בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,360
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(ברשותך - איר קענט צוריקדרייען דאס וואס געפעלט אייך נישט) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''טענקסגיווינג''' ([[ענגליש]]: Thanksgiving) איז אַ חגא וואָס ווערט געפייערט יערליך אין די פאַראייניגטע שטאַטן אויפ'ן פערטן דאָנערשטיג אין נאָוועמבער. פאַר | '''טענקסגיווינג''' ([[ענגליש]]: Thanksgiving) איז אַ חגא וואָס ווערט געפייערט יערליך אין די פאַראייניגטע שטאַטן אויפ'ן פערטן דאָנערשטיג אין נאָוועמבער. פאַר פילע אַמעריקאַנער (אריינגערעכנט טייל אידן), איז דאָס אַ געלעגנהייט זיך צו זאַמלען מיט דער משפּחה, עסן אַ מאלצייט פון טערקי ([[אינדיק]]) און אַנדערע מאכלים, און פייערן אַ ספּעציפיש אַמעריקאַנע טראַדיציע. דער קאָמפּלעקסער באַציאונג צווישן אידן און דעם חגא איז אַרום די פראַגע צי טענקסגיווינג איז אַ סעקולערע, נאַציאָנאַלע פייערונג, צי אַ רעליגיעזער חגא פון אַן אַנדער גלויבן, וואָס וואָלט דעמאָלט געווען אסור. | ||
ערליכע אידן פייערן נישט קיין חגאות פון אַן אַנדער רעליגיע, און האָבן זיך תמיד אויסגעמיטן פון אפילו נאָמינעל סעקולערע חגאות וואָס זענען טאַקע רעליגיעז, ווי קריסטמעס. טענקסגיווינג איז אָבער אַן אַנדער פאַל, ווייל עס איז אַן אויסגעצייכנטער אַמעריקאַנער חגא, וואָס איז (לכל-הפּחות היינט) נישט פאַרבונדן מיט קיין באַזונדערן רעליגיעזן גלויבן, הגם עס האָט געהאַט פּיוריטאַנער אָפּשטאַם (אַ מנהג וואָס איז ענליך צו אַ רעליגיעזער סעודה). | |||
==היסטאָרישע און קולטורעלע באַציונגען== | ==היסטאָרישע און קולטורעלע באַציונגען== | ||
פון אַ היסטאָרישער פּערספּעקטיוו, האָבן אַמעריקאַנער אידן געפייערט טענקסגיווינג זינט פרעזידענט דזשאָרדזש וואַשינגטאָן האָט דאָס פּראָקלאַמירט אין 1789. אין מאַנהעטן האָט | פון אַ היסטאָרישער פּערספּעקטיוו, האָבן אַמעריקאַנער אידן געפייערט טענקסגיווינג זינט פרעזידענט [[דזשארדזש וואשינגטאן|דזשאָרדזש וואַשינגטאָן]] האָט דאָס פּראָקלאַמירט אַלס אַ נאַציאָנאַלע חגא אין 1789. אין מאַנהעטן האָט קאָנגרעגעישאן [[שארית ישראל]], די עלטסטע שול אין צפון-אַמעריקע, אָבזערווירט דעם טאג יעדן יאָר זינט דעמאָלט<ref>{{cite web |last=Reich |first=Aaron |date=24 November 2022 |url=https://www.jpost.com/j-spot/article-723225 |title=Thanksgiving: The origins, criticisms, Jewish views of the holiday - explainer |publisher=[[זשערוסאלעם פאסט|The Jerusalem Post]] |accessdate=2025-10-07}}</ref>. זיי האָבן געטוישט דעם נוסח התּפלה צו אָפּלייגן [[תחנון|תּחנון]] און צוגעלייגט תּהילים. גרשום מענדעס סייקסאַס, דער קאַנטאָר פון דער קהילה, האָט געהאַלטן אַ דרשה וואו ער האָט גערופן אידן צו שטיצן די רעגירונג פון אַמעריקע{{הערה|{{לינק|שרייבער=Alan Jay Gerber|קעפל=Celebrating Thanksgiving is a Jewish tradition|אדרעס=https://www.thejewishstar.com/stories/celebrating-thanksgiving-is-a-jewish-tradition,24267|זייטל=The Jewish Star|דאטום=November 12, 2024}}}}. | ||
ביי דער געלעגנהייט פון וואַשינגטאָן'ס באַזוך ביי דער [[טוארא שול|טאָראָ שול]] אין ראָוד איילאַנד (1790), האָט משה סייקסאַס איבערגעגעבן אַ ליבליכן בריוו, און וואַשינגטאָן האָט געענטפערט מיט זיין באַרימטן בריוו, וואו ער האָט ווידערבאַשטעטיגט זיין גלויבן אַז אַמעריקע איז נישט קיין קריסטליכע פאָלק, נאָר אַ לאַנד וואו אַלע מענטשן קענען ביישטייערן און איר באַטיטלען ווי זייער היים{{הערה|1=https://founders.archives.gov/documents/Washington/05-06-02-0135}}. | |||
אין דעם 19טן יאָרהונדערט האָבן רבנים אָנגענומען דעם טאג ווי אַ טייל פון אַ "קולט פון סינטעז" (cult of synthesis), וואָס האָט פאַרשטאַרקט דעם געדאַנק אַז אידישקייט און אַמעריקאַניזם באַפעסטיגן זיך איינער דעם אַנדערן. | אין דעם 19טן יאָרהונדערט האָבן רבנים אָנגענומען דעם טאג ווי אַ טייל פון אַ "קולט פון סינטעז" (cult of synthesis), וואָס האָט פאַרשטאַרקט דעם געדאַנק אַז אידישקייט און אַמעריקאַניזם באַפעסטיגן זיך איינער דעם אַנדערן. | ||
| שורה 13: | שורה 15: | ||
==הלכה'דיגער חילוקי דעות== | ==הלכה'דיגער חילוקי דעות== | ||
די גאַנצע פראַגע איז אָפּהענגיג פון דער הלכה פון [[חוקת הגוים]] — דער פאַרבאָט נישט נאָכצומאַכן די מנהגים פון די גוים. די רבנישע אויטאָריטעטן פון 20סטן יאָרהונדערט אין אַמעריקע האָבן זיך שטאַרק געטיילט אין מיינונגען: | די גאַנצע פראַגע איז אָפּהענגיג פון דער הלכה פון [[חוקת הגוים]] — דער פאַרבאָט נישט נאָכצומאַכן די מנהגים פון די גוים. די רבנישע אויטאָריטעטן פון 20סטן יאָרהונדערט אין אַמעריקע האָבן זיך שטאַרק געטיילט אין מיינונגען: | ||
===מחמירים=== | |||
[[רבי יצחק הוטנער]], אַן אַנדער גדול בישראל, האָט געהאַלטן אַז פייערן טענקסגיווינג איז אסור. | |||
ער האָט באַטראַכט דעם חגא ווי עפּעס וואָס איז "קלאָר באַזירט אויף דעם קריסטליכן קאַלענדאַר" און דערפאַר איז עס אַ גוישער חגא. | |||
זיין צוגאַנג איז געווען צו שטעלן אַ שטאַרקן טראָפּ אויף קולטורעלער אָפּטיילונג, כּדי צו היטן זיך פון חוקות הגויים. | |||
רבי אביגדור מיללער האָט געהאַלטן, אַז טענקסגיווינג איז אַ "טשורטש האלידעי" (קירכע-חגא). | |||
