אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:לבנה"

5 בייטן אראפגענומען ,  פֿאַר 3 יאָר
ק
החלפת טקסט – "׳" ב־"'"
ק (החלפת טקסט – "״" ב־""")
ק (החלפת טקסט – "׳" ב־"'")
שורה 9: שורה 9:
מען קען זען די לבנה פון דער ערד ביינאכט, אויך אפטמאל ביי טאג ווען דער זעבאר טייל פון דער לבנה איז גענוג גרויס. אזוי ווי די לבנה איז נאנט צו דער ערד קען מען זי זען גרינג אן א [[טעלעסקאפ]] אדער א [[בינאקל]], און מען קען אפילו דערקענען קראטערן אויף דער לבנה.  
מען קען זען די לבנה פון דער ערד ביינאכט, אויך אפטמאל ביי טאג ווען דער זעבאר טייל פון דער לבנה איז גענוג גרויס. אזוי ווי די לבנה איז נאנט צו דער ערד קען מען זי זען גרינג אן א [[טעלעסקאפ]] אדער א [[בינאקל]], און מען קען אפילו דערקענען קראטערן אויף דער לבנה.  


די גרייס פון דער לבנה איז א פֿערטל פון דער גרייס פון דער ערד; גראוויטאציע אויף דער לבנה איז שטארק א זעקסטל ווי אויף דער ערד. דער באאיינפלוס פון דער לבנה׳ס גראוויטאציע שאפט די [[ים-פלייץ|ים-פלייצן]] אין די ימען און אקעאנען אויף דער ערד, ווי אויך אן ערד-פלייץ.
די גרייס פון דער לבנה איז א פֿערטל פון דער גרייס פון דער ערד; גראוויטאציע אויף דער לבנה איז שטארק א זעקסטל ווי אויף דער ערד. דער באאיינפלוס פון דער לבנה'ס גראוויטאציע שאפט די [[ים-פלייץ|ים-פלייצן]] אין די ימען און אקעאנען אויף דער ערד, ווי אויך אן ערד-פלייץ.


עס האט ניין פאָרמעל נאמען אנדערעס אלס "די לבנה", "דער מונד"; אָדער "לונאַ" אין לאַטייניש.  
עס האט ניין פאָרמעל נאמען אנדערעס אלס "די לבנה", "דער מונד"; אָדער "לונאַ" אין לאַטייניש.  
שורה 55: שורה 55:
| זכר
| זכר
|}
|}
ס׳איז אנגענומען אז די לבנה האט נישט קיין [[אטמאספער]] אבער דאס איז נישט אינגאנצן פינקטלעך{{הערה|Space Settlements: A Design Study פארשונג פון [[NASA]], צוגאב J צו קאפיטל 5: [http://settlement.arc.nasa.gov/75SummerStudy/5appendJ.html IMPACT UPON LUNAR ATMOSPHERE]}}, די לבנה האט א זייער שיטערן אטמאספער וואס איז צוזאמגעשטעלט בעיקר פון [[וואסערשטאף]], [[העליום]], [[נעאן]] און [[ארגאן (עלעמענט)|ארגאן]], ווי אויך זייער קליינע קוואנטיטען פון אנדערע סובטסטאנצן ווי למשל [[קוילן זייערס]], [[ראדאן]], [[מעטאן]], [[אמאניאק]], שפורן פון [[זויערשטאף]] און א נישטיקן קוואנטיטעט פון וואסערדאמף.{{הערה|[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html Moon Fact Sheet],{{כ}} NSSDC, ביי NASA}}.
ס'איז אנגענומען אז די לבנה האט נישט קיין [[אטמאספער]] אבער דאס איז נישט אינגאנצן פינקטלעך{{הערה|Space Settlements: A Design Study פארשונג פון [[NASA]], צוגאב J צו קאפיטל 5: [http://settlement.arc.nasa.gov/75SummerStudy/5appendJ.html IMPACT UPON LUNAR ATMOSPHERE]}}, די לבנה האט א זייער שיטערן אטמאספער וואס איז צוזאמגעשטעלט בעיקר פון [[וואסערשטאף]], [[העליום]], [[נעאן]] און [[ארגאן (עלעמענט)|ארגאן]], ווי אויך זייער קליינע קוואנטיטען פון אנדערע סובטסטאנצן ווי למשל [[קוילן זייערס]], [[ראדאן]], [[מעטאן]], [[אמאניאק]], שפורן פון [[זויערשטאף]] און א נישטיקן קוואנטיטעט פון וואסערדאמף.{{הערה|[http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html Moon Fact Sheet],{{כ}} NSSDC, ביי NASA}}.
דער קוואל פון די גאזן אינעם אטמאספער איז נישט קלאר, אבער עס ווערט גערעכנט אז זיי קומען פון עטלעכע מקורות: זון־ווינט, זון־שטראלונג, שיכטן פון ראדיאאקטיווע שטיינער, מיקרא מעטעאריטן און איבערבלייב גאזן פון די אפאלא קאסמאס־שיפן.
דער קוואל פון די גאזן אינעם אטמאספער איז נישט קלאר, אבער עס ווערט גערעכנט אז זיי קומען פון עטלעכע מקורות: זון־ווינט, זון־שטראלונג, שיכטן פון ראדיאאקטיווע שטיינער, מיקרא מעטעאריטן און איבערבלייב גאזן פון די אפאלא קאסמאס־שיפן.


