אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "הרב בערל וויין"

הרב וויין שטאמט פון א משפחה פון ליטווישע רבנים. ער איז געבוירן געווארן ט' ניסן תרצ"ד{{הערה|1={{cite book|last=Greenwald|first=Yisroel|title=Reb Mendel and his Wisdom|publisher=Mesorah|year=1995|isbn=978-0-89906-117-7|page=xvii}} (פון ענגלישער וויקיפעדיע).|שם=קפלן|כיוון=שמאל}}, אין [[שיקאגא|שיקאַגאָ]], אילינוי, אלס אן איינציגער זון צו רבי זאב וויין (תרס"ו–תשס"ד), און אסתר, א טאכטער פון רבי חיים צבי הלוי רובינשטיין (נפ' חשון תש"ד), דער גרינדער פון '[[היברו טעאלאגישן קאלעדזש]]' (בית מדרש לתורה, באקאנט אלס "סקאָקי ישיבה" {{העב|ישיבת סקוקי}}), וועמען ר' בערל האט געשילדערט אלס זיין מוסטער{{הערה|1={{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Berel Wein's Statement of Motivation and Purpose|אדרעס=https://covenantfn.org/award-person/berel-wein/|זייטל=The Covenant Foundation}}.}}{{הערה|זעט [https://www.crcweb.org/rabbis/Rubenstein%20Chaim%20Zvi%20Halevi%201872-1944.pdf א באשרייבונג פון ר' בערל אויף זיין זיידן].}}. זיין פאטער ר' זאב איז געווען א תלמיד פון [[רבי שמעון שקאפ]] און שפעטער פון [[הרב קוק]]{{הערה|1={{לינק|שרייבער=Gedalia Guttentag|קעפל=Voice of History|אדרעס=https://mishpacha.com/voice-of-history/|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=אוגוסט 19, 2025}}.|שם=משפח25|כיוון=שמאל}}, און האט געדינט אלס רב פון קהלת בית המדרש הגדול אנשי לוקניק אין שיקאגא איבער 51 יאר{{הערה|{{עיה|The Sentinel|cgs||Rabbi Zev Wein To Be Honored By Kesser Maariv On Sunday|19660310|65}}.|כיוון=שמאל}}. ער איז געווען א ברודער פון הרב שמעי׳ דוד וויין, דער ערשטער רב אין חולון{{הערה|איבער אים זעט: [[ע:רבי שמעיה דוד ויין|רבי שמעיה דוד ויין]], אויף המכלול אין העברעאיש.}}.

פאראלעל מיט זיינע לעגאלע שטודיעס האט הרב וויין געלערנט אין 'בית מדרש לתורה' אין שיקאגא, וואס איז געגרינדעט געווארן דורך זיין זיידע הרב רובינשטיין. דארט האט בערל באקומען סמיכה דורך [[רבי חיים קרייזווירטה]]. זיינע אנדערע רבי'ס זענען געווען רבי מרדכי רוגוב{{הערה|איבער אים: {{אישי ישראל|רבי מרדכי רוגוב}}.}} און רבי ישראל מענדל הכהן קאַפּלאַן{{הערה|איבער אים: {{אישי ישראל|רבי ישראל מנדל קפלן}}.}}{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://matzav.com/boruch-dayan-emes-rav-berel-wein-ztl/|קעפל=Boruch Dayan Emes: Rav Berel Wein zt”l|זייטל=Matzav.com|דאטום=August 16, 2025}}.|שם=מצב|כיוון=שמאל}}.

אין יאר תשט"ו (1955) האט ער חתונה געהאט מיט יוכבד ("דזשעקי") לעווין, וועלכע איז געבוירן אין וואַסיקי, ליטע, און האט ביי די פיר יאר אלט עמיגרירט מיט איר פאמיליע קיין [[דעטרויט]]{{הערה|שם=מצב}}, וואו איר פאטער הרב אליעזר לעווין, א נאענטער תלמיד פונעם חפץ חיים, האט געדינט אלס רב איבער זעכציג יאר{{הערה|[[ע:רבי אליעזר לוין|רבי אליעזר לוין]], אויף המכלול אין העברעאיש.}}. אין שיקאגא האבן זיי געהאט פיר קינדער. יוכבד איז נפטר געווארן אין 2006, און ער האט שפעטער חתונה געהאט מיט מירא כהן, אן אייניקל פון א צאל חסידישע גזע'ס און א מלחמה איבערלעבער, וועלכע איז נפטר געווארן אין 2018{{הערה|{{cite news|last=Davis|first=Lenore|newspaper=Five Towns Jewish Times|url=https://thefivetowns.com/passing-rebbetzin-mira-cohen-wein|title=Passing of Rebbetzin Mira Cohen Wein|date=January 12, 2018}}.|כיוון=שמאל}}.

