בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|פאליטישע אומרוען, צוזאמפאל פון צארישע מאנארכיע | {{דעסקריפציע|פאליטישע אומרוען, צוזאמפאל פון צארישע מאנארכיע (1917)}} | ||
{{ציווילע קאנפליקט | {{ציווילע קאנפליקט | ||
| שם = רוסישע רעוואלוציע | | שם = רוסישע רעוואלוציע | ||
| שורה 78: | שורה 78: | ||
אום מערץ 11 האט דער צאר געשיקט די ארמיי צו דערשטיקן די ראיאטן. ווייניגסטנס 180,000 טרופן זענען געווען סטאנציאנירט אין די הויפשטאט, אבער דאס רוב פון זיי זענען געווען אומטרענירט אדער פארוואונדעט. בלויז ארום 12,000 זענען געווען אין א פאסיגע צושטאנד, אבער אפילו זיי האבן זיך אנטזאגט צו דערשטיקן די פראטעסט, און אנשטאט צושטערן די אומרוען האבן די טרופן אליין אנגעהויבן רעוואלטירן{{הערה|Beckett, Ian F.W. (2007). ''The Great War'' (2 ed.) p. 523.|כיוון=שמאל}}. פילע אפיצירן זענען דערשאסן געווארן דורך זייערע סאלדאטן ווען זיי זענען באפוילן געווארן צו דערשטיקן די דעמאנסטראנטן, און אנדערע זענען אריין אין באהעלטעניש, און די מיליטער האט פארלוירן די מעגליכקייט צו צוריקהאלטן די פראטעסטן. סימבאלן פון דער צארישער רעזשים זענען אראפגעריסן געווארן איבער די שטאט, און די אויטאריטעט פון די רעגירונג אין די הויפשטאט איז צוזאמגעפאלן. דאס וואס דער צאר האט יענע צופרי גענצליך אוועקגענומען די לעגאלע אויטאריטעט פון די דומא האט נישט ארויסגעהאלפן, און די רעאקציע פון די דומא, אנגעפירט דורך די ליבעראלע בלאק איז געווען צו שאפן א צייטווייליגער קאמיטע צו צוריקברענגען געזעץ און ארדענונג; גלייכצייטיג האבן די סאציאליסטישע פארטייען געשאפן די פעטראגראד סאוויעטן, צו רעפרעזענטירן די ארבעטער און סאלדאטן. די איבערגעבליבענע סאלדאטן געטריי צום רעזשים האבן געטוישט זייטן די קומענדיגע טאג. די ווענדפּונקט איז געקומען מערץ 12, ווען דער וואָלינסקי רעגימענט האָט ווידערשפּעניגט, הינגעריכטעט זייער אָפיציר, און זיך פאַראייניגט מיט די פּראָטעסטירער. | אום מערץ 11 האט דער צאר געשיקט די ארמיי צו דערשטיקן די ראיאטן. ווייניגסטנס 180,000 טרופן זענען געווען סטאנציאנירט אין די הויפשטאט, אבער דאס רוב פון זיי זענען געווען אומטרענירט אדער פארוואונדעט. בלויז ארום 12,000 זענען געווען אין א פאסיגע צושטאנד, אבער אפילו זיי האבן זיך אנטזאגט צו דערשטיקן די פראטעסט, און אנשטאט צושטערן די אומרוען האבן די טרופן אליין אנגעהויבן רעוואלטירן{{הערה|Beckett, Ian F.W. (2007). ''The Great War'' (2 ed.) p. 523.|כיוון=שמאל}}. פילע אפיצירן זענען דערשאסן געווארן דורך זייערע סאלדאטן ווען זיי זענען באפוילן געווארן צו דערשטיקן די דעמאנסטראנטן, און אנדערע זענען אריין אין באהעלטעניש, און די מיליטער האט פארלוירן די מעגליכקייט צו צוריקהאלטן די פראטעסטן. סימבאלן פון דער צארישער רעזשים זענען אראפגעריסן געווארן איבער די שטאט, און די אויטאריטעט פון די רעגירונג אין די הויפשטאט איז צוזאמגעפאלן. דאס וואס דער צאר האט יענע צופרי גענצליך אוועקגענומען די לעגאלע אויטאריטעט פון די דומא האט נישט ארויסגעהאלפן, און די רעאקציע פון די דומא, אנגעפירט דורך די ליבעראלע בלאק איז געווען צו שאפן א צייטווייליגער קאמיטע צו צוריקברענגען געזעץ און ארדענונג; גלייכצייטיג האבן די סאציאליסטישע פארטייען געשאפן די פעטראגראד סאוויעטן, צו רעפרעזענטירן די ארבעטער און סאלדאטן. די איבערגעבליבענע סאלדאטן געטריי צום רעזשים האבן געטוישט זייטן די קומענדיגע טאג. די ווענדפּונקט איז געקומען מערץ 12, ווען דער וואָלינסקי רעגימענט האָט ווידערשפּעניגט, הינגעריכטעט זייער אָפיציר, און זיך פאַראייניגט מיט די פּראָטעסטירער. | ||