• זיין מיינונג איז געווען, אַז צו עסן טערקי ספּעציעל פאַר טענקסגיווינג איז אביזרייהו דעבודה זרה, און אַז דאָס איז אַן איסור יהרג ואל יעבור. | |||
• ר' מיללער האָט געטענה'ט, אַז ער פאַרלאָזט זיך אויף ענציקלאָפּעדיעס פון "כשר'ע גוים" וואָס האָבן באַשטימט אַז טענקסגיווינג איז רעליגיעז, און אַז ער פרעגט נישט קיין גדולים וועגן דעם. | |||
===שיטת רבי משה פיינשטיין=== | ===שיטת רבי משה פיינשטיין=== | ||
| שורה 19: | שורה 30: | ||
# היתר פאַר סעודה: ער האָט געפּסק'נט, אַז עס איז נישט פאַראַן קיין הלכה-פאַרבאָט אין מאַכן אַ פרייליכע סעודה און עסן טערקי (אינדיק), ווייל דאָס איז אַ טאָג פון דערמאנונג פאַר די בירגער פונעם לאַנד, און עס איז נישט פאַראַן קיין חובה אין זייערע רעליגיעזע ביכער צו האַלטן אַזאַ סעודה. | # היתר פאַר סעודה: ער האָט געפּסק'נט, אַז עס איז נישט פאַראַן קיין הלכה-פאַרבאָט אין מאַכן אַ פרייליכע סעודה און עסן טערקי (אינדיק), ווייל דאָס איז אַ טאָג פון דערמאנונג פאַר די בירגער פונעם לאַנד, און עס איז נישט פאַראַן קיין חובה אין זייערע רעליגיעזע ביכער צו האַלטן אַזאַ סעודה. | ||
# קביעות פאַרבאָט: ער האָט אָבער געהאַלטן, אַז עס איז פאַרבאָטן צו מאַכן דאָס אַ יערליכע, אָבליגאַטאָרישע חובה (מיט אַ חשש פון בַּל תּוֹסִיף – דעם פאַרבאָט צוצולייגן געבאָטן צו דער תּורה), און אַז מען זאָל עס מאַכן אַ פרייוויליגע פייערונג (שמחת הרשות). | # קביעות פאַרבאָט: ער האָט אָבער געהאַלטן, אַז עס איז פאַרבאָטן צו מאַכן דאָס אַ יערליכע, אָבליגאַטאָרישע חובה (מיט אַ חשש פון בַּל תּוֹסִיף – דעם פאַרבאָט צוצולייגן געבאָטן צו דער תּורה), און אַז מען זאָל עס מאַכן אַ פרייוויליגע פייערונג (שמחת הרשות). | ||
# בעלי נפש זאָלן מחמיר זיין: טראָץ דעם היתר לויט'ן דין, האָט רבי משה געזאָגט, אַז בעלי נפש (פרומע מענטשן) זאָלן מחמיר זיין און דאָס נישט פייערן. | # בעלי נפש זאָלן מחמיר זיין: טראָץ דעם היתר לויט'ן דין, האָט רבי משה געזאָגט, אַז בעלי נפש (פרומע מענטשן) זאָלן מחמיר זיין און דאָס נישט פייערן{{הערה|[https://beta.hebrewbooks.org/reader/reader.aspx?sfid=918#p=326 אגרות משה, אבן העזר ב, יג]}}. | ||
===שיטת הרב יוסף דוב סאָלאָווייטשיק=== | ===שיטת הרב יוסף דוב סאָלאָווייטשיק=== | ||
| שורה 26: | שורה 37: | ||
* הרב סאָלאָווייטשיק האָט אפילו אָנגעהויבן זיין גמרא-שיעור פריער ווי געווענליך אין טענקסגיווינג טאָג, כּדי ער זאָל קענען פאַרענדיגן און פאָרן צוריק קיין באָסטאָן צו האָבן אַ סעודה מיט דער משפּחה. | * הרב סאָלאָווייטשיק האָט אפילו אָנגעהויבן זיין גמרא-שיעור פריער ווי געווענליך אין טענקסגיווינג טאָג, כּדי ער זאָל קענען פאַרענדיגן און פאָרן צוריק קיין באָסטאָן צו האָבן אַ סעודה מיט דער משפּחה. | ||