פון תשט"ז ביז תשכ"ד האט הרב וויין געארבעט אלס אדוואקאט אין שיקאגאָ. ער האט געזאגט אז ער האט נישט הנאה געהאט פון דעם געזעץ פעלד, ווייל ער האט דארט געזען מענטשן אין זייער ערגסטן צושטאנד, וואס האבן געוואלט "דעם לעצטן ניקל"{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://ejewishphilanthropy.com/rabbi-berel-wein-dies-at-91/|שרייבער=Jay Deitcher|קעפל=Rabbi Berel Wein, lawyer, scholar and lecturer, dies at 91|זייטל=eJewishPhilanthropy|דאטום=אוגוסט 18, 2025}}.}}.

אין יאר תשכ"ד, אין עלטער פון 30, איז ער געווארן דער רב אין קהילת בית ישראל אין [[מיאמי ביטש]], פלארידע, וואו ער איז געבליבן ביז תשל"ב. ער האט אויסגעברייטערט די קהילה פון 39 פאמיליעס צו 250{{הערה|1={{לינק|אדרעס=https://www.rocklanddaily.com/news/in-tribute-rabbi-berel-wein-z-l-prominent-monsey-torah-personality|שרייבער=YS Gold|קעפל=IN TRIBUTE: Rabbi Berel Wein, z"l, Prominent Monsey Torah Personality|זייטל=Rockland Daily|דאטום=Aug 18 2025}}|כיוון=שמאל}}. דאָרטן האָט ער אויך געדינט אלס איינער פון די הויפט לערערס אין דער יונגער ישיבה קטנה, מתיבתא פון גרעיטער מיאמי. אין דער צייט האט ער געשמיעדט נאענטע באציאונגען מיט גדולי ישראל. ער האט דארט אויפגעבויט א מקוה אין שול, וואס דער סאטמארער רבי האט גענוצט, און אזוי ארום באשטעטיגט איר כשרות{{הערה|שם=JP|{{לינק|אדרעס=https://www.jewishpress.com/indepth/front-page/miami-beach-memoirs/2014/06/12/4/|שרייבער=Berel Wein|קעפל=Miami Beach Memoirs|זייטל=JewishPress.com|דאטום=14 Sivan 5774}}.|כיוון=שמאל}}.

אין תשכ"ז האט ער באקומען א [[דאקטאר]]אט אין העברעאישע ליטעראטור פון העברעאישער טעאלאגישער קאלעדזש{{הערה|1={{קישור כללי|הכותב=|כותרת=Berel Wein: 1993 Covenant Award Recipient|אתר=The Covenant Foundation|תאריך=30 במרץ 2016|כתובת=https://covenantfn.org/award-person/berel-wein/}}|כיוון=שמאל}}.

אין תשל"ב (1972) איז די משפחה אריבער קיין ניו יארק, וואו ער איז באשטימט געווארן אלס עקזעקוטיווער וויצע-פרעזידענט פון דער ארטאדאקסישער פארבאנד ([[OU]]). באלד דערנאך, נאך דער פלוצלינגער פטירה פון רבי אלכסנדר ראזענבערג, האט וויין אים איבערגענומען אלס דער רבנישער אדמיניסטראטאר פון OU כשרות אפטיילונג, א פאזיציע וואס ער האט פארנומען פאר פינף יאר. ער ווערט קרעדיטירט מיט אריינברענגן ארדענונג און עפעקטיווקייט אין די כשרות השגחה אין צפון אמעריקע און קעמפן קעגן כאאס און אומזיכערע הכשרים{{הערה|שם=משפח25}}. ער איז געווען אחראי פאר'ן אריינפירן די OU אין דער פלייש אינדוסטריע{{הערה|{{קישור כללי|הכותב=|כותרת=Centennial Spotlight: Rabbi Berel Wein|אתר=Jewish Action|כתובת=https://jewishaction.com/jewish-world/people/centennial-spotlight-rabbi-berel-wein/}}|כיוון=שמאל}}.