דער צאר האט זיך פּרובירט אומצוקערן פון מיליטערישן פראנט קיין פּעטראגראד. ווען ער איז אנגעקומען קיין [[פסקאוו]] האבן די ארמיי שעף ניקאלאי רוזסקי און די דומא דעפוטאטן אלעקסאנדער גוטשקאוו און וואסילי שולגין פארגעשלאגן אז ער זאל רעזיגנירן פון טראן. ער האט טאקע אונטערגעשריבן זיין אַבדיקאַציע אום מערץ 15 און אויך אפגעזאגט זיין זון, דער צאַרעוויטש. ניקאלאי האט נאמינירט זיין ברודער, דער גרויספירשט מיכאאיל אלעקסאנדראוויטש, אלץ זיין נאכפאלגער. דער גרויספירשט האט שנעל אנערקענט אז ער וועט האבן ווייניג שטיצע אלץ פירער, און האט זיך דערפאר דעם נעקסטן טאג אפּגעזאגט, זאגנדיג אז ער וועט דאס נאר אננעמען אויב דאס וועט זיין די דעמאקראטישע באשלוס פון פאלק{{הערה|Beckett, 2007. p. 523.|כיוון=שמאל}}{{הערה|Robert Paul Browder and Alexander F. Kerensky, eds., ''The Russian Provisional Government, 1917'', 1961. p. 116.|כיוון=שמאל}}. דאָס האָט געענדיגט די 300-יאָריגע הערשאַפט פון דער ראָמאַנאָוו דינאַסטיע. זעקס טאג שפעטער | דער צאר האט זיך פּרובירט אומצוקערן פון מיליטערישן פראנט קיין פּעטראגראד. ווען ער איז אנגעקומען קיין [[פסקאוו]] האבן די ארמיי שעף ניקאלאי רוזסקי און די דומא דעפוטאטן אלעקסאנדער גוטשקאוו און וואסילי שולגין פארגעשלאגן אז ער זאל רעזיגנירן פון טראן. ער האט טאקע אונטערגעשריבן זיין אַבדיקאַציע אום מערץ 15 און אויך אפגעזאגט זיין זון, דער צאַרעוויטש. ניקאלאי האט נאמינירט זיין ברודער, דער גרויספירשט מיכאאיל אלעקסאנדראוויטש, אלץ זיין נאכפאלגער. דער גרויספירשט האט שנעל אנערקענט אז ער וועט האבן ווייניג שטיצע אלץ פירער, און האט זיך דערפאר דעם נעקסטן טאג אפּגעזאגט, זאגנדיג אז ער וועט דאס נאר אננעמען אויב דאס וועט זיין די דעמאקראטישע באשלוס פון פאלק{{הערה|Beckett, 2007. p. 523.|כיוון=שמאל}}{{הערה|Robert Paul Browder and Alexander F. Kerensky, eds., ''The Russian Provisional Government, 1917'', 1961. p. 116.|כיוון=שמאל}}. דאָס האָט געענדיגט די 300-יאָריגע הערשאַפט פון דער ראָמאַנאָוו דינאַסטיע. זעקס טאג שפעטער האט די איבערגאנג רעגירונג אריינגעשטעלט ניקאלאי מיט זיין פאמיליע אין הויז ארעסט אין די אלעקסאנדער פאלאץ אין שטאט צאַרסקאָיע סעלאָ, 24 קילאמעטער דרום פון פעטראגראד{{הערה|Tames, Richard (1972). ''Last of the Tsars''. London: Pan Books Ltd.|כיוון=שמאל}}. | ||
==דאפלטע מאכט== | ==דאפלטע מאכט== | ||
| שורה 124: | שורה 124: | ||
==רוסישע ציווילע קריג == | ==רוסישע ציווילע קריג == | ||
