רוי:פאנעוועזשער ישיבה

די פאנעוועזשער ישיבה (העברעאיש: ישיבת פוניבז׳), ווערט גערעכנט איינע פון די גרעסטע און חשובסטע ליטווישע ישיבות אין דער וועלט, און דינען אלס א פלאגשיף אינסטיטוציע פון דער חרדישער וועלט אין ארץ ישראל. די ישיבה געפינט זיך אין בני ברק, ישראל, און איז געגרינדעט געווארן דורך רבי יוסף שלמה כהנעמאן (באקאנט אלס דער פאנעוועזשער רב).

די ישיבה אקאמאדירט בערך 3,000 תלמידים, צווישן בחורים און אברכים אין די אפיליאירטע מוסדות.

היסטאריע

גרינדונג אין ליטע

די ערשטע ישיבה אין פאנעוועזש, ליטע, איז געגרינדעט געווארן אין 1908 דורך הרב יצחק יעקב ראבינאוויטש (ר' איצעלע פאנעוועזשער). נאך זיין פטירה אין 1919, איז הרב יוסף שלמה כהנעמאן באשטימט געווארן אלס שטאטס רב און האט אויפגעעפנט די ישיבה מחדש, מיטן נאמען "בית אולפנא רבתא דפוניבז'". אונטער דער פירערשאפט פון הרב כהנעמאן, וועלכער איז געווען אן "אימפּרעסיווער, כאריזמאטישער מאַן", איז די ישיבה געוואקסן צו א צענטער פון ליטווישער תורה לערנען, מיט הונדערטער תלמידים.

דער פאנעוועזשער רב האט איינגעפירט א נעצווערק פון אינסטיטוציעס אין דער שטאט, אריינגערעכנט א ישיבה קטנה, א מיידל שולע (בית יעקב), און א כולל, וואָס האָבן געהאַט איבער 1,000 תלמידים און תלמידות. ער איז געווען א גרויסער פאנדרgיזער, וועלכער האט געזאמלט נדבות אין אמעריקע און דרום אפריקע כדי צו שטיצן דער אנטוויקלונג פון דער ישיבה.

חורבן און ווידער-אויפשטעלן אין ארץ ישראל

אין יוני 1940, נאך די רוסישע אקופאציע פון ליטע, איז הרב כהנעמאן אנטלאפן קיין ארץ ישראל. אין 1941, זענען די ישיבה און גאנץ אידיש פאנעוועזש חרוב געווארן דורך די נאציס און זייערע מיטארבעטער. כמעט אלע תלמידים און שטאב, צוזאמען מיט דער רב'ס אייגענער פרוי און קינדער, זענען אומגעקומען.

טראָץ דער שרעקלעכער טראַגעדיע, האָט דער פּאָנעוועזשער רב געהאַט אַן אומבאַהערשטענעם חזון צו ווידער-אויפבויען תורה פון די אַשן. אין 1941, גלייך ווען ראָממעל'ס אַרמיי האָט געסטראשעט ארץ ישראל, האָט ער געלייגט דעם עקשטיין פאַר דער נײער ישיבה אין בני ברק. ווען דער דעמאלטיגער הויפט-רב, הרב יצחק אייזיק הלוי הערצאג, האָט אים געזאָגט אַז ער "חלומט", האָט דער פאנעוועזשער רב געענטפערט: "יא, איך חלום, אָבער מיינע אויגן זענען אָפן".

די ישיבה האָט זיך געעפנט ווינטער תש"ד מיט בלויז זיבן תלמידים, וואָס זענען געקומען פון אייראָפּע אָדער געווען פון די איצטיגע ישוב. צווישן די ערשטע תלמידים איז געווען רבי גרשון עדלשטיין.

הרב כהנעמאן האָט געהאלטן דעם פסוק "וּבְהַר צִיּוֹן תִּהְיֶה פְלֵיטָה וְהָיָה קֹדֶשׁ" (עובדיה א: י"ז) אלס דעם מאָטאָ פון דער ישיבה, וועלכער שטייט אויף דעם הויפט געביידע.

מוסדות און בנינים

די ישיבה געפינט זיך אויף א הילכעדיגער היל אין בני ברק, באקאנט אלס "גבעת הישיבה".

• אהל קדושים: הרב כהנעמאן האט אויך געגרינדעט דעם "אהל קדושים" געביידע, וואָס איז געווען בדעה צו זיין אַן אַנדענק־הויז פאר די קדושים פון ליטע, מיט אינפאָרמאַציע וועגן די חורבות פון די 700 קהילות אין ליטע.
• ארון קודש: אין דעם הויפט בית המדרש שטייט דער באַרימטער גאָלדן־געפּלאַטערטער ארון קודש, וועלכער איז געבראַכט געוואָרן פון אַן אַלטער איטאַליענישער שול (מאַנטאָוואַ) און איז פון 17טן יאָרהונדערט.
• בתי אבות: גלייך נאָכן חורבן, האָט הרב כהנעמאן געגרינדעט אַ נעצווערק פון יתומים־היימען גערופן "בתי אבות". ער האט דאס געטון מיט אַ דעקלאַראַציע אַז תורה אָן חסד קען נישט עקזיסטירן. די אינסטיטוציעס האבן געשטיצט איבערלעבער קינדער פונעם חורבן (ווי "ילדי טעהראן") און שפעטער עולה קינדער.

