטע צאל ווערטער אין יעדן שורה, און א באשטימטע צאל שורות פאר יעדן גראם{{הערה|איבער די מעטער-סיסטעם פון די ארץ -ישראל'דיגע פיוטים זעט: עזרא פליישער, ''''עיונים בדרכי השקילה של שירת הקודש הקדומה'''', הספרות 24 (תשל״ז), עמ׳ 83-70}}. זיין ווערטער-אויסוואל איז גאר ברייט, זיך באנוצנדיג מיט כינוים (צום ביישפיל "אזרח" אנשטאט [[אברהם]]; "נעקד" אנשטאט [[יצחק]]) און זעלבסט געבויטע טערמינען אויף א ברייטן פארנעם, ער האט זיך געטרויט צו שאפן פרישע ווערטער אין [[לשון הקודש]], ער האט גענייט [[פועל]]ים צו מאכן פאר [[שם עצם]], און [[תאר]]ים פאר פעלים. אויך האט ער געפלאכטן די [[אקראסטיך]] ביי אלע פון זיינע פיוטים, לויט די [[אלף בית]], [[תשר"ק]], [[אלב"ם]] און אפטמאל אויך מיט זיין נאמען, און די נאמען פון זיין שטאט, צומאל האט ער באצייכנט מערערע פון די דערמאנטע. נאך א קונסט וואס ער האט געשאפן איז געווען דאס אויפבויען פיוטים באזירט אויף פסוקים פון תנ"ך{{הערה|{{אוצר החכמה|משה יהודה רוזנווסר|השיר והשבח|619358|page=520|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשעה|עמ=תקה}}}}.  


עטליכע פיוטים זיינע פארמאגן אין צוגאב אויך די אקראסטיך "יהודה", דער [[ראב"ן]] שרייבט אז דאס איז על שם זיין ברודער יהודה וואס איז נפטר געווארן יונגערהייט{{הערה|{{אוצר החכמה|[[שלמה יהודה ראפאפארט]]|תולדות גדולי ישראל|643986|page=55|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"ך}}}}.  
עטליכע פיוטים זיינע פארמאגן אין צוגאב אויך די אקראסטיך "יהודה", דער [[ראב"ן]] שרייבט אז דאס איז על שם זיין ברודער יהודה וואס איז נפטר געווארן יונגערהייט{{הערה|{{אוצר החכמה|[[שלמה יהודה ראפאפארט]]|תולדות גדולי ישראל|643986|page=55|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"ך}}}}.  


די אינהאלט פון זיינע פיוטים זענען באזירט אויף [[מדרש]]ים און מקורות פון חז"ל אריינגערעכנט לויט [[קבלה]]. די פיוטים פון קליר ווערן געברענגט אין די ווערטער פון [[רש"י]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ל|כב}}, {{בבלי|יומא|סז|א}}, {{תנ"ך|יחזקאל|מב|כ}} און {{תנ"ך|יחזקאל|מח|א|אן=ספר}}, {{תנ"ך|תהלים|מב|ה}}, {{תנ"ך|איכה|ג|כ}}, {{תנ"ך|דניאל|ח|יד}}}}, [[תוספות]]{{הערה|זעט צום ביישפיל: {{בבלי|ראש השנה|כז|א|מפרש=תוספות|ד"ה=כמאן}}; {{בבלי|מגילה|כה|א|מפרש=תוספות|ד"ה=מפני}}; {{בבלי|חולין|קט|ב|מפרש=תוספות|ד"ה=נדה}}}}, און נאך ראשונים{{הערה|זעט צום ביישפיל: [[רמב"ן]] אין מלחמות השם, {{היברובוקס||יומא דף א עמוד א|14319|page=562}}; [[שבלי הלקט]], {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket,_Hilkhot_Milah/7|הלכות מילה סימן ז}}.}} פיל מאל. ביי איין פאל באהאנדלט תוספות א הגה פון איין ואו אין די נוסח פון זיינס א פיוט{{הערה|נאמען=תוס}}.  
די אינהאלט פון זיינע פיוטים זענען באזירט אויף [[מדרש]]ים און מקורות פון חז"ל אריינגערעכנט לויט [[קבלה]]. די פיוטים פון קליר ווערן געברענגט אין די ווערטער פון [[רש"י]]{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ל|כב}}, {{בבלי|יומא|סז|א}}, {{תנ"ך|יחזקאל|מב|כ}} און {{תנ"ך|יחזקאל|מח|א|אן=ספר}}, {{תנ"ך|תהלים|מב|ה}}, {{תנ"ך|איכה|ג|כ}}, {{תנ"ך|דניאל|ח|יד}}}}, [[תוספות]]{{הערה|זעט צום ביישפיל: {{בבלי|ראש השנה|כז|א|מפרש=תוספות|ד"ה=כמאן}}; {{בבלי|מגילה|כה|א|מפרש=תוספות|ד"ה=מפני}}; {{בבלי|חולין|קט|ב|מפרש=תוספות|ד"ה=נדה}}}}, און נאך ראשונים{{הערה|זעט צום ביישפיל: [[רמב"ן]] אין מלחמות השם, {{היברובוקס||יומא דף א עמוד א|14319|page=562}}; [[שבלי הלקט]], {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket,_Hilkhot_Milah/7|הלכות מילה סימן ז}}.}} פיל מאל. ביי איין פאל באהאנדלט תוספות א הגה פון איין ואו אין די נוסח פון זיינס א פיוט{{הערה|נאמען=בעתס}}.  


