בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''ספּאַרטאַ''' (דאריש: Σπάρτα, Spártā; אַטיש: Σπάρτη, Spártē) איז געווען אַ [[שטאָט-שטאַט]] אין לאַקאָניע (Laconia), אַ טייל פון דעם פּעלאָפּאָנעז (Peloponnese) אין [[אוראלט גריכנלאנד]]. אין אוראלטע צייטן, איז די שטאַט געווען באַקאַנט ווי '''לאַקעדאַמאָן''' (Λακεδαίμων, Lakedaímōn), בשעת "ספּאַרטאַ" האָט זיך באצויגן צו איר הויפּטשטאָט, וואָס איז געווען אַ גרופּע פון פינף דערפער אין דעם טאָל פונעם עווראָטאַס טייך. ספּאַרטאַ איז געווארן איינער פון די גרעסטע מיליטערישע כוחות אין גריכנלאַנד אַרום 650 פאַר דער ציווילער רעכנונג, און האָט געהאַלטן דעם סטאַטוס ביז 371 פאַר דער ציווילער רעכנונג. | '''ספּאַרטאַ''' (צומאל '''שפּארטא'''; דאריש: Σπάρτα, Spártā; אַטיש: Σπάρτη, Spártē) איז געווען אַ [[שטאָט-שטאַט]] אין לאַקאָניע (Laconia), אַ טייל פון דעם פּעלאָפּאָנעז (Peloponnese) אין [[אוראלט גריכנלאנד]]. אין אוראלטע צייטן, איז די שטאַט געווען באַקאַנט ווי '''לאַקעדאַמאָן''' (Λακεδαίμων, Lakedaímōn), בשעת "ספּאַרטאַ" האָט זיך באצויגן צו איר הויפּטשטאָט, וואָס איז געווען אַ גרופּע פון פינף דערפער אין דעם טאָל פונעם עווראָטאַס טייך. ספּאַרטאַ איז געווארן איינער פון די גרעסטע מיליטערישע כוחות אין גריכנלאַנד אַרום 650 פאַר דער ציווילער רעכנונג, און האָט געהאַלטן דעם סטאַטוס ביז 371 פאַר דער ציווילער רעכנונג. | ||
די שפּאָרישקייט פון די חורבות אַרום דער מאָדערנער שטאָט אילוסטרירט דעם שטרענגן לעבנסשטייגער פון דער מיליטאַרישער אָליגאַרכיע, וועלכע האָט געקעניגט אין דער ספּאַרטאַנער שטאָט-שטאַט פונעם 6טן ביזן 2טן יארהונדערט פאַר דער ציווילער רעכנונג. | די שפּאָרישקייט פון די חורבות אַרום דער מאָדערנער שטאָט אילוסטרירט דעם שטרענגן לעבנסשטייגער פון דער מיליטאַרישער אָליגאַרכיע, וועלכע האָט געקעניגט אין דער ספּאַרטאַנער שטאָט-שטאַט פונעם 6טן ביזן 2טן יארהונדערט פאַר דער ציווילער רעכנונג. | ||
| שורה 11: | שורה 11: | ||
==רעגירונג און אינסטיטוציעס== | ==רעגירונג און אינסטיטוציעס== | ||
[[טעקע:Lycurgus.jpg|שמאל|קליין|250px|ליקורגוס]] | |||
די פּאָליטישע סיסטעם איז באַשטאַנען פון אַ דואַלע מאָנאַרכיע ("צוויימאַכט/דיאַרכיע"){{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Diarchy}} מיט צוויי ירושה-מלכים, איינער פון די אַגיאַד (Agiad) און איינער פון דער אייריפּאָנטיד (Eurypontid) ליניעס. די מלכים זענען הויפּטזעכליך געווען מיליטערישע קאָמאַנדירן און הויכע גייסטליכע פיגורן. | די פּאָליטישע סיסטעם איז באַשטאַנען פון אַ דואַלע מאָנאַרכיע ("צוויימאַכט/דיאַרכיע"){{הערה|1=https://grokipedia.com/page/Diarchy}} מיט צוויי ירושה-מלכים, איינער פון די אַגיאַד (Agiad) און איינער פון דער אייריפּאָנטיד (Eurypontid) ליניעס. די מלכים זענען הויפּטזעכליך געווען מיליטערישע קאָמאַנדירן און הויכע גייסטליכע פיגורן. | ||
| שורה 38: | שורה 39: | ||
ספּאַרטאַ איז געווען באַרימט פאַר אירע האָפּליט פאַלאַנקסן. ביישפּילן פון אירע מיליטערישע דערגרייכונגען זענען: | ספּאַרטאַ איז געווען באַרימט פאַר אירע האָפּליט פאַלאַנקסן. ביישפּילן פון אירע מיליטערישע דערגרייכונגען זענען: | ||
