בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,360
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:צענזור"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
די '''צענזור''' אויף ספרים באַדייט די סיסטעמאַטישע איבערקוקונג פון מאַנוסקריפּטן אָדער געדרוקטע ספרים כּדי צו פאַרמיידן די פאַרשפּרייטונג פון נישט־געוואָלטע אידעען. די | די '''צענזור''' אויף ספרים באַדייט די סיסטעמאַטישע איבערקוקונג און קאָנטראָל פון מאַנוסקריפּטן אָדער געדרוקטע ספרים, דורך רעליגיעזע אָדער מלוכישע אויטאָריטעטן, כּדי צו פאַרמיידן די פאַרשפּרייטונג פון נישט־געוואָלטע אידעען. די היסטאריע פון אידישער צענזור ציט זיך פון די אוראַלטע צייטן ביז היינט, און זי נעמט אַריין צוויי הויפּט־פאָרמען: דרויסנדיגע צענזור דורך גוי'שע רעגירונגען אָדער רעליגיעזע אויטאָריטעטן, און אינערליכע צענזור דורך אידישע רבנישע אָדער קהלישע אויטאָריטעטן. צענזור האָט זיך אויסגעדריקט אין פאַרשידענע וועגן, ווי: אַרויסשניידן אָדער פאַרריכטן אויסדרוקן, קאָנפיסקאַציע פון גאַנצע ביכער, אָדער גאָר זייער פארברענונג. | ||
==דרויסנדיגע צענזור | ==דרויסנדיגע צענזור== | ||
די | די דרויסנדיגע צענזור איז געווען אויסגעצייכנט דורך אירע אידעאָלאָגישע מאָטיוון (באַשיצן קריסטליכקייט) אָדער פּאָליטישע מאָטיוון (באַשיצן די מלוכה). | ||
די | ===דורך דער קאַטוילישער קירכע אין איטאַליע (16טן יאָרהונדערט)=== | ||
די קאַטוילישע קירכע האָט געפירט די מערסטע אומטאָלעראַנטע פאָרעם פון צענזור, אַלס אַ טייל פון איר טעאָריע צו באַשיצן דעם מענטש פון "כּפירישע" אידעען וואָס קענען ברענגען צו אייביגער פאַרדאַמונג{{הערה|1=Encyclopaedia Judaica}}. | |||
די אַטאַקע אויף ספרים דורך דער קירכע האָט זיך אָנגעהויבן אין מיטן 13טן יאָרהונדערט, ספּעציעל נאָך דער [[ויכוח הרמב"ן|דיספּוטאַציע אין באַרצעלאָנע]] אין 1263, ווען די אידן זענען באַפוילן געוואָרן אַרויסצונעמען אַלע קעגן־קריסטליכע פּאַסאַזשן פון זייערע ספרים. נאָך דעם בראַגאַדין־דזשוסטיניאַני מחלוקת אין ווענעדיג, איז די אויפמערקזאַמקייט פונעם תּלמוד שטאַרק געוואָרן{{הערה|1=Bragadin-Giustiniani dispute - Wikipedia}}. אין 1553, איז דער תּלמוד פאַרדאַמט און פאַרברענט געוואָרן ערשטנס אין רוים און דערנאָך אין רוב אַנדערע איטאַליענישע שטעט. די פאַרברענונג פונעם תּלמוד איז געווען אַ טייל פון דער קאַטוילישער סטראַטעגיע קעגן דער פּראָטעסטאַנטישער רעפאָרמאַציע. | |||
• [[אינדעקס ליברארום פראהיביטארום|אינדעקס ליבראָרום פּראָהיביטאָרום]]: דער תּלמוד איז געווען ליסטירט אין דער "אינדעקס פון פאַרבאָטענע ספרים" (Index auctorum et librorum prohibitorum), וואָס איז אַרויסגעגעבן געוואָרן דורך פּויפּסט פּאָול דער פירטער (Paul IV) אין 1559. שפּעטער, אין 1589, האָט סיקסטוס דער פינפטער (Sixtus V) פאַרשפּרייט דעם אינדעקס אויף אַלע אידישע ספרים וואָס מען האָט געקענט טייטשן ווי אַנטי־קאַטויליש. | |||
דער | |||