 

===קאריערע אין ארץ ישראל===

אין תשל"ז האבן הרב וויין און זיין פרוי געמאכט עליה קיין ארץ ישראל. זיי האבן זיך באזעצט אין דעם [[רחביה]] קווארטאל פון ירושלים, וואו ער איז געווארן דער רב פון בית כנסת הנשיא אין תשס"ב{{הערה|איבער דער שול זעט: [[ע:בית הכנסת הנשיא|בית הכנסת הנשיא]], אויף המכלול אין העברעאיש.}}. ער איז אויך געווען א עלטערער פאַקולטעט מיטגליד פון [[ישיבת אור שמח]] אין ירושלים, וואו ער האט געגעבן שיעורים פאר ענגליש-רעדנדע סטודענטן.

 

ער האט געגעבן פילע שיעורים סיי אין ארץ ישראל סיי אין חוץ לארץ, און האט געשריבן א וועכנטליכע קאלום פאר די ''Jerusalem Post'' זינט תשנ"ט. ער איז אויך אפט ערשינען אויף טעלעוויזיע פראגראמען אין ישראל, ווי "שאל את הרב".

 

רבי בערל וויין איז נפטר געווארן אין ירושלים [[כ"ז אב]] [[ה'תשפ"ה]], אין עלטער פון 91 יאר, נאך עטליכע יאר פון זיין קראנק. ער איז באערדיגט געווארן אויפן הר הזיתים אין ירושלים.

רבי בערל וויין איז געווען א געניטע שרייבער אין סיי העברעיש סיי ענגליש, ווי אויך אין אודיא און וויזועלע פארמאטן. ער איז ברייט באקאנט פאר זיין ראלע אין פּאָפּולאַריזירן אידישע היסטאריע. אין 1984, האט ער אנגעהויבן ארגאניזירן אין זיין שול און ישיבה און מאנסי ספעציעלע קלאסן אין אידישע היסטאריע, וועלכע זענען געווארן רעקארדירט געווארן אין איבער 700 אודיא טעיפס. זיינע לעקציעס, בארימט פאר זייער שפאנענדע דערציילונג, חכמה, און הומאר, האבן געהאט א זייער שטארקן אפקלאנג, און איבער א מיליאן קאפיעס זענען פארקויפט געווארן איבער דער וועלט{{הערה|שם=אליוו}}.

*''Echoes of Glory: The Story of the Jews in the Classical Era, 350 BCE-750 CE'', (ווידער-קולות פון פראכט: די געשיכטע פן די אידן אין דער קלאסישער עפאכע, 350 פצ"ר-750 למספרם)

*''Herald of Destiny: The Story of the Jews in the Medieval Era, 750-1650'', (העראַלד פון תכלית: די געשיכטע פון די אידן אין דעם מיטלעלטער, 750–1650)

*''Triumph of Survival: The Story of the Jews in the Modern Era, 1650-1995'', (טריומף פון איבערלעבן: די געשיכטע פון די אידן אין דער מאדערנע עפאכע)

*''Faith and Fate: The Story of the Jewish People in the Twentieth Century'', (אמונה און גורל: די געשיכטע פון די אידן אידן דער צוואנציגסטער יארהונדערט). די לעצטע איז אויך ערשינען אלס דאקומענטאר פילם סעריע.

אנדערע היסטאריע ביכער (פילע וועלכע זענען פובליצירט געווארן דורך [[ארטסקראל]]) נעמען אריין ''Patterns in Jewish History'' (מוסטערן אין אידישער היסטאריע), ''Endless Hatred: Antisemitism from the Biblical Era to Modern Times'' (ענדלאזער האַס: אנטיסעמיטיזם פון דער תנ"כישער עפּאכע ביז מאדערנע צייטן), און ''In The Footsteps of Eliyahu HaNavi'' (אין די פוסטריט פון אליהו הנביא). זיין לעצטע ווערק, ''Eight People We Met on the Way Home'' (אכט מענטשן וואס מיר האבן באגעגנט אויפן וועג אהיים), קאנצענטרירט זיך אויף דער געשיכטע פון ציוניזם און מדינת ישראל.

*''Vintage Wein'' (ווינטאַגע וויין): א זאמלונג פון זיינע געדאנקען און אנעקדאטן.

* עסיי זאַמלונגען: ''Second Thoughts'' (צווייטע געדאנקען), ''Buy Green Bananas'' (קויף גרינע באנאנעס), און ''Living Jewish'' (לעבן אידיש).

*פרשנות: ''Pirkei Avos: Teachings for Our Times'' (פרקי אבות: לערעס פאר אונזערע צייטן), ''The Pesach Haggadah: Through the Prism of Experience and History'' (הגדה של פסח: דורך דער פריזמע פון ערפארונג און היסטאריע).

