1,047
רעדאגירונגען
ק
←פריע יאָרן און חורבן: הגהה
אין תקציר עריכה |
ק (←פריע יאָרן און חורבן: הגהה) |
||
| (2 מיטלסטע ווערסיעס פון 2 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
חיים משה איז געבוירן אין [[קארלסבורג]] (Alba Iulia) אום [[כ"א כסליו]] תש"ב, צו זיין פאטער רבי יחזקאל מנחם שטויבער, א [[שוחט|שו"ב]] אין קארלסבורג, און שפעטער אין [[אראד]], [[צפת]], און [[אנטווערפן]], און זיין מוטער לאה (בינער). לאה'ס טאטע חיים משה, איז געווען א דיין און איר מאמע איז געווען מושקט (בוים), וועלכע ער האט געשילדערט אלס אַן אויסערגעווענליכע פרוי מיט אַ באַרימטער משפּחה{{הערה|שם=אינטער1|אינטערוויו, ערשטער טייל.}}. | חיים משה איז געבוירן אין [[קארלסבורג]] (Alba Iulia) אום [[כ"א כסליו]] תש"ב, צו זיין פאטער רבי יחזקאל מנחם שטויבער, א [[שוחט|שו"ב]] אין קארלסבורג, און שפעטער אין [[אראד]], [[צפת]], און [[אנטווערפן]], און זיין מוטער לאה (בינער). לאה'ס טאטע חיים משה, איז געווען א דיין און איר מאמע איז געווען מושקט (בוים), וועלכע ער האט געשילדערט אלס אַן אויסערגעווענליכע פרוי מיט אַ באַרימטער משפּחה{{הערה|שם=אינטער1|אינטערוויו, ערשטער טייל.}}. | ||
בעת דער צווייטער וועלט מלחמה, ווען ר' חיים משה איז געווען א קליין קינד, איז זיין פאמיליע געווען אין דעם טייל פון רומעניע וואו די לאָקאַלע רעגירונגען האבן נישט קאאפּערירט מיט די דייטשן צו דעפּאָרטירן די אידן. זיי האבן זיך באהאלטן אין די וועלדער צוזאַמען מיט פּאַרטיזאַנער. זיין פאָטער, וועלכער איז געווען אַ שוחט, האָט אַמאָל אָפּגעזאָגט אַ בעסערע אַרבעט אין דער שטאָט | בעת דער צווייטער וועלט מלחמה, ווען ר' חיים משה איז געווען א קליין קינד, איז זיין פאמיליע געווען אין דעם טייל פון רומעניע וואו די לאָקאַלע רעגירונגען האבן נישט קאאפּערירט מיט די דייטשן צו דעפּאָרטירן די אידן. זיי האבן זיך באהאלטן אין די וועלדער צוזאַמען מיט פּאַרטיזאַנער. זיין פאָטער, וועלכער איז געווען אַ שוחט, האָט אַמאָל אָפּגעזאָגט אַ בעסערע אַרבעט אין דער שטאָט מיהאיפאלווא, ווייל ער האָט נישט געוואלט איבערלאזן זיינע שוויגער-עלטערן. די גאַנצע באַפעלקערונג פון יענער שטאָט איז שפּעטער דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ. די משפּחה האָט איבערגעלעבט אין זייער ראַיאָן, וואָס חיים משה האָט אָנגערופן "דער נאַקן פונעם וואַלד", וואו "די קויל איז נישט אָנגעקומען"{{הערה|שם=אינטער1}}. | ||
