בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,381
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 4: | שורה 4: | ||
==מקור== | ==מקור== | ||
[[טעקע:סדרת דפי הגדת פסח על ניר סטנסיל שהודפסה בקרב חיילי הבריגאדה היהודית הל btm8205.jpeg|קליין|"לשנה הבאה בירושלים הבנויה", הגדה של פסח אויף סטענסיל פון די [[אידישע בריגאדע]], [[נאפאלי]], 1945]] | |||
די פראזע "לשנה הבאה בירושלים" ווערט נישט דערמאנט אין תנ"ך, ש"ס, אדער סיי וועלכע פון די הגדות פון די פריע ראשונים. דער ערשטער דאָקומענטירטער ערשיינונג פון דעם וואונטש איז אין פיוטים פון [[רבי יוסף אבן אביתור]] (ענדע 10טער יארהונדערט). אין זיין פיוט "אאמיר מסתתר", וועלכע איז געפונען געווארן אין דער קאירא גניזה און ערשיינט אין פילע אשכנזישע מחזורים ביי די פיוטים פאר שבת הגדול{{הערה|[https://he.wikisource.org/wiki/סידור/נוסח_אשכנז/שבת/שחרית_לשבת_הגדול_(מזרחי) שחרית לשבת הגדול], אויף וויקיטקסט}}, געפונט זיך א וואריאציע: "בירושלים לשנה הבאה". פון די קאנטעקסט אין די פיוטים איז קלאר אז רבי יוסף אבן אביתור האט נישט מחדש געווען דעם אויסדרוק, נאר ער האט זיך באנוצט מיט דעם ווי א ציטאט פון א באוואוסטע אידיאם. אין דעם פיוט "ידידך מאמש" פון רבי יהודה [[אבן גיאת]] (11טער יארהונדערט) ערשיינט די פראזע אין די מער באקאנטע סדר, "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|{{אוצר החכמה|שולמית אליצור|תרביץ|182819|page=20|קעפל=בין יוסף ליוסף: לזהות מחברו של יוצר קדום|באנד=עא [א–ב] (תשרי–אדר תשס"ב), עמ' 85}}; הנ"ל, "[https://jstudies.huji.ac.il/sites/default/files/jstudies/files/tarbiz_-_8502_-_archive_from_irit_-_03_-_elizur_-_pp._293-307.pdf כהיום הזה בירושלים: למקורה, לתפוצתה ולגלגוליה של תפילה לסיום טקסים]", '''תרביץ''' פה [ב] (טבת תשע"ח), עמ' 305.}}. | די פראזע "לשנה הבאה בירושלים" ווערט נישט דערמאנט אין תנ"ך, ש"ס, אדער סיי וועלכע פון די הגדות פון די פריע ראשונים. דער ערשטער דאָקומענטירטער ערשיינונג פון דעם וואונטש איז אין פיוטים פון [[רבי יוסף אבן אביתור]] (ענדע 10טער יארהונדערט). אין זיין פיוט "אאמיר מסתתר", וועלכע איז געפונען געווארן אין דער קאירא גניזה און ערשיינט אין פילע אשכנזישע מחזורים ביי די פיוטים פאר שבת הגדול{{הערה|[https://he.wikisource.org/wiki/סידור/נוסח_אשכנז/שבת/שחרית_לשבת_הגדול_(מזרחי) שחרית לשבת הגדול], אויף וויקיטקסט}}, געפונט זיך א וואריאציע: "בירושלים לשנה הבאה". פון די קאנטעקסט אין די פיוטים איז קלאר אז רבי יוסף אבן אביתור האט נישט מחדש געווען דעם אויסדרוק, נאר ער האט זיך באנוצט מיט דעם ווי א ציטאט פון א באוואוסטע אידיאם. אין דעם פיוט "ידידך מאמש" פון רבי יהודה [[אבן גיאת]] (11טער יארהונדערט) ערשיינט די פראזע אין די מער באקאנטע סדר, "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|{{אוצר החכמה|שולמית אליצור|תרביץ|182819|page=20|קעפל=בין יוסף ליוסף: לזהות מחברו של יוצר קדום|באנד=עא [א–ב] (תשרי–אדר תשס"ב), עמ' 85}}; הנ"ל, "[https://jstudies.huji.ac.il/sites/default/files/jstudies/files/tarbiz_-_8502_-_archive_from_irit_-_03_-_elizur_-_pp._293-307.pdf כהיום הזה בירושלים: למקורה, לתפוצתה ולגלגוליה של תפילה לסיום טקסים]", '''תרביץ''' פה [ב] (טבת תשע"ח), עמ' 305.}}. | ||
