בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,426
רעדאגירונגען
←ביבליאגראפיע
אין תקציר עריכה |
|||
| (5 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{מנוקד|'''מָעוֹז צוּר'''}} איז א פיוט וואס ווערט געזינגען נאכ'ן אנצינדן די [[חנוכה ליכט]], און איז דער פּאפּולערסטער פון די [[חנוכה]] זמירות. דער פיוט גייט אדורך די גלות'ן אין וואס די אידן האבן זיך געפינען, און ברענגט ארויס די לויב צום באשעפער וואס האט זיי געהאלפן און געראטעוועט. | |||
{{מנוקד|'''מָעוֹז צוּר''' | |||
דער פיוט איז געשריבן געווארן אין אשכנז סוף אלף החמישי. דער מחבר איז אן אומבאקאנטער פייטן מיטן נאמען מרדכי, ווי געצייגט אין די אקראסטיך פון די ערשטע פינף סטראפן. דער געזאנג האט זוכה געווען צו א פארשפרייטונג אינערהאלב כמעט אלע שטרעמונגען פון אידישן פאלק, [[אשכנזים]] ווי [[ספרדים]]{{הערה|שער יששכר, מאמר ב' לחנוכה}}, סיידן די [[תימן|תימנ'ער]] אידן, און ווערט באטראכט אלס סינאנים מיט'ן צינדן חנוכה ליכט. | דער פיוט איז געשריבן געווארן אין אשכנז סוף אלף החמישי. דער מחבר איז אן אומבאקאנטער פייטן מיטן נאמען מרדכי, ווי געצייגט אין די אקראסטיך פון די ערשטע פינף סטראפן. דער געזאנג האט זוכה געווען צו א פארשפרייטונג אינערהאלב כמעט אלע שטרעמונגען פון אידישן פאלק, [[אשכנזים]] ווי [[ספרדים]]{{הערה|שער יששכר, מאמר ב' לחנוכה}}, סיידן די [[תימן|תימנ'ער]] אידן, און ווערט באטראכט אלס סינאנים מיט'ן צינדן חנוכה ליכט. | ||
| שורה 7: | שורה 6: | ||
דאס ליד מעוז צור שטאמט פון דייטשלאנד; דאס געבוי פונעם פיוט זאגט עדות אויף שטריכן פונעם ספרד'ישן סטיל פיוט וועלכע האבן אנגעהויבן אריינדרינגען אין אשכנז. לויט צונץ איז דער פיוט ווארשיינליך פון דעם 13'טן יארהונדערט{{הערה|צונץ, ליטעראטורגעשיכטע דער זינאגאגאלען פאעזיע, 580.}}, אבער אן ענליכער פיוט איבער'ן הצלה פון שטאט [[וורמייזא]] אין ד'תתקס"א שיינט צו דינען אלס קאפיע פון מעוז צור, וואס ברענגט אויף אז עס איז פארפאסט געווארן נאך פריער פון דעם{{הערה|שם=פרנקל|{{המעין|אברהם פרנקל|הזמר על הצלת וורמייזא וזמן חיבורו של 'מעוז צור'|32|1058|נד [ב], עמ' 11}}}}. | דאס ליד מעוז צור שטאמט פון דייטשלאנד; דאס געבוי פונעם פיוט זאגט עדות אויף שטריכן פונעם ספרד'ישן סטיל פיוט וועלכע האבן אנגעהויבן אריינדרינגען אין אשכנז. לויט צונץ איז דער פיוט ווארשיינליך פון דעם 13'טן יארהונדערט{{הערה|צונץ, ליטעראטורגעשיכטע דער זינאגאגאלען פאעזיע, 580.}}, אבער אן ענליכער פיוט איבער'ן הצלה פון שטאט [[וורמייזא]] אין ד'תתקס"א שיינט צו דינען אלס קאפיע פון מעוז צור, וואס ברענגט אויף אז עס איז פארפאסט געווארן נאך פריער פון דעם{{הערה|שם=פרנקל|{{המעין|אברהם פרנקל|הזמר על הצלת וורמייזא וזמן חיבורו של 'מעוז צור'|32|1058|נד [ב], עמ' 11}}}}. | ||
