בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | |||
דער '''עמדין-אייבעשיץ מחלוקת''' (אויך באַקאַנט ווי די '''קמיעות מחלוקת''') איז געווען איינע פון די שאַרפסטע און מערסטע פּובליקע רעליגיעזע דעבאַטן אין דער געשיכטע פון אַשכּנזישן אידנטום אין דער פריער מאָדערנער פּעריאָד, וואָס האָט געצויגן פון 1751 ביז 1764. די מחלוקת איז אויסגעבראָכן ווען [[רבי יעקב עמדין]] (דער יעב"ץ, 1697–1776) האָט באַשולדיגט דעם [[רבי יהונתן אייבעשיץ]] (1690–1764), הויפּט-רב פון דער דריי-פאַראייניגטער קהילה אַלטאָנאַ-האַמבורג-וואַנדסבעק ([[אה"ו]]), אין זיין אַ געהיימער פאָלגער פון דעם פאַלשן משיח [[שבתי צבי]] (קריפּטאָ-שבתיאיזם). | דער '''עמדין-אייבעשיץ מחלוקת''' (אויך באַקאַנט ווי די '''קמיעות מחלוקת''') איז געווען איינע פון די שאַרפסטע און מערסטע פּובליקע רעליגיעזע דעבאַטן אין דער געשיכטע פון אַשכּנזישן אידנטום אין דער פריער מאָדערנער פּעריאָד, וואָס האָט געצויגן פון 1751 ביז 1764. די מחלוקת איז אויסגעבראָכן ווען [[רבי יעקב עמדין]] (דער יעב"ץ, 1697–1776) האָט באַשולדיגט דעם [[רבי יהונתן אייבעשיץ]] (1690–1764), הויפּט-רב פון דער דריי-פאַראייניגטער קהילה אַלטאָנאַ-האַמבורג-וואַנדסבעק ([[אה"ו]]), אין זיין אַ געהיימער פאָלגער פון דעם פאַלשן משיח [[שבתי צבי]] (קריפּטאָ-שבתיאיזם). | ||
| שורה 21: | שורה 22: | ||
==דער סביבה פון שבתיאיזם== | ==דער סביבה פון שבתיאיזם== | ||
שבתי צבי'ס פאַלשע משיחיות איז פאַרענדיגט געוואָרן אין 1666 | שבתי צבי'ס פאַלשע משיחיות איז פאַרענדיגט געוואָרן אין 1666, ווען ער האָט זיך געשמאַדט צו איסלאַם. אָבער שבתיאישע געדאַנקען, וואָס האָבן גענוצט די קבלה פון אריז"ל, האָבן זיך פאַרשפּרייט אין סודות'דיגע צעלן איבער גאַנץ אייראָפּע. רבי יעקב עמדין האָט זיך געזען ווי דער פאָרזעצער פון זיין פאָטער'ס קאַמף קעגן דער דאָזיגער כּפירה. | ||
די חשדות קעגן אייבעשיץ זענען נישט געווען נייע. שוין אין די 1720ער יאָרן איז ער באַשולדיגט געוואָרן אין זיין אַ קריפּטאָ-שבתיאינער, באזירט אויף זיינע קבליסטישע שרייבונגען און אַ באַקאַנטשאַפט מיט [[נחמיה חיה חיון]], אַ שבתיאישער פּראָפּאַגאַנדיסט, מיט וועמען מען האָט געפונען קאָרעספּאָנדענץ. אייבעשיץ האָט דעמאָלט אונטערגעשריבן אַ פאַרדאַמונג קעגן דער באַוועגונג, און מען האָט געגלייבט אַז די חשדות זענען פאַלש. | די חשדות קעגן אייבעשיץ זענען נישט געווען נייע. שוין אין די 1720ער יאָרן איז ער באַשולדיגט געוואָרן אין זיין אַ קריפּטאָ-שבתיאינער, באזירט אויף זיינע קבליסטישע שרייבונגען און אַ באַקאַנטשאַפט מיט [[נחמיה חיה חיון]], אַ שבתיאישער פּראָפּאַגאַנדיסט, מיט וועמען מען האָט געפונען קאָרעספּאָנדענץ. אייבעשיץ האָט דעמאָלט אונטערגעשריבן אַ פאַרדאַמונג קעגן דער באַוועגונג, און מען האָט געגלייבט אַז די חשדות זענען פאַלש. | ||
| שורה 27: | שורה 28: | ||
==די קמיעות מחלוקת== | ==די קמיעות מחלוקת== | ||