*חז"ל: ''Oral Law of Sinai'' (תורה שבעל פה מסיני), ''Vision & Valor'' (וויזיע און העלדישקייט).

*אויטאָביאָגראַפיע: ''Teach Them Diligently'' (לערן זיי פלייסיג), ''Tending the Vineyard'' (נייגן די וויינגארטן).

*העברעיש: ''חקרי הלכה'' (1976), ''עיונים במסכתות התלמוד'' (1989, 2 בענדער), ''חוקי חיים'' (1991), ''במסילה נעלה'' (2014).

די '''דעסטיני פונדאַציע''' וואס הרב וויין האט געגרינדעט, פּראדוצירט הויכע-קוואליטעט פילמען אויף אידישער געשיכטע, אַריינגערעכנט:

הרב וויין האט געהאלטן, אז א מאנגל פון וויסן וועגן אידישער געשיכטע פירט צו סעקולאריזאציע{{הערה|1={{לינק|שרייבער=Yonoson Rosenblum|קעפל=The Story That Never Grows Old|אדרעס=https://mishpacha.com/the-story-that-never-grows-old/|זייטל=Mishpacha Magazine|דאטום=מערץ 29, 2022}}.|שם=משפח22|כיוון=שמאל}}. ער האט אונטערגעשטראכן די וויכטיגקייט פון לערנען היסטאריע ווי א לעבעדיגע, רעלעוואנטע געשיכטע, אנשטאט בלויז דאטן און פאקטן, כדי עס זאל זיין "לעבעדיג" און פול מיט זינען{{הערה|שם=יוטיוב|{{יוטיוב|VIGL23pYVM|שם=Rabbi Berel Wein – Understanding Jewish History|ערוץ=Sparks Of History}}}}. אידן קענען איבערלעבן נאר דורך היטן און לערנען די תורה, אבער אידן נייגן זיך צו איבער'חזר'ן דעם טעות פון פרובירן זיך צו אסימילירן אדער קאמפּראמיסירן, כאטש די היסטאריע ווייזט אז עס ארבעט נישט, און די וואס האבן פרובירט האבן נישט מצליח געווען (למשל, שפאניע, דייטשלאנד, סאוויעטן פארבאנד{{הערה|שם=יוטיוב}}.

ער האט געגלייבט אז די היסטאריע פון דעם אידישן פאלק איז אן אפּשפיגלונג פון וויאזוי גאט ארבעט אין דער וועלט. ער האט באטראכט די גרינדונג פון מדינת ישראל, צוזאמען מיט דער האָלאָקאָסט, אלס די צוויי הויפט געשעענישן פון דעם צוואנציגסטן יארהונדערט, וואס האבן ראדיקאל און שטענדיג געענדערט די אידישע געזעלשאפט{{הערה|1={{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1598|קעפל=The Past And The Present|זייטל=Rabbi Wein}}}}. ער האט געגלייבט אז די אידישע צוקונפט ליגט אין מדינת ישראל{{הערה|שם=משפח25}}, און אז די יעצטיגע גערודער איז א קאמף פאר דער אידענטיטעט פון א אידישער מדינה, מיט א דגש אויף דער ראלע פון תורה אין איר{{הערה|שם=יוטיוב}}. ער האט קריטיקירט ארטאדאקסישע גלייכגילטיקייט צו מדינת ישראל, טענה'נדיג אז ארטאדאקסישע אידנטום איז אפהענגיג פון איר, אפילו אויב געוויסע סעקטן זענען בשיטה דערקעגן{{הערה|1={{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/yom-haatzmaut/voices-of-faith-memories-of-1948-from-rabbi-berel-wein-ztl/|קעפל=Voices of Faith: Memories of 1948 from Rabbi Berel Wein, zt”l|זייטל=Jewish Action}}}}{{הערה|1={{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1542|קעפל=Lonely Israel|זייטל=Rabbi Wein}}; {{לינק|אדרעס=https://www.rabbiwein.com/blog/post-1546|קעפל=ישראל הבודדה|זייטל=Rabbi Wein}}}}.