דער אידענטיטעט פונעם מחבר, אויסער זיין נאמען מרדכי, איז נישט באקאנט און עס זענען פארהאן פארשידענע השערות. איין השערה איז אז דער מחבר איז [[רבי מרדכי בן הלל]] פון [[נירנבערג]], מחבר פון ספר מרדכי אויף ש"ס | דער אידענטיטעט פונעם מחבר, אויסער זיין נאמען מרדכי, איז נישט באקאנט און עס זענען פארהאן פארשידענע השערות. איין השערה איז אז דער מחבר איז [[רבי מרדכי בן הלל]] פון [[נירנבערג]], מחבר פון ספר מרדכי אויף ש"ס{{הערה|יואל רפל, "[https://library.osu.edu/projects/hebrew-lexicon/hbe/00894001.pdf מקורותיו,תוכנו ומחברו של הפיוט 'מעוז צור']"}}. טייל פיוט-פארשער אידענטיפיצירן אים מיט רבי מרדכי בר יצחק הלוי, מחבר פונעם שבת-זמר '[[מה יפית]]', און זיי צייגן אן אויף ענליכקייטן צווישן די צוויי פיוטים; אבער אויך דער אידענטעט פון יענעם רבי מרדכי איז נישט באקאנט. טייל זאגן אז עס איז רבי מרדכי ב"ר יצחק קמחי פון די [[חכמי פרובינצא]], אן אייניקל פון [[רד"ק]]. אנדערע צייגן אן אויף רבי מרדכי ב"ר יצחק, געברענגט אין תוספות{{הערה|{{בבלי|נדה|לו|א}} ד"ה והלכתא; זעט אבער אין תוס' הרא"ש וואו דער זעלבער קושיא ווערט געברענגט אין נאמען פון רבי יום טוב ב"ר יצחק.}}. | ||
דער ערשטער מאל מען געפונט דאס אין דרוק איז אין א בענטשערל אין שטאט פראג. אין אנהייב געפינט מען דאס בלויז אלס פיוט לכבוד חנוכה, און נישט דווקא בשייכות מיט די ליכט אבער אין שפעטערדיגע דרוקן איז דאס שוין יא אן אינטערגראלער טייל פון דאס ליכט צינדן. מען געפונט דאס אויך אין די ספרי המנהג פון אשכנז צו זינגן נאכ'ן צינדן, און שבת נאך די סעודה{{הערה|לקט יושר; רבי יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, ח"א עמוד רמא}}, אבער נישט אין די פריע ספרדי'שע מקורות, וואו עס איז הערשט אריין שפעטער{{הערה|זעט [https://tora-forum.co.il/threads/האם-פיוט-מעוז-צור-קשור-במיוחד-לחנוכה.3676/post-43864 דא] פאר די מקורות.}}. | דער ערשטער מאל מען געפונט דאס אין דרוק איז אין א בענטשערל אין שטאט פראג. אין אנהייב געפינט מען דאס בלויז אלס פיוט לכבוד חנוכה, און נישט דווקא בשייכות מיט די ליכט אבער אין שפעטערדיגע דרוקן איז דאס שוין יא אן אינטערגראלער טייל פון דאס ליכט צינדן. מען געפונט דאס אויך אין די ספרי המנהג פון אשכנז צו זינגן נאכ'ן צינדן, און שבת נאך די סעודה{{הערה|לקט יושר; רבי יוזפא שמש, מנהגים דק"ק וורמיישא, ח"א עמוד רמא}}, אבער נישט אין די פריע ספרדי'שע מקורות, וואו עס איז הערשט אריין שפעטער{{הערה|זעט [https://tora-forum.co.il/threads/האם-פיוט-מעוז-צור-קשור-במיוחד-לחנוכה.3676/post-43864 דא] פאר די מקורות.}}. | ||
| שורה 13: | שורה 12: | ||
==אינהאלט== | ==אינהאלט== | ||
דער מעוז צור באשטייט פון זעקס סטראָפן. | דער מעוז צור באשטייט פון זעקס סטראָפן. | ||
