בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(בס"ד) צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
דער '''תחום-המושב''' (רוסיש Черта оседлости, '''טשערטאַ אסיעדלאסי'''; ענגליש: Pale of Settlement) איז געווען אַ מערב'דיגע געגנט פון דער [[רוסישע אימפעריע| | {{דרעפט}} | ||
דער '''תחום-המושב''' (רוסיש Черта оседлости, '''טשערטאַ אסיעדלאסי'''; ענגליש: Pale of Settlement) איז געווען אַ מערב'דיגע געגנט פון דער [[רוסישע אימפעריע|רוסישער אימפּעריע]], מיט טוישנדע גרעניצן, וואָס האָט עקזיסטירט פון 1791 ביז 1917. אין דער טעריטאָריע האָבן אידן לעגאַל געמעגט וואוינען פּערמאַנענט, און אינדרויסן פון דעם איז אידישע וואוינונג, סיי שטענדיג סיי צייטווייליג, מערסטנס געווען פאַרבאָטן. די אימפּעריאַלע מאָטיוואַציע פאַר דער שאַפונג פונעם תּחום איז דער הויפּט געווען עקאָנאָמיש און נאַציאָנאַליסטיש אין נאַטור. דער תּחום האָט אַרומגענומען בערך 20% פון אייראָפּעישן רוסלאַנד. ביים שפּיץ פונעם תּחום, האָבן דאָרטן געוואוינט איבער פינף מיליאָן אידן, וואָס האָבן אויסגעמאַכט 40% פון דער גאַנצער אידישער באַפעלקערונג אין דער וועלט אין יענער צייט. | |||
==היסטאריע און אָפּשטאַם== | ==היסטאריע און אָפּשטאַם== | ||
די איינפירונג פונעם תּחום־המושב האָט זיך אָנגעהויבן אונטער דער צאַרין | די איינפירונג פונעם תּחום־המושב האָט זיך אָנגעהויבן אונטער דער צאַרין קאַטערינא די גרויסע (1762–1796). דער יסוד פאַר דער באַגרעניצונג איז געלייגט געוואָרן אין 1791{{הערה|{{לינק|שרייבער=Ken Spiro|קעפל=History Crash Course #56: Pale of Settlement|אדרעס=https://aish.com/48956361/|זייטל=Aish|דאטום=May 9, 2009}}}}. די באַגרענעצונג האָט גלייך באַטראָפן די נייע טעריטאָריעס פונעם פּוילישן קעניגרייך וואָס רוסלאַנד האָט אַנעקסירט (ווי בעלאַרוס און נאָוואָראָסיע), און זי האָט זיך פאַרשטאַרקן נאָך דער צווייטער טיילונג פון פּוילן אין 1793. פאַר דעם האָט רוסלאַנד כּמעט אינגאַנצן פאַרבאָטן אידיש וואוינען. מיט די טיילונגען, איז רוסלאַנד פּלוצעם געוואָרן די מלוכה מיט דער גרעסטער אידישער באַפעלקערונג אין אייראָפּע. | ||
די רעגירונג האָט געזוכט אַ באַלאַנס: זי האָט געוואָלט נוצן די אידישע באַפעלקערונג, אָבער אויך באַשיצן רוסישע סוחרים פון קאָנקורענץ. לכתּחילה איז דער תּחום אויך באַשטימט געוואָרן צו העלפן קאָלאָניזירן ניי-אַקוויירטע געגנטן אַרום שוואַרצן ים. דער נאָמען " | די רעגירונג האָט געזוכט אַ באַלאַנס: זי האָט געוואָלט נוצן די אידישע באַפעלקערונג, אָבער אויך באַשיצן רוסישע סוחרים פון קאָנקורענץ. לכתּחילה איז דער תּחום אויך באַשטימט געוואָרן צו העלפן קאָלאָניזירן ניי-אַקוויירטע געגנטן אַרום שוואַרצן ים. דער נאָמען "תּחום-המושב" איז ערשט אויפגעקומען אונטער ניקאָלאַי דער ערשטער (1825–1855). | ||
