מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|זון פון כוש יעגער און קעניג אין פרשת נח}} | {{דעסקריפציע|זון פון כוש, יעגער, און קעניג אין פרשת נח}} | ||
{{אישיות תנ"כית | {{אישיות תנ"כית | ||
| תקופה = [[תולדות בני נח|תקופת בני נח]] | | תקופה = [[תולדות בני נח|תקופת בני נח]] | ||
| שורה 6: | שורה 6: | ||
[[טעקע:Athanasius Kircher - Turris Babel - 1679 (page 165 crop).jpg|קליין|בילד פון נמרוד, פון 1679 בוך טוריס בבל פון אַטהאַנאַסיוס קירטשער]] | [[טעקע:Athanasius Kircher - Turris Babel - 1679 (page 165 crop).jpg|קליין|בילד פון נמרוד, פון 1679 בוך טוריס בבל פון אַטהאַנאַסיוס קירטשער]] | ||
'''נִמְרוֹד''' ווערט דערמאנט אין [[ספר בראשית]] און אין [[דברי הימים]] אלס א זון פון [[כוש (זון פון חם)|כוש]], און דעריבער אן אייניקל פון [[נח]], וואס האט איז געווען א קעניג אין א צאל שטעט אין ארץ [[שנער|שִׁנְעָר]]. דער תורה שטעלט אים פאָר אז "ער האט אנגעהויבן זיין א העלד אויפ'ן וועלט; ער איז געווען א יאגד- | '''נִמְרוֹד''' ווערט דערמאנט אין [[ספר בראשית]] און אין [[דברי הימים]] אלס א זון פון [[כוש (זון פון חם)|כוש]], און דעריבער אן אייניקל פון [[נח]], וואס האט איז געווען א קעניג אין א צאל שטעט אין ארץ [[שנער|שִׁנְעָר]]. דער תורה שטעלט אים פאָר אז "ער האט אנגעהויבן זיין א העלד אויפ'ן וועלט; ער איז געווען א יאגד-העלד פאַר גא-ט". חז"ל זאגן אז ער האט צוגערעדט זיינע בירגער צו ווידערשפּעניגן אין באשעפער, און בויען דעם [[מגדל בבל]]. | ||
==אין תנ"ך== | ==אין תנ"ך== | ||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
| שורות = יא | | שורות = יא | ||
}} | }} | ||
אנדערש ווי די אנדערע אייניקלעך פון נח ווערט נישט בלויז דערמאנט נמרוד'ס נאמען, נאר אויך איינצלהייטן פון זיין לעבן. ער איז געווען א יאגד-העלד, און | אנדערש ווי די אנדערע אייניקלעך פון נח ווערט נישט בלויז דערמאנט נמרוד'ס נאמען, נאר אויך איינצלהייטן פון זיין לעבן. ער איז געווען א יאגד-העלד, און "ראשית ממלכתו" – די אנהייב פון זיין קעניגרייך – איז געווען בבל, ארך, אכד, און כלנה אין ארץ שנער. "ראשית ממלכתו" איז אן אייגנארטיגע לשון וואס מ'טרעפט נישט אנדערשוואו, און די ווערטער מיינען אז ער האט געהערשט איבער די שטעט און מסתמא האט ער זיי אויך געבויט{{הערה|{{אוצר החכמה|יהודה קיל|תנ"ך עם פירוש דעת מקרא|154878|באנד=בראשית|עמ'=רנד|שנת הוצאה=תשל"ז|מקום הוצאה=ירושלים}}.}}. | ||
פון די לשון הפסוק "{{מנוקד|מִן הָאָרֶץ הַהִוא יָצָא אַשּׁוּר}}" ({{תנ"ך|בראשית|י|יא}}) איז אומקלאר ווער, נמרוד צו אשור בן שם, איז ארויס פון שנער און געבויט אינעם לאנד [[אשור]] די שטעט [[נינוה]], כלח, רסן, און רחובות עיר. תרגום אונקלוס{{הערה|שם=פוזן|זע {{אוצר החכמה|רפאל בנימין פוזן|פרשגן|199843|באנד=בראשית|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"ב|עמ'=211}}.}}, תרגום ירושלמי, רש"י, און נאך לערנען אז אשור איז ארויס פון ארץ שנער און געבויט די שטעט, און טייל לייגן צו אז זיין גיין איז געקומען פון קעגנערשאפט צו נמרוד און די דור הפלגה; ווידער תרגום יונתן{{הערה|דארט=פוזן|זע דארט הערה 132.