שורה 63: שורה 63:


== ארביט פון דער לבנה און זיין איינפֿלוס ==
== ארביט פון דער לבנה און זיין איינפֿלוס ==
די לבנה איז דער הימלישער קערפער וואס איז דער נענטסטער צו דער [[ערד-פלאנעט|ערד]], און דער דורכשניטלעכער ווייט פון איר צענטער צום צענטער פון דער ערד איז אומגעפער 384,403 קילאמעטער, וואס איז 30 מאל אזוי פיל ווי דער דיאמעטער פון דער ערד, בערך, מיט א וואריאציע צווישן 363 טויזנט קילאמעטער (ביים [[אפאגיי און פעריגיי|פעריגיי]] – דער נענטסטער פונקט אין דעם ארביט פון דער לבנה צו דער ערד) און עטלעכע 405 טויזנט ק"מ (ביים אפאגיי – דער ווייטסטער פונקט פון דער ערד אין דער לבנה׳ס ארביט). אין [[1969]] האבן די אסטראנויטן פון [[אפאלא 11]] אויפגעשטעלט אויף דעם אייבערפלאך פון דער לבנה א ליכט־רעפלעקסיע סיסטעם וואס איז געווען אנגעצייכנט רעפלעקטירן  לייזער ליכט. זייט דעמאלסט האט מען געמאסטן אז די לבנה דערווייטערט זיך פון דעם ערד־פלאנעם מיט דורכשניטלעך 3.8 צענטימעטער א יאר.{{הערה|{{צייגט וועב|author=ד"ר מאיר ברק|title=מדוע הירח מתרחק מכדור הארץ?|url=http://davidson.weizmann.ac.il/online/askexpert/astrophysics/מדוע-הירח-מתרחק-מכדור-הארץ-אברהם|date={{ר}}1טן סעפטעמבער 2009|מידע נוסף=דוידסון Online{{ר}}}} {{לינקשפראך|העברעיש}}}}.
די לבנה איז דער הימלישער קערפער וואס איז דער נענטסטער צו דער [[ערד-פלאנעט|ערד]], און דער דורכשניטלעכער ווייט פון איר צענטער צום צענטער פון דער ערד איז אומגעפער 384,403 קילאמעטער, וואס איז 30 מאל אזוי פיל ווי דער דיאמעטער פון דער ערד, בערך, מיט א וואריאציע צווישן 363 טויזנט קילאמעטער (ביים [[אפאגיי און פעריגיי|פעריגיי]] – דער נענטסטער פונקט אין דעם ארביט פון דער לבנה צו דער ערד) און עטלעכע 405 טויזנט ק"מ (ביים אפאגיי – דער ווייטסטער פונקט פון דער ערד אין דער לבנה'ס ארביט). אין [[1969]] האבן די אסטראנויטן פון [[אפאלא 11]] אויפגעשטעלט אויף דעם אייבערפלאך פון דער לבנה א ליכט־רעפלעקסיע סיסטעם וואס איז געווען אנגעצייכנט רעפלעקטירן  לייזער ליכט. זייט דעמאלסט האט מען געמאסטן אז די לבנה דערווייטערט זיך פון דעם ערד־פלאנעם מיט דורכשניטלעך 3.8 צענטימעטער א יאר.{{הערה|{{צייגט וועב|author=ד"ר מאיר ברק|title=מדוע הירח מתרחק מכדור הארץ?|url=http://davidson.weizmann.ac.il/online/askexpert/astrophysics/מדוע-הירח-מתרחק-מכדור-הארץ-אברהם|date={{ר}}1טן סעפטעמבער 2009|מידע נוסף=דוידסון Online{{ר}}}} {{לינקשפראך|העברעיש}}}}.