דער [[אר"י|אר"י הקדוש]] האט נישט געזאגט קיין שום פיוט פון די שפעטערדיגע דורות, אבער ער האט געזאגט אלע פיוטים און פזמונים וואס זענען פארפאסט געווארן דורך רבי אלעזר הקליר, און זענען געדרוקט אין די מחזורים פון נוסח אשכנז, וויבאלד די אלע פריערדיגע האבן מתקן געווען זייערע פיוטים עפ"י קבלה, און האבן געוואוסט וואס זיי האבן פארפאסט. ער האט דאס אויך געזאגט אינמיטן די ברכות פון יוצר אור, וויבאלד זיי זענען געווען תנאים{{הערה|שער הכוונות, דרושי עלינו לשבח}}.
דער [[אר"י|אר"י הקדוש]] האט נישט געזאגט קיין שום פיוט פון די שפעטערדיגע דורות, אבער ער האט געזאגט אלע פיוטים און פזמונים וואס זענען פארפאסט געווארן דורך רבי אלעזר הקליר, און זענען געדרוקט אין די מחזורים פון נוסח אשכנז, וויבאלד די אלע פריערדיגע האבן מתקן געווען זייערע פיוטים עפ"י קבלה, און האבן געוואוסט וואס זיי האבן פארפאסט. ער האט דאס אויך געזאגט אינמיטן די ברכות פון יוצר אור, וויבאלד זיי זענען געווען תנאים{{הערה|שער הכוונות, דרושי עלינו לשבח}}.
שורה 77: שורה 75:
[[רבי יהודה החסיד]] פארדאמט די וואס בייטן די אנגענומענע פיוטים פונעם קליר אויף נייע פיוטים, ליינענדיג אויף זיי דעם פסוק{{הערה|{{תנ"ך|משלי|כב|כח}}}}: "אל תסג גבול עולם אשר עשו אבותיך"{{הערה|ספר חסידים (מרגליות) {{שיתופתא|Sefer_Chasidim/114|סימן קיד}}}}.
[[רבי יהודה החסיד]] פארדאמט די וואס בייטן די אנגענומענע פיוטים פונעם קליר אויף נייע פיוטים, ליינענדיג אויף זיי דעם פסוק{{הערה|{{תנ"ך|משלי|כב|כח}}}}: "אל תסג גבול עולם אשר עשו אבותיך"{{הערה|ספר חסידים (מרגליות) {{שיתופתא|Sefer_Chasidim/114|סימן קיד}}}}.


רבינו תם ברענגט בשם זיין פאטער, וואס האט געהערט פון די גאוני [[לאטארינגיע|לותיר]], אז דער קליר האט געמאכט דעם פיוט [[וחיות אשר הנה מרובעות כסא]] אין א וואלד, און א פייער האט געפלאקערט ארום אים{{הערה|נאמען=רת}}.  
רבינו תם ברענגט בשם זיין פאטער, וואס האט געהערט פון די גאוני [[לאטארינגיע|לותיר]], אז דער קליר האט געמאכט דעם פיוט [[וחיות אשר הנה מרובעות כסא]] אין א וואלד, און א פייער האט געפלאקערט ארום אים{{הערה|געברענגט אין [[שבלי הלקט]], {{שיתופתא|Shibbolei_HaLeket/28|סימן כח}}, און אין [[מחזור ויטרי]], {{שיתופתא|Machzor_Vitry,_Laws_of_Rosh_HaShanah/325|סי' שכה}}.}}.  


===התנגדות===
===התנגדות===
דער [[אבן עזרא]] איז ארויס גאר שארף קעגן זיין ברייטע באנעמונג, און קריטיקירט אים אויף פיר פונקטן: דאס זיינע פיוטים זענען ווי [[חידה|חידות]] און [[משל]]ים, און זייערע ערקלערונגען זענען פארהוילן; אז ער מישט אריין לשונות פון [[תלמוד]] וואס איז אויך באזירט אויף אנדערע [[שפראך|שפראכן]], אנשטאט זיך באנוצן מיט ריין [[לשון הקודש]] לויט לשון [[מקרא]]; אז טייל פון זיינע נייגונגען זענען נישט ריכטיג אויסגעהאלטן לויט די [[דקדוק|כללי הדקדוק]]; און אז ער טוישט ארום צווישן לשון זכר און לשון נקיבה אד"ג. ער פירט אויס אז מען זאל בלויז דאווענען אין די באשטימטע [[דאווענען|נוסח התפילה]] און נישט צולייגן קיין פיוטים{{הערה|שם=אבע}}.
דער [[אבן עזרא]] איז ארויס גאר שארף קעגן זיין ברייטע באנעמונג, און קריטיקירט אים אויף פיר פונקטן: דאס זיינע פיוטים זענען ווי [[חידה|חידות]] און [[משל]]ים, און זייערע ערקלערונגען זענען פארהוילן; אז ער מישט אריין לשונות פון [[תלמוד]] וואס איז אויך באזירט אויף אנדערע [[שפראך|שפראכן]], אנשטאט זיך באנוצן מיט ריין [[לשון הקודש]] לויט לשון [[מקרא]]; אז טייל פון זיינע נייגונגען זענען נישט ריכטיג אויסגעהאלטן לויט די [[דקדוק|כללי הדקדוק]]; און אז ער טוישט ארום צווישן לשון זכר און לשון נקיבה אד"ג. ער פירט אויס אז מען זאל בלויז דאווענען אין די באשטימטע [[דאווענען|נוסח התפילה]] און נישט צולייגן קיין פיוטים{{הערה|שם=אבע}}. אנדערע האבן זיך אבער אנגענומען פאר'ן קליר{{הערה|{{ויקיטקסט|נתיבות_עולם|נתיב העבודה פרק יב}}}}{{הערה|{{אוצר החכמה|[[רבי עקיבא איגר]]|מכתבי רבי עקיבא איגר|11041|page=17|קעפל=סימן ג|מקום הוצאה=ארץ ישראל|שנת הוצאה=תשכ"ט|עמ=ה}}}}.


