דרעפט:טענקסגיווינג

טענקסגיווינג איז אַ יום-טוב וואָס מען פייערט יערליך אין די פאַראייניגטע שטאַטן (USA) אויפן פערטן דאָנערשטיג אין נאָוועמבער. פאַר אַ סך אַמעריקאַנער אידן, איז דאָס אַ געלעגנהייט זיך צו זאַמלען מיט דער משפּחה, עסן אַ סך טערקי און אַנדערע מאכלים, און פייערן אַ ספּעציפיש אַמעריקאַנישע טראַדיציע. דער קאָמפּלעקסער באַציונג צווישן אידן און דעם יום-טוב איז אַרום די פראַגע צי טענקסגיווינג איז אַ סעקולערע, נאַציאָנאַלע פייערונג, צי אַ רעליגיעזער יום-טוב פון אַן אַנדער גלויבן, וואָס וואָלט דעמאָלט געווען פאַרבאָטן דורך הלכה.

די טראַדיציאָנעלע אידן פייערן נישט קיין יום-טובים פון אַן אַנדער רעליגיע, און האָבן זיך תּמיד אויסגעמיטן פון אַפילו נאָמינעל סעקולערע יום-טובים וואָס זענען טאַקע רעליגיעז, ווי קריסטמעס. טענקסגיווינג איז אָבער אַן אַנדער פאַל, ווייל עס איז אַן אויסגעצייכנטער אַמעריקאַנישער יום-טוב, וואָס איז (לכל-הפּחות היינט) נישט פאַרבונדן מיט קיין באַזונדערן רעליגיעזן גלויבן, הגם עס האָט געהאַט פּיוריטאַנער אָפּשטאַם (אַ מנהג וואָס איז ענלעך צו אַ רעליגיעזער סעודה).

היסטאָרישע און קולטורעלע באַציונגען

פון אַ היסטאָרישער פּערספּעקטיוו, האָבן אַמעריקאַנער אידן פייערן טענקסגיווינג זינט פרעזידענט דזשאָרדזש וואַשינגטאָן האָט דאָס פּראָקלאַמירט אין 1789. אין מאַנהעטן האָט קאָנגרעגיישאַן שארית ישׂראל, די עלטסטע שול אין צפון-אַמעריקע, אָבזערווירט דעם יום-טוב יעדן יאָר זינט דעמאָלט.

אין דעם 19טן יאָרהונדערט האָבן רבנים אָנגענומען דעם יום-טוב ווי אַ טייל פון אַ "קולט פון סינטעז" (cult of synthesis), וואָס האָט פאַרשטאַרקט דעם געדאַנק אַז אידישקייט און אַמעריקאַניזם באַפעסטיגן זיך איינער דעם אַנדערן.

די עיקר-טעמע פון דאַנקבאַרקייט (הכרת הטוב) איז זייער קאָמפּאַטיבל מיט אידישע ווירדן. עס ווערט אָנגעמערקט אַז די פּיוריטאַנער האָבן מעגליך געבויט זייער טענקסגיווינג נאָך דעם אידישן יום-טוב סוכות.

הלכה'דיגער חילוקי דעות

די גאַנצע פראַגע איז אָפּהענגיג פון דער הלכה פון חוקות הגויים — דער פאַרבאָט נישט נאָכצומאַכן די מנהגים פון די גויים. די רבנישע אויטאָריטעטן פון 20סטן יאָרהונדערט אין אַמעריקע האָבן זיך שטאַרק געטיילט אין מיינונגען:

שיטת רבי משה פיינשטיין

רבי משה פיינשטיין, דער גרעסטער הלכה-פּוסק אין אַמעריקע אין זיין צייט, האָט געשריבן פיר תּשובות וועגן דעם ענין.