}}, דער רמב"ן, און אנדערע לערנען אז נמרוד האט אויסגעברייטערט זיין קעניגרייך קיין אשור. | פון די לשון הפסוק "{{מנוקד|מִן הָאָרֶץ הַהִוא יָצָא אַשּׁוּר}}" ({{תנ"ך|בראשית|י|יא}}) איז אומקלאר ווער, נמרוד צו אשור בן שם, איז ארויס פון שנער און געבויט אינעם לאנד [[אשור]] די שטעט [[נינוה]], כלח, רסן, און רחובות עיר. תרגום אונקלוס{{הערה|שם=פוזן|זע {{אוצר החכמה|רפאל בנימין פוזן|פרשגן|199843|באנד=בראשית|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תשע"ב|עמ'=211}}.}}, תרגום ירושלמי, רש"י, און נאך לערנען אז אשור איז ארויס פון ארץ שנער און געבויט די שטעט, און טייל לייגן צו אז זיין גיין איז געקומען פון קעגנערשאפט צו נמרוד און די דור הפלגה; ווידער תרגום יונתן{{הערה|דארט=פוזן|זע דארט הערה 132.}}, דער רמב"ן, און אנדערע לערנען אז נמרוד האט אויסגעברייטערט זיין קעניגרייך קיין אשור. | ||
| שורה 52: | שורה 52: | ||
א צאל פרואוון אים צו פארבינדן מיט היסטארישע פערזאנען זענען געמאכט געווארן, אבער אן ערפאלג. | א צאל פרואוון אים צו פארבינדן מיט היסטארישע פערזאנען זענען געמאכט געווארן, אבער אן ערפאלג. | ||
דער קריסטלעכער בישאף אייסעביוס פון קייסאריע (4'טער יארהונדערט למספרם), | דער קריסטלעכער בישאף אייסעביוס פון קייסאריע (4'טער יארהונדערט למספרם) {{העב|אוסביוס}}, ברענגט פונעם בבלישן היסטאריקער בעראָסוס (3'טן יארהונדערט פצ"ר) {{העב|ברוסוס}} אז דער ערשטער קעניג נאכן מבול איז געווען אייעכאָיאָס פון כאַלדאַ (כאַלדאַ איז א קליין שטאַט אין דרום-מזרח מעסאָפּאָטאַמיע וואס איז געגרינדעט געווארן שפעט אין 9'טן יארהונדערט פצ"ר), און האט אים אידענטיפיצירט מיט נמרוד. די זעלבע האט געהאלטן דזשארדזש סינקעלוס ארום 800 למספרם. | ||
אבער פונקט ווי נמרוד, געפינט זיך קיין קעניג מיטן נאמען "אייעכאיאס" נישט אין קיין מעסאפּאטאמישע רעקארדס. שפעטערע סומעראָלאָגן האבן פארגעשלאגן צו פארבינדן | אבער פונקט ווי נמרוד, געפינט זיך קיין קעניג מיטן נאמען "אייעכאיאס" נישט אין קיין מעסאפּאטאמישע רעקארדס. שפעטערע סומעראָלאָגן האבן פארגעשלאגן צו פארבינדן אייעכאיאס מיט'ן גרינדער פון אורוק וואס איז באקאנט פון קיילנשריפט דאקומענטן אלס "ענמערקאַר" {{אנ|Enmerker}}{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite book |last=Henkelman |first=Wouter F. M. |chapter=The Birth of Gilgamesh |title=Altertum und Mittelmeerraum: die antike Welt diesseits und jenseits der Levante |page=819}}}}. דעיוויד ראָל האלט טאקע אז נמרוד איאז דער ענמערקאַר, און ברענגט דערצו נאך עטליכע ראיות; די געשיכטע פון "ענמערקאַר און דער האר פון אַראַטאַ"{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite web |url=http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section1/tr1823.htm |title=Enmerkar and the lord of Aratta: translation |publisher=Etcsl.orinst.ox.ac.uk |access-date=12 November 2009}}}} טראגט עטליכע ענליכקייטן צו דער מעשה פון נמרוד און מגדל בבל, און דער "-קאַר" סופיקס אין ענמערקאַר מיינט א "יעגער", א פאך מיט וואס די תורה באצייכנט נמרוד. ער האלט אויך אז דאס שטאט ערידו נעבן אור איז דער אריגינעלער בבל, און אז דער אומגעפארטיגטער זיגוראַט {{העב|זיקורת}} אויפ'ן ארט אין מגדל בבל{{הערה|כיוון=שמאל|David Rohl, ''Legends: The Genesis of Civilization'' (1998), ''The Lost Testament'' (2002)}}. | ||