==ביבליאגראפיע==
==ביבליאגראפיע==

יעצטיגע רעוויזיע זינט 02:24, 20 נאוועמבער 2024

דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס).

רבי אלעזר בירבי קליר[1] (אדער רבי אלעזר הקליר) איז געווען א פייטן פון דער "קלאסישער תקופה" פון פיוט, פון די גרעסטע פייטנים ביי כלל ישראל. ער האט געוואוינט אין ארץ ישראל, און איז געווען א תלמיד פון דעם פייטן יניי[2][3], און האט פארפאסט הונדערטער פיוטים צו זאגן ביים דאווענען און אנדערע געלעגנהייטן. א גרויס טייל פון זיי זענען אריין אין דעם נוסח התפילה אין די מחזורים פון נוסח אשכנז, צרפת, איטאליע און ראמאַניאָטע. אין דער קאירא גניזה האט מען געפונען נאך א גרויסן צאל פיוטים פון אים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.

עס זענען נישטא קיין קראנטע ידיעות איבער זיין ביאגראפיע: לויט די ראשונים איז ער געווען איינער פון די תנאים. שפעטערדיגע פארשער ווילן אראפרוקן זיין צייט ביז צום ענדע פון דער תקופה וואס די ביזאנטישע אימפעריע האט געוועלטיגט אין ארץ ישראל און די ערשטע יארן פון די מוסלמענער הערשאפט אויף ארץ ישראל.

ביאגראפיע

דער פיוט אויף גשם פון שמיני עצרת פון קליר אין א מחזור כתב יד

די אפשטאם און די תקופה פון רבי אלעזר הקליר זענען נאך ביז היינט פארנעפלט. עס זענען נישט פארהאן קיין קראנטע באווייזן איבער זיין תקופה און ביאגראפיע, און עס זענען פארהאן עטליכע מיינונגען און השערות ארום דעם, דורכאויס א גרויסער צייט-אפשניט פון תקופות.

זיין וואוינארט איז געווען אין ארץ ישראל, דאס זעט מען פון זיינע מנהגים און נוסחאות. צום ביישפיל אין זיינע קרובות, איז ער כולל די ברכה פון את צמח דוד, צוזאמען מיט בונה ירושלים, ווי דער דעמאלטדיגער מנהג אין ארץ ישראל. אויך דערמאנט ער שמע ישראל ביי קדושה.

תקופת התנאים

אסאך ראשונים שרייבן אז רבי אליעזר האט געלעבט אין די צייטן פון די תנאים. רבינו תם איז מצדד אז ער איז דער תנא רבי אלעזר ברבי שמעון, אויף וועמען דער מדרש זאגט אז ער איז געווען א דרשן און א "פייטן"[4]. דער רשב"א שרייבט אז ער איז רבי אלעזר בן ערך, לכאורה לויט אן אנדערע גירסא וואס ער האט געהאט אינעם מדרש[5]. די ראשונים טוען מיט דעם אפשלאגן די הלכה'דיגע טענות וואס זענען ארויפגעברענגט געווארן קעגן דאס פיוטים אינמיטן דאווענען[4][5].

אויך רבי חיים וויטאל ברענגט אין שער הכוונות אז ער האט געהערט אין נאמען פון זיין רבי'ן דער אר"י אז דער קליר איז רבי אלעזר בר' שמעון[6]. דער יעב"ץ ברענגט אין נאמען פון אר"י אז ער איז געווען א גלגול פון ר' אלעזר ברבי שמעון[7]. דער מנחת אלעזר באמערקט אבער אז פון דער לשון האר"י איז משמע אז עס איז יא ממש ער[8].


חולקים אויף דער שיטה

עס זענען אבער פארהאן אנדערע ראשונים וואס ברענגען אים אראפ אלס איינער פון די פריערדיגע פייטנים און דערמאנען נישט אז ער איז געווען א תנא[9]. אזוי האבן אויך הויפטזעכליך אנגענומען די ראשונים וואס קריטיקירן זיינע פיוטים[10].

רבי יצחק אברבנאל[11] און אנדערע[12] שרייבן אז דאס באזירן פיוטים אויפ'ן גראם אזוי ווי דער קליר האט געטון, געפינט מען נישט ביי די חכמים פון משניות און גמרא, נאר עס האט זיך אנגעהויבן אין גלות ביי אידישע חכמים וואס האבן זיך דאס געלערנט פון די חכמת השיר פון די אראבער.

