אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:אייזיק ניוטאן"

ק
החלפת טקסט – "״" ב־"""
ק (1 רעוויזיע אימפארטירט: אימפארטירט פון די יידישע וויקיפעדיע, זע ביישטייערער ליסטע)
ק (החלפת טקסט – "״" ב־""")
שורה 33: שורה 33:


=== שפעטערע יארן ===
=== שפעטערע יארן ===
אין 1696 האט ער זיך געצויגן קיין [[לאנדאן]] ווען מ׳האט אים באשטימט צום אמט פון ״שומר״ פונעם קעניגלעכן מינצעריי (Warden of the Royal Mint), וואס ער האט באקומען דורך זיין פאַטראן [[טשארלס מאנטאגיו, ערשטער ערל פון האליפאקס]],  דעמאלסט [[שאצקאנצלער פון בריטאניע]].  ווען טאמאס ניל, דער פריערדיקער פארוואלטער פונעם מינצעריי (Master of the Royal Mint), איז געשטארבן אין 1699, איז ניוטאן געווארן מסתמא דער בעסט באקאנטער פארוואלטער פון דעם מינצעריי. ניוטאן האט געהאלטן דעם אמט פאר די לעצטע 30 יאר פון זיין לעבן.
אין 1696 האט ער זיך געצויגן קיין [[לאנדאן]] ווען מ׳האט אים באשטימט צום אמט פון "שומר" פונעם קעניגלעכן מינצעריי (Warden of the Royal Mint), וואס ער האט באקומען דורך זיין פאַטראן [[טשארלס מאנטאגיו, ערשטער ערל פון האליפאקס]],  דעמאלסט [[שאצקאנצלער פון בריטאניע]].  ווען טאמאס ניל, דער פריערדיקער פארוואלטער פונעם מינצעריי (Master of the Royal Mint), איז געשטארבן אין 1699, איז ניוטאן געווארן מסתמא דער בעסט באקאנטער פארוואלטער פון דעם מינצעריי. ניוטאן האט געהאלטן דעם אמט פאר די לעצטע 30 יאר פון זיין לעבן.


ער האט גענומען א חשובן טייל אין דער גרויסער רעפארעם פון די מטבעות אין ענגלאנד און דאס פאראייניגן פון די ענגלישע און סקאטישע סיסטעמען פון מטבעות ווען מ׳האט פאראייניגט ענגלאנד מיט סקאטלאנד אין 1704.
ער האט גענומען א חשובן טייל אין דער גרויסער רעפארעם פון די מטבעות אין ענגלאנד און דאס פאראייניגן פון די ענגלישע און סקאטישע סיסטעמען פון מטבעות ווען מ׳האט פאראייניגט ענגלאנד מיט סקאטלאנד אין 1704.
שורה 42: שורה 42:
[[טעקע:Dispersive Prism Illustration.jpg|קליין|250px|אילוסטראציע פון ניוטאנ׳ס צעשפרייטונג עקספערימענט]]
[[טעקע:Dispersive Prism Illustration.jpg|קליין|250px|אילוסטראציע פון ניוטאנ׳ס צעשפרייטונג עקספערימענט]]