אין 1943, ווען די סיטואַציע האָט זיך אָנגעהויבן פאַרערגערן, איז די משפּחה געפאָרן מיט אַ באַהאַלטענעם צוג צו אַראַד, רומעניע, וואו זיין פאָטער האָט באַקומען אַ אַרבעט אַלס שוחט. זיי זענען געווען פאַרשטעלט ווי פּויערן צו פאַרמיידן דעטעקציע. פון זיין אוממיטלבארער משפחה, זענען זיין פאטער, מוטער, און עלטערע געשוויסטער ניצול געווארן, | אין 1943, ווען די סיטואַציע האָט זיך אָנגעהויבן פאַרערגערן, איז די משפּחה געפאָרן מיט אַ באַהאַלטענעם צוג צו אַראַד, רומעניע, וואו זיין פאָטער האָט באַקומען אַ אַרבעט אַלס שוחט. זיי זענען געווען פאַרשטעלט ווי פּויערן צו פאַרמיידן דעטעקציע. פון זיין אוממיטלבארער משפחה, זענען זיין פאטער, מוטער, און עלטערע געשוויסטער ניצול געווארן, אויסער א קליינע שוועסטערל וואס איז ליידער אוועק פון א קינדער-קראנקהייט. ער האט דערמאנט אז די פאמיליע האט בלויע אויגן און בלאנדע האר, וואס האט זיי געגעבן די מעגליכקייט צו זיך פארשטעלן אלס נישט-אידן בעת דער קריג{{הערה|שם=אינטער1}}. | ||
<!-- חיים משה'ס זיידע און באבע פון פאָטערס זייט, הערמאַן און אסתר (פרידמאַן) שטויבער, וואָס האָבן געוואוינט אין טאשנאַד, זענען דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ און זענען דאָרט אומגעקומען. בלויז פינף פון זייערע אַכט קינדער האָבן איבערגעלעבט. חיים משה'ס פעטער, משה שטויבער, איז געשיקט געוואָרן אין אַ אַרבעטס־לאַגער און שפּעטער אין סיביר דורך די רוסן. זיין טאַטעס שוועסטער, הענו, האָט חתונה געהאַט מיט יעל גלאָק אין בעלגיע. הענו'ס מאַן האָט באַהאַלטן זייער קינד ביי גויים, אָבער זיין פרוי איז אומגעקומען אין אַ אַרבעטס־לאַגער אין אוישוויץ. ער האָט שפּעטער חתונה געהאַט מיט הענו. --> | <!-- חיים משה'ס זיידע און באבע פון פאָטערס זייט, הערמאַן און אסתר (פרידמאַן) שטויבער, וואָס האָבן געוואוינט אין טאשנאַד, זענען דעפּאָרטירט געוואָרן קיין אוישוויץ און זענען דאָרט אומגעקומען. בלויז פינף פון זייערע אַכט קינדער האָבן איבערגעלעבט. חיים משה'ס פעטער, משה שטויבער, איז געשיקט געוואָרן אין אַ אַרבעטס־לאַגער און שפּעטער אין סיביר דורך די רוסן. זיין טאַטעס שוועסטער, הענו, האָט חתונה געהאַט מיט יעל גלאָק אין בעלגיע. הענו'ס מאַן האָט באַהאַלטן זייער קינד ביי גויים, אָבער זיין פרוי איז אומגעקומען אין אַ אַרבעטס־לאַגער אין אוישוויץ. ער האָט שפּעטער חתונה געהאַט מיט הענו. --> | ||
===נאָכן קריג=== | ===נאָכן קריג=== | ||
די משפּחה איז געבליבן אין אַראַד ביז 1950. דאָרט האָט חיים משה געלערנט אין אַ חדר. אין אַראַד האָט זיין פאָטער געהאַט אַ באַשיידענעם, אָבער שיין אַפּאַרטמענט. זיי פלעגן איינלאדענען היימלאזע מענטשן צו עסן ביי זיי. | די משפּחה איז געבליבן אין אַראַד ביז 1950. דאָרט האָט חיים משה געלערנט אין אַ חדר. אין אַראַד האָט זיין פאָטער געהאַט אַ באַשיידענעם, אָבער שיין אַפּאַרטמענט. זיי פלעגן איינלאדענען היימלאזע מענטשן צו עסן ביי זיי. | ||
| שורה 31: | שורה 32: | ||