עס זענען געווען וואס האבן געברענגט א ראיה פון די ווערטער "אַאֲבִין תְּשַׁע מֵאוֹת וְעוֹד" אין די קרובה אאביך ביום מבך פון תשעה באב, וואו מ'זעט אז ער איז געווען איבער 900 יאר נאכ'ן חורבן, אין דער צייט פון די גאונים[13]. אנדערע ווענדן עס אבער אפ, אז חכמים אין שפעטערע דורות האבן אלץ צוגעפאסט די נומער[14.1].

פון די ראיות וואס רבינו תם ברענגט אז ער איז געווען א תנא איז אז מ'טרעפט נישט קיין פיוטים פון רבי אלעזר אויף די צווייטע טאג יום טוב, וואס דייט אן אז ער האט געלעבט ווען מ'האט נאך מקדש געווען דעם חודש על פי הראיה[4]. דער רדב"ז ווענדט אפ דער ראיה, וויבאלד ער איז געווען פון ארץ ישראל וואו מ'האלט דאך אלעמאל נאר איין טאג יום טוב. און אפילו ראש השנה ווען עס זענען דא צוויי טעג[14], האט אויסגעפעלט בלויז איין פיוט וויבאלד עס איז א יומא אריכתא[15][14.2]. אזוי אויך קען זיין אז זיין וועג איז געווען צו דיכטן אויף די קריאה פונעם טאג, און קריאת התורה (ביי מפטיר) ביידע טעג פון ראש השנה זענען די זעלבע[16]. אויך קען זיין אז אין זיין צייט האט מען זיך געפירט אין ארץ ישראל צו האלטן איין טאג אויך ראש השנה[17].

אנדערע לייגן צו א ראיה פון דעם וואס ער ברענגט אויך פון שפעטערדיגע מדרשים.[מקור פארלאנגט]

תקופת הראשונים

א גאס אין תל אביב אויפ'ן נאמען פון רבי אלעזר הקליר

אין דער תקופה פון השכלה האבן חוקרים שטארק גענויגט צו פארשפעטערן זיין צייט, און זיי האבן געוואלט זאגן אז ער איז פונעם 10טער יארהונדערט אדער דעם 11'טן, און האט לויט זיי געוואוינט אין איטאליע, און עס זענען געווען וועלכע האבן אידענטיפיצירט זיין וואוינארט אין קליארי (Cagliari)[18].

זייערע ראיות זענען געווען, אז דער ערשטע מקור וואס מ'האט דאן געהאט פאר זיינע פיוטים איז געווען פון די מחזורים פון יענער צייט אין די אומגעגנט פון איטאליע; אזוי אויך אויפ'ן פאקט אז מען געפינט נישט זיינע פיוטים אין מנהג ספרד, און לויט'ן אפשאצונג פונעם סטיל פון זיינע פיוטים. דאס וואס מען טרעפט ביי אים מנהגים און נוסחאות פון ארץ ישראל, האבן זיי גע'טענה'ט אז איטאליע געפינט זיך ווייט פון בבל, דעריבער זענען זיי נמשך געווארן נאך די מנהגים פון ארץ ישראל, אנדערש ווי רוב אנדערע געגנטער וואס זענען נמשך געווארן נאך מנהגים פון בבל[19].

רבי וואלף היידנהיים ברענגט ראיות אז ער געווען אביסל פריער, ממש ביי די ענדע פון די תקופת הגאונים. ער טענה'ט אז זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין גמרא אדער מדרשים פון חז"ל, אין נישט דורך די רבנן סבוראי אדער די גאונים[א]; און אז אנדערש ווי אנדערע פריערדיגע פיוטים וואס זענען פארשפרייט געווארן אייניג אין ספרד און אין אשכנז, זענען דעם קליר'ס פיוטים בכלל נישט אנגעקומען קיין ספרד. און דעריבער זאגט היידנהיים אז ער איז געווען שוין נאך רב האי גאון, און ער ברענגט א ראיה דערויף אז אין פירוש אויף ספר יצירה פון רבי משה בוטריל ווערט דערמאנט א ציטאט פון ספר כבודה פון הרב ר' אלעזר הקליר, וואס ברענגט נאך אין נאמען פון רב האי גאון[20][13].

למעשה זענען די דיעות שפעטער באצייכנט געווארן אלס אומריכטיגע, וויבאלד די פיוטים פון קליר ווערן יא דערמאנט אויך דורך פריערדיגע גאונים, צווישן זיי רב סעדיה גאון[21], און רב נטרונאי גאון[22], דעריבער איז דאס נישט מעגליך[23].