די אידן פון איטאַליע האָבן געפּרואווט צו ראַטעווען זייערע ספרים דורך צוויי טאַקטיקן: אינערליכע צענזור, און לאָביאירן דעם פּויפּסט צו גרינגער מאַכן די קאָנפיסקאַציע־פּאָליטיק. איינער פון די קאָמפּראָמיסן איז געווען די אינסטיטוציע פון צענזור דורך דער אידישער קהילה אַנשטאָט די גאַנצע קאָנפיסקאַציע. | |||
צענזור | |||
• דער | • ספר הזיקוק: אין 1595 איז געגרינדעט געוואָרן דער "אינדעקס עקספּורגאַטאָריוס" (Index expurgatorius){{הערה|https://digi.vatlib.it/mss/detail/171863}} פאַר העברעישע ספרים, באַקאַנט ווי [[ספר הזיקוק]]. דער דאָזיגער אינדעקס האָט געלייכנט וועלכע פּאַסאַזשן מען דאַרף פאַרריכטן אָדער אַרויסנעמען פאַר דער פּובליקאַציע. די צענזורן זענען געווען אָפט [[משומד]]ים פון אידישן אָפּשטאַם. איינער פון די חשובסטע צענזאָרן איז געווען [[דאמעניקא געראסאלימיטאנא|דאָמעניקאָ ירושלמי]], וועלכער האָט געשריבן דעם ספר הזיקוק. | ||
'''ספּעציפישע צענזורן־טוישן''' | |||
די צענזור האָט אָפט געצילט טערמינען וואָס מען האָט געהאַלטן פאַר באַליידיגנדיג פאַר קריסטן אָדער קריסטנטום. | |||
די טערמינען "גוי"{{הערה|1=See Kahn, Yoel H. ch 5 in Censorship in Medieval and Renaissance Liturgy | |||
https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195373295.003.0006 , 2010 “Beginning as early as the mid-thirteenth century, the Church condemned the use of the word goy (gentile) in Jewish texts.”}}, "נכרי", "ערל", און "אומות העולם" אין דער תּלמוד איז געביטן געוואָרן צו "עובד כּוכבים ומזלות", וואָס מען פאַרקירצט געוויינטליך צו עכו"ם. | |||
[[מסכת עבודה זרה]] איז אינגאַנצן אויסגעמעקט געוואָרן פון דער באַזעלער אויסגאַבע פונעם תּלמוד (1578–80). | |||
• פּאַסאַזשן וואָס האָבן גערעדט וועגן דער דערהויבנקייט פון אידן, דעם משיח, אָדער אַפּאָלאָגעטישע אינטערפּרעטאַציעס לטובת אידישקייט זענען אויך צענזורירט געוואָרן. | • פּאַסאַזשן וואָס האָבן גערעדט וועגן דער דערהויבנקייט פון אידן, דעם משיח, אָדער אַפּאָלאָגעטישע אינטערפּרעטאַציעס לטובת אידישקייט זענען אויך צענזורירט געוואָרן. | ||
== | ===אין צענטראַל־ און מזרח־אייראָפּע=== | ||
אין צענטראַל־ און מזרח־אייראָפּע, בפרט אין פּראָג און פּוילן, איז די אויפזיכט איבער אידישן דרוק אַריינגעפאַלן אין די הענט פון ביידע קאַטוילישע און פּראָטעסטאַנטישע רעליגיעזע אויטאָריטעטן, וואָס האָבן געאייניגט אַז אידישע ספרים מוזן צענזורירט ווערן. | |||
• די | • פּראָג: די צענזור פון ספרים איז אָפט געווען אונטער דער השגחה פון יעזואיטישע פּראָפעסאָרן פונעם קאַרלס אוניווערזיטעט. | ||
אַ באַקאַנטער פאַל איז די קאָלאַבאָראַציע פונעם יעזואיט פראַנציסקוס האַזלבּאַוער (Franciscus Haselbauer) מיטן רב, [[רבי יהונתן אייבשיץ|ר' יונתן אייבשיץ]], ביים אַרויסגעבן דעם פּראָגער תּלמוד (מסכתּא ברכות, 1728). האַזלבּאַוער האָט געזען זיין אַרבעט ווי expurgare et corrigire (אַרויסנעמען און פאַרריכטן). אין טיילן פון דער פּראָגער אויסגאַבע איז דער טעקסט איבערגעשריבן געוואָרן צו באַגרעניצן די