בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,401
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה |
||
| (6 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''רבי מנחם בן יעקב שלם''', | {{דעסקריפציע|אריסטאטעלישער פילאזאף אין די ה'ק' יארן פּראג}} | ||
{{אישיות רבנית | |||
| געבורט דאטום = אומבאַקאַנט (בערך 1340–1390) | |||
| געבורט ארט = מעגליך אין צענטראַל-אײראָפּע | |||
| פטירה דאטום = אומבאַקאַנט (נאָך 1413, בערך 1420) | |||
| טעטיגקייט ארט = פּראָג, באָהעמיע (הײנט טשעכיע) | |||
| ידוע בשל = אַריסטאָטעלישער אידישער פילאָזאָף, דיין | |||
| עיסוק = דער פּראָגער קרײז פון געלערנטע | |||
| השקפה דתית = מיימאָנידישער ראַציאָנאַליסט, קעגנער פון קבלה | |||
}} | |||
'''רבי מנחם בן יעקב שלם''', אויך באוואוסט אלס '''רבי מנחם אגלער''' (און אמאל בטעות אנגערופן "ר' מנחם קרא"; געב' בערך ה'ק'–ה'ק"ל; נפ' נאָך ה'קע"ג), איז געווען א למדן און אַריסטאָטעלישער פילאזאף וואס איז געווען טעטיג אין [[פראג|פּראג]] אין שפּעטן 14טן און פריען 15טן יארהונדערט. ער ווערט אנגעזען דורך עטליכע געלערנטע ווי דער ערשטער אידישער אינטעלעקטואל אין מיטל אלטערליכן אשכנז וואס מען קען אים רופן א "פילאזאף" אָן איבערטרייבן. | |||
== ביאגראפיע און אקטיוויטעטן == | == ביאגראפיע און אקטיוויטעטן == | ||
די גענויע דאטומס פון זיין געבורט און פטירה זענען אומבאקאנט. אין יאר ה'קע"ג איז ער געווען א דיין אינעם פראגער בית דין צוזאמען מיט [[רבי יום טוב ליפמאן מילהויזן]] און [[רבי אביגדור קרא]]. מען נעמט אן אז זיינע איבערגעבליבענע ספרים האט ער פארפאסט אין פראג. עס איז דא א השערה אז ער איז אמאל געפארן קיין ירושלים און דעריבער האט ער זיך צוגעגעבן דעם נאמען "שלם"{{הערה|אלחנן ריינר, 1984, "בין אשכנז לירושלים : חכמים אשכנזים בא"י לאחר "המוות השחור"", ''שלם'' ד(תשמ"ד): 27–62; ישראל י. יובל, 1989. ''[https://www.academia.edu/7968706/יובל_חכמים_בדורם_המנהיגות_הרוחנית_של_יהודי_גרמניה_בשלהי_ימי_הביניים חכמים בדורם: המנהיגות הרוחנית של יהודי גרמניה בשלהי ימי הביניים]''. ירושלים: מאגנס; Davis 1993}}, כאָטש עס איז מעגליך אַז ער האָט דאָס געירשנט פון זיין פאָטער, רבי יעקב{{הערה|1=Žonca 2021; Visi 2023}}. אין א בריוו-אויסטויש וואס ער האט געהאט מיט [[רבי אברהם קלויזנער]] (דער בעל "מנהגים"), א וויכטיגער רב און פוסק אין וויען סוף 14טן יארהונדערט, ווערט ער אנגערופן "מנחם אגלער". דער נאמען "אגלער" קען ווייזן אז ער שטאמט פון אקוויליע (Aquileia, אין דייטש: אגלאר) אין צפון-מזרח איטאליע{{הערה|[[#קופפר|קופפר 1973]]}}. | |||