[[טעקע:IntervenciónInternacionalEnVladivostok--throughrussianre00willuoft.jpg|קליין|אמעריקאנער, בריטישע און יאפאנעזע טרופן מארשירן איבער וולאדיוואסטאק אין באוואפנטע שטיצע פאר די ווייסע ארמיי]] | [[טעקע:IntervenciónInternacionalEnVladivostok--throughrussianre00willuoft.jpg|קליין|אמעריקאנער, בריטישע און יאפאנעזע טרופן מארשירן איבער וולאדיוואסטאק אין באוואפנטע שטיצע פאר די ווייסע ארמיי]] | ||
די [[רוסישע ציווילע קריג]] וואס האט אויסגעבראכן אנפאנג 1918, נישט לאנג נאך די אקטאבער רעוואלוציע, האט געברענגט מיליאנען טויטע און ליידנדע, אפגעזען זייער פאליטישע אנגעהערשאפט. די שלאכטן זענען פארגעקומען צווישן די רויטע ארמיי ("די רויטע"), צוזאמגעשטעלט דורך די באלשעוויקן וואס זענען נארוואס געקומען צו די מאכט, און זייערע קעגנער, די "ווייסע" ארמיי וואס איז געווען צוזאמגעשטעלט פון א קאאליציע פון שארף-רעכטע פארטייען ביז סאציאליסטישע רעוואלוציאנערן וואס האבן זיך קעגנגעשטעלט די דראסטישע ענדערונגען וואס די באלשעוויקן האבן אויסגעפירט באלד ביים איבערנעמען די מאכט{{הערה|article "Civil War and military intervention in Russia 1918–20", Big Soviet Encyclopedia, third edition (30 volumes), 1969–78|כיוון=שמאל}}. אין רעאקציע האט | די [[רוסישע ציווילע קריג]] וואס האט אויסגעבראכן אנפאנג 1918, נישט לאנג נאך די אקטאבער רעוואלוציע, האט געברענגט מיליאנען טויטע און ליידנדע, אפגעזען זייער פאליטישע אנגעהערשאפט. די שלאכטן זענען פארגעקומען צווישן די רויטע ארמיי ("די רויטע"), צוזאמגעשטעלט דורך די באלשעוויקן וואס זענען נארוואס געקומען צו די מאכט, און זייערע קעגנער, די "ווייסע" ארמיי וואס איז געווען צוזאמגעשטעלט פון א קאאליציע פון שארף-רעכטע פארטייען ביז סאציאליסטישע רעוואלוציאנערן וואס האבן זיך קעגנגעשטעלט די דראסטישע ענדערונגען וואס די באלשעוויקן האבן אויסגעפירט באלד ביים איבערנעמען די מאכט{{הערה|article "Civil War and military intervention in Russia 1918–20", Big Soviet Encyclopedia, third edition (30 volumes), 1969–78|כיוון=שמאל}}. אין רעאקציע האט לעאן טראצקי אנגעהויבן צוזאמשטעלן די ארבעטער מיליצעס געטריי צו די באלשעוויקן און פארמירט די [[רויטע ארמיי]]. אסאך וויכטיגע געשעענישן זענען טאקע פארגעקומען אין מאסקווע און פעטראגראד, אבער עס זענען אויך געווען שטארקע איבערקערענישן אין שטעט איבער דאס גאנצע לאנד, צווישן מינאריטעטן איבער די גאנצע אימפעריע אין דרויסנדיגע געגנטן, וואו פויערן האבן גענומען די מאכט און פארטיילט לאנד. | ||
די אקטאבער רעוואלוציע האט אריינגעווארפן די מערב וועלט רעגירונגען אין א פחד אז די סאיציאליסטישע אויפשטאנדן קענען זיך פארשפרייטן ווייטער, און דערפאר האט די ווייסע ארמיי באקומען שטיצע פון די פאראייניגטע קעניגרייך, פראנקרייך, די פאראייניגטע שטאטן און יאפאן, בשעת די רויטע האבן גענאסן פון אינערליכע שטיצע, וואס האט זיך ארויסגעשטעלט צו זיין מער אפעקטיוו. כאטש די אליאירטע לענדער האבן געשיקט ערנסטע מיליטערישע הילף צו די שוואך צוזאמגעשטעלטע אנטי-באלשעוויקן קרעפטן, זענען זיי ענדע באזיגט געווארן{{הערה|Riasanovsky, Nichlas V.; Steinberg, Mark D. (2005). A History of Russia (7th ed.). Oxford University Press.