אויטאָריטעט פון די חז"ל נאָר אויף אידן, אָדער צו באַגרעניצן די רעאַליטעט פון אידישע פּרעצעפּטן נאָר צו אַלטע צייטן און אין ארץ־ישׂראל{{הערה|Maciejko, Pawel. "[https://link.gale.com/apps/doc/A412685442/AONE?u=nysl_oweb&sid=bookmark-AONE&xid=8095b762 The Rabbi and the Jesuit: On Rabbi Jonathan Eibeschutz and Father Franciscus Haselbauer Editing the Talmud.]" ''Jewish Social Studies'', vol. 20, no. 2, winter 2014, pp. 147+.}}. | |||
===אין צאַרישן רוסלאַנד=== | |||
די שטרענגע שטאַטישע צענזור פון העברעישער און אידישער ליטעראַטור אין רוסלאַנד און פּוילן האָט זיך אָנגעהויבן 25 יאָר נאָכדעם ווי אידן זענען געוואָרן רוסישע אונטערטאַנען אין 1772. פריערדיגע רעגולאַציעס, ווי קאַטערינאַ די גרויסע'ס דעקרעט פון 1763, האָבן זיך נישט געצויגן אויף אידישע שפּראַכן, ווייל די אָפיצירן האָבן זיי נישט פאַרשטאַנען. | |||
די ערשטע מלוכישע צענזורן פאַר אידישע ווערק זענען געווען משה חזקיל און יחזקאל דוד לוי, באַשטימט אין [[ריגע]] אין 1797{{הערה|שם=עליאשעוו|Censorship in the Russian Empire | |||
by Dmitry A. Elyashevich | |||
Translated from Russian by Benjamin Nathans}}. | |||
נאָך אַ נייעם געזעץ וועגן צענזור אין 1826, איז וואָלף טוגענדהאָלד באַשטימט געוואָרן אַלס צענזור אין ווילנא אין 1827. ער איז געווען אַ משׂכּיל. טוגענדהאָלד און אַנדערע משׂכּילישע צענזורן, ווי לֵאון אֶלקאַן און יאָסיף זייבערלינג (Iosif Zeiberling), זענען געווען שליסל־אינפאָרמאַנטן פאַר דער מלוכה וועגן אידישן לעבן. אין דער ערשטער העלפט פונעם 19טן יאָרהונדערט האָבן די משׂכּילישע צענזורן באַאיינפלוסט די פּאָליטיק פונעם שטאַט צו פאַרליכטן די אידישע באַפעלקערונג. | |||
אין פוילן איז טוגענדהאָלד'ס ברודער, יאַקוב טוגענדהאָלד, געווען דער צענזור פאַר אידישע פּובליקאַציעס אין וואַרשע{{הערה|שם=עליאשעוו}}. | |||
די | די צענזורן האָבן זיך פאָקוסירט כּמעט אויסשליסלעך אויף רעליגיעזע מאַטעריאַלן, ספּעציעל חסידישע ליטעראַטור, וואָס זענען פאַרברענט און צעשטערט געוואָרן. צוליב דער איינפלוס פון משׂכּילישע צענזורן ווי וואָלף טוגענדהאָלד, זענען חסידישע דרוקערייען געווארן פאַרמאַכט אין 1836, אַחוץ אין ווילנא און זשיטאָמיר, וועלכע האָבן באַקומען אַ מאָנאָפּאָל{{הערה|1=The Brothers Tugendhold & Jewish | ||
Censorship in the Nineteenth Century: | |||
Addition and Subtraction in the Warsaw 1853 Ḥumash | |||
By: ELI GENAUER and DAN RABINOWITZ}}. | |||
• | • פאַרבאָטן פּאָליטישע קריטיק: אין דער צווייטער העלפט פונעם 19טן יאָרהונדערט איז די הויפּט־אָביעקט פון צענזור געוואָרן סעקולערע אידישע ליטעראַטור. דער צענזור־הויפּט אין פּעטערבורג האָט פאַרבאָטן צו דרוקן נייעס וועגן אַנטי־אידישע ראָיִען. | ||
טעקסטן וואָס האָבן געהאַט רמזים וועגן "טיראַנען און דעם גלות־לאַנד" זענען צענזורירט געוואָרן אין סידורים (אַזוי ווי אין "שמונה־עשׂרה" און "תּחנון"). | |||