דער ערשטער סטראָף דינט אלס אריינפיר, און דערקלערט אז עס איז פאסיג צו לויבן דעם אויבערשטן, און בעט א תפילה אז עס זאל שוין אויפגעבויט ווערן דער [[בית המקדש]] און דארט וועט מען מקריב זיין א קרבן תודה צו דאנקען אויפ'ן אויסשעכטן דעם פיינט, און דעמאלטס וועט מען צוענדיגן מיט'ן געזאנג אויפ'ן באנייען דעם מזבח. דער פייטן בעט אויפ'ן ישועה פון גלות אדום, און דאן וועט מען צוענדיגן דעם זמר אז ס'זאל אויך אנטהאלטן דעם לויב אויפ'ן ענדגילטיגן ישועה פון דעם לעצטן גלות{{הערה|{{אוצר החכמה|רבי אשר זאב שרייבער|תבונות מועד|611894|page=60|באנד=ב|מקום הוצאה=ביתר עילית|שנת הוצאה=תשע"ח|עמ=64|ב}}}}. | |||
דער ערשטער סטראָף דינט אלס אריינפיר, און דערקלערט אז עס איז פאסיג צו לויבן דעם אויבערשטן | |||
אין די פאלגענדע דריי סטראָפן לויפט דער פיוט אדורך אויף אלע [[גלות]]'ן וואו כלל ישראל האט זיך געפונען, יעדן סטראָף איבער א צווייטן גלות, און ברענגט ארויס דעם באשעפער'ס גאולה. | אין די פאלגענדע דריי סטראָפן לויפט דער פיוט אדורך אויף אלע [[גלות]]'ן וואו כלל ישראל האט זיך געפונען, יעדן סטראָף איבער א צווייטן גלות, און ברענגט ארויס דעם באשעפער'ס גאולה. | ||
| שורה 24: | שורה 22: | ||
===זעקסטער סטראָף=== | ===זעקסטער סטראָף=== | ||
דער לעצטער סטראָף "חשוף זרוע קדשיך", וואס טראגט די ראשי תיבות פון "חזק", אן אלגעמיינער סופיקס ביי פייטנים צו ערגענצן דעם אקראסטיך פון זייערע פיוטים, ערשיינט נישט אין די ערשטע מקורות פון דעם זמר, און אויך נישט שפעטער אין פילע דרוקן. דערפאר זענען דא וואס זאגן אז דאס איז נישט פארפאסט געווארן דורכ'ן זעלבן מחבר פונעם גאנצן שיר, נאר עס עס צוגעטשעפעט געווארן שפעטער{{הערה|{{היברובוקס|זעליגמאן בער|סדר עבודת ישראל|42807|page=459|מקום הוצאה=רעדלהיים|שנת הוצאה=תרס"א|עמ=440}}}}{{הערה| גבריאל וסרמן, "Liturgical poems of Ḥanukka from Europe", חלק א עמוד 102}}. | [[טעקע:Friedrich-barbarossa-und-soehne-welfenchronik 1-1000x1540.jpg|קליין|קייסער פרידריך באַרבאַראָסאַ און זיינע זין, צייכענונג פון מיטלאלטער]] | ||
דער לעצטער סטראָף "חשוף זרוע קדשיך", וואס טראגט די ראשי תיבות פון "חזק", אן אלגעמיינער סופיקס ביי פייטנים צו ערגענצן דעם אקראסטיך פון זייערע פיוטים, ערשיינט נישט אין די ערשטע מקורות פון דעם זמר, און אויך נישט שפעטער אין פילע דרוקן. דערפאר זענען דא וואס זאגן אז דאס איז נישט פארפאסט געווארן דורכ'ן זעלבן מחבר פונעם גאנצן שיר, נאר עס עס צוגעטשעפעט געווארן שפעטער{{הערה|{{היברובוקס|זעליגמאן בער|סדר עבודת ישראל|42807|page=459|מקום הוצאה=רעדלהיים|שנת הוצאה=תרס"א|עמ=440}}}}{{הערה| גבריאל וסרמן, "Liturgical poems of Ḥanukka from Europe", חלק א עמוד 102}}. אזוי שטייט אויך אינעם ערשטן מקור וואו מען געפונט דעם בית "חשוף", אין [[קיצור של"ה]]{{הערה|ספר קיצור של"ה, מהדורה שני', פיורדא, תנ"ו); זעט אויך מקור חיים (להחוות יאיר) סי' תרעו}}. | |||
