בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
(פארברייטערט) |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''הַלֵּל''' איז א טייל פון די ליטורגיע וואס מען זאגט אום יו"ט און אין ספעציעלע צייטן, עס באשטייט פון די קאפיטלען פון ספר [[תהלים]] קיג–קיח. די קאפיטלען באשטייען הויפטזעכליך פון אויסדרוקן וואס ברענגען ארויס דאנק צום באשעפער און פרייד אויף די גאולה. | |||
די פוסקים זענען צעטיילט אויב דאס איז א חיוב מן התורה אדער א מצוה מדרבנן. אין געוויסע טעג איז דאס זאגן הלל בלויז א מנהג, אין אזא פאל טוט מען אויסלאזן אייניגע טיילן דערפון (גערופן: האלב הלל). | די פוסקים זענען צעטיילט אויב דאס איז א חיוב מן התורה אדער א מצוה מדרבנן. אין געוויסע טעג איז דאס זאגן הלל בלויז א מנהג, אין אזא פאל טוט מען אויסלאזן אייניגע טיילן דערפון (גערופן: האלב הלל). | ||
"הַלל" סתם מיינט מען געווענליך די קאפיטלען תהלים קיג–קיח. אַנדערע סעקווענצן וואָס טראָגן דעם נאָמען "הלל" זענען: הלל הגדול (דער גרויסער הלל), וואָס איז תהלים קלו; און [[פסוקי דזמרא|פּסוקי דזמרא]] (תהלים קמה-קנ){{הערה|{{בבלי|שבת|קיח|ב}}}}. | |||
איידער מען זאגט הלל מאכט מען א ברכה: "אשר קדשנו במצוותיו וציוונו לקרוא (אדער: לגמור) את ההלל". און נאכ'ן ענדיגן זאגט מען א ברכה פון "יהללוך". די מנהגים זענען פארשידנארטיג ווען עס קומט צו זאגן א ברכה אויף האלב הלל. | איידער מען זאגט הלל מאכט מען א ברכה: "אשר קדשנו במצוותיו וציוונו לקרוא (אדער: לגמור) את ההלל". און נאכ'ן ענדיגן זאגט מען א ברכה פון "יהללוך". די מנהגים זענען פארשידנארטיג ווען עס קומט צו זאגן א ברכה אויף האלב הלל. | ||
| שורה 7: | שורה 9: | ||
==מחבר== | ==מחבר== | ||
מיר געפונען אין [[חז"ל]]{{הערה|{{בבלי|פסחים|קיז|א}}}} עטליכע דיעות איבער די פארפאסער פון די קאפיטלען פון הלל און די אומשטענדן אונטער וואס עס איז פארפאסט געווארן. לויט רבי אלעזר האבן עס משה מיט די אידן געזאגט ביי [[קריעת ים סוף]]; לויט רבי יהודה האט עס יהושע געזאגט מיט די אידן ווען זיי האבן מלחמה געהאלטן מיט די קעניגן פון [[כנען]]; רבי אלעזר המודעי זאגט אז דאס האבן [[דבורה]] און [[ברק בן אבינועם|ברק]] געזאגט בשעת די מלחמה מיט [[סיסרא]]; לויט ר' אלעזר בן עזריה האט עס געזאגט [[חזקיה]] מיט זיין סוויטע ווען [[סנחריב]] איז ארויסגעקומען קעגן זיי; [[רבי עקיבא]] זאגט אז [[חנניה מישאל ועזריה]] האבן עס געזאגט ווען [[נבוכדנצר]] האט זיך ארויסגעשטעלט אקעגן זיי; לויט [[רבי יוסי הגלילי]] האבן עס געזאגט [[מרדכי]] און [[אסתר]] ווען [[המן הרשע]] איז אויפגעשטאנען אויף זיי. די אלע שיטות לייגן צו אז די אידן האבן דאן געזאגט "לא לנו ה' לא לנו, און די [[רוח הקודש]] האט געענטפערט און זיי געזאגט: "למעני למעני אעשה". דערנאך איז דא די שיטה פון די חכמים, אז די נביאים צווישן די אידן האבן מתקן געווען פאר זיי, אז