אין 1901 איז אַ פּאַסאַזש אין דער Jewish Encyclopedia וועגן צאַר אַלעקסאַנדער דער דריטערס רדיפות קעגן אידן פאַרשמירט געוואָרן מיט שוואַרצער טינט אין די קאָפּיעס וואָס מען האָט אַריינגעלאָזט אין רוסלאַנד{{הערה|שם=עקסט|External and Internal Censorship of Hebraica - Association of Jewish Libraries}}. | |||
===אין דעם ראַטן־פאַרבאַנד=== | |||
צוויי טעג נאָך נאָך דער [[רוסישע רעוואלוציע|בּאָלשעוויקער רעוואָלוציע]] אין 1917, איז צענזור ווידער איינגעפירט געוואָרן, און זי האָט געדויערט כּמעט ביזן סוף פונעם סאָוועטישן רעזשים. די סיסטעם איז אַדמיניסטרירט געוואָרן דורך דער גלאַווליט (Glavlit), געגרינדעט אין 1922, וועלכע האָט פאָרגערוקט די מאַרקסיסטיש־לעניניסטישע אידעאָלאָגיע. | |||
• | • העברעיש און אידיש: גלייך נאָך דער רעוואָלוציע זענען ווערק וועגן אידישקייט און כּמעט אַלע פּובליקאַציעס אויף העברעיש באַלד פאַרבאָטן געוואָרן. אידישע טעמעס האָבן אָנגעהויבן צו פאַרשווינדן פון סאָוועטישער פּראָזע און פּאָעזיע, אַחוץ אין אידיש. | ||
כאָטש אידישע טעמעס האָבן אָנגעהויבן צו פאַרשווינדן פון רוסישער פּראָזע און פּאָעזיע, זענען זיי טאָלערירט געוואָרן אויף אידיש אַלס אַ פאָלקס־שפּראַך. | |||
• דער "תּלמוד‟ פון צענזורן: די סאָוועטישע צענזורן, פון וועלכע אַ טייל זענען געווען אידן, האָבן געאַרבעט מיט אַ גרויסן באַנד דאָקומענט פון ליסטעס פון אינפאָרמאַציע וואָס מען מעג נישט אַרויסגעבן, אַזעלכע ווי קרימינאַל־סטאַטיסטיק אָדער נאַטירליכע קאַטאַסטראָפעס, וואָס איז אומפאָרמעל באַקאַנט געווען ווי דער "תּלמוד‟{{הערה|1=Censorship in the USSR | |||
by Zvi Gitelman}}. | |||
• | • שואה (האָלאָקאָוסט): די שואה איז געווען איינע פון די "אידישע טעמעס" וואָס זענען צענזורירט געוואָרן; זי איז קיינמאָל נישט געלייקנט געוואָרן, נאָר איז פאַרטונקלט געוואָרן אין דעם אַלגעמיינעם ליידן פון אַלע סאָוועטישע פעלקער. דער באַקאַנטער ליד "[[באבי יאר|באַבי יאַר]]" פון יעווגעני יעווטושענקאָ (Yevgeny Yevtushenko) אין 1961, וואָס האָט פּראָטעסטירט קעגן דעם שווייגן איבער דעם אידישן טראַגעדיע, האָט אַרויסגערופן אַ שטורעם פון קריטיק{{הערה|שם=עקסט}}. | ||
• | • ישׂראל און ציוניזם: נאָך דער 1967 מלחמה זענען אַלע מאַטעריאַלן שייך צו ישׂראל אָדער ציוניזם געוואָרן שטרענג צענזורירט. | ||
• | ===נאַצי־דייטשלאַנד=== | ||
די נאַצישע און פאַשיסטישע רדיפות זענען געווען געצילט נישט נאָר קעגן יידן, נאָר אויך קעגן זייער ליטעראַרישער און וויסנשאַפטלעכער אַרבעט, וועלכע זענען קאָנפיסקירט, פאַרבאָטן און מאַסן־פאַרברענט געוואָרן. | |||
• די באַקאַנטע ביכער־ברענונגען דורך סטודענטן־אָרגאַניזאַציעס (געשטיצט פונעם רעזשים) האָבן פּאַסירט דעם 10טן מיי 1933 אין איבער 20 אוניווערזיטעטן־שטעט. צוו. אַנדערן זענען פאַרברענט געוואָרן ווערק פון יידישע מחברים ווי היינריך היינע און זיגמונד פרייד. | |||
• דער צענזור־פּראָצעס פון טעקסטן פירט צו דער "אַבסאָלוטער צענזור" פון אידישע לעבנס. | |||
==אינערליכע אידישע צענזור== | ==אינערליכע אידישע צענזור== | ||