אין 1827, זענען אידן אין קיעוו, און שפּעטער אין 1835, אין אַסטראַכאַן און צפון קאַווקאַז, שטרענג באַגרעניצט געוואָרן אָדער אַרויסגענומען פונעם תּחום. | אין 1827, זענען אידן אין קיעוו, און שפּעטער אין 1835, אין אַסטראַכאַן און צפון קאַווקאַז, שטרענג באַגרעניצט געוואָרן אָדער אַרויסגענומען פונעם תּחום. | ||
| שורה 24: | שורה 25: | ||
==אידיש לעבן און קולטור== | ==אידיש לעבן און קולטור== | ||
די שפּראַך וואָס די אידן אינעם תּחום האָבן גערעדט איז געווען אידיש. לויט דעם 1897 צענזוס, האָבן 99% פון די אידן אינעם תּחום געשמועסט אידיש. | די שפּראַך וואָס די אידן אינעם תּחום האָבן גערעדט איז געווען אידיש. לויט דעם 1897 צענזוס, האָבן 99% פון די אידן אינעם תּחום געשמועסט אידיש. | ||
* קולטורעלע צענטערס: אידישע קולטור האָט זיך שטאַרק אַנטוויקלט אין די שטעטלעך. דאָס אידישע לעבן אין די שטעטלעך איז געווען שווער און אָרעם. | * קולטורעלע צענטערס: אידישע קולטור האָט זיך שטאַרק אַנטוויקלט אין די שטעטלעך. דאָס אידישע לעבן אין די שטעטלעך איז געווען שווער און אָרעם. | ||
* ליטעראַטור: די לעבנס־צער פון אידן אינעם תּחום זענען פאַראייביקט געוואָרן אין די שריפטן פון אידישע מחברים ווי דער הומאָריסט [[שלום עליכם (שרייבער)|שלום־עליכם]]. זיין ראָמאַן [[טביה דער מילכיגער]] שילדערט טביה פונעם פיקטיוון שטעטל אַנאַטעווקע, אוקראַינע, און איז געווען דער יסוד פאַר דער טעאַטער פּראָדוקציע [[פידלער אויפן דאך|פידלער אויפן דאַך]]. אַנדערע קלאַסישע אידישע שרייבערס זענען געווען ש. י. אַבראַמאָוויטש און [[יצחק לייבוש פרץ|י. ל. פּרץ]]. | * ליטעראַטור: די לעבנס־צער פון אידן אינעם תּחום זענען פאַראייביקט געוואָרן אין די שריפטן פון אידישע מחברים ווי דער הומאָריסט [[שלום עליכם (שרייבער)|שלום־עליכם]]. זיין ראָמאַן [[טביה דער מילכיגער]] שילדערט טביה פונעם פיקטיוון שטעטל אַנאַטעווקע, אוקראַינע, און איז געווען דער יסוד פאַר דער טעאַטער פּראָדוקציע [[פידלער אויפן דאך|פידלער אויפן דאַך]]. אַנדערע קלאַסישע אידישע שרייבערס זענען געווען ש. י. אַבראַמאָוויטש און [[יצחק לייבוש פרץ|י. ל. פּרץ]]. | ||
| שורה 47: | שורה 47: | ||
==ירושה און ווירקונג== | ==ירושה און ווירקונג== | ||
כאָטש דער תּחום האָט געבראַכט ליידן, זענען זיינע פּאָזיטיווע, אומגעפּלאַנטע רעזולטאַטן געווען אַז ער האָט געשאַפן אַ ראַם פאַר אַן אומאָפּהענגיקן אידנטום, וואו אידישע קולטור און נאַציאָנאַלער געפיל האָבן זיך אַנטוויקלט. דער תּחום איז געווען די קוועל פאַר דער גרינדונג פון גרויסע אידישע צענטערס אין אַמעריקע, דרום אַפריקע און ארץ ישׂראל. | כאָטש דער תּחום האָט געבראַכט ליידן, זענען זיינע פּאָזיטיווע, אומגעפּלאַנטע רעזולטאַטן געווען אַז ער האָט געשאַפן אַ ראַם פאַר אַן אומאָפּהענגיקן אידנטום, וואו אידישע קולטור און נאַציאָנאַלער געפיל האָבן זיך אַנטוויקלט. דער תּחום איז געווען די קוועל פאַר דער גרינדונג פון גרויסע אידישע צענטערס אין אַמעריקע, דרום אַפריקע און ארץ ישׂראל. | ||
{{יוטוב וויד|Mpd5zslNNew}} | |||
{{יוטוב וויד|JUzXk5poX78}} | |||