בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 29: | שורה 29: | ||
==היסטאָרישער אָפּשטאַם און נוסח== | ==היסטאָרישער אָפּשטאַם און נוסח== | ||
[[טעקע:Saadia Gaon.jpg|שמאל|קליין|280px|מכניסי רחמים בסידורו של [[רב סעדיה גאון]]]] | [[טעקע:Saadia Gaon.jpg|שמאל|קליין|280px|מכניסי רחמים בסידורו של [[רב סעדיה גאון]]]] | ||
דער מחבר פונעם פּיוט "מכניסי רחמים" איז נישט באַקאַנט, אָבער מען האַלט אַז עס איז געשריבן געוואָרן אַרום די ד'ת"ר יאָרן. עס געפינט זיך אין די פריעסטע באַקאַנטע ליטורגישע מאַנואַלן, אַריינגערעכנט דעם סדר רב עמרם (פון בבל אין ד'ת"ר יארן, הגם מיט שפּעטערדיגע אינטערפּאָלאַציעס){{הערה|{{הערה|{{היברובוקס|אריה ליב פרומקין (רעד.)|סדר רב עמרם השלם|7284|page=320|באנד=ב|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרע"ב|עמ=דף קנז,א}}}}}} און סידור רב סעדיה גאון (ד'ת"ר יארן באַגדאַד){{הערה|{{היברובוקס|ישראל דאווידזאן עט אַל. (רעד.)|סדור רב סעדיה גאון|20685|page=416|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשכ"ג|עמ=שנז}}}}. דער | דער מחבר פונעם פּיוט "מכניסי רחמים" איז נישט באַקאַנט, אָבער מען האַלט אַז עס איז געשריבן געוואָרן אַרום די ד'ת"ר יאָרן. עס געפינט זיך אין די פריעסטע באַקאַנטע ליטורגישע מאַנואַלן, אַריינגערעכנט דעם סדר רב עמרם (פון בבל אין ד'ת"ר יארן, הגם מיט שפּעטערדיגע אינטערפּאָלאַציעס){{הערה|{{הערה|{{היברובוקס|אריה ליב פרומקין (רעד.)|סדר רב עמרם השלם|7284|page=320|באנד=ב|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרע"ב|עמ=דף קנז,א}}}}}} און סידור רב סעדיה גאון (ד'ת"ר יארן באַגדאַד){{הערה|{{היברובוקס|ישראל דאווידזאן עט אַל. (רעד.)|סדור רב סעדיה גאון|20685|page=416|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשכ"ג|עמ=שנז}}}}. דער פיוט פלעגט געזאָגט ווערן לויט פאַרשידענע מנהגים און ביי קהילות אריינגערעכנט אשכנז-דייטשלאַנד, פראַנקרייך, שפּאַניע, בבל, מצרים און תימן{{הערה|שם=רוקח|רבי אלעזר מגרמייזא, "[https://www.beureihatefila.com/files/Machnisei_Rachamim_1.pdf תשובה לבעל הרוקח בענין אמירת 'מכניסי רחמים']", ישורון}}. עס איז אבער נישט פאַרהאַן אין דער ספרדישער ליטורגיע. | ||