אין יאר תשל"ב איז ער אויפגענומען געווארן אלס רעדאקטאר פון צייטונג [[דער איד]]{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.tabletmag.com/sections/arts-letters/articles/new-yorks-yiddish-press-is-thriving|קעפל=New York's Yiddish Press Is Thriving|זייטל=Tablet Magazine}}}}. אונטער אים איז עס שטארק ארויפגעארבעט געווארן, און האט אנגעהויבן ארויסקומען אויף א וועכנטליכער פארנעם מיט מערערע זייטן, און אויך באשרייבן וועלטליכע נייעס{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://forward.com/forverts-in-english/459220/what-is-der-blatt-the-hasidic-newspaper-that-hid-news-of-a-massive-super/|קעפל=Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding|זייטל=The Forward|דאטום=אקטאבער 3, 2020}}}}. ער האט געשריבן אונטער עטליכע [[פסעוודאנים|פסעוודאנימען]], פאר יעדן סארט ארטיקל אן אנדער נאמען{{הערה|שם=אינט}}, צווישן זיי: "שמחה בוימל" (אקראנים פאר: ה'רב ח'יים מ'שה ש'טויבער ב'ן י'חזקאל מ'נחם ו'ל'אה) פאר די [[עדיטאריעל]]ס. | אין יאר תשל"ב איז ער אויפגענומען געווארן אלס רעדאקטאר פון צייטונג [[דער איד]]{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.tabletmag.com/sections/arts-letters/articles/new-yorks-yiddish-press-is-thriving|קעפל=New York's Yiddish Press Is Thriving|זייטל=Tablet Magazine}}}}. אונטער אים איז עס שטארק ארויפגעארבעט געווארן, און האט אנגעהויבן ארויסקומען אויף א וועכנטליכער פארנעם מיט מערערע זייטן, און אויך באשרייבן וועלטליכע נייעס{{הערה|{{קישור כללי|אדרעס=https://forward.com/forverts-in-english/459220/what-is-der-blatt-the-hasidic-newspaper-that-hid-news-of-a-massive-super/|קעפל=Der Blatt, the Yiddish paper that hid a massive wedding|זייטל=The Forward|דאטום=אקטאבער 3, 2020}}}}. ער האט געשריבן אונטער עטליכע [[פסעוודאנים|פסעוודאנימען]], פאר יעדן סארט ארטיקל אן אנדער נאמען{{הערה|שם=אינט}}, צווישן זיי: "שמחה בוימל" (אקראנים פאר: ה'רב ח'יים מ'שה ש'טויבער ב'ן י'חזקאל מ'נחם ו'ל'אה) פאר די [[עדיטאריעל]]ס. | ||
ער האָט | ער האָט געשריבן אַ באַוואוסטן אַרטיקל אין "דער איד" דעם 14טן יוני 1974, מיטן נאָמען "כאַפּצעם! כאַפּצעם! אָבער וויאַזוי?", וואו ער האָט באַלאַנסירט לויב פאַרן אָנגרייפן קרימינאַלן מיט שאַרפער קריטיק פאַר איבריגע אַקטן פון געוואַלד. ער האָט אַרויסגעברענגט אַז אַזאַ אויפפירונג איז סיי קעגן אַמעריקאַנער געזעץ, סיי קעגן דער תורה, און ריזיקירט נקמה פון נישט־אידן. ער האָט דאָס פאַרגליכן צו ציוניזם, וואָס ער האָט קריטיקירט ווי זיך פאַרלאָזן אויף אייגענער כוח, אַנשטאָט אויף ג-ט. ער האָט געבעטן די קהילה צו שטיצן די פּאָליציי, אָבער געפאדערט אַז מען זאָל זיך פירן אין אַ "אידישן וועג" ("קול יעקב" אַנשטאָט "ידי עשו") אפילו ווען מען פאַרטיידיגט זיך{{הערה|Deutsch, Nathaniel and Casper, Michael. ''A Fortress in Brooklyn: Race, Real Estate, and the Making of Hasidic Williamsburg'', New Haven: Yale University Press, 2021, pp. 122–125.}}. | ||