אין יאר 1920, האט דזש. די. פּרינס פארגעשלאגן אז נימרוד קען מעגליך זיין פארבונדן מיט לוגאַל-באַנדאַ, א לעגענדארער סומערישער קעניג וואס האט געקעניגט אין שטאט מאַראַד. ער האט באמערקט, אז די שטאט מאראד איז אויך געווען פארבונדן מיט א געשטאלט וואס מ'האט גערופן "האר ני", און "ני (פון) מאראד" קען מעגליך האבן אפגעהיטן אן אלטן זכרון פון נימרוד אין דער מעסאָפּאָטאַמישער טרדיציע.{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite magazine |last=Prince |first=J.D. |year=1920 |title=A Possible Sumerian Original of the Name Nimrod |journal=Journal of the American Oriental Society}}}}. טייל האבן באמערקט, אז עס זענען דא ענליכקייטן צווישן דעם תורה'דיגן נימרוד און א מעסאפאטאמישן אפגא-ט מיטן נאמען נינורטאַ, וועלכע ווערט באצייכנט ווי א שטארקער קעמפער. זיי שפעקולירן אז עס קען מעגליך זיין א שייכות צווישן זיי אין נאמען אדער אין זכרון{{הערה|יעקב קליין, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 79}}{{הערה|1={{cite book |title=Oxford Guide to the Bible |page=557 |publisher=Oxford University Press |year=1993 |isbn=978-0-19-534095-2}}|כיוון=שמאל}}. | אין יאר 1920, האט דזש. די. פּרינס פארגעשלאגן אז נימרוד קען מעגליך זיין פארבונדן מיט לוגאַל-באַנדאַ, א לעגענדארער סומערישער קעניג וואס האט געקעניגט אין שטאט מאַראַד. ער האט באמערקט, אז די שטאט מאראד איז אויך געווען פארבונדן מיט א געשטאלט וואס מ'האט גערופן "האר ני", און "ני (פון) מאראד" קען מעגליך האבן אפגעהיטן אן אלטן זכרון פון נימרוד אין דער מעסאָפּאָטאַמישער טרדיציע.{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite magazine |last=Prince |first=J.D. |year=1920 |title=A Possible Sumerian Original of the Name Nimrod |journal=Journal of the American Oriental Society}}}}. טייל האבן באמערקט, אז עס זענען דא ענליכקייטן צווישן דעם תורה'דיגן נימרוד און א מעסאפאטאמישן אפגא-ט מיטן נאמען נינורטאַ, וועלכע ווערט באצייכנט ווי א שטארקער קעמפער. זיי שפעקולירן אז עס קען מעגליך זיין א שייכות צווישן זיי אין נאמען אדער אין זכרון{{הערה|יעקב קליין, '''עולם התנ"ך: בראשית''', תל אביב, דוידזון עתי, 1993, עמ' 79}}{{הערה|1={{cite book |title=Oxford Guide to the Bible |page=557 |publisher=Oxford University Press |year=1993 |isbn=978-0-19-534095-2}}|כיוון=שמאל}}. | ||
| שורה 60: | שורה 60: | ||
געוויסע געלערנטע, ווי דזשאָרדזש ראַולינסאָן, האבן גע'טענה'ט אז נימרוד קען זיין דער זעלבער ווי א לעגענדארער בבלישער געשטאלט וואס ווערט דערמאנט ביי גריכישע און רוימישע היסטאריקער אלס "בילוס" (גריכיש: Βῆλος; לאטיין: Belus). זיי האבן געפונען פארבינדונגען צו נעמען וואס זענען געפונען געווארן אין אויפשריפטן, ווי צום ביישפיל "בעל-ניברו", וואס זיי האבן געזען ווי א באווייז צו זייער טענה. ענליכע געדאנקען געפונען זיך אין מיטל-עלטער קריסטליכע און ארמענישע היסטארישע ווערק וואס מישן צוזאמען די תורה מיט אלטע לעגענדעס{{הערה|כיוון=שמאל|George Rawlinson, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, or History, Geography, & Antiquities of Chaldaea, Assyria, Babylon, Media, Persia, Parthia and Sassanian or New‑Persian Empire, Volume I (London: John Murray, 1862).