|כיוון=שמאל}}. | די אקטאבער רעוואלוציע האט אריינגעווארפן די מערב וועלט רעגירונגען אין א פחד אז די סאיציאליסטישע אויפשטאנדן קענען זיך פארשפרייטן ווייטער, און דערפאר האט די ווייסע ארמיי באקומען שטיצע פון די פאראייניגטע קעניגרייך, פראנקרייך, די פאראייניגטע שטאטן און יאפאן, בשעת די רויטע האבן גענאסן פון אינערליכע שטיצע, וואס האט זיך ארויסגעשטעלט צו זיין מער אפעקטיוו. כאטש די אליאירטע לענדער האבן געשיקט ערנסטע מיליטערישע הילף צו די שוואך צוזאמגעשטעלטע אנטי-באלשעוויקן קרעפטן, זענען זיי ענדע באזיגט געווארן{{הערה|Riasanovsky, Nichlas V.; Steinberg, Mark D. (2005). A History of Russia (7th ed.). Oxford University Press.|כיוון=שמאל}}. | ||
| שורה 133: | שורה 133: | ||
==מארד פון צארישע פאמיליע== | ==מארד פון צארישע פאמיליע== | ||
אין אויגוסט 1917 האט דער איבערגאנג רעגירונג עוואקואירט די ראמאנאוו פאמיליע פונעם אלעקסאנדער פאלאץ ביי צאַרסקאָיע סעלאָ צו טאבאלסק און די [[אוראל]]ן זיי צו באשיצן פון די אנקומענדע רעוואלט כוואליעס. נאך וואס די באלשעוויקן זענען געקומען צו די מאכט אין אקטאבער איז זייער ארעסט געווארן שטייפער, און מען האט אנגעהויבן רעדן פון שטעלן ניקאלאי צום געריכט. אין אפריל און מאי 1918 האט די דראענדע ציווילע קריג געפירט די באלשעוויקן צו אריבעררוקן די פאמיליע צו א פעסטונג אין [[יעקאטערינבורג]]. | |||
יולי 16 1918 זענען ניקאלאי, זיין ווייב, זייערע קינדער, זייער דאקטער, און עטליכע באדינער אריינגעפירט געווארן אין קעלער און דערשאסן געווארן{{הערה|Robert K. Massie (2012). ''The Romanovs: The Final Chapter''. Random House. pp. 3–24.|כיוון=שמאל}}{{הערה|לויט טייל איז די פארדענונג זיי צו שיסן געקומען דירעקט פון לענין, צוליב די פאראויסמארש פון די ווייסע ארמיי אין ריכטונג פון יעקאטערינבורג, כאטש עס איז נישטא דערויף באווייז, און עס איז מעגליך אויסגעפירט געווארן דורך די לאקאלע באלשעוויסטישע באאמטע}}{{הערה|Dmitrii Volkogonov, ''Lenin: A New Biography'' (New York: Free Press, 1994).|כיוון=שמאל}}{{הערה|Edvard Radzinsky, ''The Last Tsar: The Life And Death Of Nicholas II'' (New York: Knopf, 1993).|כיוון=שמאל}}. | יולי 16 1918 זענען ניקאלאי, זיין ווייב, זייערע קינדער, זייער דאקטער, און עטליכע באדינער אריינגעפירט געווארן אין קעלער און דערשאסן געווארן{{הערה|Robert K. Massie (2012). ''The Romanovs: The Final Chapter''. Random House. pp. 3–24.|כיוון=שמאל}}{{הערה|לויט טייל איז די פארדענונג זיי צו שיסן געקומען דירעקט פון לענין, צוליב די פאראויסמארש פון די ווייסע ארמיי אין ריכטונג פון יעקאטערינבורג, כאטש עס איז נישטא דערויף באווייז, און עס איז מעגליך אויסגעפירט געווארן דורך די לאקאלע באלשעוויסטישע באאמטע}}{{הערה|Dmitrii Volkogonov, ''Lenin: A New Biography'' (New York: Free Press, 1994).|כיוון=שמאל}}{{הערה|Edvard Radzinsky, ''The Last Tsar: The Life And Death Of Nicholas II'' (New York: Knopf, 1993).|כיוון=שמאל}}. | ||
| שורה 154: | שורה 154: | ||
===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | ===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | ||