תקופת הגאונים

מיט'ן אנטדעקן דער קאירא גניזה, זענען אנטפלעקט געווארן פיל פרטים איבער דאס אידישע באפעלקערונג אין ארץ ישראל אונטער די ביזאנטישע אימפעריע, וועלכע האט דארט געוועלטיגט פון דעם חורבן בית המקדש ביז די אקופאציע פון די אראבער אין יאר ד'שצח (638 למס'). אין דער גניזה האט מען געפונען א גרויסע זאמלונג פון קליר'ס פיוטים, אויך אזוינע וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז היינט, און נאכ'ן אנאליזירן די פיוטים זענען דא פארשער וואס באשטימען אז ער האט געלעבט אין ארץ ישראל, שוין נאך דער חתימה פונעם תלמוד ירושלמי, בערך אין די תקופה פון די רבנן סבוראי אדער די גאונים אין בבל. לויט וויאזוי זיי לערנען אפ זיינע פיוטים, ווערט אסאך מאל דערמאנט דער פאקט אז קריסטן געוועלטיגן אין ארץ ישראל.

אין פארגאנגענהייט איז געווען פארשפרייט די דעה אז ער האט געלעבט פאר די אקופאציע פון די אראבער, און די קאנצענזוס איז געווען אז עס ווערן נישט דערמאנט קיין אראבער אין זיינע פיוטים, אבער מיט די יארן זענען יא געפונען געווארן אייניגע דערמאנונגען פון אראבער אין די פיוטים[24], און לויט דעם איז אוועקגעשטעלט געווארן די מיינונג אז בלויז אין זיינע לעצטע יארן האט ער מיטגעלעבט די אראבישע אקופאציע[25]. און פון דעם קומען זיי צו אז ער האט געלעבט אין ענדע פון די ביזאנטישע תקופה, ארום סוף פונעם 6טער יארהונדערט.

די ראיות צו דעם שיטה זענען אז אין מערבית אויף ראש השנה וואס פאלט אויס אום שבת האט ער צוגעענדיגט ביי 'ברכת גאולה' אזוי ווי די בבלי'שע חתימה 'גאל ישראל' (אנשטאט נוסח ארץ ישראל צו ענדיגן 'צור ישראל וגואלו'), וואס ווייזט ארויס אז לכאורה איז זיין צייט שפעטער[26]. און ווי עס זעט אויס האט ער באזירט זיינע פיוטים אויף די סדר פון קריאת התורה וואס מען ענדיגט די תורה איינמאל א יאר (אנשטאט איין מאל אין דריי יאר ווי עס איז געווען איינגעפירט אין ארץ ישראל)[27].

עזרא פליישער ווייזט אן אויף א געוויסע אומבאקאנטע פיוט פונעם קליר אויף תשעה באב וואס רעדט ארום איבער ביאת המשיח, און לויט זיין מיינונג באציט זיך עס אויף די ווידערשטאנד קעגן הערקאליוס, און איז דעריבער געשריבן געווארן צווישן די יארן 629 און 634[28], פון דא האט ער געברענגט אן ענדגילטיגע באווייז, לויט זיין מיינונג, אז דער קליר איז געווען אקטיוו אין די ערשטע האלב פון די 7'טע יארהונדערט. אנדערע פארשער האבן נישט צוגעשטימט צו דעם אפטייטש און ממילא אויך צו די באווייז וואס איז געברענגט דערפון[29].

דער נאמען "קליר"

אין דער אקראסטיך פון זיינע פיוטים ערשיינט ער אפטמאל אלס "רבי אלעזר בריבי קליר מקרית ספר".  

די משמעות פון די נאמען קליר איז נישט קלאר (צומאל ערשיינט ער אויך מיט קלר און קיליר). לויט רבי נתן בעל 'הערוך', איז די מקור פונעם נאמען פון די גריכישע ווארט, κολλύρα[30] וואס איר טייטש איז א קוכן, און דאס איז וויבאלד די קלוגשאפט פון ר' אלעזר איז אים אנגעקומען פון עסן א קוכן וואס דערין איז געווען אויפגעקריצט א קמיע[31][ב]. דער רבינו תם לשיטתו אז דאס איז רבי אלעזר ברבי שמעון, צייכנט צו א פסיקתא[32] וואס דערציילט א געשיכטע איבער זיין עסן קוכן.

אנדערע האבן פארגעשלאגן אז מעגליך איז די מקור פון איבערדרייען די אותיות פון די ביזאנטישע נאמען קיריל, און מען דארף עס ליינען קיליר[33]. מאנכע קלערן אז די מקור פון זיין נאמען איז פון די באגריף קלירוס (גריכיש: κλήρος, איינציגער מאן), א קירכעריש באגריף וואס באצייכנט א מענטש פון קירכע קעגן די געווענליכע קריסטן[ג]. מעגליך אז דאס ווארט האט באנוצט אויך מענטשן פון אנדערע רעליגיעס ווי רבנים[ד].

נאך פארשלאגן זענען אז דאס איז דער נאמען פון זיין פאטער[13], אדער זיין זיידן וואס געווען א באקאנטער גדול הדור[34]. אדער אז דאס איז א לשון פון אן אוצר, באזירט אויפ'ן לשון פון מדרש[35] "קלרין של מלך"[12].

מקרית ספר

אויך די שטאט "קרית ספר", איז אומבאקאנט. לויט איין מיינונג איז דאס טבריה, וואס איז געווען א צענטער פאר חכמים און סופרים ביז די אראבישע אקופאציע.  

אנדערע ווילן זאגן אז עס איז א פאעטישער מליצה איבער זיינע עלטערן און משפחה וואס זענען געווען רבנים און חכמים[13], באזירט אויף א גמרא אין תמורה טז, א[36].