די שפּעטערע [[גאונים]] זענען געווען באַקוועם מיטן פּיוט. אַזוי, למשל, האָט [[רב שרירא גאון]] (פון ד'ת"ר–ש יארן בבל) נישט געהאַט קיין פונדאַמענטאַלע פּראָבלעמען מיט בעטן ביי מלאכים, הגם ער האָט טעכניש געזאָגט, אַז ביי "מכניסי רחמים" זענען די אויסדרוקן נאָר "געבאָרגט" אָדער "אַן אַלעגאָריע" און נישט געצילט ווי אַ תּפילה צו מלאכים. רב שרירא גאון האָט אויך אָנגעוויזן אַז כּמעט די גאַנצע תּפילה פון דער צייט אין בבל איז געווען אין אַראַמיש{{הערה|[https://www.sefaria.org.il/Teshuvot_HaGeonim_(Harkavy).373 תשובות הגאונים - רב שרירא/האי גאון (הרכבי) סי' שעג]}}. | די שפּעטערע [[גאונים]] זענען געווען באַקוועם מיטן פּיוט. אַזוי, למשל, האָט [[רב שרירא גאון]] (פון ד'ת"ר–ש יארן בבל) נישט געהאַט קיין פונדאַמענטאַלע פּראָבלעמען מיט בעטן ביי מלאכים, הגם ער האָט טעכניש געזאָגט, אַז ביי "מכניסי רחמים" זענען די אויסדרוקן נאָר "געבאָרגט" אָדער "אַן אַלעגאָריע" און נישט געצילט ווי אַ תּפילה צו מלאכים. רב שרירא גאון האָט אויך אָנגעוויזן אַז כּמעט די גאַנצע תּפילה פון דער צייט אין בבל איז געווען אין אַראַמיש{{הערה|[https://www.sefaria.org.il/Teshuvot_HaGeonim_(Harkavy).373 תשובות הגאונים - רב שרירא/האי גאון (הרכבי) סי' שעג]}}. | ||
| שורה 38: | שורה 36: | ||
==די טעאָלאָגישע קריטיק (קעגן תּפילה צו מתווכים)== | ==די טעאָלאָגישע קריטיק (קעגן תּפילה צו מתווכים)== | ||
די גרונט־פראַגע וואָס דער פּיוט שטעלט איז, צי דאָס גייט אַנטקעגן דעם | די גרונט־פראַגע וואָס דער פּיוט שטעלט איז, צי דאָס גייט אַנטקעגן דעם עיקר-האמונה, אַז מען טאָר נישט מתפּלל זיין צו קיין שום מתווך צווישן דעם מענטש און גאָט. | ||
דער תּלמוד ירושלמי (ברכות ט, א) האָט געהאַלטן אַ שטרענגערע ליניע וועגן תּפילה דורך מלאָכים, טענהנדיג אַז נאָר אַ דירעקטער צוגאַנג צו גאָט איז אַקצעפּטירבאר{{הערה|פארגלייכט תּלמוד בבלי עבודה זרה יז, א וואס דערציילט אַ מעשׂה פון [[ר' אלעזר בן דורדיא]], וואָס האָט זיך געווענדט גלייך צו גאָט, נאָכדעם ווי בערג, הימלען און שטערן האָבן נישט געוואָלט זיין מליצי יושׁר}}. | |||
מקורים אין תּורה און מדרש: יעקב האָט זיך געראַנגלט מיט אַ מלאך און געבעטן אַ ברכה{{הערה|1=בראשית לב, כה-כז}}. יעקב האָט אויך גערופן אַ מלאך צו בענטשן זײן אייניקל, אין דעם פּסוק: "הַמַּלְאָךְ הַגֹּאֵל אֹתִי מִכָּל רָע יְבָרֵךְ אֶת הַנְּעָרִים" (בראשית מח:טז). (מערקט אָבער {{זוהר|ג|קפז|א|פרשה=בלק}} וואָס ערקלערט אַז די שכינה ווערט צומאָל גערופן אַ "מלאך".) אויך אין אַ מדרש ווערט געשילדערט ווי משה רבנו האָט געזוכט הילף פון דער ערד און די שטערן, און דערנאָך דעם שׂר הפנים (דעם גרויסן מלאך מטטרון) צו זײן מליץ יושר פאַר אים, ביז גאָט איז אויף אים ברוגז געוואָרן{{הערה|{{תנחומא|ואתחנן|ו|ב=יא}}}}. | |||
