בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''שד"ר''' (ראשי תיבות פון שְׁלוּחָא דְרַבָּנָן — שליח פון די רבנים | '''שד"ר''' (ראשי תיבות פון שְׁלוּחָא דְרַבָּנָן — שליח פון די רבנים) איז געווען אַ אידן וואָס איז געשיקט געוואָרן פון דער [[ישוב הישן|אידישער ישוב]] אין ארץ־ישׂראל צו די קהילות אין דער גולה, כדי צו זאַמלען געלט ([[חלוקה]]) פאַרן קיום און פאַרשטאַרקונג פונעם אידישן ישוב אין לאַנד. די אינסטיטוציע פון שלוחים פון ארץ־ישׂראל האָט זיך אַנטוויקלט שוין אין דער אוראַלטער צייטן און האָט געשפּילט אַ גרויסע ראָלע אין פאַרבינדן די גלות־אידנטום מיט די אידן אין ארץ־ישראל, ווי אויך צו די קולטורעלע לעבנס פון די אידישע קהילות. | ||
==היסטאָרישער איבערבליק און דעפיניציע== | ==היסטאָרישער איבערבליק און דעפיניציע== | ||
אין דער [[אמוראים|אמורא]]ישער תקופה (פערטן יארהונדערט לויט דער ציווילער צייטרעכענונג) איז דער טערמין "שליח ציון" געווען באנוצט פאר חמא בר אדא{{הערה|{{בבלי|ביצה|כה|ב}}}}, וועלכער איז געפארן צווישן בבל און ארץ־ישראל, איבערברענגענדיג פּסקים און בשורות, און ווארשיינליך אויך זאמלענדיג שטיצע{{הערה|אברהם יערי, שלוחי ארץ ישראל – כרך א' – ח. כינויי השלוחים}}{{הערה|שם=JE|{{אנצ יהודית|7115-halukkah|ḤALUḲḲAH|Cyrus Adler, [[יהודה דוד אייזענשטיין|Judah David Eisenstein]]}}}}. | |||
די סיסטעם פון שליחות איז דערגאַנגען צו איר שפּיץ צווישן דעם 17טן און 19טן יאָרהונדערט. די פונדרעיזינג נעצן פאַר דער אידישער ישוב אין ארץ־ישראל האָבן עקזיסטירט שוין פריער, אָבער די פרי־מאָדערנע אינטעראַקציעס זענען געווען אונטערשיידליך אין דערגרייכונג, השפּעה און אינטענסיטעט. | |||
דער עיקר פונעם שדרוּת (די מיסיע פונעם שליח) איז געווען צו זאַמלען תּרומות פאַר די אידישע קהילות און מוסדות אין די פיר הייליגע שטעט פון ארץ־ישׂראל: ירושלים, חברון, צפת, און טבריה (זינט 1740, ווען דער ישוב האָט זיך דאָרט באַנייט). די שלוחים זענען געשיקט געוואָרן פון די קהילות אָדער ספּעציפישע ישיבות, ווי "בית אל". די מיסיעס האָבן געדינט ווי אַ הויפּט־באַציאונג צווישן דער אידישער וועלט אין גלות און דעם ישוב, טראָגן נישט נאָר מאַטעריעלע הילף, נאָר אויך גייסטישע אינפאָרמאַציע און געדאַנקען. | דער עיקר פונעם שדרוּת (די מיסיע פונעם שליח) איז געווען צו זאַמלען תּרומות פאַר די אידישע קהילות און מוסדות אין די פיר הייליגע שטעט פון ארץ־ישׂראל: ירושלים, חברון, צפת, און טבריה (זינט 1740, ווען דער ישוב האָט זיך דאָרט באַנייט). די שלוחים זענען געשיקט געוואָרן פון די קהילות אָדער ספּעציפישע ישיבות, ווי "בית אל". די מיסיעס האָבן געדינט ווי אַ הויפּט־באַציאונג צווישן דער אידישער וועלט אין גלות און דעם ישוב, טראָגן נישט נאָר מאַטעריעלע הילף, נאָר אויך גייסטישע אינפאָרמאַציע און געדאַנקען. | ||