# מלחמות פון מעסעניע (Messenian Wars): האָבן געזיכערט | # מלחמות פון מעסעניע (Messenian Wars): האָבן געזיכערט ספּאַרטאַ'ס לאַנדווירטשאַפטליכע באַזע דורך קנעכטשאַפט. | ||
# טערמאָפּילאַי (Thermopylae) (480 פאַר דער ציווילער רעכנונג): קעניג לעאָנידאַס I האָט געלייט אַ קליינע גריכישע קראַפט, אַרייַנגערעכנט 300 ספּאַרטיאַטן, קעגן די פּערסישע אינוואַזיע. | # טערמאָפּילאַי (Thermopylae) (480 פאַר דער ציווילער רעכנונג): קעניג לעאָנידאַס I האָט געלייט אַ קליינע גריכישע קראַפט, אַרייַנגערעכנט 300 ספּאַרטיאַטן, קעגן די פּערסישע אינוואַזיע. | ||
# פּעלאָפּאָנעזישע מלחמה (Peloponnesian War) (431–404 פאַר דער ציווילער רעכנונג): | # פּעלאָפּאָנעזישע מלחמה (Peloponnesian War) (431–404 פאַר דער ציווילער רעכנונג): ספּאַרטאַ איז אַרויסגעקומען ווי דער זיגער איבער אַטהענס. | ||
ספּאַרטאַ'ס דאָמינאַנץ איז פאַרטיג געוואָרן נאָך דער מפלה ביי דער שלאַכט פון לעוקטראַ (Leuctra) אין 371 פאַר דער ציווילער רעכנונג, וואָס האָט באַפרייט מעסעניע. | |||
==ראָלע פון פרויען אין ספּאַרטאַ== | ==ראָלע פון פרויען אין ספּאַרטאַ== | ||
| שורה 56: | שורה 57: | ||
אַן אייגנאַרטיגער טעמע פונעם העלעניסטישן פּעריאָד איז דער באַהויפּטונג פון אַ בלוט־באַציונג צווישן די ספּאַרטאַנער און די אידן. | אַן אייגנאַרטיגער טעמע פונעם העלעניסטישן פּעריאָד איז דער באַהויפּטונג פון אַ בלוט־באַציונג צווישן די ספּאַרטאַנער און די אידן. | ||
דער הויפּט־באַווייז קומט פון דריי בריוו רעקאָרדירט אין ספר מכּבים א' (און אויך ביי יוסף פלאַוויוס). דער ערשטער בריוו (פונעם קעניג אַרעוס I פון ספּאַרטאַ צו דעם | דער הויפּט־באַווייז קומט פון דריי בריוו רעקאָרדירט אין ספר מכּבים א' (און אויך ביי יוסף פלאַוויוס). דער ערשטער בריוו (פונעם קעניג אַרעוס I פון ספּאַרטאַ צו דעם כּהן־גדול [[חוניו]] I, אַרום 309–265 פאַר דער ציווילער רעכנונג) באַהויפּט אַז די ספּאַרטאַנער און די אידן זענען "ברידער" און שפּראָצן פונעם "שטאַם פון אַברהם". דער בריוו האָט אַפילו געפאָדערט אַ געמיינשאַפט פון סחורות: "אייער פי און אייערע סחורות זענען אונזערע, און אונזערע זענען אייערע". | ||
שפּעטערע קאָרעספּאָנדענץ האָט פּאַסירט צווישן [[יהונתן החשמונאי]] און דער שפּעטערדיקער כהן גדול, [[שמעון החשמונאי]], און די | שפּעטערע קאָרעספּאָנדענץ האָט פּאַסירט צווישן [[יהונתן החשמונאי]] און דער שפּעטערדיקער כהן גדול, [[שמעון החשמונאי]], און די ספּאַרטאַנער. דער פריערדיגער כהן גדול, [[יאסון]], האָט געזוכט מקלט אין ספּאַרטאַ צוליב דער געמיינטער קרובה-שאַפט. | ||
די מערהייט פון היינטיגע געלערנטע האַלטן אַז די בריוו זענען פיקטיוו אָדער פאַבריצירט, כאָטש עס איז אַ וואקסנדע מינאָריטעט וואָס גלייבט אין זייער אויטענטישקייט. | די מערהייט פון היינטיגע געלערנטע האַלטן אַז די בריוו זענען פיקטיוו אָדער פאַבריצירט, כאָטש עס איז אַ וואקסנדע מינאָריטעט וואָס גלייבט אין זייער אויטענטישקייט. | ||
| שורה 66: | שורה 67: | ||
• פאַר אויטענטישקייט: אַ טייל געלערנטע (למשל, עמיטיי) טענה'ן פאַר דער אויטענטישקייט, טיילווייז ווייל אַרעוס I איז געווען אַ ווייניקער באַרימטער מלך; אַ פאַלשמאַכער וואָלט משמעות אויסגעקליבן אַ מער אַלעמען-באַקאַנטע פיגור. | • פאַר אויטענטישקייט: אַ טייל געלערנטע (למשל, עמיטיי) טענה'ן פאַר דער אויטענטישקייט, טיילווייז ווייל אַרעוס I איז געווען אַ ווייניקער באַרימטער מלך; אַ פאַלשמאַכער וואָלט משמעות אויסגעקליבן אַ מער אַלעמען-באַקאַנטע פיגור. | ||