ר' מנחם | ר' מנחם שלם און זיין חבר, ר' אביגדור קרא, האבן זיך גערופן איינער דעם צווייטן "מיין ברודער" אין זייערע כתבים. דער אויסדרוק ווייזט אויף א נאנטע באציאונג, אבער מען טאר דאס נישט נעמען כפשוטו: למעשה האבן זיי געהאט אנדערע טאטעס און עס איז נישטא קיין שום סיבה צו גלייבן אז זיי זענען געווען משפחה. פונדעסטוועגן, צוליב דעם טיטול, האבן געוויסע היינטיגע היסטאריקער אים בטעות גערופן "מנחם קרא", טראץ דעם וואס דער נאמען ווערט נישט געברענגט אין קיין שום פריערדיגער מקור. | ||
אין איינע פון זיינע שריפטן דערמאנט ר' מנחם חזיונות וואס ער האט בייגעוואוינט בשעת ער איז געזעצן אין תפיסה ביי די קריסטן. ליידער ווייסט מען נישט מער איבער דעם אינצידענט{{הערה|זעט [[#קופפר|קופפר 1973]]}}. | |||
איינע פון | |||
==זיינע חיבורים און מחשבה== | |||
ר' מנחם שלם האט איבערגעלאזט פיר עיקר חיבורים: 1) "כתב היחוד ודרך החיים" א פילאזאפישער זאמלונג וואס באהאנדלט קלאסישע טעמעס פון דער מיטל-אלטערליכער אידישער פילאזאפיע, ווי למשל שלימות השכל, נבואה, און הוכחות אויף מציאות הבורא און איבער [[השארת הנפש]]{{הערה|אוניווערזיטעט פון אקספארד, [[באדלעיאן ביבליאטעק]], MS Opp. 585; [https://www.nli.org.il/en/manuscripts/NNL_ALEPH990000687110205171/NLI The Palatina Library, Cod. Parm. 2478 (רל"ד)]; [https://www.nli.org.il/en/manuscripts/NNL_ALEPH990000691170205171/NLI The Russian State Library Ms. Guenzburg 275 Turin National University Library Ms. A VI 34 F47583]}}; 2) א סעריע הגהות אויף [[משה נרבוני]]'ס פירוש אויפן "[[מורה נבוכים]]" פונעם רמב"ם (עס אנטהאלט אויך ר' מנחם'ס הגהות אויף [[אל-גאזאלי]]'ס "כונות הפילוסופים" (مقاصد الفلاسفة), א טעקסט וואס איז געווארן פּאפּולער צווישן אידישע געלערנטע אינעם פערצנטן יארהונדערט אלס א גוטע זאמלונג פון פארשידענע פילאזאפישע מיינונגען){{הערה|1=אוניווערזיטעט פון אקספארד, באדלעיאן ביבליאטעק, MS Opp. 573}}; 3) א בריוו צו ר' אברהם קלויזנער, רב פון וויען, איבער עניני פילאזאפיע און אמונה; און 4) א פראגמענט פון א ויכוח קעגן דער קריסטליכער גלויבן פונעם "דריי-אייניגקייט"{{הערה|זעט [[#קופפר|קופפר 1973]]; תלמג' 1980; חנא שמרוק, 1981, "[https://bookreader.nli.org.il/NliBookViewer/?ie_pid=IE45651522#page/n0/mode/2up למאמרו של א. תלמג']" '''קרית ספר''' נו (תשמ"א): 549; פאר אנדערע, קלענערע חיבורים, זעט אפרים תלמג', "מכתבי ר' אביגדור קרא ור' מנחם שלם", אין הגות ומעשה: ספר זכרון לשמעון ראבידוביץ במלאת עשרים וחמש שנים למותו, תשמ"ג, עו. אברהם גרינבוים און Alfred Ivry, עמ' 43–52. תל אביב: טשעריקאווער.}}. | |||
פיל פון זיין מחשבה האט זיך געדרייט ארום די כוחות פון די כוכבים ומזלות וואס מישן זיך אריין אין דער וועלט ("עולם השפל"). מצד אחד האט ר' מנחם געהאלטן אז די באוועגונג פון די הימלישע קערפערס שאפן השפעות אויף א מעכאנישן וועג; מצד שני האט ער געגלייבט אז די "רוחות" פון די כוכבים האבן א סימפאטיע צו מענטשן, ספעציעל צו פילאזאפן, און זיי ווארענען זיי פון סכנות דורך חלומות און מראות{{הערה|Visi, Tamás. 2009. The emergence of philosophy in Ashkenazic contexts – The case of Czech lands in the early fifteenth century. In ''Science and philosophy in Ashkenazi culture: Rejection, toleration, and accommodation'', ed. Gad Freudenthal, 13–315. in ''Simon Dubnow Institute Yearbook'' 8 (2009): 213–243.}}. | |||