רש"י ([[רש"י|רבי שלמה יצחקי]], ד'ת"ת יארן) האָט געהאַט אַ וועלט־באַנעם וואָס האָט אַריינגענומען מלאכישע הילף; ער האָט ערקלערט, אַז כאָטש גאָט הערט תּמיד די תפילת ציבור, ברויכן יחידים (אויסער א חולה) די "קאָאפּעראַציע פון די מלאכי השׁרת" צו ברענגען זיין תּפילה הינטער דעם פּרגוד פון הימל{{הערה|רש"י שבת יב, ב ד"ה דשכינה און סוטה לג, א ד"ה יחיד. זעט אויך רש"י סנהדרין מד, ב ד"ה לעולם יבקש}}. דאס איז געבויט אויף די גמרא אין מסכת שבת, אז רבי יוחנן האָט געהאַלטן, אַז אַ מענטש זאָל נישט דאַוונען אין אַראַמיש, ווײל די מלאכים פאַרשטייען נישט אַראַמיש. | |||
דער רוקח (13טן יאָרהונדערט, דייטשלאַנד) האָט געשטיצט דאס זאגן "מכניסי רחמים", און האָט ציטירט פילע ביישפּילן פון טראַדיציאָנעלע מקורות וואו מען האָט גענוצט מתווכים{{הערה|שם=רוקח}}. | |||
דער | דער שבלי הלקט (סי' רפב) האָט אויך געשטיצט דאָס זאָגן דעם פּיּוט. | ||
דער קריטיק קומט הויפּטזעכליך פון דער ראַציאָנאַליסטישער | דער קריטיק קומט הויפּטזעכליך פון דער ראַציאָנאַליסטישער חדר, וואָס ווערט פאָרגעשטעלט דורך רמב"ם ([[רמב"ם|רבי משה בן מימון]], ד'תת"ק יארן). | ||
דער רמב"ם'ס פיפטער עיקר פון די דרייצן עיקרי האמונה האַלט, אַז נאָר צו גאָט אַליין פּאַסט צו דאַוונען, און "עס איז נישט פּאַסיג צו דאַוונען צו קיין אַנדערן". ווער עס דינט אַ מתווך (אַזוי ווי א שטערן, א מזל אָדער א מלאך) אַלס | דער רמב"ם'ס פיפטער עיקר פון די דרייצן עיקרי האמונה האַלט, אַז נאָר צו גאָט אַליין פּאַסט צו דאַוונען, און "עס איז נישט פּאַסיג צו דאַוונען צו קיין אַנדערן"{{הערה|זעט רמב"ם, הקדמה לפ' חלק, משנה סנהדרין, "והיסוד החמישי"}}. לויט'ן רמב"ם איז דער יסוד פון עבודה זרה, צו זוכן אַ פאַרבינדונג מיט גאָט דורך אַ פארמיטלער, ווי דער דור אנוש האָט געטאָן{{הערה|{{רמב"ם|עבודת כוכבים|ב|א}}}}. ווער עס דינט אַ מתווך (אַזוי ווי א שטערן, א מזל אָדער א מלאך) אַלס א פארמיטלער צווישן אים און גאָט, ווערט דעפינירט אַלס אַ [[מין]] און פאַרלירט זײן חלק אין עולם הבא{{הערה|{{רמב"ם|תשובה|ג|ו|ז}}}}. די דאָזיגע תּפילה ווערט נישט נאָר גערעכנט פאַר פאַרבאָטן, נאָר אויך פּראַקטיש אָן טעאָלאָגישער רעלעוואַנץ, ווייל מלאכים זענען גייסטיג אומפעאיג צו באַשטימען דעם אויסגאַנג פון אַ תּפילה. דער רמב"ם איז קעגן יעדע תּפילה צו מלאכים, כאָטש ער האַלט יאָ, אַז מען מוז אָפּשאַצן זייער וויכטיגע ראָלע אין דער מעטאַפיזישער וועלט{{הערה|זעט {{רמב"ם|יסודי התורה|ב}}; מורה נבוכים ב, ו}}. | ||
[[רמב"ן|רבי משה בן נחמן]] (רמב"ן) האָט אויך געהאַלטן אַז דאַוונען דורך מלאכים איז עבודה זרה{{הערה|1=רמב"ן שמות כ, ב}}. | |||