זיינע פיוטים

רבי אלעזר הקליר איז געווען פון די ערשטע און גרעסטע פייטנים ביי כלל ישראל. ער האט מחבר געווען הונדערטער פיוטים פון אלע סארטן: קדושתות - סעריע פון פיוטים אויף די הויכע שמונה עשרה פון שבת, יום טוב און אנדערע געלעגנהייטן, שבעתות – אויף די הויכע שמונה עשרה פון מוסף, מנחה און מעריב, קרובות – פיוטים אויף די 18 ברכות פון שמונה עשרה, און אזוי אויך מערבית, קינות, הושענות, פיוטים אויף ברכת המזון און נאך. א גרויס טייל פון די פיוטים וואס ווערן געזאגט לויט מנהג אשכנז זענען פון זיינע פיוטים. א חלק פון זיינע פיוטים זענען פארקורצט געווארן במשך פון די יארן. אין דער קאירא גניזה זענען געפונען געווארן נאך א גרויסע צאל פיוטים וואס זענען נישט געווען באקאנט ביז דאן.

זיינע פיוטים זענען אויסגעשטעלט אויף א קינסטליכן מייסטערהאפטיגן אופן. זיי זענען פון די ערשטע אין די אידישע היסטאריע וואס מען געפינט אויפ'ן גראם. אויך איז דער מעטער אויסגעשטעלט מיט א אייניגער סיסטעם, פון א באשטימטע צאל ווערטער אין יעדן שורה, און א באשטימטע צאל שורות פאר יעדן גראם[37]. זיין ווערטער-אויסוואל איז גאר ברייט, זיך באנוצנדיג מיט כינוים (צום ביישפיל "אזרח" אנשטאט אברהם; "נעקד" אנשטאט יצחק) און זעלבסט געבויטע טערמינען אויף א ברייטן פארנעם, ער האט זיך געטרויט צו שאפן פרישע ווערטער אין לשון הקודש, ער האט גענייט פועלים צו מאכן פאר שם עצם, און תארים פאר פעלים. אויך האט ער געפלאכטן די אקראסטיך ביי אלע פון זיינע פיוטים, לויט די אלף בית, תשר"ק, אלב"ם און אפטמאל אויך מיט זיין נאמען, און די נאמען פון זיין שטאט, צומאל האט ער באצייכנט מערערע פון די דערמאנטע. נאך א קונסט וואס ער האט געשאפן איז געווען דאס אויפבויען פיוטים באזירט אויף פסוקים פון תנ"ך[38].

עטליכע פיוטים זיינע פארמאגן אין צוגאב אויך די אקראסטיך "יהודה", דער ראב"ן שרייבט אז דאס איז על שם זיין ברודער יהודה וואס איז נפטר געווארן יונגערהייט[39].

די אינהאלט פון זיינע פיוטים זענען באזירט אויף מדרשים און מקורות פון חז"ל אריינגערעכנט לויט קבלה. די פיוטים פון קליר ווערן געברענגט אין די ווערטער פון רש"י[40], תוספות[41], און נאך ראשונים[42] פיל מאל. ביי איין פאל באהאנדלט תוספות א הגה פון איין ואו אין די נוסח פון זיינס א פיוט[4].

דער אר"י הקדוש האט נישט געזאגט קיין שום פיוט פון די שפעטערדיגע דורות, אבער ער האט געזאגט אלע פיוטים און פזמונים וואס זענען פארפאסט געווארן דורך רבי אלעזר הקליר, און זענען געדרוקט אין די מחזורים פון נוסח אשכנז, וויבאלד די אלע פריערדיגע האבן מתקן געווען זייערע פיוטים עפ"י קבלה, און האבן געוואוסט וואס זיי האבן פארפאסט. ער האט דאס אויך געזאגט אינמיטן די ברכות פון יוצר אור, וויבאלד זיי זענען געווען תנאים[43].

רבי יהודה החסיד פארדאמט די וואס בייטן די אנגענומענע פיוטים פונעם קליר אויף נייע פיוטים, ליינענדיג אויף זיי דעם פסוק[44]: "אל תסג גבול עולם אשר עשו אבותיך"[45].

רבינו תם ברענגט בשם זיין פאטער, וואס האט געהערט פון די גאוני לותיר, אז דער קליר האט געמאכט דעם פיוט וחיות אשר הנה מרובעות כסא אין א וואלד, און א פייער האט געפלאקערט ארום אים[46].

התנגדות

דער אבן עזרא איז ארויס גאר שארף קעגן זיין ברייטע באנעמונג, און קריטיקירט אים אויף פיר פונקטן: דאס זיינע פיוטים זענען ווי חידות און משלים, און זייערע ערקלערונגען זענען פארהוילן; אז ער מישט אריין לשונות פון תלמוד וואס איז אויך באזירט אויף אנדערע שפראכן, אנשטאט זיך באנוצן מיט ריין לשון הקודש לויט לשון מקרא; אז טייל פון זיינע נייגונגען זענען נישט ריכטיג אויסגעהאלטן לויט די כללי הדקדוק; און אז ער טוישט ארום צווישן לשון זכר און לשון נקיבה אד"ג. ער פירט אויס אז מען זאל בלויז דאווענען אין די באשטימטע נוסח התפילה און נישט צולייגן קיין פיוטים[10]. אנדערע האבן זיך אבער אנגענומען פאר'ן קליר[47][48].