שיטת הלימוד און פירערשאפט

די שיטה פון לימוד אין פאנעוועזש איז געבויט אויפן טראדיציאנעלן ליטווישן צוגאַנג, וואו מען לייגט א דגוש אויף טיפער עיון אין תלמוד לויט דער בריסקער דֶרֶךְ. עס ווערט אונטערגעשטראכן דער לערנען אין חברותא און זיך איבערגעבן מיט מוסר לימודים, פאלגנדיג די ליטווישע ישיבה באוועגונג.

צווישן די פריערדיגע חשובע ראשי ישיבה און משגיחים זענען געווען:

• הרב שמואל ראָזאָווסקי.
• הרב דוד פּאָוואַרסקי.
• הרב אלעזר מנחם מן שך.
• הרב אליהו אליעזר דעסלער (מחבר פון מכתב מאליהו), דער משגיח.
• הרב יחזקאל לוינשטיין, דער משגיח.
• הרב גרשון עדלשטיין, א תלמיד פון די ערשטע יאָרן, איז געווען ראש ישיבה ביז זיין פטירה אין 2023.

מחלוקת פאנאוועזש

נאָך דער פטירה פון הרב יוסף שלמה כהנעמאן אין 1969, איז אויסגעבראָכן אַ לאַנג־יאָריגער קאָנפליקט איבער די פירערשאַפט און פינאַנציעלע בעלות פון דער ישיבה. דער קריג איז געווען צווישן זיין אייניקל, דער נשיא הרב אליעזר כהנעמאן, און זיין שוואָגער, דער ראש ישיבה הרב שמואל מאַרקאָוויטש.

דער מחלוקת, וועלכער האט געדויערט דורכאויס דרייסיג יאָר, האט צעטיילט די ישיבה אין צוויי קעגנזייטיגע פלעגן:

1. דער פלג פון הרב כהנעמאן איז באַקאַנט געווען אלס די "שונאים".
2. דער פלג פון הרב מאַרקאָוויטש איז באַקאַנט געווען אלס די "מחבלים" ( - טעראריסטן אדער סאבאטאזשירער).

די צוויי גרופעס האבן פונקציאנירט אלס צוויי באַזונדערע ישיבות אונטער איין דאך, אפט מאל פירנדיג צו פיזישע קלאַטשעס, וואַנדאַליזם און אַפילו פּאָליצייאישער אריינמישונג. די "מחבלים" האבן גענוצט דעם הויפּט בית המדרש מיטן גאָלדענעם ארון קודש, בשעת די "שונאים" האָבן גענוצט דעם אהל קדושים זאל.

לעצטיגע באַשלוס

אין 2021, האָבן ביידע צדדים איינגעשטימט צו גיין צו אַ בינדנדע בוררות פאר'ן ריטייערטן ריכטער דוד חשין. אין נאָוועמבער 2025, האָט דער ריכטער חשין ארויסגעגעבן זיין סופּ־באשלוס, לטובת הרב אליעזר כהנעמאן.

די הויפּט פּונקטן פון דעם באַשלוס זענען:

• פּינוי: דער פּלג פון הרב מאַרקאָוויטש (מחבלים) מוזן אינגאנצן פארלאזן דעם גבעת הישיבה ביזן חודש אב תשפ"ו.
• נאָמען: עס איז פארבאטן פאר הרב מאַרקאָוויטש צו נוצן דעם נאָמען "פאנעוועזשער ישיבה" אָדער איר לאָגאָ, ווייל דער נאָמען איז אַ באַקאַנטער טרעידמאַרק פון די גופים אונטער דער קאָנטראָל פון הרב כהנעמאן.
• פינאַנץ: דער מאַרקאָוויטש פלג איז אָנגעזאָגט צו צאָלן אַ סומע פון 10 מיליאָן ניי שקל פאר "באַנוץ־פיז" (usage fees) און אויפהאלטונגס קאָסטן איבער די יאָרן.

דער ריכטער חשין האט אונטערגעשטראָכן, אַז דער פאַרהאַנדלונג צו האַלטן ביידע פאַקציעס אויף איין קאַמפּוס איז דורכגעפאַלן, און די שעפּעראַציע איז נויטיג פאַר דער המשך קיום פון דער ישיבה.

באקאנטע תלמידים

צווישן די באַרימטע תלמידים און אַלוּמני פון דער פאנעוועזשער ישיבה זענען:

• הרב ישראל מאיר לאו (געוועזענער הויפּט רב פון מדינת ישראל).
• הרב אלעזר מנחם מן שך (ראש ישיבה).
• הרב דוב לאַנדאָ (ראש ישיבה פון סלאַבאָדקע).
• הרב משה יהודה לייב לאַנדאָ (בני ברק רב).
• הרב פנחס גאָלדשמיט (הויפּט רב פון מאָסקווע).
• ד"ר יעקב וויינראָט (אַדוואָקאַט).