מען זאל דאס זאגן אויף יעדן ערשיינונג און יעדן צרה וואס זאל נישט קומען אויף די אידן, און ווען מען ווערט אויסגעלייזט זאל מען דאס זאגן אויף די גאולה. | מיר געפונען אין [[חז"ל]]{{הערה|{{בבלי|פסחים|קיז|א}}}} עטליכע דיעות איבער די פארפאסער פון די קאפיטלען פון הלל און די אומשטענדן אונטער וואס עס איז פארפאסט געווארן. לויט רבי אלעזר האבן עס משה מיט די אידן געזאגט ביי [[קריעת ים סוף]]; לויט רבי יהודה האט עס יהושע געזאגט מיט די אידן ווען זיי האבן מלחמה געהאלטן מיט די קעניגן פון [[כנען]]; רבי אלעזר המודעי זאגט אז דאס האבן [[דבורה]] און [[ברק בן אבינועם|ברק]] געזאגט בשעת די מלחמה מיט [[סיסרא]]; לויט ר' אלעזר בן עזריה האט עס געזאגט [[חזקיה]] מיט זיין סוויטע ווען [[סנחריב]] איז ארויסגעקומען קעגן זיי; [[רבי עקיבא]] זאגט אז [[חנניה מישאל ועזריה]] האבן עס געזאגט ווען [[נבוכדנצר]] האט זיך ארויסגעשטעלט אקעגן זיי; לויט [[רבי יוסי הגלילי]] האבן עס געזאגט [[מרדכי]] און [[אסתר]] ווען [[המן הרשע]] איז אויפגעשטאנען אויף זיי. די אלע שיטות לייגן צו אז די אידן האבן דאן געזאגט "לא לנו ה' לא לנו, און די [[רוח הקודש]] האט געענטפערט און זיי געזאגט: "למעני למעני אעשה". דערנאך איז דא די שיטה פון די חכמים, אז די נביאים צווישן די אידן האבן מתקן געווען פאר זיי, אז מען זאל דאס זאגן אויף יעדן ערשיינונג און יעדן צרה וואס זאל נישט קומען אויף די אידן, און ווען מען ווערט אויסגעלייזט זאל מען דאס זאגן אויף די גאולה. | ||
==חיוב | ==חיוב== | ||
די מחלוקת צווישן די ראשונים איז צי דער חיוב פון הלל איז מן התורה אָדער מדרבנן. רמב"ם האָט אין זיין ספר המצוות נישט גערעכנט הלל אַלס אַ מצוה, וויבאלד ער האָט געהאלטן אַז דאָס איז מדרבנן{{הערה|רמב"ם, ספר המצוות, שרש א'}}. | |||
==טעג פון זאגן== | ==סוגי הלל און טעג פון זאגן== | ||
לויט ווי די מפרשים לערנען פשט אין א משנה, האט מען צוועלף טעג א יאר, די טעג וואס דער חליל האט געקלאפט אין בית המקדש, געזאגט דארט גאנץ הלל{{הערה|{{בבלי|ערכין|י|א}}. רש"י שם ד"ה 'ולא כלום' ר' גרשום שם; תוספות ד"ה 'שמונה עשר יום'. תפארת ישראל במשנה ערכין ב, ג. אות כח.}}. די טעג זענען: ביים שחטן דעם קרבן פסח{{הערה|{{בבלי|פסחים|סד|א}}}} - י"ד ניסן, ביים שחט'ן דעם פסח שני - י"ד אייר, ביום טוב הראשון של פסח, ביום טוב הראשון של עצרת – חג השבועות, ובשמונת ימי חג הסוכות | לויט ווי די מפרשים לערנען פשט אין א משנה, האט מען צוועלף טעג א יאר, די טעג וואס דער חליל האט געקלאפט אין בית המקדש, געזאגט דארט גאנץ הלל{{הערה|{{בבלי|ערכין|י|א}}. רש"י שם ד"ה 'ולא כלום' ר' גרשום שם; תוספות ד"ה 'שמונה עשר יום'. תפארת ישראל במשנה ערכין ב, ג. אות כח.}}. די טעג זענען: ביים שחטן דעם קרבן פסח{{הערה|{{בבלי|פסחים|סד|א}}}} - י"ד ניסן, ביים שחט'ן דעם פסח שני - י"ד אייר, ביום טוב הראשון של פסח, ביום טוב הראשון של עצרת – חג השבועות, ובשמונת ימי חג הסוכות | ||