די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט פאַר די אידן געעפנט אַ תקופה פון האָפענונג. | די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט פאַר די אידן געעפנט אַ תקופה פון האָפענונג. | ||
כּמעט אַלע אידן אין רוסלאַנד האָבן מיט פרייד באַגריסט די ערשטע רעוואָלוציע. איינע פון די ערשטע מאָסנאַמען פון דער נײער פּראָוויזאָרישער רעגירונג איז געווען די אָפּשאַפונג פון אַלע לעגאַלע באַגרעניצונגען אויף אידישע און אַנדערע עטנישע גרופּן, אַריינגערעכנט די ענדיגונג פון דעם תחום-המושב. די רעוואָלוציע האָט אויך אָפּגעשאַפט אַלע אַנדערע אַנטיסעמיטישע געזעצן, ווי די קוואָטעס פאַר אידישע קינדער אין שולעס און דיסקרימינאַציע אין מיליטער. אידן האָבן דאָס ערשטע מאָל געהאַט פולקאמע בירגערליכע רעכט. די געשעעניש איז געפייערט געוואָרן ווי אַ "נייער יציאת מצרים"{{הערה|רבי שלום דוב בער שניאורסאן, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=31691&st=&pgnum=435 אגרות קודש | כּמעט אַלע אידן אין רוסלאַנד האָבן מיט פרייד באַגריסט די ערשטע רעוואָלוציע. איינע פון די ערשטע מאָסנאַמען פון דער נײער פּראָוויזאָרישער רעגירונג איז געווען די אָפּשאַפונג פון אַלע לעגאַלע באַגרעניצונגען אויף אידישע און אַנדערע עטנישע גרופּן, אַריינגערעכנט די ענדיגונג פון דעם תחום-המושב. די רעוואָלוציע האָט אויך אָפּגעשאַפט אַלע אַנדערע אַנטיסעמיטישע געזעצן, ווי די קוואָטעס פאַר אידישע קינדער אין שולעס און דיסקרימינאַציע אין מיליטער. אידן האָבן דאָס ערשטע מאָל געהאַט פולקאמע בירגערליכע רעכט. די געשעעניש איז געפייערט געוואָרן ווי אַ "נייער יציאת מצרים"{{הערה|רבי שלום דוב בער שניאורסאן, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=31691&st=&pgnum=435 אגרות קודש כרך ב', עמ' תתכט]-תתלא (סי' תסו) און תתלד-תתלח (סי' תסט).}}{{הערה|1=ש. גיזנבורג, אמאליקע פּעטערבורג: פארשונגען און זכרונות וועגן יידישן לעבן אין דער רעזידענץ-שטאט פון צארישן רוסלאנד, ניו יארק 1944. ז' 252}}{{הערה|1=ש. דובנאוו, Kniga zhizni: vospominanya i razmyshlenya: materiyaly dliya istorii moego vremeni [דאס בוך פון מיין לעבן: זיכרונות און רעיונות : מאטעריאלן צו דער געשיכטע פון מיין צייט], פּעטערבורג 1998. ז' 379}}. | ||
כרך ב', עמ' תתכט]-תתלא (סי' תסו) און תתלד-תתלח (סי' תסט).}}{{הערה|1=ש. גיזנבורג, אמאליקע פּעטערבורג: פארשונגען און זכרונות וועגן יידישן לעבן אין דער רעזידענץ-שטאט פון צארישן רוסלאנד, ניו יארק 1944. ז' 252}}{{הערה|1=ש. דובנאוו, Kniga zhizni: vospominanya i razmyshlenya: materiyaly dliya istorii moego vremeni [דאס בוך פון מיין לעבן: זיכרונות און רעיונות : מאטעריאלן צו דער געשיכטע פון מיין צייט], פּעטערבורג 1998. ז' 379}}. | |||