אנדערע ווייזן אבער אן אז אין קעגנזאץ צו אנדערע הוספות צו דעם פיוט, פארמאגט דער דאזיגער בית אקוראט דער זעלבער סטיל און געבוי ווי די אנדערע בתים, ווי אויך פארענדיגט עס שיין דעם זמר מיט אן אויספיר פון האפענונג איבער דאס באפרייאונג פון גלות אדום. אזוי זעט מען אויך פונעם זמר "מצור באתה העיר", וואס איז אויפ'ן זעלבן סגנון פון מעוז צור, און פארמאגט אויך אן ענליכער אויספיר מיט'ן אקראסטיך "חזק". דעריבער קומען זיי צו א מסקנא אז עס איז בעצם יא א טייל פונעם זמר, נאר איז ארויסגעלאזט געווארן צוליב | אנדערע ווייזן אבער אן אז אין קעגנזאץ צו אנדערע הוספות צו דעם פיוט, פארמאגט דער דאזיגער בית אקוראט דער זעלבער סטיל און געבוי ווי די אנדערע בתים, ווי אויך פארענדיגט עס שיין דעם זמר מיט אן אויספיר פון האפענונג איבער דאס באפרייאונג פון גלות אדום. אזוי זעט מען אויך פונעם זמר "מצור באתה העיר", וואס איז אויפ'ן זעלבן סגנון פון מעוז צור, און פארמאגט אויך אן ענליכער אויספיר מיט'ן אקראסטיך "חזק". דעריבער קומען זיי צו א מסקנא אז עס איז בעצם יא א טייל פונעם זמר, נאר איז ארויסגעלאזט געווארן צוליב אינערליכן [[צענזור]], וויבאלד עס פארמאגט די ווערטער "{{מנוקד|נְקֹם נִקְמַת עֲבָדֶיךָ מֵאֻמָּה הָרְשָׁעָה}}" און דערנאך "{{מנוקד|דְּחֵה אַדְמוֹן בְּצֵל צַלְמוֹן}}"{{הערה|שם=פרנקל}}. | ||
דער | געוויסע האבן פארשטאנען דער ווארט "אַדְמוֹן" אז עס ליגט אין דעם א תפילה צום מפלה פונעם קעניג [[פרידריך דער ערשטער פון פרייסן]], וואס האט געהאט דעם צונאמען "רויט־בארד" (איטאליעניש: Barbarossa; ד'תתפ"א–ד'תתק"נ), און האט געפירט צום דריטן קרייצוג. טייל זעען אויך אין "צלמון" א רמז אויפ'ן ארט וואו ער איז גע'הרג'עט געווארן{{הערה|לוינסקי}}. אנדערע זאגן אבער אז דאס באציט זיך אין אלגעמיין צום גלות אדום, וועם ער רופט אן "אדמון"{{הערה|אזוי ווי עס שטייט "ויצא הראשון אדמוני"}}, און ער בעט מען זאל דאס שיקן צום "צלמון" - דאס איז דער [[גיהנום]]{{הערה|ברכות, טז, א: אל תקרי בצלמון אלא בצלמות}}. און איז אויך מרמז אויפ'ן קריסטליכן [[קרייץ]]{{הערה|ליפסון}}. | ||
אין געוויסע סידורים{{הערה|כתר נהורא, בית יעקב}} איז פארהאן אן אנדער נוסח אין דעם לעצטן בית, וואס איז ווארשיינליך פארענדערט געווארן צוליב צענזור אדער אויס מורא פון די גוים, און אנשטאט די ווערטער "{{מנוקד|נְקֹם נִקְמַת עֲבָדֶיךָ מֵאֻמָּה הָרְשָׁעָה}}" ערשיינט "{{מנוקד|עֲשֵׂה נָא לְמַעַן שְׁמֶךָ לִהְיוֹת לָּנוּ תְּשׁוּעָה}}" און דערנאך "{{מנוקד|מְחֵה פֶשַׁע וְגַם רֶשַׁע}}" אנשטאט "{{מנוקד|דְּחֵה אַדְמוֹן, בְּצֵל צַלְמוֹן}}". | אין געוויסע סידורים{{הערה|כתר נהורא, בית יעקב}} איז פארהאן אן אנדער נוסח אין דעם לעצטן בית, וואס איז ווארשיינליך פארענדערט געווארן צוליב צענזור אדער אויס מורא פון די גוים, און אנשטאט די ווערטער "{{מנוקד|נְקֹם נִקְמַת עֲבָדֶיךָ מֵאֻמָּה הָרְשָׁעָה}}" ערשיינט "{{מנוקד|עֲשֵׂה נָא לְמַעַן שְׁמֶךָ לִהְיוֹת לָּנוּ תְּשׁוּעָה}}" און דערנאך "{{מנוקד|מְחֵה פֶשַׁע וְגַם רֶשַׁע}}" אנשטאט "{{מנוקד|דְּחֵה אַדְמוֹן, בְּצֵל צַלְמוֹן}}". | ||