דער ערשטער וואס דערמאנט דעם מנהג פון עס זאגן ביים סדר איז [[רבי יצחק אייזיק טירנא]] אין זיין "ספר המנהגים" (15טן יאָרהונדערט){{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יצחק אייזיק טירנא|ספר המנהגים|147985|page=69|שנת הוצאה=תש"ס|מו"ל=מכון ירושלים|עמ=נא|אבאנענטן=יא}}}}. איר פּאָפּולאַריטעט איז געוואַקסן נאָך די 11טן-12טן יאָרהונדערט, מעגליך א רעזולטאַט פון די קרייצפאָרער שחיטות און די לענגערע צוגעבונדנקייט צו ירושלים. צו די עלטסטע הגדות וואָס אנטהאלטן די פראזע געהערן די "בירדס העד הגדה" (פון פריע 14טן יאָרהונדערט, ריינלאַנד) און די "באַרסעלאָנאַ הגדה" (פון 1370){{הערה|{{לינק|אדרעס=https://momentmag.com/next-year-in-jerusalem/|שרייבער=George E. Johnson|קעפל=Jewish Word {{!}} Why We Say ‘Next Year in Jerusalem’|זייטל=Moment Magazine|דאטום=April 4, 2022}}}}. ביים 15טן יאָרהונדערט איז עס שוין געווען אַ געווענליכער מנהג פאַר אַשכנזישע אידן צו פאַרענדיגן זייערע סדרים מיט דער פראַזע, און ביים 16טן יאָרהונדערט, מיטן אויפקומען פון געדרוקטע הגדות, איז עס געוואָרן אַ סטאַנדאַרט פאָרמולאַציע. | דער ערשטער וואס דערמאנט דעם מנהג פון עס זאגן ביים סדר איז [[רבי יצחק אייזיק טירנא]] אין זיין "ספר המנהגים" (15טן יאָרהונדערט){{הערה|{{אוצר החכמה|רבי יצחק אייזיק טירנא|ספר המנהגים|147985|page=69|שנת הוצאה=תש"ס|מו"ל=מכון ירושלים|עמ=נא|אבאנענטן=יא}}}}. איר פּאָפּולאַריטעט איז געוואַקסן נאָך די 11טן-12טן יאָרהונדערט, מעגליך א רעזולטאַט פון די קרייצפאָרער שחיטות און די לענגערע צוגעבונדנקייט צו ירושלים. צו די עלטסטע הגדות וואָס אנטהאלטן די פראזע געהערן די "בירדס העד הגדה" (פון פריע 14טן יאָרהונדערט, ריינלאַנד) און די "באַרסעלאָנאַ הגדה" (פון 1370){{הערה|{{לינק|אדרעס=https://momentmag.com/next-year-in-jerusalem/|שרייבער=George E. Johnson|קעפל=Jewish Word {{!}} Why We Say ‘Next Year in Jerusalem’|זייטל=Moment Magazine|דאטום=April 4, 2022}}}}. ביים 15טן יאָרהונדערט איז עס שוין געווען אַ געווענליכער מנהג פאַר אַשכנזישע אידן צו פאַרענדיגן זייערע סדרים מיט דער פראַזע, און ביים 16טן יאָרהונדערט, מיטן אויפקומען פון געדרוקטע הגדות, איז עס געוואָרן אַ סטאַנדאַרט פאָרמולאַציע. | ||
אין אַמעריקע איז די ענגלישע פראַזע "Next Year in Jerusalem" נישט ערשינען אין קיין אַמעריקאַנער פּסח הגדה פאַר 1942. דאָס איז געווען צוליב מורא פאַר אומטריישאַפט, אַז עס זאָל נישט אויסזען ווי אידן האָבן טאָפּעלטע לויאַליטעטן. | אין אַמעריקע איז די ענגלישע פראַזע "Next Year in Jerusalem" נישט ערשינען אין קיין אַמעריקאַנער פּסח הגדה פאַר 1942. דאָס איז געווען צוליב מורא פאַר אומטריישאַפט, אַז עס זאָל נישט אויסזען ווי אידן האָבן טאָפּעלטע לויאַליטעטן. פריערדיגע איבערזעצונגען האָבן אַרויפגעלייגט די "פאַראַנטוואָרטליכקייט אויף גאָט" צו פירן אידן צוריק קיין ירושלים. דער ערשטער וואָס האָט דאָס עפנטליך איבערגעזעצט אויף ענגליש איז געווען Cecil Roth אין ענגלאַנד אין 1934. אין אַמעריקע האָבן Maurice Samuel (1942) און די "de Sola Pool Haggadah" (וואָס איז פאַרשפּרייט געוואָרן צו יו.