אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:פיניע בער גאלדענשטיין"
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
פּיניע-בער איז געבוירן געוואָרן אין א קליין שטעטל מיטן נאמען קאָדימע (Kodyma), וועלכעס ליגט נישט ווייט פון באלטע. זיין זיידע מצד מוטער איז געווען ר' יעקב גרידניצער. זיין פאטער איז געווען ר' איצילע, וועלכער איז נפטר געוואָרן ווען פיניע בער איז געווען א קינד. זיין מוטער הייסט אסתר-חיה (פעיגא). די פאמיליע האט געליטן פון גרויסער ארימקייט און נויט. אין די קינדערשע יארן, נאכן ווערן א יתום, האט ער געוואוינט אין דעם "הויף" פונעם רבין אין טשיטשילניק. | פּיניע-בער איז געבוירן געוואָרן אין א קליין שטעטל מיטן נאמען קאָדימע (Kodyma), וועלכעס ליגט נישט ווייט פון באלטע. זיין זיידע מצד מוטער איז געווען ר' יעקב גרידניצער. זיין פאטער איז געווען ר' איצילע, וועלכער איז נפטר געוואָרן ווען פיניע בער איז געווען א קינד. זיין מוטער הייסט אסתר-חיה (פעיגא). די פאמיליע האט געליטן פון גרויסער ארימקייט און נויט. אין די קינדערשע יארן, נאכן ווערן א יתום, האט ער געוואוינט אין דעם "הויף" פונעם רבין אין טשיטשילניק. | ||
ער האט געהאט | ער האט געהאט עטליכע שוועסטער, אריינגערעכנט איטה, וועלכע האט שפּעטער געמאכט א שידוך, ציפה-רחל (ציפה), וועלכע איז געווען חתונה געהאט מיט ר' שלמה אליעזר, און חנה'לע. ער האט אויך געהאט א ברודער שמואל. פיניע בער האט ליב געהאט זיינע שוועסטער און האט זיך באזארגט מיט זיי, כאטש ער האט קיינמאל נישט באמערקט פון זיי אז זיי זאלן ארויסווייזן אזוי פיל ליבשאפט צו אים{{הערה|מל"ג, 68}}. | ||
==חינוך און לערנען== | |||
פיניע בער האט אנגעהויבן גיין אין חדר. ער איז אויך געוואָרן א משרת ביי די רייכע בית-מדרשניקעס{{הערה|מל"ג, 83}}. שפּעטער האט ער זיך אויסגעלערנט די הלכות סופר סת"ם און האט געשריבן מזוזות, וואס האט אים ערלויבט ערליך צו פארדינען זיין פרנסה און נישט צו עסן "לחם חסד"{{הערה|מל"ג, 123}}. | |||
אין זיין לעבן האט ער געלערנט אין פארשידענע ישיבות. ער איז אנגעקומען בשלום צו פוס קיין לובאוויטש אין ראש חודש אלול{{הערה|מל"ג, 139}}, און האט דארט פארבראכט צוויי וואכן ביים רבין{{הערה|מל"ג, 144}}. אין שקלאָוו, איז די ישיבה געווען צו קליין פאר אים, איז ער אריבער אין ר' הלל'ס בית המדרש, וואו מען האט געלערנט גמרא מיט אלע מפרשים. זיין חברותא איז געווען א בחור מיטן נאמען שמעון, מיט וועמען ער האט זיך זעהר באפריינדעט{{הערה|מל"ג, 66}}. | |||
==חסידיש לעבן און רבי'שע הויף== | |||
ביי רבי ר' מענדעלע זצ"ל אין לובאוויטש איז געווען איינגעפירט אז מען האט נישט צוגעלאזט קיינע פרויען צום רבין{{הערה|מל"ג, 141}}. קיין טיש איז נישט געפראוועט געוואָרן ווי אין פוילן; דער רבי פלעגט זאגן תורה אין א גרויסן ליידיגן זאל אָן מעבל{{הערה|מל"ג, 141}}. אין לובאוויטש איז אויך געווען א כלל, אז ווער עס האט נישט געלערנט תורה איז נישט געווען קיין חסיד, און מען האט אים אפגעשטעלט די וואכן געלט. די חב"דניקעס האבן געהאט אמונה שלימה, אבער נישט אלע האבן געלערנט תורה{{הערה|מל"ג, 144}}. | |||