דער הלל ווערט געזאָגט אין צוויי הויפּט פאָרעמס: דער "הלל שלם" און דער "האַלב הלל" (אָדער "הלל בדילוג" – הלל מיט איבערהיפּערן). | |||
===הלל שלם (גאַנצער הלל)=== | |||
דער "הלל שלם" באַשטייט פון די גאַנצע זעקס קאַפּיטלען תהלים קי"ג–קי"ח. | |||
ער ווערט געזאָגט ביי די פאָלגנדע צייטן: | |||
1. סוכות. | |||
2. חנוכה. | |||
3. פסח: דער ערשטער טאָג פון פסח (די ערשטע צוויי טעג אין חוץ לארץ). | |||
4. שבועות. | |||
===פסח ביינאכט=== | ===פסח ביינאכט=== | ||
דער הלל ווערט אויך געזאָגט ביי דער סדר נאַכט{{הערה|{{תוספתא|סוכה|ג|ב}}}}, און ווערט דאַן גערופן "הלל המצרי" (הללא מצראה) צוליב דער יציאת מצרים וואָס מען דערמאנט דעמאָלט{{הערה|{{בבלי|ברכות|נו|א}}; זעט רש"י דארט.}}. ביי ליל הסדר ווערט דער הלל געזאָגט אין צוויי טיילן{{הערה|{{משנה|פסחים|י|ה|ז}}; {{רמב"ם|חמץ ומצה|ח|ה}}}}. | |||
===ערב פסח=== | ===ערב פסח=== | ||
===ימים טובים=== | ===ימים טובים=== | ||
===חנוכה=== | ===חנוכה=== | ||
===פורים=== | ===פורים=== | ||
===ראש חודש=== | ===ראש חודש=== | ||
אין ראש חודש איז דאָס זאָגן הלל בלויז אַ מנהג{{הערה|תוספות ערכין י א ד"ה י"ח ימים}}. צוליב דעם ווערט דאָס געזאָגט אַלס חצי הלל. די גמרא ערקלערט נישט בפירוש פאַרוואָס מען האָט דעם מנהג מתקן געווען צו זאָגן הלל בראש חודש, און פאַר וואָס מען זאָגט עס "בדילוג". | |||
===יעדן טאג=== | ===יעדן טאג=== | ||
===יום העצמאות=== | ===יום העצמאות=== | ||
עס איז דאָ אַ פּולמוס איבער דעם זאָגן הלל אויף [[יום העצמאות]] און [[יום ירושלים]]. אין פילע ציונות'טישע שולן זאגט מען דאן הלל מיט א ברכה. הרב עובדיה יוסף האט גע'פּסק'נט צו זאגן הלל אויף דעם טאג אָן א ברכה{{הערה|1=https://www.daat.ac.il/daat/v-articles/laumaran01.pdf}}. | |||
==ברכה== | ==ברכה== | ||
פון דעבאַטע צי הלל איז אַ חיוב דאורייתא אָדער מדרבנן, קומט אַרויס די פראַגע צי מען דאַרף מאַכן אַ ברכה (בענטשן) אויפן הלל, ספּעציעל אויף ראש חודש. | |||
* ברכה לפניו (פאַר דעם הלל): מען זאָגט אַ ברכה פאַרן הלל. | |||
* ברכה לאחריו (נאָכן הלל): הלל ווערט געחתמעט מיט אַ ברכה. | |||
==די פאָרעם פון זאָגן הלל== | |||
די משנה זאָגט אַז אַן עבד, אַן אישה אָדער אַ קטן קען לייענען (מוציא זיין) פאַר די וואָס זענען מחויב. רבא האָט געזאָגט, אַז אַ וויכטיגע הלכה קען מען לערנען פונעם הלל מנהג{{הערה|{{בבלי|סוכה|לח}}}}. | |||
עס איז דאָ אַ מחלוקת ווי אַזוי דער עולם זאָל ענטפערן דעם שליח ציבור (חזן) ביים זאָגן הלל: | |||
# תוספות'ס שיטה: דער עולם זאָל נישט ענטפערן "הללויה", נאָר דעם אָנהייב פונעם קאַפּיטל. | |||
# רמב"ם'ס שיטה: דער עולם זאָל איבערחזרן דעם אָנהייב פון יעדן קאַפּיטל, און דאַן ענטפערן "הללויה" נאָך יעדן חלק פּסוק וואָס דער שליח ציבור זאָגט{{הערה|{{רמב"ם|מגילה וחנוכה|ג|יב|יד}}}}. | |||
אין דער תימנער מסורה, ווערט קריטיקירט דער וואָס לויפט אַדורך די לייענען אָן ענטפערן "הללויה", און דאָס ווערט באַטראַכט אַלס אַ זלזול (לייכטזיניקייט). | |||
