בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(אידן אידן אידן) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 134: | שורה 134: | ||
==ביי די אידן== | ==ביי די אידן== | ||
פאַר דער | פאַר דער אידישער באַפעלקערונג, וועלכע איז געווען די גרעסטע אין דער וועלט, האָט די רעוואָלוציע געברענגט פּאַראַדאָקסישע רעזולטאַטן. פון איין זייט, האָט זי אָפּגעשאַפן אַלע אַנטיסעמיטישע געזעצן און געעפנט נייע געלעגנהייטן פאַר אידן. פון דער צווייטער זייט, האָט די ציווילע מלחמה וואָס האט נאָכגעפאָלגט געברענגט די בלוטיגסטע פּאָגראָמען איידער דער האָלאָקאָוסט. | ||
===הינטערגרונט און פאָרלויפער=== | ===הינטערגרונט און פאָרלויפער=== | ||
די אידן האָבן אין דער צאַרישער אימפּעריע געליטן פון שווערע דיסקרימינאַציע, זייענדיג אונטערגעוואָרפן א בערך 650 געזעצן וואָס האָבן באַגרעניצט זייערע בירגער רעכט. זיי זענען געווען באַגרעניצט צו וואוינען אינעם [[תחום המושב]] (Pale of Settlement) און זענען געשטאַנען אונטן | די אידן האָבן אין דער צאַרישער אימפּעריע געליטן פון שווערע דיסקרימינאַציע, זייענדיג אונטערגעוואָרפן א בערך 650 געזעצן וואָס האָבן באַגרעניצט זייערע בירגער רעכט{{הערה|Trotsky, Leon 2008 [1932], ''History of the Russian Revolution'', Chicago: Haymarket, p. 643}}. זיי זענען געווען באַגרעניצט צו וואוינען אינעם [[תחום המושב]] (Pale of Settlement) און זענען געשטאַנען אונטן פון דער סאָציאַלער היעראַרכיע. די דאָזיגע אונטערדריקונג האָט געטריבן אידן צו זיך באַטייליגן אין רעוואָלוציאָנערע פּאָליטיק. | ||
די ערשטע וועלט מלחמה האָט פאַרגערגערט די שפּאַנונגען. די רוסישע רעגירונג האָט אַרויסגעטריבן הונדערטער טויזנטער אידן פון מערב'דיגע געגנטן, וועלכע האָבן דעפאַקטאָ צעבראָכן די באַגרעניצונגען | די ערשטע וועלט מלחמה האָט פאַרגערגערט די שפּאַנונגען. די רוסישע רעגירונג האָט אַרויסגעטריבן הונדערטער טויזנטער אידן פון מערב'דיגע געגנטן, וועלכע האָבן דעפאַקטאָ צעבראָכן די באַגרעניצונגען פון תּחום המושב, און פיל זענען געקומען צו גרויסע רוסישע שטעט. | ||
===די פעברואַר רעוואָלוציע=== | |||
די פעברואַר רעוואָלוציע האָט אָפּגעשאַפן די צאַרישע רעזשים און האָט פאַר די אידן געעפנט אַ תקופה פון האָפענונג. | |||
* אידישע עמאַנציפּאַציע: די צייטווייליגע רעגירונג האָט כּמעט גלייך, אום י"ב ניסן תרע"ז, אָפּגעשאַפן אַלע לעגאַלע באַגרעניצונגען קעגן אידן, דורך דעם יוסטיץ מיניסטער קערענסקי. דאָס האָט אַנולירט די באַגרעניצונגען פון תּחום המושב און אַלע אַנדערע אַנטי־אידישע געזעצן. די געשעעניש איז געפייערט געוואָרן ווי אַ "נייער יציאת מצרים"{{הערה|רבי שלום דוב בער שניאורסאן, [https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=31691&st=&pgnum=435 אגרות קודש | |||
כרך ב', עמ' תתכט]-תתלא (סי' תסו) און תתלד-תתלח (סי' תסט).}}{{הערה|1=ש. גיזנבורג, אמאליקע פּעטערבורג: פארשונגען און זכרונות וועגן יידישן לעבן אין דער רעזידענץ-שטאט פון צארישן רוסלאנד, ניו יארק 1944. ז' 252}}{{הערה|1=ש. דובנאוו, Kniga zhizni: vospominanya i razmyshlenya: materiyaly dliya istorii moego vremeni [דאס בוך פון מיין לעבן: זיכרונות און רעיונות : מאטעריאלן צו דער געשיכטע פון מיין צייט], פּעטערבורג 1998. ז' 379}}. | |||