בעטן צו מתים: טייל פון דער קריטיק האָט אַריינגעצויגן די פראַגע צי בעטן צו מתים איז אויך כּפירה. ר' יוסף אַלבאָ האָט געקוקט אויף מעדיאַציע אַלס אַ עבירה פון דאַוונען צו אַנדערע געטער. אָבער, אַפילו אין דער ליטורגיע איז פאַרהאַן אַ מנהג פון בעטן דעם אייבערשטן ביי קברים, און ר' אלעזר פון וואָרמס האָט דערלאַנגט דעם מנהג פון באַזוכן קברים אַלס אַ ראיה לטובת השתּדלות. | בעטן צו מתים: טייל פון דער קריטיק האָט אַריינגעצויגן די פראַגע צי בעטן צו מתים איז אויך כּפירה. ר' יוסף אַלבאָ האָט געקוקט אויף מעדיאַציע אַלס אַ עבירה פון דאַוונען צו אַנדערע געטער. אָבער, אַפילו אין דער ליטורגיע איז פאַרהאַן אַ מנהג פון בעטן דעם אייבערשטן ביי קברים, און ר' אלעזר פון וואָרמס האָט דערלאַנגט דעם מנהג פון באַזוכן קברים אַלס אַ ראיה לטובת השתּדלות. | ||
| שורה 55: | שורה 58: | ||
===די מתנגדים צו "מכניסי רחמים"=== | ===די מתנגדים צו "מכניסי רחמים"=== | ||
;דער קרבן נתנאל (18טן י"ה): ער האָט קריטיקירט דעם שטיקל פיוט "מידת הרחמים עלינו התגלגלי" וואָס איז, אויפן ערשטן בליק, אַ ווענדונג צו גאָט דורך אַ מתווך, און האָט אָנגעצייכנט דעם 5טן עיקר פונעם רמב"ם אַלס ראיה{{הערה|קרבן נתנאל ראש השנה פרק א סימן ה}}. | |||
;דער ווילנער גאון (גר"א): האָט אַרויסגענומען די תּפילה פון זיין סידור. ר' חיים פון וואָלאָזשין, אַ תּלמיד פון גר"א, האָט אויך אַוועקגענומען די פּיוט פון זיין סידור, טענהנדיג אַז "מיר בעטן נישט פון די מלאכים, ווייל זיי האָבן נישט שום קיין אייגענע כּוח"{{הערה|שאילתות כ"י לונדון פודרו, חלק א, סעיף קמ.}}. | ;דער ווילנער גאון (גר"א): האָט אַרויסגענומען די תּפילה פון זיין סידור. ר' חיים פון וואָלאָזשין, אַ תּלמיד פון גר"א, האָט אויך אַוועקגענומען די פּיוט פון זיין סידור, טענהנדיג אַז "מיר בעטן נישט פון די מלאכים, ווייל זיי האָבן נישט שום קיין אייגענע כּוח"{{הערה|שאילתות כ"י לונדון פודרו, חלק א, סעיף קמ.}}. | ||
;דער חת"ם סופר (ר' משה סופר): האָט פּערזענליך זיך אָפּגעזאָגט עס צו זאָגן. הגם ער האָט נישט פאַרלאַנגט מען זאָל עס אַרויסנעמען פון דער ליטורגיע, פלעגט ער זיך מאַכן פאַרנומען מיט צו פאַרלענגערן די פריערדיגע תּפילה (נפילת אפּים) כּדי צו פאַרפּאַסן "מכניסי רחמים". ער האָט אַרויסגעבראַכט אַז אַפילו אַ רמז צו מלאכים וואָס טוען עפּעס פאַר אונז איז נישט אַקסעפּטאַבל. ר' עקיבא איגר האָט געהאַט אַן ענליכע שטעלונג. | ;דער חת"ם סופר (ר' משה סופר): האָט פּערזענליך זיך אָפּגעזאָגט עס צו זאָגן. הגם ער האָט נישט פאַרלאַנגט מען זאָל עס אַרויסנעמען פון דער ליטורגיע, פלעגט ער זיך מאַכן פאַרנומען מיט צו פאַרלענגערן די פריערדיגע תּפילה (נפילת אפּים) כּדי צו פאַרפּאַסן "מכניסי רחמים". ער האָט אַרויסגעבראַכט אַז אַפילו אַ רמז צו מלאכים וואָס טוען עפּעס פאַר אונז איז נישט אַקסעפּטאַבל. ר' עקיבא איגר האָט געהאַט אַן ענליכע שטעלונג. | ||