==נישואין און משפחה לעבן== | |||
פיניע בער האט חתונה געהאט מיט אסתר-חיה (פעיגא). ער האט זי זייער שטארק ליב געהאט טראָץ די ארימקייט פון אירע עלטערן, און ער האט נישט געוואָלט זיך שיידן מיט איר. זיי האבן זיך געשעצט ווי די גליקליכסטע פאר-פאלק אין דער וועלט, אפילו אין זייער גרעסטער ארימקייט{{הערה|מל"ג, 188}}. | |||
זיין פרוי איז געווען א שטארקע און טרייע פרוי, וועלכע האט אים א סך געהאלפן מיט פרנסה, געזעסן אין יאטקע און געגעבן השגחה{{הערה|מל"ג, 7, 370}}. זי האט זיך באמיט איינווארצלען אמונה און מדות טובות אין די קינדער{{הערה|מל"ג, 7}}. צווישן זייערע קינדער זענען געווען דריי זכרים און פינף נקבות{{הערה|מל"ג, 10}}. ליידער, איז זייער טייערע קינד אסתר-חייקעלע (כייקעלע) נפטר געוואָרן אלס קינד פון א "גוט אויג"{{הערה|מל"ג, 18, 226}}. זיי האבן געהאט א זוהן מיטן נאמען שלמה, וועלכער איז געבוירן געווארן אין טיראספאל{{הערה|מל"ג, 252}}. אן אנדער זוהן איז געווען יצחק-רפאליק'ל{{הערה|מל"ג, 31}}. אין שפּעטערע יארן ווערן דערמאנט זיינע קינדער רפאל און רחל, און א שטיף זוהן, דוד קרייזבערג{{הערה|מל"ג, 502}}. | |||
==קאמפן און צרות== | |||
פיניע בער'ס לעבן איז געווען פול מיט עגמת נפש, ארימקייט, קראנקהייטן און קאָנפליקטן. ער האט זיך געמוטשעט מיט פרנסה, געארבעט אין יאטקע און געקלאפט מצבות אין טשיפאט-קאליע{{הערה|מל"ג, 370}}. | |||
ער האט געליטן פון קאָנפליקטן מיט די גבאים פון שוהל, ר' שמחה מיינסטער און זיין שוואגער ר' יעקב מעדוועדיע, וועלכע האבן אנגעפירט די "שוחטישע מלחמה" קעגן אים{{הערה|מל"ג, 331}}. דער פאליצמייסטער האט אים געוואָלט ארויסטרייבן פון לאנד{{הערה|מל"ג, 376}}. נאך א סך יארן פון מוטשעניש, איז ער אין הושענא-רבה, כ"א לחדש תשרי תרמ"ה (1884), געוואָרן א רוסישער אונטערטענער און א באכטשיסארייער תושב, וואס האט געשטילט זיינע שונאים{{הערה|מל"ג, 377}}. | |||
פיניע בער האט אויך איבערגעלעבט א גרויסן פייער אין שטאָט, וואס האט פאראומגליקט ארום 100 משפחות און פארברענט א גאנצע גאס הויזער, אבער זיין הויז איז געבליבן{{הערה|מל"ג, 166}}. אין ארץ ישראל האט ער געליטן פון פארשידענע קראנקהייטן, אריינגערעכנט פיבער, כנים, וואנצן און פליי. ער האט אמאל געפאלן פון א וואָגן און כמעט פאַרלוירן זיין לעבן. אומגליקן זענען אויך פארגעקומען ביי חתונות, ווי דער טויט פון א חסיד ביי א חתונה פון זיין טאכטער, וואס האט אים באווירקט ווי ער וואָלט געפילט דעם טעם פון טויט. | |||
==זיין שפּעטערדיק לעבן און אבסשפיגלונגען== | |||