ר' מנחם האט געגלייבט אז א דביקות פונעם מענטשליכן שכל אינעם "שכל הפועל" (Active Intellect) איז מעגליך, און אז אזא דביקות, איינמאל עס קומט צושטאנד, שיצט דעם מענטש פון שעדליכע השפעות פון די מזלות. אזוי ארום, דורך יאגן זיך נאך שכליות'דיגע שלימות, קען א מענטש זיך ראטעווען פונעם גורל וואס איז באשטימט געווארן דורך די הימלישע באוועגונגען. גייענדיג אין די פוס-טריט פון דער רמב"ם-טראדיציע, האט שלם געטענה'ט אז דאס לערנען ספרי פילאזאפיע קען ברענגען דעם מענטש צו דער אויסלייזנדער שלימות השכל; פון דער אנדערער זייט, אנדערש ווי זיינע חברים ר' יו"ט מילהויזן און ר' אביגדור קרא, האט ער געהאלטן אז לימוד הקבלה איז גארנישט ווערט (עפ"ל). ר' מנחם האט פארדאמט דאס גלייבן אין [[גלגול]] הנשמות אלס א טעות. ר' מנחם האט אויך געטענה'ט אז "משיח" און "אליהו הנביא" האבן "אלעגארישע" (משל-ארטיגע) באדייטן: משיח איז א משל אויף דעם אויסלייזנדן דביקות פונעם מענטשליכן שכל אינעם שכל הפועל, און אליהו איז א רמז אויף דער גייסטיגער-שכליות'דיגער אנטוויקלונג וואס קומט פאר דעם{{הערה|1=Visi 2011}}. | |||
==זיין לעגאַט== | |||
רוב פון שלם'ס ווערק זענען פארבליבן אין כתבי-יד ביזן היינטיגן טאג. איין איינצלנער סופר, ירוחם בן שלמה פישל, האט איבערגעשריבן רוב פון די רעלעוואנטע כתבי-יד אין דער צווייטער העלפט פונעם 15טן יארהונדערט אין קליין-פוילן{{הערה|מלאכי בית-אריה, 1981, "[https://bookreader.nli.org.il/NliBookViewer/?ie_pid=IE45651537#page/n0/mode/2up הערה להערתו של ח' שמרוק למאמרו של א. תלמג']". קרית ספר נו, תשמ"א: 750.}}. שלם ווערט ציטירט אין א רבנישן ויכוח איבער די מעגליכקייט פון גלגול נשמות אין יאר 1466 אין קאנדיע, [[כרתי]]{{הערה|[[#קופפר|קופפר 1973]]; אויף דער ויכוח זעלבסט, זעט Ogren, Brian. 2009. ''Renaissance and rebirth: Reincarnation in early modern Italian Kabbalah''. Leiden/Boston: Brill.}}. צי זיינע ווערק האבן געהאט א השפעה אויף די אידישע דענקער פונעם 16טן יארהונדערט, אדער צי מען קען רעדן פון א קייט פון "אידישער ראציאנאליזם" (חקירה) ביי די אשכנזישע אידן סוף מיטל-אלטער, איז א דעבאטירטע פראגע ביי די פארשער{{הערה|1=זעט [[#קופפר|קופפר 1973]]; Davis 1993; Fishman, David. 1997. Rabbi Moshe Isserles and the study of science among Polish rabbis. ''Science in Context'' 10(1997): 571–588; Reiner, Elchanan. 1997. The attitude of Ashkenazi society to the new science in the sixteenth century. ''Science in Context'' 10(1997): 589–603; Visi 2011}}. | |||