1. סעקולערער סטאַטוס: אין זיינע שפּעטערדיגע תּשובות, האָט ר' משה אונטערגעשטראָכן, אַז טענקסגיווינג איז אַ סעקולערער יום-טוב און נישט אַ רעליגיעזער.
2. היתּר פאַר סעודה: ער האָט געפּסקנט, אַז עס איז נישט פאַראַן קיין הלכה-פאַרבאָט אין מאַכן אַ פרייליכע סעודה און עסן טערקי (אינדיק), ווייל דאָס איז אַ טאָג פון דערמאנונג פאַר די בירגער פונעם לאַנד, און עס איז נישט פאַראַן קיין חובה אין זייערע רעליגיעזע ספרים צו האַלטן אַזאַ סעודה.
3. קביעות פאַרבאָט: ער האָט אָבער געהאַלטן, אַז עס איז פאַרבאָטן צו מאַכן דאָס אַ יערליכע, אָבליגאַטאָרישע חובה (מיט אַ חשש פון בַּל תּוֹסִיף – דעם פאַרבאָט צוצולייגן געבאָטן צו דער תּורה), און אַז מען זאָל עס מאַכן אַ פרייוויליגע פייערונג (שמחת הרשות).
4. בעלי נפש זאָלן מחמיר זיין: טראָץ דעם היתּר לויטן דין, האָט ר' משה געזאָגט, אַז בעלי נפש (פרומע מענטשן) זאָלן מחמיר זיין און דאָס נישט פייערן.

שיטת רבי יוסף דוב סאָלאָווייטשיק

רבי יוסף דוב סאָלאָווייטשיק האָט געהאַלטן אַ קלאָרע מיינונג, אַז טענקסגיווינג איז אַ ריין סעקולערער יום-טוב.

• ער האָט געהאַלטן, אַז עס איז מותר צו עסן טערקי און צו פייערן, און זיין גאַנג פון לעבן האָט געוויזן אַז דאָס איז אַ טייל פון זיין זיין אַ גוטער אַמעריקאַנער.
• ר' סאָלאָווייטשיק האָט אַפילו אָנגעהויבן זיין תּלמוד-שיעור פריער ווי געוויינטליך אין טענקסגיווינג טאָג, כּדי ער זאָל קענען פאַרענדיגן און פאָרן צוריק קיין באָסטאָן צו האָבן אַ סעודה מיט דער משפּחה.

שיטת רבי יצחק הוטנער

רבי יצחק הוטנער, אַן אַנדער גדל-ישׂראל, האָט געהאַלטן די מערסטע מחמיר'דיגע שיטה, אַז פייערן טענקסגיווינג איז אסוּר.

• ער האָט באַטראַכט דעם יום-טוב ווי אַן ענין וואָס איז "קלאָר אַ יום-טוב באַזירט אויף דעם קריסטליכן קאַלענדאַר".

• זיין צוגאַנג איז געווען צו שטעלן אַ שטאַרקן טראָפּ אויף קולטורעלער אָפּטיילונג, כּדי צו היטן זיך פון חוקות הגויים.

שיטת רבי אַביגדור מיללער

רבי אַביגדור מיללער זצ"ל האָט געהאַלטן, אַז טענקסגיווינג איז אַ "טשורטש האלידעי".

• זיין מיינונג איז געווען, אַז צו עסן טערקי ספּעציעל פאַר טענקסגיווינג איז אביזרייהו דעבודה זרה, און אַז דאָס איז אַן איסור יהרג ואל יעבור.

• ר' מיללער האָט געטענהט, אַז ער פאַרלאָזט זיך אויף ענציקלאָפּעדיעס פון "כּשרע גויים" וואָס האָבן באַשטימט אַז טענקסגיווינג איז רעליגיעז, און אַז ער פרעגט נישט קיין גדולים וועגן דעם.