ביבליאגראפיע

וויקימעדיע פונדאציע פּראיעקטן
וויקיביבליאטעק טעקסט אויף וויקיביבליאטעק: מחבר:אלעזר הקליר

ביאורים

  1. ↑ אויף דער טענה פארוואס זיינע פיוטים ווערן נישט דערמאנט אין חז"ל, זענען דא וואס ענטפערן אז אויך דער פיוט אתה כוננת פון יוסי בן יוסי ווערט נישט געברענגט אין חז"ל, טראץ וואס מען קען עס נוצן אלס ראיה פאר די שיטות, נאר פון דעם זעט מען אז די פיוטים זענען נישט געווען קיין נחלת הכלל אין יענער צייט, נאר יעדער האט עס געמאכט פאר זיך אליין, און הערשט שפעטער איז עס פארשפרייט געווארן[14.1].
  2. ↑ איבער דעם מנהג פון געבן צו עסן פאר קינדער קוכן מיט פסוקים, ברענגט רבי אלעזר בעל הרוקח א מנהג צו פיטערן די קינדערן מיט קוכן און דערויף פסוקים פון ישעיהו נ, ד–ה און יחזקאל ג, ג ביים אריינגיין צו לערנען תורה שבועות ביינאכט.
  3. ↑ די גריכישע ווארט κλήρος און איר פשוטע טייטש מיינט א טייל פון א באדן, א גורל, א קארטע אדער אן אסימון וואס נוצט פאר א הגרלה, א פארמעגן אדער א זאך וואס מען באקומט ביי א הגרלה, און דאס גלייכן. א פארבינדענע באגריף צו די ווארט אין גריכיש איז ירושה, ווען κληρονομος איז א ווארט פארן יורש - ווער עס באקומט פארמעגן ביי די הגרלה אדער ביי די ירושה.
  4. ↑ אן ענליכער ערשיינונג איז געפונען געווארן אויך אין אנדערע שפראכן; אזוי צום ביישפיל, די אידישע כהנים-פאמיליע נאמען "קאפלאן" קומט פון א באגריף אויף א רעליגיעזע פאזיציע אין איטאליעניש.