=== | ===אַנדערע פּוסקים און מנהגים=== | ||
רבי משה פיינשטיין'ס תּלמיד, הרב אפרים גרינבלאַט, האָט געהאַלטן אַז פייערן טענקסגיווינג איז אַ גוטע זאַך, און אַז דאָס איז געווען רבי משה'ס אמתדיגער כּוונה. הרב גרינבלאַט, וואָס האָט געלעבט אין אַ מער פּאַטריאָטישן טייל פונעם לאַנד ([[מעמפיס]], טענעסי), איז געווען אַפירמאַטיוו לטובת אידן זאָלן זיין פּאַטריאָטיש. | |||
עס איז באַקאַנט אַז די יערליכע [[אגודת ישראל]] קאָנווענץ איז געוויינטליך געהאַלטן געוואָרן איבער דעם טענקסגיווינג וויקענד פאַר יאָרצענדליגער, און אינדיק איז געווען אויפן מעניו{{הערה|1=https://www.kashrut.com/articles/Chanuka_Thanksgiving}}. | |||
==טערקי (אינדיק)== | |||
דער ענין פון טערקי אַליין האָט אַ באַזונדערע הלכה-פראַגע, ווייל | דער [[אינדיק]] (Turkey) איז טראַדיציאָנעל דער הויפּט שפּייז פון דער טענקסגיווינג סעודה. דער ענין פון טערקי אַליין האָט אַ באַזונדערע הלכה-פראַגע, ווייל דער פויגל שטאמט פון אַמעריקע, און לויט דער רמ"א איז נויטיג אַ מסורה צו וויסן אַז אַ פויגל איז כשר, אויסער די סימנים (כשרות-צייכנס). טראָץ דעם, ווערט טערקי געגעסן דורך דער מערהייט פון כלל ישראל, אַריינגערעכנט אין אַמעריקע און אין ארץ ישראל, ווייל: | ||
* די טערקי האָט די כשרות-סימנים פון אַ כשר'ן פויגל. | * די טערקי האָט די כשרות-סימנים פון אַ כשר'ן פויגל. | ||
* די מסורה ווערט היינט אַריינגענומען, ווייל פרומע אידן עסן עס שוין עטליכע יאָרהונדערטער. | * די מסורה ווערט היינט אַריינגענומען, ווייל פרומע אידן עסן עס שוין עטליכע יאָרהונדערטער. | ||
| שורה 47: | שורה 49: | ||
געוויסע באַקאַנטע רבנים (ווי רבי יעקב קאַמענעצקי) האָבן זיך יאָ אָפּגעהאַלטן פון עסן טערקי צוליב דער מסורה פראַגע. | געוויסע באַקאַנטע רבנים (ווי רבי יעקב קאַמענעצקי) האָבן זיך יאָ אָפּגעהאַלטן פון עסן טערקי צוליב דער מסורה פראַגע. | ||
טייל מערקן אָן אז דער העברעישער נאָמען פאַר טערקי איז תרנגול-הודו ("אינדישער האָן"), און דער וואָרט הודו איז פאַרבונדן מיט הודאה (דאַנק), דער עיקר-אינהאַלט פון דעם חגא. דאס איז אבער, ווי פארשטענדליך, נישט דער ריכטיגער עטימילאגיע פונעם ווארט "תרנגול-הודו". | טייל מערקן אָן אז דער העברעישער נאָמען פאַר טערקי איז תרנגול-הודו ("אינדישער האָן"), און דער וואָרט הודו איז פאַרבונדן מיט הודאה (דאַנק), דער עיקר-אינהאַלט פון דעם חגא. דאס איז אבער, ווי פארשטענדליך, נישט דער ריכטיגער עטימילאגיע פונעם ווארט "תרנגול-הודו". פיל שפּראַכן, אַריינגערעכנט רוסיש, פּויליש און אידיש, רופן דעם אינדיק אַן אינדיאַנער פויגל. דאָס קומט דערפון, וואָס קאָלומבוס האָט געמיינט, אַז ער האָט געלאַנדעט אין אינדיע. | ||