אידן, וועלכע זענען געווען אַרום 4% פון דער גאַנצער באַפעלקערונג אין דער רוסישער אימפּעריע, זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער רעוואָלוציאָנערער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | אידן, וועלכע זענען געווען אַרום 4% פון דער גאַנצער באַפעלקערונג אין דער רוסישער אימפּעריע, זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער רעוואָלוציאָנערער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). זיי זענען געווען הויך רעפּרעזענטירט ביי די מענשעוויקעס, די באלשעוויקעס, די סאָציאַליסט-רעוואָלוציאָנערן, און אין דער אידישער "בונד". טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | ||
===די אָקטאָבער רעוואָלוציע און דער בירגערקריג=== | ===די אָקטאָבער רעוואָלוציע און דער בירגערקריג=== | ||
די | די אקטאבער רעוואָלוציע דורך די באלשעוויקן איז געווען צענטראַליזירט אין פּעטראָגראַד, ווייט פונעם תחום המושב, און האָט צום ערשט געפירט צו סקעפּטיזם ביי די אידישע מאַסן. די בונד, למשל, האָט געהאַלטן אַז די לענינ'ס איבערקערעניש איז "צעדרייט" (insanity){{הערה|Budnitskii, Oleg 2012, ''Russian Jews Between the Reds and the Whites 1917–1920'', Philadelphia: University of Pennsylvania Press, p. 65}}. | ||
===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ||
| שורה 168: | שורה 167: | ||
* דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי. דער בונד איז געווען קעגן דעם אָקטאָבער איבערקערעניש. זיי האָבן געפאָדערט אידיש צו זיין די שפּראַך פון אַ סעקולאַרער אידישער קולטור אין גלות. | * דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי. דער בונד איז געווען קעגן דעם אָקטאָבער איבערקערעניש. זיי האָבן געפאָדערט אידיש צו זיין די שפּראַך פון אַ סעקולאַרער אידישער קולטור אין גלות. | ||
* אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט אין די פאַרייניגטע. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | * אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט אין די פאַרייניגטע. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | ||
* פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך שמעון דובנאָוו, זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען ( | * פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך [[שמעון דובנאוו|שמעון דובנאָוו]], זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען (גלות נאַציאָנאַליזם). | ||
* אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | * אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | ||
===די ראָלע פון אידן אין דער באָלשעוויסטישער פירערשאַפט=== | ===די ראָלע פון אידן אין דער באָלשעוויסטישער פירערשאַפט=== | ||
די אַנטיסעמיטישע פּראָפּאַגאַנדע האָט פאַרשפּרייט די טענה אַז די רעוואָלוציע איז אַ אידישע "פאַרשווערנונג". הגם אידן זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין לינקע קרייזן, איז די באָלשעוויסטישע פּאַרטיי נישט געווען די הויפּט פּאַרטיי פון אידישע אַרבעטער: די מענשעוויקעס און דער בונד האָבן געהאַט מער אידישע מיטגלידער און פירער. שליסל פירער פון אידישן אָפּשטאַם אין דער באָלשעוויסטישער שפּיץ זענען געווען לעאָן טראָצקי, גריגאָרי זינאָוויעוו און לעוו קאַמענעוו. | די אַנטיסעמיטישע פּראָפּאַגאַנדע האָט פאַרשפּרייט די טענה אַז די רעוואָלוציע איז אַ אידישע "פאַרשווערנונג". הגם אידן זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין לינקע קרייזן, איז די באָלשעוויסטישע פּאַרטיי נישט געווען די הויפּט פּאַרטיי פון אידישע אַרבעטער: די מענשעוויקעס און דער בונד האָבן געהאַט מער אידישע מיטגלידער און פירער. שליסל פירער פון אידישן אָפּשטאַם אין דער באָלשעוויסטישער שפּיץ זענען געווען לעאָן טראָצקי, גריגאָרי זינאָוויעוו און לעוו קאַמענעוו{{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Jewish_Bolshevism}}. | ||
טראָצקי האָט באַרימט דערקלערט אַז ער איז אַן אינטערנאַציאָנאַליסט קודם־כל. ביי מאַרקסיסטן פון ביידע סאָציאַל־דעמאָקראַטישע פראַקציעס, איז אידישקייט נישט געווען זייער הויפּט אידענטיפיקאַציע. | טראָצקי האָט באַרימט דערקלערט אַז ער איז אַן אינטערנאַציאָנאַליסט קודם־כל. ביי מאַרקסיסטן פון ביידע סאָציאַל־דעמאָקראַטישע פראַקציעס, איז אידישקייט נישט געווען זייער הויפּט אידענטיפיקאַציע. | ||
| שורה 179: | שורה 178: | ||
די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די סאָוועטן איז געווען די היציגע אַנטיסעמיטיזם פון דער קאָנטער־רעוואָלוציע. | די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די סאָוועטן איז געווען די היציגע אַנטיסעמיטיזם פון דער קאָנטער־רעוואָלוציע. | ||
צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע פון עקסטרעם ווילדע פּאָגראָמען אויסגעשפּרייט אויף אוקראינע. די צאָל פון אידישע קרבנות איז געווען צווישן 75,000 און 150,000 לויט געוויסע פאָרשער, און אַנדערע רעכענונגען ציען זיך ביז 200,000. די פּאָגראָמען, וואָס זענען געווען אַ טייל פון מיליטערישע קאַמפּאַניעס, זענען געווען ערגער פון די פריערדיגע צאַרישע פּאָגראָמען. | |||
די אַרמייען פון קאָלטשאַק, דעניקין, און ווראַנגל (די ווייסע אַרמייען) האָבן גענוצט אַנטיסעמיטיזם ווי אַ וואָפן. פאַר אידן איז די וואַל צווישן די רויטע און די ווייסע אַלץ מער געוואָרן אַ "וואַל צווישן לעבן און טויט". | |||
הגם טייל אַפּטיילונגען פון דער רויטער אַרמיי האָבן אויך אָנטייל גענומען אין פּאָגראָמען, האָבן די באָלשעוויסטישע פירער שטרענג באַשטראָפט די פּאָגראָמשטשיקעס, אַפילו מיט טויט. דער סאָוועטישער רעזשים האָט אין יולי 1918 ארויסגעגעבן אַ דעקרעט, אונטערגעשריבן פון לענין, וואָס האָט פאַרדאַמט אַנטיסעמיטיזם אַלס אַ "טויטליכע סכּנה פאַר דער גאַנצער רעוואָלוציע". | |||
==צו ליינען מער== | ==צו ליינען מער== | ||
*דזשאהן ריעד, צעהן טעג וואס האבן אויפגערודערט די וועלט | |||
*לעאן טראצקי, געשיכטע פון די רוסישע רעוואלוציע | |||
<div class="mw-content-ltr"> | <div class="mw-content-ltr"> | ||
* {{צ-בוך|מחבר=Orlando Figes|נאמען=A People's Tragedy: The Russian Revolution: 1891–1924|מו"ל=Pimlico|שנת הוצאה=1996|ISBN=9780805091311|קישור=https://archive.org/details/peoplestragedyhi00fige}}</div> | * {{צ-בוך|מחבר=Orlando Figes|נאמען=A People's Tragedy: The Russian Revolution: 1891–1924|מו"ל=Pimlico|שנת הוצאה=1996|ISBN=9780805091311|קישור=https://archive.org/details/peoplestragedyhi00fige}}</div> | ||