רעפערענצן

  1. ↑ אויך קיליר. רבי וואלף היידנהיים, מחזור רעדלהיים, סוכות (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
  2. ↑ כתב יד פון רבי אפרים מבונא, מנחם זולאי, פיוטי יניי, בערלין, תחר"ץ
  3. ↑ לויט דער רמב"ן איז ער געווען דער ערשטער פייטן; מלחמות ה', יומא דף א עמוד א
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 תוספות, חגיגה יג, א, ד"ה ורגלי; תשבות רבינו תם, געברענגט אין שבלי הלקט, סימן כח, אין מחזור ויטרי, סי' שכה, און אין אור זרוע, הלכות ק"ש סימן יט. אין פסקי הרא"ש, ברכות פרק ה סימן כא שטייט "יש אומרים שהיה תנא", זעט דארט אין מעדני יום טוב סק"ה
  5. ↑ 5.0 5.1 שו"ת הרשב"א חלק א', תס"ט
  6. ↑ שער הכוונות, דרושי עלינו לשבח ונוסח התפילה, א׳
  7. ↑ קולן של סופרים (חגיגה יג.) דער חיד"א ברענגט עס אין זיין נאמען, אין מחזיק ברכה או"ח קיב, יג
  8. ↑ שו"ת מנחת אלעזר, סימן יא
  9. ↑ שו"ת רבינו גרשום מאור הגולה, סימן א'; ספר הפרדס הגדול לרש"י, סימן קעד
  10. ↑ 10.0 10.1 אבן עזרא, קהלת ה, א
  11. ↑ אברבנאל, שמות טו, ה
  12. ↑ 12.0 12.1 רבי אלעזר פלעקלש, שו"ת תשובה מאהבה, או"ח סימן א
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 רבי יוסף שטיינהארט, שו"ת זכרון יוסף, שאלה יג-יד
  14. ↑ זעט שו"ת נודע ביהודה מהדורא תנינא, או"ח סימן קיג
    1. ↑ 14.1.0 14.1.1 דארט, הגה מבן המחבר
    2. ↑ זעט די הגה פון רבי יוסף שאול נאטאנזאהן דארט.
  15. ↑ שו"ת הרדב"ז חלק ג, סימן תתקס"ז (תקל"ב)
  16. ↑ זעט: פליישער, תרביץ נב, זייט 237 און ווייטער, און זייט 258 און ווייטער. זעט אויך די פיוטים לראש השנה רעדאגירט פון שולמית אליצור, ירושלים תשע"ד, זייט 161
  17. ↑ אזא מנהג ווערט געברענגט אין בעל המאור ראש השנה דף ג עמוד א. זעט: מ"ד הר, 'על שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל', תרביץ נ"ג (תשמ"ד), זייט 124 און ווייטער; און זעט אויך פליישער, 'הערה להארה: בדבר שני ימים של ראש השנה בארץ ישראל', דארט, זייט 293 און ווייטער.
  18. ↑ זעט שלמה יהודה ראפאפארט, תולדות גדולי ישראל, ירושלים, תש"ך
  19. ↑ זעט איבער דעם אין: רבי יעקב קאפל באמבערגער, אב"ד ווארמס, "תולדות הפייטן רבי אלעזר הקליר", המעין טז - א, ירושלים: הרב נתן רפאל אויערבאך, ה'תשלו
  20. ↑ רבי וואלף היידנהיים, מחזור רעדלהיים, אשכנז - סוכות (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
  21. ↑ רב סעדיה גאון, "הקדמת ספר האגרון", זכרון לראשונים וגם לאחרונים, פעטערבורג: אברהם אליהו הרכבי, תרנ"ב, עמ' נ; זעט אויך דארט אין הוספה ראשונה, עמ' קט
  22. ↑ רב נטרונאי גאון, חמדה גנוזה - תשובות הגאונים (תרכ"ג), ירושלים, תרכ"ג, אויך געברענגט אין שבלי הלקט, סימן כח
  23. ↑ זעט אויך תשובה פון רבי אפרים זלמן מרגליות: "תשובת רבי אפרים זלמן מרגליות", סדר עבודת ישראל, ירושלים, תשע"ח (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
  24. ↑ זעט צום ביישפיל: עזרא פליישער, "לוח מועדי השנה בפיוט לר' אלעזר בירבי קליר", תרביץ נב [ב] (טבת תשמ"ג), זייטן 254–257.
  25. ↑ שולמית אליצור, סוד משלשי קודש, ירושלים: האיגוד העולמי למדעי היהדות, תשע"ט, עמ' 697–703,מסת"ב 9789657418109
  26. ↑ זעהט פליישער, 'פיוט על סדרי התקיעה', תרביץ שנה נ"ד חוברת א', הערה 14.
  27. ↑ זעהט אויך: חיים סיימונס, "הבדלים בקריאת הפרשיות בין בני א"י ובין בני חו"ל", סיני קו (1990), זייט לד
  28. ↑ עזרא פליישר, "לפתרון שאלת זמנו ומקום פעילותו של ר' אלעזר בירבי קיליר", תרביץ נד [ג] (ניסן תשמ"ה), זייטן 383–427.
  29. ↑ Hillel I. Newman, "Apocalyptic Poems in Christian and Jewish Liturgy in Late Antiquity", in Brouria Bitton-Ashkelony and Derek Krueger (eds.), Prayer and Worship in Eastern Christianities, 5th to 11th Centuries, London 2016, pp. 244-248.
  30. ↑ Richard Gottheil, Caspar Levias, ‏"ḲALIR, ELEAZAR", JewishEncyclopedia.com (ענגליש)
  31. ↑ ספר הערוך, ערך קלר
  32. ↑ פסיקתא דרב כהנא, פיסקא י, ויהי בשלח
  33. ↑ שד"ל ציטירט דעם געדאנק פון רבי משה לנדאו, אייניקל פון נודע ביהודה, אין זיין פירוש אויפ'ן ספר הערוך "מערכי לשון".
  34. ↑ רבי יום-טוב ליפמאן העלער, מעדני יום טוב, מסכת ברכות פרק ה סימן כא, סק"ה
  35. ↑ בראשית רבה, פרשה י"א, פסקה ד'
  36. ↑ זעט דארט אין רש"י "וילכדה עתניאל - לקרית ספר, ומאי קרית ספר הלכות"
  37. ↑ איבער די מעטער-סיסטעם פון די ארץ -ישראל'דיגע פיוטים זעט: עזרא פליישער, 'עיונים בדרכי השקילה של שירת הקודש הקדומה', הספרות 24 (תשל״ז), עמ׳ 83-70
  38. ↑ משה יהודה רוזנווסר, השיר והשבח, ירושלים, תשעה, עמ' תקה (באגרעניצט צו באַצאָלטע אַבאָנענטן)
  39. ↑ שלמה יהודה ראפאפארט, תולדות גדולי ישראל, ירושלים, תש"ך (פארלאנגט אומזיסטע רעגיסטראַציע)
  40. ↑ בראשית ל, כב, יומא סז, א, יחזקאל מב, כ און מח, א, תהלים מב, ה, איכה ג, כ, דניאל ח, יד
  41. ↑ זעט צום ביישפיל: תוספות, ראש השנה כז, א, ד"ה כמאן; תוספות, מגילה כה, א, ד"ה מפני; תוספות, חולין קט, ב, ד"ה נדה
  42. ↑ זעט צום ביישפיל: רמב"ן אין מלחמות השם, יומא דף א עמוד א; שבלי הלקט, הלכות מילה סימן ז.
  43. ↑ שער הכוונות, דרושי עלינו לשבח
  44. ↑ משלי כב, כח
  45. ↑ ספר חסידים (מרגליות) סימן קיד
  46. ↑ געברענגט אין שבלי הלקט, סימן כח, און אין מחזור ויטרי, סי' שכה.
  47. ↑ נתיב העבודה פרק יב
  48. ↑ רבי עקיבא איגר, "סימן ג", מכתבי רבי עקיבא איגר, ארץ ישראל, תשכ"ט, עמ' ה
גענומען פון "https://yi.hamichlol.org.il/w/index.php?title=רוי:רבי_אלעזר_הקליר&oldid=331965"