| שורה 11: | שורה 15: | ||
===דער צענטער אין איסטאַנבול (קושטא)=== | ===דער צענטער אין איסטאַנבול (קושטא)=== | ||
פון די 1720ער יאָרן ביז די 1820ער יאָרן, האָט אַ גרופּע אידישע עליטעס אין דער אָטאָמאַנישער הויפּטשטאָט איסטאַנבול (קושטא) איבערגעזען די גאַנצע אַרבעט. דער קאָמיטעט איז געווען באַקאַנט ווי די פּקידי קושטא | פון די 1720ער יאָרן ביז די 1820ער יאָרן, האָט אַ גרופּע אידישע עליטעס אין דער אָטאָמאַנישער הויפּטשטאָט איסטאַנבול (קושטא) איבערגעזען די גאַנצע אַרבעט. דער קאָמיטעט איז געווען באַקאַנט ווי די "[[ועד פקידי קושטא]]". | ||
די גרונד פאַר דער גרינדונג פון די פּקידי קושטא אין 1726 איז געווען די שווערע פינאַנציעלע קריזיס אין ירושלים, נאָך דער אונטערפינאַנצירטער עליה פון אַ גרופּע אַשכּנזים אַרום יאָר 1700{{הערה|1=[[ע:ועד פקידי קושטא|ועד פקידי קושטא]]}}. | |||
די | די פּקידי קושטא זענען געווען אַ טייל פון דער פינאַנציעלער, סוחרישער, און רבנישער עליטע פון דער אָטאָמאַנישער הויפּטשטאָט, אַריינגערעכנט די אידישע פינאַנצירן פון די [[יאניטשארן|יאַניטשאַרן]] (janissary). זיי האָבן געהאַנדלט מיט דער אָטאָמאַנישער רעגירונג צו באַשיצן די אינטערעסן פון ישוב, און אָרגאַניזירט די פינאַנצירונג אַריבער פיר געאָגראַפישע געגנטן: תּורקיא (די אָטאָמאַנישע אימפּעריע), פראַנקיא (אייראָפּע), שליחות מערב (צפון־אַפריקע), און ערעבּיסטאַן (אַריינגערעכנט פּערסיע און אינדיע). | ||
פריער האָט [[ווענעדיג]] געדינט אַלס אַ שליסל־צמישן־פּונקט פאַר דער שליחות אין אייראָפּע און אַרום דעם מיטלענדישן ים. שפּעטער איז [[ליווארנא|ליווערנאָ]] געוואָרן אַ צענטראַלער פאַרבינדונגס־פּונקט צווישן די צפון־אייראָפּעאישע קהילות און דעם מזרחדיגן אידנטום. | |||
אין צפון־אייראָפּע איז געווען אַ הויפּטקעגנער אָרגאַניזאַציע, די [[פקידים ואמרכלים]] אין אמסטערדאַם, אונטער דער פירערשאַפט פון [[צבי הירש לעהרן]]. די אַמסטערדאַמער אָרגאַניזאַציע האָט אין 1824 באַשלאָסן צו פאַרמיידן די שליחים פון באַזוכן מערב־אייראָפּע (אַחוץ איטאַליע), כדי צו קאַנאַליזירן די געלטער גלייך צו ארץ־ישראל אָן דער אינטערווענץ פון שליחים. | |||
=== | ===די ספרדישע קהילות און פילאַנטראָפּיע=== | ||
די קהילות פון דער מערבדיגער ספרדישער תּפוצה, ווי די פּאָרטוגעזיש-אידישע קהילה אין האַמבורג אינעם 17טן יאָרהונדערט, האָבן געהאַלטן פאַר אַ הויפּט־פאַראַנטוואָרטליכקייט די סאָציאַלע און רעליגיעזע חובה פון צושטעלן הילף פאַר מיטגלידער און פרעמדע. די קהילה אין האַמבורג (וועלכע האָט געהאַט בערך 800 מענטשן אין די 1660ער יאָרן) האָט געגעבן: | די קהילות פון דער מערבדיגער ספרדישער תּפוצה, ווי די פּאָרטוגעזיש-אידישע קהילה אין האַמבורג אינעם 17טן יאָרהונדערט, האָבן געהאַלטן פאַר אַ הויפּט־פאַראַנטוואָרטליכקייט די סאָציאַלע און רעליגיעזע חובה פון צושטעלן הילף פאַר מיטגלידער און פרעמדע. די קהילה אין האַמבורג (וועלכע האָט געהאַט בערך 800 מענטשן אין די 1660ער יאָרן) האָט געגעבן: | ||