| שורה 118: | שורה 117: | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*{{צ-בוך|מחבר=ישראל דאווידזאן|נאמען=אוצר השירה והפיוט|עמ=159–160|כרך=ג|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015024589593&seq=177|לינק טעקסט=נו' 1955}} | |||
*{{היברובוקס|דוד ליפסון|המעין|58472|page=30|קעפל='מעוז צור' ממבט היסטורי|באנד=מו [ב]|שנת הוצאה=תשס"ו|עמ=29–34}} | *{{היברובוקס|דוד ליפסון|המעין|58472|page=30|קעפל='מעוז צור' ממבט היסטורי|באנד=מו [ב]|שנת הוצאה=תשס"ו|עמ=29–34}} | ||
*{{היברובוקס| | *{{היברובוקס|2=מעוז צור ישועתי: עיונים בקטע הראשון והחמישי של הפיוט|3=68447|מקום הוצאה=ציריך|שנת הוצאה=תשנ"ד|סופיקס=יא}} | ||
*{{אוצר החכמה|דוד מנחם רוטנר|המבשר תורני|192556|page=4|קעפל=וקבעו שמונת ימי חנוכה: סוגיות בפיוטי חנוכה|באנד=158 (מקץ, חנוכה)|עמ=4–5}} | |||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
| שורה 125: | שורה 126: | ||
* {{לינק|אדרעס=https://tora-forum.co.il/threads/פיוט-מעוז-צור-קישורי-אשכולות-קבצים.39603/|קעפל=פיוט מעוז צור + קישורי אשכולות + קבצים|זייטל=פורום לתורה}} | * {{לינק|אדרעס=https://tora-forum.co.il/threads/פיוט-מעוז-צור-קישורי-אשכולות-קבצים.39603/|קעפל=פיוט מעוז צור + קישורי אשכולות + קבצים|זייטל=פורום לתורה}} | ||
*[https://bidspirit.com/ui/lotPage/kadmonauctions/source/search/auction/12671/lot/136647/נדיר-ביותר-העתקה-ראשונה-לעברי?lang=he פיוט 'מעוז צור' מיט אלט-אידיש איבערזעצונג, היידנהיים, באוואריע, 18טער יארהונדערט], אויף בידספיריט | *[https://bidspirit.com/ui/lotPage/kadmonauctions/source/search/auction/12671/lot/136647/נדיר-ביותר-העתקה-ראשונה-לעברי?lang=he פיוט 'מעוז צור' מיט אלט-אידיש איבערזעצונג, היידנהיים, באוואריע, 18טער יארהונדערט], אויף בידספיריט | ||
*{{הפיוט והתפילה|123}} | |||
*[https://blog.nli.org.il/tag/מעוז-צור/ מעוז צור], אויף הספרנים בלאג | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 132: | שורה 135: | ||
{{פיוטים ופייטנים|פיוטים}} | {{פיוטים ופייטנים|פיוטים}} | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:חנוכה לידער]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:פיוטים]] | ||
[[ | [[קאַטעגאָריע:ווערק פון אומבאקאנטע פארפאסער]] | ||
[[קאַטעגאָריע:המכלול ארטיקלען]] | |||
[[he:מעוז צור]] | [[he:מעוז צור]] | ||