===די אָנהייבונג פון מחלוקת=== | ===די אָנהייבונג פון מחלוקת=== | ||
די מחלוקת האָט אָנגעהויבן אין די פריע 1750ער יאָרן, ווען קמיעות, וואָס אייבעשיץ האָט געשריבן אין [[מעץ]] פאַר קראַנקע און שוואַנגערע פרויען, זענען געוויזן געוואָרן פאַר | די מחלוקת האָט אָנגעהויבן אין די פריע 1750ער יאָרן, ווען קמיעות, וואָס ר' יהונתן אייבעשיץ האָט געשריבן אין [[מעץ]] פאַר קראַנקע און שוואַנגערע פרויען, זענען געוויזן געוואָרן פאַר ר' יעקב עמדין. רבי עמדין נאָכגעקוקט די קמיעות און געפונען אז די קמיעות האָבן אַנטהאַלטן סודותדיגע רמזים צו שבתי צבי. אין 1751 האָט עמדין געמאַכט פּובליק זיין סכּנדיגע אויסטייטשונג, למשל, אַז דאָס וואָרט "מביכאָ" איז געווען אַ קריפּטישער נאָמען פאַר משיח שבתי צבי דורך דעם "[[אתב"ש]]" קאָד. | ||
===עמדינ'ס קלאַגעס און פאַרעפנטליכונגען=== | ===עמדינ'ס קלאַגעס און פאַרעפנטליכונגען=== | ||
| שורה 47: | שורה 46: | ||
אייבעשיץ האָט געטענהט, אַז די קמיעות זאָלן נישט געלייענט ווערן ווי אַ פאַרבונדענעם טעקסט, נאָר אַלס ריינע "שמות קדושים", וועמענס באַדייטונג איז בלויז באַקאַנט פאַר מייסטערס פון קבלה. | אייבעשיץ האָט געטענהט, אַז די קמיעות זאָלן נישט געלייענט ווערן ווי אַ פאַרבונדענעם טעקסט, נאָר אַלס ריינע "שמות קדושים", וועמענס באַדייטונג איז בלויז באַקאַנט פאַר מייסטערס פון קבלה. | ||
אַ וויכטיגער אַרכיוו פונעם ווידער-געפונענעם, נאָטאַריזירטן קאָפּיע פון פינף קמיעות, געשריבן דעם 17טן מערץ 1751 אין מעץ, שטיצט עמדינ'ס אינטערפּרעטאַציע פון די טעקסטן, אַנשטאָט די פונעם מחבר{{הערה|1=New Evidence On The Emden-Eibeschuetz Controversy The Amulets From Metz}}. | |||
===די רעאַקציע פון רבנים און מאַכטן=== | ===די רעאַקציע פון רבנים און מאַכטן=== | ||
די מחלוקת האָט צעריסן די אידישע פירערשאַפט. הויפּט-רבנים ווי [[רבי יעקב יהושע פאלק|רבי יעקב יהושע פאַלק]] פון פראַנקפורט און [[רבי שמואל הילמאן|רבי שמואל הילמאַן]] פון מעץ האָבן אונטערגעשטיצט עמדינען. | די מחלוקת האָט צעריסן די אידישע פירערשאַפט. הויפּט-רבנים ווי [[רבי יעקב יהושע פאלק|רבי יעקב יהושע פאַלק]] פון פראַנקפורט און [[רבי שמואל הילמאן|רבי שמואל הילמאַן]] פון מעץ האָבן אונטערגעשטיצט עמדינען. | ||
די מחלוקת איז אַפילו געבראַכט געוואָרן פאַרן [[ועד ארבע ארצות]], דער צענטראַלער אידישער קערפּערשאַפט אין פּוילן, אין 1753. דער ועד, מיט [[רבי יחזקאל לאנדא]] (דער נודע ביהודה) אין זיין שפּיץ, | די מחלוקת איז אַפילו געבראַכט געוואָרן פאַרן [[ועד ארבע ארצות]], דער צענטראַלער אידישער קערפּערשאַפט אין פּוילן, אין 1753. אום ב' חשון תקי"ד האט דער ועד, מיט [[רבי יחזקאל לאנדא]] (דער נודע ביהודה) אין זיין שפּיץ, זיך געשטעלט אויף דער זייט פון ר' יהונתן אייבעשוץ, און זיי האָבן באפוילן צו פארברענען ר' עמדינס שריפטן{{הערה|1=Emden-Eybeschütz Controversy in Encyclopedia of Jewish History and Cultures Online Author: Pawel Maciejko}}, און האָבן אַרויסגעלייגט אַ חרם אויף זיינע שטיצער{{הערה|1=https://www.jewishencyclopedia.com/articles/5945-eybeschutz-jonathan}}. אָבער, אין דער זעלבער צייט, האָט דער נודע ביהודה, כאָטש ער האָט נישט פאַרדאַמט אייבעשיץ'ן פּערזענליך, אויסגעדריקט קלאָרע קעגנערשאַפט צו דער שבתיאישער פאַרשפּרייטונג, ספּעציעל אין דער סביבה פון די פראַנקיסטן. | ||