פיניע בער האט זיך שפּעטער באזעצט אין פתח תקווה, ארץ ישראל. ער האט געשריבן זיין לעבנס-געשיכטע, וועלכע ווערט פארעפנטליכט אלס א חלק פון זיין "מיין לעבנס־געשיכטע". זיין ציל איז געווען צו פארשטארקן בטחון אין השם ביי זיינע קינדער און אייניקלעך{{הערה|מל"ג, 510}}. | |||
אין זיין שפּעטערדיג לעבן איז ער ב"ה צופרידן מיט זיין געזונט און לעבן. זיינע קינדער שיקן אים תמיכה געלט, וואס קלעקט אים אויף זיינע הוצאות. ער וויל שטארק זען זיינע קינדער רפאל און רחל חתונה האבן{{הערה|מל"ג, 502}}. ער האט שטענדיג געדאנקט און געלויבט גאט פאר אלעס וואס ער האט אים געהאלפן איבערקומען. | |||
---- | |||
פּיניע-בער איז געווען אַ מייסטער-דערציילער, פאָלקיש, הומאָריסטיש, קלוג און זעלבסטזיכער. ער איז געווען אַ שאַרפער אָבזערוואַטאָר פון זיין סביבה, סיי אידישער סיי גויאישער. נאָך דעם ווי ער האָט געקעמפט צו שטיצן זיין משפּחה, האָט ער באַשלאָסן צו ווערן אַ שוחט, אַ פּראָפעסיע וואָס ער האָט געהאַלטן פאַר 43 יאָר. ער איז אויך געווען אַ חזן. | פּיניע-בער איז געווען אַ מייסטער-דערציילער, פאָלקיש, הומאָריסטיש, קלוג און זעלבסטזיכער. ער איז געווען אַ שאַרפער אָבזערוואַטאָר פון זיין סביבה, סיי אידישער סיי גויאישער. נאָך דעם ווי ער האָט געקעמפט צו שטיצן זיין משפּחה, האָט ער באַשלאָסן צו ווערן אַ שוחט, אַ פּראָפעסיע וואָס ער האָט געהאַלטן פאַר 43 יאָר. ער איז אויך געווען אַ חזן. | ||
| שורה 14: | שורה 40: | ||
אין 1913, האָט פּיניע-בער מקיים געווען זיין חלום צו אימיגרירן קיין ארץ-ישׂראל, וואו ער האָט זיך באַזעצט אין פּתח-תּקווה און דאָרט געשריבן זיין אויטאָביאָגראַפיע. ער איז דאָרטן נפטר געוואָרן אין 1930. אין זיינע שפּעטערע יאָרן, האָט ער אויך פאַרענדיגט אַ ספר תּורה. | אין 1913, האָט פּיניע-בער מקיים געווען זיין חלום צו אימיגרירן קיין ארץ-ישׂראל, וואו ער האָט זיך באַזעצט אין פּתח-תּקווה און דאָרט געשריבן זיין אויטאָביאָגראַפיע. ער איז דאָרטן נפטר געוואָרן אין 1930. אין זיינע שפּעטערע יאָרן, האָט ער אויך פאַרענדיגט אַ ספר תּורה. | ||
==רעפערענצן== | |||
{{רעפערענצן}} | |||
רעוויזיע פון 23:28, 7 סעפטעמבער 2025
 |
דאס איז א דרעפט ארטיקל. עס איז אַן אַרבעט אין פּראָגרעס וואָס איז אָפן פאַר רעדאַגירונג דורך סיי וועם. ווען דער דרעפט איז פארטיג, ביטע גייט איבער דעם אריבערפירן טשעקליסט, זיכער צו מאכן אז עס איז גרייט. דערנאך קענט איר בעטן פון די דרעפט אריבערפירער אז זיי זאלן עס איבערגיין און אריבערפירן צום הויפט געביט. (אייער בקשה וועט פובליצירט ווערן אין המכלול:אריבערפירן דרעפטס, און דארט וועט אויך ערשיינען דער ענטפער - אויב פעלט אויס). |
פּינחס-דוב גאָלדענשטיין, מערסטנס באַקאַנט אלס פּיניע-בער (1848–1930), איז דער מחבר פון דער זעלבסטביאגראפישער ווערק "מיין לעבענס געשיכטע". זיין לעבן איז געווען פול מיט אָרעמקייט, ליידן און געראַנגל, אָבער ער איז געבליבן אַ מענטש מיט טיפן אמונה אין השגחה פרטית.