* הילף פאַר תּפוסים: ביישטייערונגען פאַר דער פּדיון שבויים נעצווערק, וואָס איז צענטראַליזירט געוואָרן אין ווענעציע און שפּעטער אין ליוואָרנאָ. | * הילף פאַר תּפוסים: ביישטייערונגען פאַר דער פּדיון שבויים נעצווערק, וואָס איז צענטראַליזירט געוואָרן אין ווענעציע און שפּעטער אין ליוואָרנאָ. | ||
* תּרומות פאַרן הייליגן לאַנד: פינאַנציעלע שטיצע פאַר די יידישע קהילות אין ירושלים, חברון, צפת, און טבריה, וועלכע איז געוואָרן אַן אינסטיטוציאָנאַליזירטע אַרבעט. | * תּרומות פאַרן הייליגן לאַנד: פינאַנציעלע שטיצע פאַר די יידישע קהילות אין ירושלים, חברון, צפת, און טבריה, וועלכע איז געוואָרן אַן אינסטיטוציאָנאַליזירטע אַרבעט. | ||
| שורה 45: | שורה 47: | ||
===דאָקומענטאַציע און צוטרוי=== | ===דאָקומענטאַציע און צוטרוי=== | ||
כּדי צו פאַרזיכערן צוטרוי, האָבן די שלוחים געטראָגן אַ פּאָר טעקעס: | כּדי צו פאַרזיכערן צוטרוי, האָבן די שלוחים געטראָגן אַ פּאָר טעקעס: | ||
# אגרת | # אגרת שליחות: אַן אויספירליכער בּריוו געשריבן אויף קלף, וואו מען האָט פאַרשריבן די סיבות פאַר דער שליחות און דעם איינפירונג פון דעם שליח. מען האָט דאָס אָפטמאָל געדרוקט אָדער איבערגעזעצט אויף דער לאָקאַלער שפּראַך פאַר דער קהילה. | ||
# פּינקס השליחות: אַ רעקאָרד־בּוך פון די נדבות און פאַרפליכטונגען, וואו די ראשי־קהילה און נדיבים האָבן פאַרשריבן די סכומים פאַר צוטרוי. | # פּינקס השליחות: אַ רעקאָרד־בּוך פון די נדבות און פאַרפליכטונגען, וואו די ראשי־קהילה און נדיבים האָבן פאַרשריבן די סכומים פאַר צוטרוי. | ||
| שורה 62: | שורה 64: | ||
אַנשטאָט פּערזענליכע באַזוכן, האָט לעהרען געשטעלט אַ צענטראַליזירטע קאַנאַל פאַר געלט־איבערפיר, באַנוצנדיג אָפט צייטונגען צו פאַרשפּרייטן די נויטיגע אינפאָרמאַציע און צו אַפּעלירן צו אַ ברייטן אידישן עולם. | אַנשטאָט פּערזענליכע באַזוכן, האָט לעהרען געשטעלט אַ צענטראַליזירטע קאַנאַל פאַר געלט־איבערפיר, באַנוצנדיג אָפט צייטונגען צו פאַרשפּרייטן די נויטיגע אינפאָרמאַציע און צו אַפּעלירן צו אַ ברייטן אידישן עולם. | ||
==מאָדערנע | ==מאָדערנע שליחים און דער נייער ישוב== | ||
אין די 19טן און 20סטן יאָרהונדערטער, האָט די שליחות אַריינגענומען נייע צילן, וואָס זענען געווען מער מאָדערן אָדער ציוניסטיש. | אין די 19טן און 20סטן יאָרהונדערטער, האָט די שליחות אַריינגענומען נייע צילן, וואָס זענען געווען מער מאָדערן אָדער ציוניסטיש. | ||