ער איז אויסגעשטאנען קריטיק פאר'ן שרייבן זאכן וואס האט נישט געשמעקט פאר טייל סאטמארער חסידים, צווישן אנדערן איז געווארן א סענזאציע פאר'ן שרייבן א שיינעם באריכט איבער די פטירה פון [[גער]]ער רבי [[רבי ישראל אלטער]], אז "די גערער אידן שרייען יתומים היינו ואין אב", אויף וואס דער סאטמארער רבי האט אים שפעטער געזאגט אז עס איז זייער גוט געשריבן{{הערה|שם=אינט}}. ביי די ענדע האט ער געדאנקט פון דער רעדאקציע אין יאר תשל"ח{{הערה|שם=אינט}}. שפעטער האט ער ארויסגעגעבן א טעגליכער צייטונג אויף ענגליש "The World Jewish Tribune", וואס איז אויך אויסגעשטאנען קריטיק אז ער איז אנגעבליך נישט גענוג שארף אנטקעגן [[ציוניזם]]{{הערה| זעט {{לינק|אדרעס=https://newspapers.library.in.gov/cgi-bin/indiana?a=d&d=JPOST19791109-01.1.12|שרייבער=Jewish post|קעפל=Digest of The Yiddish Press|עמודים=12}}}}, און נאך עטליכע יאר איז ער געווען געצוואונגען עס צו פארמאכן{{הערה|שם=אינט}}. אין יאר תשנ"ד ווען דער איד איז אריבער צום פירערשאפט פון [[משה פרידמאן (גבאי)]], האט ער צוריקגענומען די פאזיציע און האט עס אנגעהאלטן ביז ארום תש"ס{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=2179424#p2179424|קעפל=די צייטונג - די אידישע צייט|זייטל=[[אייוועלט]]}}}}. | ער איז אויסגעשטאנען קריטיק פאר'ן שרייבן זאכן וואס האט נישט געשמעקט פאר טייל סאטמארער חסידים, צווישן אנדערן איז געווארן א סענזאציע פאר'ן שרייבן א שיינעם באריכט איבער די פטירה פון [[גער]]ער רבי [[רבי ישראל אלטער]], אז "די גערער אידן שרייען יתומים היינו ואין אב", אויף וואס דער סאטמארער רבי האט אים שפעטער געזאגט אז עס איז זייער גוט געשריבן{{הערה|שם=אינט}}. ביי די ענדע האט ער געדאנקט פון דער רעדאקציע אין יאר תשל"ח{{הערה|שם=אינט}}. שפעטער האט ער ארויסגעגעבן א טעגליכער צייטונג אויף ענגליש "The World Jewish Tribune", וואס איז אויך אויסגעשטאנען קריטיק אז ער איז אנגעבליך נישט גענוג שארף אנטקעגן [[ציוניזם]]{{הערה| זעט {{לינק|אדרעס=https://newspapers.library.in.gov/cgi-bin/indiana?a=d&d=JPOST19791109-01.1.12|שרייבער=Jewish post|קעפל=Digest of The Yiddish Press|עמודים=12}}}}, און נאך עטליכע יאר איז ער געווען געצוואונגען עס צו פארמאכן{{הערה|שם=אינט}}. אין יאר תשנ"ד ווען דער איד איז אריבער צום פירערשאפט פון [[משה פרידמאן (גבאי)]], האט ער צוריקגענומען די פאזיציע און האט עס אנגעהאלטן ביז ארום תש"ס{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=2179424#p2179424|קעפל=די צייטונג - די אידישע צייט|זייטל=[[אייוועלט]]}}}}. | ||