==ליטורגישע אַנערקענונג== | ==ליטורגישע אַנערקענונג== | ||
| שורה 54: | שורה 56: | ||
==קולטורעלע אינטעגראַציע== | ==קולטורעלע אינטעגראַציע== | ||
די איבערלעבונג פון אידן אין די פאַראייניגטע שטאַטן איז געווען כמעט אייגנאַרטיג, ווייל אַמעריקע האָט געשאַפן אַ סעקולערע קולטור, בשעת אייראָפּע האָט נאָענט אינטעגרירט רעגירונגען מיט רעליגיע. דעריבער, פאַר אַמעריקאַנער אידן, אפילו די טראַדיציאָנעלע, האָט מען אונטערגעשמאַצט{{קלאר אויס|וואס מיינט דאס??}} דעם ווערט פון זיין אַן אַמעריקאַנער. | די איבערלעבונג פון אידן אין די פאַראייניגטע שטאַטן איז געווען כמעט אייגנאַרטיג, ווייל אַמעריקע האָט געשאַפן אַ סעקולערע קולטור, בשעת אייראָפּע האָט נאָענט אינטעגרירט רעגירונגען מיט רעליגיע. דעריבער, פאַר אַמעריקאַנער אידן, אפילו די טראַדיציאָנעלע, האָט מען אונטערגעשמאַצט{{קלאר אויס|וואס מיינט דאס??}} דעם ווערט פון זיין אַן אַמעריקאַנער. | ||
* פילאָזאָפיע: הרב סאָלאָווייטשיק האָט געזען אַ פּאָזיטיווע סעקולערע קולטור אין אַמעריקע; הרב פיינשטיין האָט געהאַלטן אַז סעקולערע קולטור איז אפּציאָנעל, אָבער נישט פאַרבאָטן; און הרב הוטנער האָט כמעט נישט געזען קיין סעקולערע קולטור. | * פילאָזאָפיע: הרב סאָלאָווייטשיק האָט געזען אַ פּאָזיטיווע סעקולערע קולטור אין אַמעריקע; הרב פיינשטיין האָט געהאַלטן אַז סעקולערע קולטור איז אפּציאָנעל, אָבער נישט פאַרבאָטן; און הרב הוטנער האָט כמעט נישט געזען קיין סעקולערע קולטור. | ||
* פּאַטריאָטיזם: אַ טייל פּוסקים האָבן געשטיצט פייערן טענקסגיווינג ווי אַן אויסדרוק פון פּאַטריאָטיזם און דאַנקבאַרקייט צום מַלְכוּת שֶׁל חֶסֶד וואָס אַמעריקע שטעלט מיט איר רעליגיעזער פרייהייט. | * פּאַטריאָטיזם: אַ טייל פּוסקים האָבן געשטיצט פייערן טענקסגיווינג ווי אַן אויסדרוק פון פּאַטריאָטיזם און דאַנקבאַרקייט צום מַלְכוּת שֶׁל חֶסֶד וואָס אַמעריקע שטעלט מיט איר רעליגיעזער פרייהייט. | ||
* קעגנערשאַפט: דער קעגנערישער צוגאַנג, אָנגעפירט פון הרב הוטנער און הרב קליין{{קלאר אויס|ווער??}}, לייגט דעם טראָפּ אויף קולטורעלע אָפּשיידונג, אַזוי אַז אַן אינסולירטע חרדישע קהילה זאָל קענען עקזיסטירן. | |||
==ביבליאגראפיע== | |||
https://www.broydeblog.net/uploads/8/0/4/0/80408218/thanksgiving-_religious_or_secular.pdf | |||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
{{הבהרה הלכתית}} | {{הבהרה הלכתית}} | ||
[[he:חג ההודיה]] | |||