פריע לעבן און משפחה
פּיניע-בער איז געבוירן געוואָרן אין א קליין שטעטל מיטן נאמען קאָדימע (Kodyma), וועלכעס ליגט נישט ווייט פון באלטע. זיין זיידע מצד מוטער איז געווען ר' יעקב גרידניצער. זיין פאטער איז געווען ר' איצילע, וועלכער איז נפטר געוואָרן ווען פיניע בער איז געווען א קינד. זיין מוטער הייסט אסתר-חיה (פעיגא). די פאמיליע האט געליטן פון גרויסער ארימקייט און נויט. אין די קינדערשע יארן, נאכן ווערן א יתום, האט ער געוואוינט אין דעם "הויף" פונעם רבין אין טשיטשילניק.
ער האט געהאט עטליכע שוועסטער, אריינגערעכנט איטה, וועלכע האט שפּעטער געמאכט א שידוך, ציפה-רחל (ציפה), וועלכע איז געווען חתונה געהאט מיט ר' שלמה אליעזר, און חנה'לע. ער האט אויך געהאט א ברודער שמואל. פיניע בער האט ליב געהאט זיינע שוועסטער און האט זיך באזארגט מיט זיי, כאטש ער האט קיינמאל נישט באמערקט פון זיי אז זיי זאלן ארויסווייזן אזוי פיל ליבשאפט צו אים[1].
חינוך און לערנען
פיניע בער האט אנגעהויבן גיין אין חדר. ער איז אויך געוואָרן א משרת ביי די רייכע בית-מדרשניקעס[2]. שפּעטער האט ער זיך אויסגעלערנט די הלכות סופר סת"ם און האט געשריבן מזוזות, וואס האט אים ערלויבט ערליך צו פארדינען זיין פרנסה און נישט צו עסן "לחם חסד"[3].
אין זיין לעבן האט ער געלערנט אין פארשידענע ישיבות. ער איז אנגעקומען בשלום צו פוס קיין לובאוויטש אין ראש חודש אלול[4], און האט דארט פארבראכט צוויי וואכן ביים רבין[5]. אין שקלאָוו, איז די ישיבה געווען צו קליין פאר אים, איז ער אריבער אין ר' הלל'ס בית המדרש, וואו מען האט געלערנט גמרא מיט אלע מפרשים. זיין חברותא איז געווען א בחור מיטן נאמען שמעון, מיט וועמען ער האט זיך זעהר באפריינדעט[6].
חסידיש לעבן און רבי'שע הויף
ביי רבי ר' מענדעלע זצ"ל אין לובאוויטש איז געווען איינגעפירט אז מען האט נישט צוגעלאזט קיינע פרויען צום רבין[7]. קיין טיש איז נישט געפראוועט געוואָרן ווי אין פוילן; דער רבי פלעגט זאגן תורה אין א גרויסן ליידיגן זאל אָן מעבל[8]. אין לובאוויטש איז אויך געווען א כלל, אז ווער עס האט נישט געלערנט תורה איז נישט געווען קיין חסיד, און מען האט אים אפגעשטעלט די וואכן געלט. די חב"דניקעס האבן געהאט אמונה שלימה, אבער נישט אלע האבן געלערנט תורה[9].