די [[גראוויטאציע|גראוויטאציע־צי]] אויף דער לבנה איז א זעקסטל פון דער צי אויף דער ערד.
די [[גראוויטאציע|גראוויטאציע־צי]] אויף דער לבנה איז א זעקסטל פון דער צי אויף דער ערד.
שורה 73: שורה 73:
די לבנה דרייט זיך אין א סינכאנער ראטאציע: זי דרייט זיך ארום איר אַקס אין דער זעלבער צייט ווי זי ארביטירט די ערד. אזוי ווייזט די לבנה כמעט דאס זעלבן פנים קעגן דער ערד.  אסטראנאמען האלטן אז אמאל האט די לבנה זיך געדרייט גיכער, אבער מיט א צייט צוריק איז די ראטאציע געווארן פאמעלעכער און האט זיך פארשלאסן מיט ים־פלייץ. די זייט פון דער לבנה וואס ווייזט א פנים צו דער ערד רופט מען די נאענטע זייט, און די צווייטע זייט די ווייטע זייט. טייל רופן די ווייטע זייט די "טונקעלע זייט", אבער דאס איז א טעות ווייל די ווייטע זייט באקומעט ליכט פון דער זון איין מאל א חודש, ביים מולד, גענוי ווי די נאענטע זייט.
די לבנה דרייט זיך אין א סינכאנער ראטאציע: זי דרייט זיך ארום איר אַקס אין דער זעלבער צייט ווי זי ארביטירט די ערד. אזוי ווייזט די לבנה כמעט דאס זעלבן פנים קעגן דער ערד.  אסטראנאמען האלטן אז אמאל האט די לבנה זיך געדרייט גיכער, אבער מיט א צייט צוריק איז די ראטאציע געווארן פאמעלעכער און האט זיך פארשלאסן מיט ים־פלייץ. די זייט פון דער לבנה וואס ווייזט א פנים צו דער ערד רופט מען די נאענטע זייט, און די צווייטע זייט די ווייטע זייט. טייל רופן די ווייטע זייט די "טונקעלע זייט", אבער דאס איז א טעות ווייל די ווייטע זייט באקומעט ליכט פון דער זון איין מאל א חודש, ביים מולד, גענוי ווי די נאענטע זייט.


אין 2016 האבן פלאנעטארישע וויסנשאפטלער געטראפן, ניצנדיק דאטן וואס מ׳האט געזאמעלט ביי דער NASA לבנה פראספעקטאר מיסיע, צוויי וואסערשטאף־רייך ערטער אויף פארקערטע זייטן פון דער לבנה, אפשר איז דאס אייז.
אין 2016 האבן פלאנעטארישע וויסנשאפטלער געטראפן, ניצנדיק דאטן וואס מ'האט געזאמעלט ביי דער NASA לבנה פראספעקטאר מיסיע, צוויי וואסערשטאף־רייך ערטער אויף פארקערטע זייטן פון דער לבנה, אפשר איז דאס אייז.