עס. סאָלדאַטן במשך דעם צווייטן וועלט־קריג) געבראָכן דעם טאַבו, ווי די קאַמף קעגן נאַציזם און דער שטיצע פאַר אַ אידישער מדינה האָבן געוואַקסן{{הערה|1=Sarna, Jonathan D., '[https://doi.org/10.1093/oso/9780197783214.003.0001 The Transformation of “Next Year in Jerusalem” in the Postwar American Haggadah]', in Richard I. Cohen (ed.), ''Jerusalem Transformed: Politics, Culture, and Hidden Corners'' (2024).}}. | ||
== באַדײט און סימבאָליזם == | == באַדײט און סימבאָליזם == | ||
| שורה 16: | שורה 17: | ||
==באנוץ== | ==באנוץ== | ||
די פראזע ווערט גענוצט אין פארשידענע ריטואַלן: | |||
דער סדר פון פסח ביינאכט פירט אויס מיט די | |||
דער סדר פון פסח ביינאכט פירט אויס מיט די פראזע. | |||
מנהג פולין איז געווען צו זאגן ביים ענדע פון [[נעילה]] "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|זע ידידיה טיאה ווייל, '''לבושי בדים''', ירושלים תשמ"ח, זייט קצו, 17031}}, און אזוי האט מען זיך געפירט אין קהילות פון [[מזרח אייראפע]]{{הערה|מטה אפרים סימן תרכ"ג סעיף ז'; {{משנה ברורה|תרכג|יג}}.}}. אין אנדערע אידישע קהילות איז דאס נישט איינגעפירט. | מנהג פולין איז געווען צו זאגן ביים ענדע פון [[נעילה]] "לשנה הבאה בירושלים"{{הערה|זע רבי ידידיה טיאה ווייל, '''לבושי בדים''', ירושלים תשמ"ח, זייט קצו, 17031}}, און אזוי האט מען זיך געפירט אין קהילות פון [[מזרח אייראפע]]{{הערה|מטה אפרים סימן תרכ"ג סעיף ז'; {{משנה ברורה|תרכג|יג}}.}}. אין אנדערע אידישע קהילות איז דאס נישט איינגעפירט. | ||
די תפילה ווערט געזאגט אין יעדן ארט, אויך אין ירושלים אליין. פארהאן אזעלכע אין ארץ ישראל וואס פירן זיך צו זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה", און עס ווערט אפט באצייכנט אלס "נוסח ארץ ישראל" אדער "נוסח ירושלים". עס ווערט געברענגט בשם דעם סאטמארער רבי און דער בריסקער רב קעגנערשאפט צו דעם נוסח{{הערה|שם=ציון}}. אויך רבי חיים נאה האט גע'טענה'ט אז דער אלטער מנהג אין ירושלים איז נישט אזוי געווען צו זאגן{{הערה|זע {{אוצר החכמה|רבי גבריאל ציננער|נטעי גבריאל|52829|באנד=יום הכיפורים|ירושלים תשס"א, זייט תכז הערה לח}}}}. | די תפילה ווערט געזאגט אין יעדן ארט, אויך אין ירושלים אליין. פארהאן אזעלכע אין ארץ ישראל וואס פירן זיך צו זאגן "לשנה הבאה בירושלים הבנויה", און עס ווערט אפט באצייכנט אלס "נוסח ארץ ישראל" אדער "נוסח ירושלים". עס ווערט געברענגט בשם דעם סאטמארער רבי און דער בריסקער רב קעגנערשאפט צו דעם נוסח{{הערה|שם=ציון}}. אויך רבי חיים נאה האט גע'טענה'ט אז דער אלטער מנהג אין ירושלים איז נישט אזוי געווען צו זאגן{{הערה|זע {{אוצר החכמה|רבי גבריאל ציננער|נטעי גבריאל|52829|באנד=יום הכיפורים|ירושלים תשס"א, זייט תכז הערה לח}}}}. | ||