נישואין און משפחה לעבן
פיניע בער האט חתונה געהאט מיט אסתר-חיה (פעיגא). ער האט זי זייער שטארק ליב געהאט טראָץ די ארימקייט פון אירע עלטערן, און ער האט נישט געוואָלט זיך שיידן מיט איר. זיי האבן זיך געשעצט ווי די גליקליכסטע פאר-פאלק אין דער וועלט, אפילו אין זייער גרעסטער ארימקייט[10].
זיין פרוי איז געווען א שטארקע און טרייע פרוי, וועלכע האט אים א סך געהאלפן מיט פרנסה, געזעסן אין יאטקע און געגעבן השגחה[11]. זי האט זיך באמיט איינווארצלען אמונה און מדות טובות אין די קינדער[12]. צווישן זייערע קינדער זענען געווען דריי זכרים און פינף נקבות[13]. ליידער, איז זייער טייערע קינד אסתר-חייקעלע (כייקעלע) נפטר געוואָרן אלס קינד פון א "גוט אויג"[14]. זיי האבן געהאט א זוהן מיטן נאמען שלמה, וועלכער איז געבוירן געווארן אין טיראספאל[15]. אן אנדער זוהן איז געווען יצחק-רפאליק'ל[16]. אין שפּעטערע יארן ווערן דערמאנט זיינע קינדער רפאל און רחל, און א שטיף זוהן, דוד קרייזבערג[17].
קאמפן און צרות
פיניע בער'ס לעבן איז געווען פול מיט עגמת נפש, ארימקייט, קראנקהייטן און קאָנפליקטן. ער האט זיך געמוטשעט מיט פרנסה, געארבעט אין יאטקע און געקלאפט מצבות אין טשיפאט-קאליע[18].
ער האט געליטן פון קאָנפליקטן מיט די גבאים פון שוהל, ר' שמחה מיינסטער און זיין שוואגער ר' יעקב מעדוועדיע, וועלכע האבן אנגעפירט די "שוחטישע מלחמה" קעגן אים[19]. דער פאליצמייסטער האט אים געוואָלט ארויסטרייבן פון לאנד[20]. נאך א סך יארן פון מוטשעניש, איז ער אין הושענא-רבה, כ"א לחדש תשרי תרמ"ה (1884), געוואָרן א רוסישער אונטערטענער און א באכטשיסארייער תושב, וואס האט געשטילט זיינע שונאים[21].
פיניע בער האט אויך איבערגעלעבט א גרויסן פייער אין שטאָט, וואס האט פאראומגליקט ארום 100 משפחות און פארברענט א גאנצע גאס הויזער, אבער זיין הויז איז געבליבן[22]. אין ארץ ישראל האט ער געליטן פון פארשידענע קראנקהייטן, אריינגערעכנט פיבער, כנים, וואנצן און פליי. ער האט אמאל געפאלן פון א וואָגן און כמעט פאַרלוירן זיין לעבן. אומגליקן זענען אויך פארגעקומען ביי חתונות, ווי דער טויט פון א חסיד ביי א חתונה פון זיין טאכטער, וואס האט אים באווירקט ווי ער וואָלט געפילט דעם טעם פון טויט.
זיין שפּעטערדיק לעבן און אבסשפיגלונגען
פיניע בער האט זיך שפּעטער באזעצט אין פתח תקווה, ארץ ישראל. ער האט געשריבן זיין לעבנס-געשיכטע, וועלכע ווערט פארעפנטליכט אלס א חלק פון זיין "מיין לעבנס־געשיכטע". זיין ציל איז געווען צו פארשטארקן בטחון אין השם ביי זיינע קינדער און אייניקלעך[23].