דער קאָנפליקט איז געווען אַזוי ווילד, אַז עס האָט אַריינגעצויגן קריסטליכע געלערנטע און רעגירונגען. די קעגנער האָבן זיך געווענדט צום קעניג פון דענעמאַרק, פרעדעריק ה', וועלכער האָט געהערשט איבער אַלטאָנאַ. הגם דער קעניג האָט אין 1752 באַשלאָסן לטובת ר' יעקב עמדין, האָט דער האַמבורגער סענאַט שפּעטער ווידער באַשטעטיקט ר' יהונתן אייבשיץ אַלס הויפּט-רב. רבי עמדין האָט געהאַט די רעכט צו דרוקן זיינע אַנטי-שבתיאישע ווערק פון דעם קעניג פון דענמאַרק{{הערה|From Printing Press to X, When Instant Can Become Insidious - Rabbi Efrem Goldberg}}. | |||
די מחלוקת איז נישט געווען אינגאַנצן פאַרענדיגט ביז דער פטירה פון אייבעשיץ אין 1764. אַפילו נאָך זיין פטירה האָט עמדין געדרוקט זיינע אַטאַקן. | די מחלוקת איז נישט געווען אינגאַנצן פאַרענדיגט ביז דער פטירה פון אייבעשיץ אין 1764. אַפילו נאָך זיין פטירה האָט עמדין געדרוקט זיינע אַטאַקן. | ||
| שורה 68: | שורה 69: | ||
• אַקאַדעמישע אַסעסמענט: מאָדערנע געלערנטע ווי [[גרשם שלום]] האָבן טענהדיג געהאלטן, נאָכן פאָרשן די שרייבונגען, אַז אייבעשיץ איז "מסתּמא" געווען אַ קריפּטאָ-שבתיאינער. די לעצטע אַנטדעקונגען פון די נאָטאַריזירטע קמיעות שטיצן דעם פאַקט אַז עמדינ'ס קלאַגעס זענען געווען פּינקטליך בנוגע דעם אינהאַלט. פונדעסטוועגן, בלייבן אייבעשיץ און עמדין ביידע צוויי זיילן פון אידישן לימוד. | • אַקאַדעמישע אַסעסמענט: מאָדערנע געלערנטע ווי [[גרשם שלום]] האָבן טענהדיג געהאלטן, נאָכן פאָרשן די שרייבונגען, אַז אייבעשיץ איז "מסתּמא" געווען אַ קריפּטאָ-שבתיאינער. די לעצטע אַנטדעקונגען פון די נאָטאַריזירטע קמיעות שטיצן דעם פאַקט אַז עמדינ'ס קלאַגעס זענען געווען פּינקטליך בנוגע דעם אינהאַלט. פונדעסטוועגן, בלייבן אייבעשיץ און עמדין ביידע צוויי זיילן פון אידישן לימוד. | ||
רבי יעקב עמדין איז נפטר געוואָרן אין 1776, צוועלף יאָר נאָך ר' יהונתן אייבשיץ. אין אַן אינטערעסאַנטער איראָניע, זענען די צוויי ביטערע קעגנער אין לעבן באַגראָבן געוואָרן זייט ביי זייט אין דעם אַלטן אידישן בית־עולם אין האַמבורג, ווייל ביי דער לוויה פון ר' יעקב עמדין איז נישט געווען קיין אַנדער אָרט פאַרן קבר פאַר שבת{{הערה|{{לינק|שרייבער=Berel Wein adapted by Yaakov Astor|קעפל=Regrets and Recriminations|אדרעס=https://www.jewishhistory.org/regrets-and-recriminations/|זייטל=jewishhistory.org|דאטום=November 22, 2011}}}}. | |||
==רעפערענצן== | |||
{{רעפערענצן}} | |||
[[he:פולמוס רבי יהונתן אייבשיץ]] | |||