}}. | געוויסע געלערנטע, ווי דזשאָרדזש ראַולינסאָן, האבן גע'טענה'ט אז נימרוד קען זיין דער זעלבער ווי א לעגענדארער בבלישער געשטאלט וואס ווערט דערמאנט ביי גריכישע און רוימישע היסטאריקער אלס "בילוס" (גריכיש: Βῆλος; לאטיין: Belus). זיי האבן געפונען פארבינדונגען צו נעמען וואס זענען געפונען געווארן אין אויפשריפטן, ווי צום ביישפיל "בעל-ניברו", וואס זיי האבן געזען ווי א באווייז צו זייער טענה. ענליכע געדאנקען געפונען זיך אין מיטל-עלטער קריסטליכע און ארמענישע היסטארישע ווערק וואס מישן צוזאמען די תורה מיט אלטע לעגענדעס{{הערה|כיוון=שמאל|George Rawlinson, The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World, or History, Geography, & Antiquities of Chaldaea, Assyria, Babylon, Media, Persia, Parthia and Sassanian or New‑Persian Empire, Volume I (London: John Murray, 1862).}}. | ||
אן אלטע טעאריע האט פארבונדן נימרוד מיט גילגאַמעש, א יעגער און בויער פון שטעט אין בבלישע לעגענדעס. די פריע פארשער האבן אומריכטיג געליינט גילגאַמעש'ס נאמען אלס "איזדובאר", וואס קלינגט עטוואס ענליך צו נימרוד. אבער שפעטערדיגע אויפדעקונגען האבן געוויזן אז "איזדובאר" איז געווען א גרייזיגע ליינונג פון גילגאַמעש'ס נאמען. אן אנדער טעאריע פארבינדט נימרוד מיט מְרוֹדָךְ, דער הויפט אפגא-ט פון בבל, וואס איז אויך באטראכט געווארן אלס א יעגער און קעניג. טייל אלטע שריפטן האבן געוויזן מרודכ'ס נאמען אין א פארעם וואס האט געקלונגען ענליך צו נימרוד{{הערה|{{יודאיקה|2=Nimrod|לינק=https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11548-nimrod}}|כיוון=שמאל}}. | אן אלטע טעאריע האט פארבונדן נימרוד מיט גילגאַמעש {{העב|גילגמש}}, א יעגער און בויער פון שטעט אין בבלישע לעגענדעס. די פריע פארשער האבן אומריכטיג געליינט גילגאַמעש'ס נאמען אלס "איזדובאר", וואס קלינגט עטוואס ענליך צו נימרוד. אבער שפעטערדיגע אויפדעקונגען האבן געוויזן אז "איזדובאר" איז געווען א גרייזיגע ליינונג פון גילגאַמעש'ס נאמען. אן אנדער טעאריע פארבינדט נימרוד מיט מְרוֹדָךְ, דער הויפט אפגא-ט פון בבל, וואס איז אויך באטראכט געווארן אלס א יעגער און קעניג. טייל אלטע שריפטן האבן געוויזן מרודכ'ס נאמען אין א פארעם וואס האט געקלונגען ענליך צו נימרוד{{הערה|{{יודאיקה|2=Nimrod|לינק=https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11548-nimrod}}|כיוון=שמאל}}. | ||
יגאל | יגאל לעווין {{העב|יגאל לוין}} האלט אז נימרוד רעפרעזענטירט א גרויסן קעניג ווי למשל סרגון דער ערשטער {{אנ|Sargon I}} אדער זיין אייניקל נאַראַם-סין {{אנ|Naram-Sin of Assyria}}. מען געדענקט אים אלס א שטארקן פירער וואס האט געקעניגט אין די צייטן קורץ נאכן מבול{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite magazine |first=Yigal |last=Levin |title=Nimrod the Mighty, King of Kish, King of Sumer and Akkad |magazine=Vetus Testamentum |volume=52 |year=2002 |issue=3 |pages=350–356 |doi=10.1163/156853302760197494}}; [https://www.thetorah.com/article/nimrod-mighty-hunter-and-king-who-was-he Nimrod, Mighty Hunter and King - Who Was He? - TheTorah.com]}}. | ||