== שטודיעס פון די אוראלטע צייטן און מיטל־אלטער==
== שטודיעס פון די אוראלטע צייטן און מיטל־אלטער==


[[File:Moon by Johannes hevelius 1645.PNG|thumb|alt=א געמאלענער דיסק פון דער גאנצער לבנה.|מאפע פון דער לבנה פון [[יאהאנעס העוועליוס]] פון זיין ''[[סעלענאגראפיע]]'' (1647), די ערשטע מאפע וואס שליסט איין די [[ליבראציע]] זאנעס]]
[[File:Moon by Johannes hevelius 1645.PNG|thumb|alt=א געמאלענער דיסק פון דער גאנצער לבנה.|מאפע פון דער לבנה פון [[יאהאנעס העוועליוס]] פון זיין ''[[סעלענאגראפיע]]'' (1647), די ערשטע מאפע וואס שליסט איין די [[ליבראציע]] זאנעס]]
פארשטיין די ציקלען פון דער לבנה איז געווען פון די ערשטע אנטוויקלונגען פון אסטראנאמיע: דורך די {{נישט וויקלען|5טער יארהונדערט}} פאר דער ציווילער רעכענונג, האבן די בבלישע אסטראנאמען באריכטעט דעם 18-יעריגן [[סאראס ציקל]] פון [[ליקוי לבנה]]ס,<ref>{{cite journal|doi=10.2307/1006543|title=Saros Cycle Dates and Related Babylonian Astronomical Texts|first1=A. |last1 = Aaboe|first2= J. P. |last2 =Britton|first3= J. A. |last3 =Henderson, |first4= Otto|last4 = Neugebauer| authorlink4 = Otto Neugebauer |first5= A. J. |last5 =Sachs|journal=Transactions of the American Philosophical Society |volume=81|issue=6 |date=1991|pages=1–75 |publisher=[[American Philosophical Society]]|quote=One comprises what we have called "Saros Cycle Texts", which give the months of eclipse possibilities arranged in consistent cycles of 223&nbsp;months (or 18&nbsp;years).|postscript=<!--None-->|jstor=1006543}}</ref> <!--The texts discussed in that article are more recent than 490 BC and, as mentioned in the paper, the observations can have occurred no earlier than that. The earliest reference for the Metonic cycle in Neugubauer's (1957) ''The Exact Sciences in Antiquity'' is 380 BC (p. 140).--> און אינדישע אסטראנאמען האבן באשריבן דער לבנה׳ס מאנאטלעכע פארלענגערונג.<ref name="Sarma-Ast-Ind" /> דער כינעזישער אסטראנאם [[שי שען]] {{נישט וויקלען|(4טער יארהונדערט)}} פאר דער ציווילער רעכענונג האט געגעבן אנווייזונגען פאראויסזאגן ליקויי חמה און ליקויי לבנה.{{sfn|Needham|1986|p=411}}
פארשטיין די ציקלען פון דער לבנה איז געווען פון די ערשטע אנטוויקלונגען פון אסטראנאמיע: דורך די {{נישט וויקלען|5טער יארהונדערט}} פאר דער ציווילער רעכענונג, האבן די בבלישע אסטראנאמען באריכטעט דעם 18-יעריגן [[סאראס ציקל]] פון [[ליקוי לבנה]]ס,<ref>{{cite journal|doi=10.2307/1006543|title=Saros Cycle Dates and Related Babylonian Astronomical Texts|first1=A. |last1 = Aaboe|first2= J. P. |last2 =Britton|first3= J. A. |last3 =Henderson, |first4= Otto|last4 = Neugebauer| authorlink4 = Otto Neugebauer |first5= A. J. |last5 =Sachs|journal=Transactions of the American Philosophical Society |volume=81|issue=6 |date=1991|pages=1–75 |publisher=[[American Philosophical Society]]|quote=One comprises what we have called "Saros Cycle Texts", which give the months of eclipse possibilities arranged in consistent cycles of 223&nbsp;months (or 18&nbsp;years).|postscript=<!--None-->|jstor=1006543}}</ref> <!--The texts discussed in that article are more recent than 490 BC and, as mentioned in the paper, the observations can have occurred no earlier than that. The earliest reference for the Metonic cycle in Neugubauer's (1957) ''The Exact Sciences in Antiquity'' is 380 BC (p. 140).--> און אינדישע אסטראנאמען האבן באשריבן דער לבנה'ס מאנאטלעכע פארלענגערונג.<ref name="Sarma-Ast-Ind" /> דער כינעזישער אסטראנאם [[שי שען]] {{נישט וויקלען|(4טער יארהונדערט)}} פאר דער ציווילער רעכענונג האט געגעבן אנווייזונגען פאראויסזאגן ליקויי חמה און ליקויי לבנה.{{sfn|Needham|1986|p=411}}