== | |||
אין | |||
די | |||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*אפרים קופפר, "לדמותה התרבותית של יהודות אשכנז וחכמיה במאות הי״ד-הט״ו", תרביץ מב (תשל"ב-תשל״ג), עמ' 147-113. | *{{אנקער|קופפר|אפרים קופפר, 1973, "לדמותה התרבותית של יהודות אשכנז וחכמיה במאות הי״ד-הט״ו", '''תרביץ''' מב (תשל"ב-תשל״ג), עמ' 147-113.}} | ||
*אפרים תלמג', 1980, ויכוח אנטי נוצרי במזרח אירופה בסגנון הפולמוס בספרד – כ"י יחיד, '''קרית ספר''' נו (תשמ"א): 369–372. | |||
*הרב יהודה זייבלד, "[https://imhm.blogspot.com/2022/03/blog-post.html פירוש יוסף המשכיל למורה נבוכים – חוג קראי של לומדי מורה נבוכים ומפרשיו בביזנטיון]", גילוי מילתא בעלמא, מאי 5, 2022 | *הרב יהודה זייבלד, "[https://imhm.blogspot.com/2022/03/blog-post.html פירוש יוסף המשכיל למורה נבוכים – חוג קראי של לומדי מורה נבוכים ומפרשיו בביזנטיון]", גילוי מילתא בעלמא, מאי 5, 2022 | ||
*Milan Žonca, "[https://publications.cuni.cz/bitstream/handle/20.500.14178/1844/169694653139751.pdf Menaḥem ben Jacob Shalem and the Study of Philosophy in Late Medieval Prague]", ''Studying the Arts in Late Medieval Bohemia: Production, Reception and Transmission of Knowledge'', ed. by Ota Pavlíček, Turnhout, 2021 (Studia Artistarum, 48), p. 27–47 | *Davis, Joseph M. 1993. Philosophy, dogma, and exegesis in medieval Ashkenazic Judaism: The evidence of ''Sefer Hadrat Qodesh''. ''Association for Jewish Studies (AJS) Review'' 18(1993): 195–222. | ||
*Visi, Tamás. 2011. [https://www.academia.edu/2045530/On_the_Peripheries_of_Ashkenaz_Medieval_Jewish_Philosophers_in_Normandy_and_in_the_Czech_Lands_from_the_Twelfth_to_the_Fifteenth_Centuries On the peripheries of Ashkenaz: Medieval Jewish philosophers in Normandy and in the Czech lands from the twelfth to the fifteenth century]. Habilitation dissertation, Palacky University, Olomouc, 2011. | |||
*Milan Žonca, 2021, "[https://publications.cuni.cz/bitstream/handle/20.500.14178/1844/169694653139751.pdf Menaḥem ben Jacob Shalem and the Study of Philosophy in Late Medieval Prague]", ''Studying the Arts in Late Medieval Bohemia: Production, Reception and Transmission of Knowledge'', ed. by Ota Pavlíček, Turnhout, 2021 (Studia Artistarum, 48), p. 27–47 | |||
*Visi, T. (2025). ''Philosophers on the Periphery of Ashkenaz''. Leiden, The Netherlands: Brill. | |||
== רעפערענצן == | |||
{{רעפערענצן}} | |||
[[ק:אידישע פילאזאפן]] | |||
[[קאַטעגאָריע:פראג]] | |||
[[en:Menahem ben Jacob Shalem]] | [[en:Menahem ben Jacob Shalem]] | ||