אין זיין שפּעטערדיג לעבן איז ער ב"ה צופרידן מיט זיין געזונט און לעבן. זיינע קינדער שיקן אים תמיכה געלט, וואס קלעקט אים אויף זיינע הוצאות. ער וויל שטארק זען זיינע קינדער רפאל און רחל חתונה האבן[24]. ער האט שטענדיג געדאנקט און געלויבט גאט פאר אלעס וואס ער האט אים געהאלפן איבערקומען.
פּיניע-בער איז געווען אַ מייסטער-דערציילער, פאָלקיש, הומאָריסטיש, קלוג און זעלבסטזיכער. ער איז געווען אַ שאַרפער אָבזערוואַטאָר פון זיין סביבה, סיי אידישער סיי גויאישער. נאָך דעם ווי ער האָט געקעמפט צו שטיצן זיין משפּחה, האָט ער באַשלאָסן צו ווערן אַ שוחט, אַ פּראָפעסיע וואָס ער האָט געהאַלטן פאַר 43 יאָר. ער איז אויך געווען אַ חזן.
פּיניע-בער איז געווען אַ ליובאַוויטשער חסיד זיין גאַנץ לעבן. ער האָט אָנגעהויבן שרייבן זיינע אידישע זכרונות אינעם פריען 1900ער יאָרן, מיט דער כוונה צו שטאַרקן די אמונה פון זיינע קינדער און אייניקלעך אין השם און השגחה פרטית, וועלכע האָבן זיך אפשר ווייטער אָפּגערוקט פון טראַדיציאָנעלן אידישקייט אין אַמעריקע און אַנדערשוואו. ער האָט געפילט אַז ער קען באַווייזן גאָט'ס עקזיסטענץ דורך די פאַלן פון השגחה פּרטית אין זיין לעבן.
כאָטש פּיניע-בער איז געווען אַ מייסטער-דערציילער, איז ער נישט געווען קיין פּראָפעסיאָנעלער שרייבער. זיין אָריגינעלער אידישער שרייב-סטיל איז געווען "אומפּאָלירט", אָבער לעבעדיג און דעטאלירט. ער האָט גערעדט דעם דרום-מזרחדיגן (אוקראינישן) אידישן דיאַלעקט, ספּעציפיש אַ סוב-דיאַלעקט פון באַסאַראַביע.
אין 1913, האָט פּיניע-בער מקיים געווען זיין חלום צו אימיגרירן קיין ארץ-ישׂראל, וואו ער האָט זיך באַזעצט אין פּתח-תּקווה און דאָרט געשריבן זיין אויטאָביאָגראַפיע. ער איז דאָרטן נפטר געוואָרן אין 1930. אין זיינע שפּעטערע יאָרן, האָט ער אויך פאַרענדיגט אַ ספר תּורה.
רעפערענצן
- ↑ מל"ג, 68.
- ↑ מל"ג, 83.
- ↑ מל"ג, 123.
- ↑ מל"ג, 139.
- ↑ מל"ג, 144.
- ↑ מל"ג, 66.
- ↑ מל"ג, 141.
- ↑ מל"ג, 141.
- ↑ מל"ג, 144.
- ↑ מל"ג, 188.
- ↑ מל"ג, 7, 370.
- ↑ מל"ג, 7.
- ↑ מל"ג, 10.
- ↑ מל"ג, 18, 226.
- ↑ מל"ג, 252.
- ↑ מל"ג, 31.
- ↑ מל"ג, 502.
- ↑ מל"ג, 370.
- ↑ מל"ג, 331.
- ↑ מל"ג, 376.
- ↑ מל"ג, 377.
- ↑ מל"ג, 166.
- ↑ מל"ג, 510.
- ↑ מל"ג, 502.