טערקי (אינדיק) – כּשרות און שפּראַך

דער ענין פון טערקי אַליין האָט אַ באַזונדערע הלכה-פראַגע, ווייל עס איז אַ נייע-וועלט פויגל, און לויט דער רמ"א איז נויטיג אַ מסורה צו וויסן אַז אַ פויגל איז כּשר, אויסער די סימנים (כּשרות-צייכנס). טראָץ דעם, ווערט טערקי געגעסן דורך דער מערהייט פון כּלל ישׂראל, אַריינגערעכנט אין אַמעריקע און ישׂראל, ווייל:

• די טערקי האָט די כּשרות-סימנים פון אַ כּשרן פויגל.
• די מסורה ווערט היינט אַריינגענומען, ווייל פרומע אידן עסן עס שוין עטליכע יאָרהונדערטער.

געוויסע באַקאַנטע רבנים (ווי ר' יעקב קאַמענעצקי זצ"ל) האָבן זיך יאָ אָפּגעהאַלטן פון עסן טערקי צוליב דער מסורה פראַגע.

עס איז אינטערעסאַנט צו באַמערקן אַז דער העברעישער נאָמען פאַר טערקי איז תרנגול הודו ("אינדישער האָן"), און דער וואָרט הודו איז פאַרבונדן מיט הודאה (דאַנק), דער עיקר-אינהאַלט פון דעם יום-טוב.

ליטורגישע אַנערקענונג

אין געוויסע מאָדערנע אָרטאָדאָקסישע קרייזן איז אַנטוויקלט געוואָרן אַ מנהג נישט צו זאָגן תּחנון אין טענקסגיווינג-אינדערפרי, וויבאַלד דאָס ווערט באַטראַכט ווי אַ טאָג פון נאַציאָנאַלער פרייד (יום שמחה), ענליך צו די נייַע ישׂראלדיגע יום-טובים ווי יום העצמאות. אין דער קלאַסישער אָרטאָדאָקסיע אָדער חסידישע קרייזן, זאָגט מען געוויינטליך יאָ תּחנון, ווייל דער טאָג פעלט אין אידישער קדושה.

קולטורעלע אינטעגראַציע

די איבערלעבונג פון אידן אין די פאַראייניגטע שטאַטן איז געווען כּמעט אייגנאַרטיג, ווייל אַמעריקע האָט געשאַפן אַ סעקולערע קולטור, בשעת אייראָפּע האָט נאָענט אינטעגרירט רעגירונגען מיט רעליגיע. דעריבער, פאַר אַמעריקאַנער אידן, אַפילו די זייער טראַדיציאָנעלע, האָט מען אונטערגעשמאַצט דעם ווערט פון זיין אַן אַמעריקאַנער.

• פילאָסאָפיע: ר' סאָלאָווייטשיק האָט געזען אַ פּאָזיטיווע סעקולערע קולטור אין אַמעריקע; ר' פיינשטיין האָט געהאַלטן אַז סעקולערע קולטור איז אָפּציאָנעל, אָבער נישט פאַרבאָטן; און ר' הוטנער האָט כּמעט נישט געזען קיין סעקולערע קולטור.

• פּאַטריאָטיזם: אַ טייל פּוסקים האָבן געשטיצט פייערן טענקסגיווינג ווי אַן אויסדרוק פון פּאַטריאָטיזם און דאַנקבאַרקייט צום מַלְכוּת שֶׁל חֶסֶד וואָס אַמעריקע שטעלט מיט איר רעליגיעזער פרייהייט.

• קעגנערשאַפט: דער קעגנערישער צוגאַנג, אָנגעפירט פון ר' הוטנער און ר' קליין, לייגט דעם טראָפּ אויף קולטורעלע אָפּשיידונג, אַזוי אַז אַן אינסולירטע חרדישע קהילה זאָל קענען עקזיסטירן.

מסקנא: דער עיקר-ענין אין הלכה איז צו פייערן טענקסגיווינג אַלס אַן אָפּציאָנעלע משפּחה-סעודה (סעודת רשות) וואָס איז מעגליך צוליב דעם טאָג-פריי, און נישט אַלס אַ יערליכע רעליגיעזע חובה. מען דאַרף פאָלגן די פּראַקטיק פון זיין רב אָדער קהילה.