ער האט באוויינט די פארשטערקערטע צעטיילונג אינערהאלב דער אָרטאָדאָקסיע אידנטום, וואס מאכט עס ארעמער. ער האט אונטערגעשטראכן די נויטווענדיקייט פון א באלאנסירטן בליק און טאָלעראַנץ{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/books/weeping_and_wishing/|שרייבער=Berel Wein|קעפל=Weeping and Wishing|זייטל=Jewish Action|דאטום=Summer 2007}}.|שם=WEEP|כיוון=שמאל}}{{הערה|שם=ישיבה|https://www.yeshiva.co/midrash/11977}}. אבער אמאל איז ענדערונג נויטיג צו באווארענען דאס וואס איז דאס טייערסטע (למשל, חסידות און מוסר-באוועגונג אלס "מוטאציעס" וואס האבן געענטפערט אויף טיפע באדערפענישן){{הערה|שם=משפח22}}.

ער האט קריטיקירט די היינטיגע אידישע חינוך פאר'ן לערנען לעגענדעס/פאנטאזיעס ווי פאקטן, איגנארירן תנ"ך און לשון קודש, און ארויפצווינגען א עליטיסטישע תלמודישע חינוך אויף אלע. ער האלט פון לייגן א דגש אויף מסורה, ווירדן, און אידישע אינספּיראַציע. ער האט געארבעט פאר בעסערע שולן, שטארקערע לערער, פארבעסערטע קוריקולומס און א צוריקקער צו די יסודות פון א באלאנסירטן און ווערטפולן תורה'דיגע חינוך{{הערה|{{לינק|אדרעס=https://jewishaction.com/books/weeping_and_wishing/|שרייבער=Berel Wein|קעפל=Who’s Afraid of Change? Rethinking the Yeshivah Curriculum|זייטל=Jewish Action|דאטום=Spring 2010}}.|שם=טשעינ|כיוון=שמאל}}{{הערה|שם=ישיבה}}.

;[[הערמאן וואוק|הערמאַן וואָוק]]: דער פּוליצער פּרייז געווינער און שרייבער, האט באַאיינפלוסט הרב וויינ'ס אמביציעס מיט א רעדע וואס האט פארטיידיגט תורה לערנען און אָבזערוואַנץ פאר א נישט-פרומען עולם, וואס האט געוויזן אז ארטאדאקסיע קען זיין ערפאלגרייך אין אמעריקע{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=Rabbi Berel Wein: Influences & Reflections|אדרעס=https://aish.com/rabbi-berel-wein-influences-reflections/|זייטל=Aish|דאטום=אפריל 1, 2025}}.|שם=איש|כיוון=שמאל}}.

;סאטמארער רבי, [[רבי יואל טייטלבוים]]: וויין האט אים געטראפן אין מיאמי ביטש, וואו ער האט געדינגען א פּאלאץ פון איינעם פון וויין'ס מתפללים. דער רבי האט גענומען א ליבשאפט צו וויין, טראץ זייערע חילוקי דעות אויף ציוניזם. זיי האבן געהאט לאנגע שמועסן וועגן תורה, רבנות און אידישן לעבן. הרב וויין האט טיף באוואונדערט זיין גאונות און צדקות, אינטעלעקט און הייליגקייט, און דערציילט פּערזענליכע אינטעראקציעס מיט דעם רבי'ן, אריינגערעכנט דעם רבי'נס שטיצע פאר זיין מקוה און כשר פיס־עסן איניציאטיוון{{הערה|{{לינק|שרייבער=Joseph Feldman|קעפל=Rabbi Wein’s Reverence for the Satmar Rebbe, Remembered Ahead of Yahrzeit|אדרעס=https://vinnews.com/2025/08/17/rabbi-weins-reverence-for-the-satmar-rebbe-remembered-ahead-of-yahrzeit/|זייטל=VINnews|דאטום=אוגוסט 17, 2025}}.|כיוון=שמאל}}{{הערה|זעט [https://www.ivelt.com/forum/viewtopic.php?p=1988390#p1988390 פון דא און ווייטער].}}.

;פּאָנעוויזשער רב (רבי יוסף שלמה כהנעמאן): וויין איז געווען זיין שאָפער אין מיאמי ביטש פיר ווינטערס, קלויבנדיג געלט פאר זיין ישיבה. כהנעמאן איז געווען "א אויסערגעווענליכער איד"{{הערה|1={{יוטיוב|aX42F4leCSQ|שם=The Story of Rabbi Berel Wein {{!}} Meaningful People #36|ערוץ=Meaningful People}}}}. וויין'ס פרוי איז געווען פריינטליך מיט דער פרוי פון פּאָנעוויזשער רב{{הערה|שם=JP}}. כהנעמאן איז געווען פּאזיטיוו געשטימט צו מדינת ישראל סימבאלן, פלאטערנדיג די מדינת ישראל פאָן אויף יום העצמאות{{הערה|שם=WEEP}}.