==הלל אנאַליז און טעמאַטישע ביאורים== | |||
===מזמור קיג: גרויסקייט און עניוות=== | |||
מזמור קיג (קי"ג) טיילט זיך אין צוויי הויפּט טיילן. דער ערשטער העלפט באַציט זיך צו דער גרויסקייט פון ה', ניצנדיג ווערטער ווי "הַלְלּוּ" (לויבן), "בָּרוּךְ" (געבענטשט) און "מהֻלָּל" (געלויבט). | |||
די צווייטע העלפט באַשרייבט די עניוות פונעם באַשעפער. דער קאָנטראַסט ווערט אונטערגעשטראָכן דורך די פּאַסיקע פעלער: | |||
* הַמַּגְבִּיהִי לָשָׁבֶת (הייבט זיך צו זיצן—אין הימל) | |||
* הַמַּשְׁפִּילִי לִרְאוֹת (נידערט זיך צו זען—אויף דער ערד). | |||
דער רמז אין פסוק ה' איז, אַז איבעראַל וואו מען געפינט די גרויסקייט פון הקב"ה, געפינט מען זיין עניוות. | |||
די ווערטער מְקִימִי מֵעָפָר דָּל (ער שטעלט אויף דעם דלותן פון דער ערד) און מֵאַשְׁפֹּת יָרִים אֶבְיוֹן (פון מיסט ער הייבט אויף דעם אביון) באַשרייבן ווי דער אייבערשטער באַמערקט און הייבט אויף דעם אַרעמאַן אָדער דעם קראַנקן, וואָס ליגט אין שטויב אָדער אויף די מיסטהויפענעס. | |||
===פאַר וואָס מען לויבט גאָט=== | |||
עס זענען דאָ אַ גרופּע פון דריי ספּעציעלע גרופּעס וואָס ווערן אויסגעצייכנט אין הלל: ישראל, בית אַהרן, און יראי ה' (די וואָס האָבן מורא פאַר גאָט). | |||
רבי ישמעאל בר רבי יוסי האָט געזאָגט: ווען מען זאָגט "הללו את ה' כל גויים" (לויבט דעם אייבערשטן אַלע פעלקער), איז די כּוונה אַז די אומות העולם זאָלן לויבן גאָט פאַר די גבורות און נִפְלָאוֹת וואָס ער טוט צווישן זיי. וויפיל מער מוזן מיר (ישראל) לויבן גאָט, ווייל "גבר עלינו חסדו" (זיין ליבשאַפט איז אונז שטאַרק געווען){{הערה|{{בבלי|פסחים|קיח|ב}}}}. | |||
===צוטרוי אין גאָט (מזמור קיח)=== | |||
אין מזמור קיח ווערט דערמאָנט דער געדאַנק פון בטחון. | |||
• "מִן הַמֵּצַר קָרָאתִי יָּה עָנָנִי בַמֶּרְחָב יָהּ" (פון דער נויט האָב איך גערופן גאָט, ער האָט מיר געענטפערט אין דער ברייטקייט): דאָס מיינט אַז דער מענטש רופט דעם אייבערשטן פון אַ שווערן מצב, און גאָט ענטפערט דורך ברענגען אים צו אַ מרחב. | |||
• "טוֹב לַחֲסוֹת בַּיהוָה מִבְּטֹחַ בָּאָדָם" (עס איז גוט זיך צו פאַרלאָזן אויף גאָט, איידער צו פאַרלאָזן זיך אויף דעם מענטש), און "מִבְּטֹחַ בִּנְדִיבִים" (איידער צו פאַרלאָזן זיך אויף פּרינצן). | |||
==דרויסנדיגע לינקס== | ==דרויסנדיגע לינקס== | ||
| שורה 47: | שורה 85: | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
{{רעפערענצן}} | {{רעפערענצן}} | ||
[[קאַטעגאָריע:הלל|*]] | |||
[[קאַטעגאָריע:תפילות]] | |||
[[he:קריאת ההלל]] | [[he:קריאת ההלל]] | ||
רעדאגירונגען