;דער צמח צדק (דער דריטער חב"ד רבי): האָט שטאַרק געשריבן אַז מען זאָל זיך אָפּהאַלטן פון זאָגן פּיוטים וואָס רופן אויף מלאכים צו משתּדל זיין פאַר אונז. | ;דער צמח צדק (דער דריטער חב"ד רבי): האָט שטאַרק געשריבן אַז מען זאָל זיך אָפּהאַלטן פון זאָגן פּיוטים וואָס רופן אויף מלאכים צו משתּדל זיין פאַר אונז. | ||
===די וואָס האָבן דאָס | ===די וואָס האָבן דאָס פאַרטיידיגט אָדער צוגעפּאַסט=== | ||
;מהר"ל מפראַג (ר' יהודה ליווא, ה'ר–ש יארן): האָט פאָרגעשטעלט אַן אינטערעסאַנטע לעזונג. ער האָט געענדערט דעם אָריגינעלן טעקסט, טוישנדיג דאָס וואָרט הַכְנִיסוּ ("ברענגט אַריין!" – אַ בקשה) צו יַכְנִיסוּ ("זיי זאלן אַריינברענגען" – אַ דעקלעראציע פון פאַקט אָדער אַ וואונטש). דאָס מיינט אַז מען בעט | פילע גדולי ישראל האָבן יאָ געזאָגט דעם פּיּוּט, אָדער געהאַט הסברים פאַרן נוסח. | ||
;מהר"ל מפראַג (ר' יהודה ליווא, ה'ר–ש יארן): האָט פאָרגעשטעלט אַן אינטערעסאַנטע לעזונג. ער האָט געענדערט דעם אָריגינעלן טעקסט, טוישנדיג דאָס וואָרט הַכְנִיסוּ ("ברענגט אַריין!" – אַ בקשה) צו יַכְנִיסוּ ("זיי זאלן אַריינברענגען" – אַ דעקלעראציע פון פאַקט אָדער אַ וואונטש). דאָס מיינט אַז מען בעט נישט דעם מלאך, נאָר מען שטעלט פעסט זיין פונקציע. נאָר נאָך דער ענדערונג האָט ער עס אַריינגענומען אין זיין נוסח{{הערה|1=נתיבות עולם נתיב העבודה פרק יב}}. | |||
;דער "פּחד יצחק" (ר' יצחק לאַמפּראָנטי, תל"ט–תקי"ז איטאַליע): האָט פאַרשריבן די דעבאַטע אין זיין ענציקלאָפּעדיע און געקומען צו דער מסקנא אַז די תּפילה איז אין אָרדענונג, באַזירט אויף פריערדיגע מקורים{{הערה|{{היברובוקס|למפרונטי, יצחק בן שמואל, 1679-1756|פחד יצחק חלק י|20342|page=69}} vol. 11, Lyck 1874, fol. 33v-58r}}. נאָך דעם איז די ענין ווידער אַדזשודיקירט געוואָרן דורך צוויי פירנדע איטאַליענישע רבנים (איינער ר' שמואל אבוהב), און זיי זענען געקומען צו דער זעלבער מסקנא, אַז די תּפילה שטימט מיט תּורהדיגע ווירדן{{הערה|1=https://seforimblog.com/2006/09/machnesi-rachamim-and-plageris/}}. | ;דער "פּחד יצחק" (ר' יצחק לאַמפּראָנטי, תל"ט–תקי"ז איטאַליע): האָט פאַרשריבן די