אין 1666, האט ניוטאן אויסגעפירט זיין בארימטן [[צעשפרייטונג]] עקספערימענט, וואו ער האט אנטפלעקט דעם [[ספעקטרום]] פון קאלירן וואס קומען ארויס פון א [[פריזמע]] וואס איז געשטעלט ביים  [[מינימום אפנייג]] {{ענ|minimum deviation}} ווינקל איז ציגלפארמיג (גראדעקיג) (ד״ה דער סנאפ ליכט וואס קומט ארויס טוט זיך נישט צעצווייגן אדער אריינקערעוון) אויך ווען דער סנאפ ליכט וואס קומט אריין איז קאנוסדיק און לכאורה דארף דאס ליכט ארויסקומען קיילעכדיג. ניוטאן האט פארשטאנען אז אזוי ווי ביים מינימום אפנייג ווערן אלע אריינקומענדיגע שטראלן גענייגט דורכן זעלבן ווינקל - צוליבן לאקאלן מינימום, וואלט דאס ליכט געדארפט ארויסקומען אין א קיילכדיגן סנאפ, און אזוי ווי דער עקספערימענט קומט אויס אנדערש, איז דער איינציגער געהעריגער הסבר אז די פריזמע נייגט די פארשידענע קאלירן דורך פארשידענע ווינקלען. ניוטאן האט אויסגעדרונען פונעם עקספערימענט אז דער קאליר פון ליכט (און קאליר אין אלגעמיין) איז אן אינערלעכע אייגנשאפט פון ליכט, נישט אזוי ווי אלע האבן געהאלטן אין יענע צייטן אז די פריזמע שטעלט צו קאלירן צום ווייסן ליכט.
אין 1666, האט ניוטאן אויסגעפירט זיין בארימטן [[צעשפרייטונג]] עקספערימענט, וואו ער האט אנטפלעקט דעם [[ספעקטרום]] פון קאלירן וואס קומען ארויס פון א [[פריזמע]] וואס איז געשטעלט ביים  [[מינימום אפנייג]] {{ענ|minimum deviation}} ווינקל איז ציגלפארמיג (גראדעקיג) (ד"ה דער סנאפ ליכט וואס קומט ארויס טוט זיך נישט צעצווייגן אדער אריינקערעוון) אויך ווען דער סנאפ ליכט וואס קומט אריין איז קאנוסדיק און לכאורה דארף דאס ליכט ארויסקומען קיילעכדיג. ניוטאן האט פארשטאנען אז אזוי ווי ביים מינימום אפנייג ווערן אלע אריינקומענדיגע שטראלן גענייגט דורכן זעלבן ווינקל - צוליבן לאקאלן מינימום, וואלט דאס ליכט געדארפט ארויסקומען אין א קיילכדיגן סנאפ, און אזוי ווי דער עקספערימענט קומט אויס אנדערש, איז דער איינציגער געהעריגער הסבר אז די פריזמע נייגט די פארשידענע קאלירן דורך פארשידענע ווינקלען. ניוטאן האט אויסגעדרונען פונעם עקספערימענט אז דער קאליר פון ליכט (און קאליר אין אלגעמיין) איז אן אינערלעכע אייגנשאפט פון ליכט, נישט אזוי ווי אלע האבן געהאלטן אין יענע צייטן אז די פריזמע שטעלט צו קאלירן צום ווייסן ליכט.


=== מעכאניק ===
=== מעכאניק ===
שורה 50: שורה 50:
ניוטאן האט געוויזן אז די טעאריע פון [[אריסטו]] וועגן באוועגונג איז נישט אויסגעהאלטן. ער האט אוועקגעשטעלט דריי געזעצן, וואס הייסן היינט אויף זיין נאמען:
ניוטאן האט געוויזן אז די טעאריע פון [[אריסטו]] וועגן באוועגונג איז נישט אויסגעהאלטן. ער האט אוועקגעשטעלט דריי געזעצן, וואס הייסן היינט אויף זיין נאמען:
:1 ערשער געזעץ (געזעץ פון אינערציע)
:1 ערשער געזעץ (געזעץ פון אינערציע)
::א קערפער וועט בלייבן רוען, אדער וועט גיין ווייטער אין א גראדער ליניע מיט דער זעלבער גיכקייט, ווען קיין [[קראפט]] ווירקט נישט אויף אים.  דער טענדענץ פון א קערפער צו בלייבן אין דעם זעלבן מצב ווי פריער ווערט גערופן ״אינערציע״.
::א קערפער וועט בלייבן רוען, אדער וועט גיין ווייטער אין א גראדער ליניע מיט דער זעלבער גיכקייט, ווען קיין [[קראפט]] ווירקט נישט אויף אים.  דער טענדענץ פון א קערפער צו בלייבן אין דעם זעלבן מצב ווי פריער ווערט גערופן "אינערציע".
:2 צווייטער געזעץ (געזעץ פון פארגיכערונג)
:2 צווייטער געזעץ (געזעץ פון פארגיכערונג)
::דער קראפט וואס ענדערט די גיכקייט פון א קערפער איז פראפארציאנעל צו זיין [[מאסע]] און זיין [[פארגיכערונג]].
::דער קראפט וואס ענדערט די גיכקייט פון א קערפער איז פראפארציאנעל צו זיין [[מאסע]] און זיין [[פארגיכערונג]].