• אידישע מאָטיוואַציע (פאַבריקאַציע): די קרובה-שאַפט איז כּמעט זיכער אַ אידישע ערפינדונג. די חשמונאים האָבן געוואָלט פאַרבעסערן זייער אייגענע אידענטיטעט אין דער העלעניסטישער וועלט, ווייל | • אידישע מאָטיוואַציע (פאַבריקאַציע): די קרובה-שאַפט איז כּמעט זיכער אַ אידישע ערפינדונג. די חשמונאים האָבן געוואָלט פאַרבעסערן זייער אייגענע אידענטיטעט אין דער העלעניסטישער וועלט, ווייל ספּאַרטאַ איז געווען אַ סימבאָל פאַר גריכישער אויסצייכענונג, דיסציפּלין, און סטאַביליטעט. דורך מאַכן אַברהם דעם שלאָס, האָבן די אידן אַרויסגעוויזן זייער אייגענע איבערהייט, אינטעגרירנדיג גריכן אין זייער אייגענער טראַדיציע. | ||
• פּאָליטישער מאָטיוו: איין טעאָריע טענה'ט אַז די אידן האָבן געוואָלט געווינען רחמים מיט [[אוראלט רוים|רוים]], ווייל | • פּאָליטישער מאָטיוו: איין טעאָריע טענה'ט אַז די אידן האָבן געוואָלט געווינען רחמים מיט [[אוראלט רוים|רוים]], ווייל ספּאַרטאַ האָט געקראָגן ספּעציעלע באַהאַנדלונג פון רוים נאָך 146 פאַר דער ציווילער רעכנונג. | ||
עטליכע געלערנטע לייגן פאָר אַז דער מחבר פון ספר מקבים א׳ האָט טאַקע געמיינט די [[שומרונים]] ווען ער האָט געשריבן וועגן שפּאַרטאַנער, ווייל דער זאַץ "אייערע בהמות און אייער פאַרמעגן זענען אונזערס" שפּיגלט אָפּ אַן אַלטן אידישן שטעלונג, אַז די שכם מענטשן (באַטראַכט דורך אידן אין דער תקופה ווי שומרונים) האָבן פאָרגעלייגט אַן אַליאַנץ פון גרימער מאָטיוואַציע, פּאַראַלעל צו דער געשיכטע אין בראשית ל"ד{{הערה|{{צ-זשורנאל|Matan Orian|Spartans or Samaritans? Revealing the Creativity of the Author of 1 Maccabees|Harvard Theological Review|116 (3)|עמ=376 - 398|שנת הוצאה=2023|doi=10.1017/S0017816023000202}}}}. | |||
==שפּעטערע און מאָדערנע | ==שפּעטערע און מאָדערנע תקופה== | ||
נאָך דער רוימישער קאָנקוועסט פון גריכנלאַנד אין 146 פאַר דער ציווילער רעכנונג, איז | נאָך דער רוימישער קאָנקוועסט פון גריכנלאַנד אין 146 פאַר דער ציווילער רעכנונג, איז ספּאַרטאַ געוואָרן אַ "פרייע שטאָט" אונטער רוימישער הערשאַפט און אַ טוריסטן-דעסטינאַציע, וואו מען האָט אָבזערווירט אירע עקזאָטישע מנהגים. | ||
אין דער צייט פונעם צענטן יאָרהונדערט זענען געווען אידן אין | אין דער צייט פונעם צענטן יאָרהונדערט זענען געווען אידן אין ספּאַרטאַ, וועלכע האָבן זיך פאַרנומען מיט האַנדל און שפּעטער אין דער זיידן אינדוסטריע. דער אידישער קוואַרטאַל אין ספּאַרטאַ איז אויך דערמאָנט געוואָרן דורך דעם פראַנצויזישן אויטאָר שאטאָבריאַנד אין 1806. די אידישע קהילה אין ספּאַרטאַ איז שפּעטער חרוב געוואָרן ביי דער גריכישער רעוואָלוציע אין 1821–1829. די מאָדערנע שטאָט ספּאַרטאַ איז געגרינדעט געוואָרן אין 1834 לעבן דעם אַלטן פּלאַץ דורך אַ דעקרעט פון מלך אָטאָ פון גריכנלאַנד. | ||
==לאַקאָנאָפיליאַ == | ==לאַקאָנאָפיליאַ == | ||
| שורה 84: | שורה 85: | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
[[he: | [[he:ספּאַרטאַ]] | ||