* אידישע אינטעליגענץ און רעוואָלוציאָנערן: אידן זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין דער פּאָליטישער עליטע פון 1917, און ספּעציעל אין לינקע פּאַרטייען (אַרום 20% אין דער צענטראַלער עקזעקוטיווע קאָמיטעט פון דער צייטווייליגער רעגירונג). טראָץ דעם, האָבן אידישע ליבעראַלן פארמיטן הויכע פּאָזיציעס, ווייל זיי האָבן מורא געהאַט אז די רעוואָלוציע זאָל ווערן אידענטיפיצירט מיט אידן. | |||
===די אָקטאָבער רעוואָלוציע און דער בירגערקריג=== | |||
די באָלשעוויקן האָבן איבערגענומען די מאַכט אין אָקטאָבער. די רעוואָלוציע איז געווען צענטראַליזירט אין פּעטראָגראַד, ווייט פון דעם תחום המושב, און האָט צום ערשט געפירט צו סקעפּטיזם ביי די אידישע מאַסן. די בונד, למשל, האָט געהאַלטן אַז די לענינס איבערקערעניש איז "משוגעת" (insanity){{הערה|Enzo Traverso (2018). "The Jews and the Russian Revolution (1917–37)." In: ''The Jewish Question''. Leiden, The Netherlands: Brill. Pages: 127–135. DOI: 10.1163/9789004384767_008}}. | |||
===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ===אידישע פּאָליטישע ריכטונגען=== | ||
בעת דער רעוואָלוציע איז די | בעת דער רעוואָלוציע איז די אידישע געזעלשאַפט געווען טיף צעשפּאלטן אָבער פּאָליטיש זייער אַקטיוו, מיט אַן "אומפּרעצעדענטן אויפבלי" פון טעטיגקייט{{הערה|שם=ענציקולטור|Vladimir Levin, "February Revolution" in ''Encyclopedia of Jewish History and Cultures Online''}}. זעקס הויפּט פּאָליטישע גרופּעס זענען פאָראויס געקומען צווישן תרע"ז און תרפ"א{{הערה|1=Russian Revolutions of 1917 | ||
byZvi Gitelman}}. | byZvi Gitelman}}. | ||
* ציוניזם: די גרעסטע באַוועגונג, וועלכע האָט געציילט אַרום 300,000 אנהענגער, האָט געצילט צו אַ אידישן לאַנד אין ארץ־ישׂראל. נאָך דער באַלפור דעקלאַראַציע אין נאָוועמבער | * ציוניזם: די גרעסטע באַוועגונג, וועלכע האָט געציילט אַרום 300,000 אנהענגער, האָט געצילט צו אַ אידישן לאַנד אין ארץ־ישׂראל. נאָך דער באַלפור דעקלאַראַציע אין נאָוועמבער תרע"ח איז דער ציוניסטישער ציל פאַררעכנט געוואָרן פאַר אַ רעאַליסטישן פּראָספּעקט. | ||
* דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג | * דער בונד: די אַלגעמיינע פאראייניגונג פון אידישע אַרבעטער אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד. ער האָט געהאַט 33,700 מיטגלידער ביים סוף פון 1917 און איז געווען דער גרעסטער און אַקטיווסטער סאָציאַליסטישער פּאַרטיי. דער בונד איז געווען קעגן דעם אָקטאָבער איבערקערעניש. זיי האָבן געפאָדערט אידיש צו זיין די שפּראַך פון אַ סעקולאַרער אידישער קולטור אין גלות. | ||
* אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט אין די פאַרייניגטע. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | * אַנדערע סאָציאַליסטישע גרופּעס: די ציוניסטיש סאָציאַליסטישע און די אידישע סאָציאַליסטישע אַרבעטער פּאַרטיי (SERP) האָבן זיך פאַראייניגט אין די פאַרייניגטע. עס איז אויך געווען די פּועלי־ציון, וואָס האָבן געהאַט אַן אַרבעטער ציוניסטישע אידעאָלאָגיע. | ||
* פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך שמעון דובנאָוו, זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען (דיאַספּאָרע נאַציאָנאַליזם). | * פאָלקספּאַרטיי: געגרינדעט דורך שמעון דובנאָוו, זי האָט אַדוואָקירט קולטורעלע אויטאָנאָמיע אין די לענדער וואו אידן וואוינען (דיאַספּאָרע נאַציאָנאַליזם). | ||
* אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | * אָרטאָדאָקסישע פּאַרטייען: רעליגיעזע אידן האָבן זיך אויך אָרגאַניזירט אין פּאַרטייען, אַזוי ווי מסורת וחרות און נצח ישראל, וואָס האָבן געשטיצט סעקולאַרע, דעמאָקראַטישע קהילות{{הערה|שם=ענציקולטור}}. | ||
===די | ===די ראָלע פון אידן אין דער באָלשעוויסטישער פירערשאַפט=== | ||
די אַנטיסעמיטישע פּראָפּאַגאַנדע האָט פאַרשפּרייט די טענה אַז די רעוואָלוציע איז אַ אידישע "פאַרשווערנונג". הגם אידן זענען געווען אומפּראָפּאָרציאָנעל פאַרטרעטן אין לינקע קרייזן, איז די באָלשעוויסטישע פּאַרטיי נישט געווען די הויפּט פּאַרטיי פון אידישע אַרבעטער: די מענשעוויקעס און דער בונד האָבן געהאַט מער אידישע מיטגלידער און פירער. שליסל פירער פון אידישן אָפּשטאַם אין דער באָלשעוויסטישער שפּיץ זענען געווען לעאָן טראָצקי, גריגאָרי זינאָוויעוו און לעוו קאַמענעוו. | |||
די אַנטיסעמיטישע פּראָפּאַגאַנדע האָט פאַרשפּרייט די טענה אַז די רעוואָלוציע איז אַ | |||
טראָצקי האָט באַרימט דערקלערט אַז ער איז אַן אינטערנאַציאָנאַליסט קודם־כל. ביי מאַרקסיסטן | טראָצקי האָט באַרימט דערקלערט אַז ער איז אַן אינטערנאַציאָנאַליסט קודם־כל. ביי מאַרקסיסטן פון ביידע סאָציאַל־דעמאָקראַטישע פראַקציעס, איז אידישקייט נישט געווען זייער הויפּט אידענטיפיקאַציע. | ||
===פּאָגראָמען און דער שינוי | ===פּאָגראָמען און דער שינוי פון אידישן שטיצע=== | ||
די הויפּט סיבה פאַר דעם | די הויפּט סיבה פאַר דעם אידישן ענדערונג צו שטיצן די סאָוועטן איז געווען די היציגע אַנטיסעמיטיזם פון דער קאָנטער־רעוואָלוציע. | ||
• דער שוידערליכער בירגערקריג: צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע | • דער שוידערליכער בירגערקריג: צווישן 1918 און 1921 האָט אַ כוואַליע פון עקסטרעם געוואַלדיקע פּאָגראָמען איבערגעשפּרייט אוקראַיִנע. די צאָל פון קרבנות איז געווען צווישן 75,000 און 150,000 לויט געוויסע פאָרשער, און אַנדערע רעכענונגען ציען זיך ביז 200,000. די פּאָגראָמען, וואָס זענען געווען אַ טייל פון מיליטערישע קאַמפּאַניעס, זענען געווען ערגער פון די פריערדיקע צאַרישע פּאָגראָמען. | ||
• די רעדע אַלס שוץ: די אַרמייען | • די רעדע אַלס שוץ: די אַרמייען פון קאָלטשאַק, דעניקין, און ווראַנגל (די ווייסע אַרמייען) האָבן פאַרנוצט אַנטיסעמיטיזם ווי אַ וואָפן. פאַר אידן איז די וואַל צווישן די רויטע און די ווייסע אַלץ מער געוואָרן אַ "וואַל צווישן לעבן און טויט". | ||
• דער | • דער רויטער אַרמיי: הגם טייל אַפּטיילונגען פון דער רויטער אַרמיי האָבן אויך אָנטייל גענומען אין פּאָגראָמען, האָבן די באָלשעוויסטישע פירער שטרענג באַשטראָפט די פּאָגראָמשטשיקעס, אַפילו מיט טויט. דער סאָוועטישער רעזשים האָט אין יולי 1918 ארויסגעגעבן אַ דעקרעט, אונטערגעשריבן פון לענין, וואָס האָט פאַרדאַמט אַנטיסעמיטיזם אַלס אַ "טויטליכע סכּנה פאַר דער גאַנצער רעוואָלוציע". | ||
==צו ליינען מער== | ==צו ליינען מער== | ||