דעבאַטע אין זיין ענציקלאָפּעדיע און געקומען צו דער מסקנא אַז די תּפילה איז אין אָרדענונג, באַזירט אויף פריערדיגע מקורים{{הערה|{{היברובוקס|למפרונטי, יצחק בן שמואל, 1679-1756|פחד יצחק חלק י|20342|page=69}} vol. 11, Lyck 1874, fol. 33v-58r}}. נאָך דעם איז די ענין ווידער אַדזשודיקירט געוואָרן דורך צוויי פירנדע איטאַליענישע רבנים (איינער ר' שמואל אבוהב), און זיי זענען געקומען צו דער זעלבער מסקנא, אַז די תּפילה שטימט מיט תּורהדיגע ווירדן{{הערה|1=https://seforimblog.com/2006/09/machnesi-rachamim-and-plageris/}}. | ||
רבי יהודה אַסאַד (19טן י"ה) האָט באַשטאַנען, אַז מען מוז פאָרזעצן צו זאָגן די פּיּוּטים, ווי זיי זענען אָריגינעל פֿאָרמולירט געוואָרן דורך די גדולי ישראל. | |||
;[[רבי משה פיינשטיין]] (תרנ"ה–תשמ"ו): האָט געפּסקנט אַז עס איז אינגאַנצן ערלויבט עס צו זאָגן, ספּעציעל אויב מען נעמט אָן אַ מער אַלגאָרישע אינטערפּרעטאַציע{{הערה|1=אגרות משה א"ח ה, מג. זעט אויך ר' שלמה זלמן אויערבאך, היכלות שלמה, תפילה}}. | ;[[רבי משה פיינשטיין]] (תרנ"ה–תשמ"ו): האָט געפּסקנט אַז עס איז אינגאַנצן ערלויבט עס צו זאָגן, ספּעציעל אויב מען נעמט אָן אַ מער אַלגאָרישע אינטערפּרעטאַציע{{הערה|1=אגרות משה א"ח ה, מג. זעט אויך ר' שלמה זלמן אויערבאך, היכלות שלמה, תפילה}}. | ||
| שורה 84: | שורה 90: | ||
*"הַכְנִיסוּ" (ניגון פון M.B.D.): ניצט דעם אָריגינעלן טעקסט. | *"הַכְנִיסוּ" (ניגון פון M.B.D.): ניצט דעם אָריגינעלן טעקסט. | ||
די דאָזיגע טעאָלאָגישע פראַגע, וואָס ברענגט מיט זיך שווערע נגעי "עבודה זרה" אָדער "כּפירה", איז דערווייל "געלייזט" געוואָרן פאַר פיל מענטשן דורך דעם "עמאָציאָנעלן און פּסיכאָלאָגישן באַדאַרף פאַר אַ קשר צו גאָט". | די דאָזיגע טעאָלאָגישע פראַגע, וואָס ברענגט מיט זיך שווערע נגעי "עבודה זרה" אָדער "כּפירה", איז דערווייל "געלייזט" געוואָרן פאַר פיל מענטשן דורך דעם "עמאָציאָנעלן און פּסיכאָלאָגישן באַדאַרף פאַר אַ קשר צו גאָט". | ||
==אנדערע פיוטים וועלכע ווענדן זיך צו מלאכים== | |||
אין אַן אַנדער באַקאַנטער פּזמון, "מַלְאַכֵי רַחֲמִים מְשָׁרְתֵי עֶלְיוֹן", ווערט אויך גערופן אויף מלאכים צו בעטן אויף מחילה פאַר אידישן פאָלק. | |||
רבי יעקב עמדין האָט געהאַט קריטיק אויף דעם פּיּוט שלום עליכם, אויך וועגן דעם בעטן אַ ברכה פון מלאכים{{הערה|ר' יעקב עמדין בסידורו בית יעקב}}. | |||
==ביבליאגראפיע== | |||
*גדי מכטה, "[https://asif.co.il/wp-content/uploads/2021/04/1-11-35.pdf פניה למלאכים]", '''מעליות''' ל, תשע"ג | |||