==אינדרויסן פון אידישקייט== | ==אינדרויסן פון אידישקייט== | ||
לעגענדעס וועגן נמרוד געפינען זיך אין פריע קריסטליכע ליטעראטור, בפרט אין אראבישע, סירישע, און עטיאָפּישע טראדיציעס. פריע אראבישע חיבורים באשרייבן די שטעט וואס ער האט געבויט, אויסרעכענענדיג "האַדאַניון" (אידענטיפיקאציע נישט קלאר), [[אריוך|אלסר]], סעלעאוקיע (איראק), אקטיספון | לעגענדעס וועגן נמרוד געפינען זיך אין פריע קריסטליכע ליטעראטור, בפרט אין אראבישע, סירישע, און עטיאָפּישע טראדיציעס. פריע אראבישע חיבורים באשרייבן די שטעט וואס ער האט געבויט, אויסרעכענענדיג "האַדאַניון" (אידענטיפיקאציע נישט קלאר), [[אריוך|אלסר]], סעלעאוקיע (איראק), אקטיספון {{העב|אקטיספון}}, "רוהין", אַטראַפּאַטענע (צפון-מערב איראן), און "טעלאַלאַן". לויט זיי האט ער אנגעהויבן זיין 69-יעריגע מלוכה ווען [[רעו]] איז געווען 163 יאר אלט, און ער האט אויך געבויט נציבין {{העב|נציבין}}, ראַהאַ (היינט עדסאַ אין אורפאַ, טערקיי), און [[חרן]] ווען [[פלג]] איז געווען 50 יאָר אַלט. ער ווערט געשילדערט ווי דער ערשטער וואס האט געטראגן א קרוין און דער וואס האט איינגעפירט עבודה זרה פון פייער, נאכדעם וואס ער האט געלערנט כישוף פון נח'ס א פערטן זון "בוניטער". די ליטעראטור אידענטיפיציר נמרוד מיט דעם אַשורישן קעניג נינוס (גרינדער פון נינווה אין גריכישע היסטאריאגראפיע) אדער מיט זאָראָאַסטער. סירישע און עטיאפישע טראדיציעס ברענגען נאך ענליכע געדאנקען. היראָנימוס (בערך 390) האט אידענטיפיצירט נמרוד'ס ערשטע גרופע שטעט (בבל, ארך, אכד, און כלנה) מיט לאקאציעס אין סיריע ווי איידער אין דרום מעסאפאטאמיע{{הערה|שם=וויקי|{{לינק|קעפל=Nimrod|זייטל=Wikipedia|אדרעס=https://en.wikipedia.org/wiki/Nimrod}}.}}. | ||
מוסולמענער היסטאריקער באשרייבן מגדל בבל און די דור הפלגה. טייל אידענטיפיצירן אים ווי דער ערשטער קעניג פון בבל, בשעת אנדערע דערמאנען אן אנדערן "נמרוד", א זון פון כנען וועלכער האט איינגעפירט אַסטראָלאָגיע און געפרואווט צו טויטן אברהם אבינו. דער קוראַן באשרייבט אויך א קאנפליקט צווישן "איבראהים" (אברהם) מיט אן אומבאקאנטן מלך, וועלכער מוסולמענער געלערנטע אידענטיפיצירן מיט נמרוד, וואס איז פאראלעל צו דעם קאנפליקט צווישן אברהם און נמרוד וואס מ'טרעפט אין חז"ל{{הערה|שם=וויקי}}. | מוסולמענער היסטאריקער באשרייבן מגדל בבל און די דור הפלגה. טייל אידענטיפיצירן אים ווי דער ערשטער קעניג פון בבל, בשעת אנדערע דערמאנען אן אנדערן "נמרוד", א זון פון כנען וועלכער האט איינגעפירט אַסטראָלאָגיע און געפרואווט צו טויטן אברהם אבינו. דער קוראַן באשרייבט אויך א קאנפליקט צווישן "איבראהים" (אברהם) מיט אן אומבאקאנטן מלך, וועלכער מוסולמענער געלערנטע אידענטיפיצירן מיט נמרוד, וואס איז פאראלעל צו דעם קאנפליקט צווישן אברהם און נמרוד וואס מ'טרעפט אין חז"ל{{הערה|שם=וויקי}}. | ||