אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "נמרוד"

פון די לשון הפסוק "{{מנוקד|מִן הָאָרֶץ הַהִוא יָצָא אַשּׁוּר}}" ({{תנ"ך|בראשית|י|יא}}) איז אומקלאר ווער, נמרוד צו אשור בן שם, איז ארויס פון שנער און געבויט אינעם לאנד [[אשור]] די שטעט [[נינוה]], כלח, רסן, און רחובות עיר. תרגום אונקלוס{{הערה|שם=פוזן|זע רפאל בנימין פוזן, פרשגן בראשית, ירושלים  תשע"ב, זייט 211, 199843}}, תרגום ירושלמי, רש"י, און נאך לערנען אז אשור איז ארויס פון ארץ שנער און געבויט די שטעט, און טייל לייגן צו אז זיין גיין איז געקומען פון קעגנערשאפט צו נמרוד און די דור הפלגה; ווידער תרגום יונתן{{הערה|דארט=פוזן|זע דארט הערה 132.}}, דער רמב"ן, און אנדערע לערנען אז נמרוד האט אויסגעברייטערט זיין קעניגרייך קיין אשור.  

אין {{תנ"ך|מיכה|ה|ו}}, איז משמע אז "ארץ נמרוד" איז א סינאנים צו אשור, וואס שטימט מיט דער מיינונג אז נמרוד האט עס געבויט{{הערה|זע רמב"ן אויף {{תנ"ך|בראשית|י|יא}}.}}; אבער א צאל מפרשים, ווי רש"י און דער רד"ק{{הערה|אויף {{תנ"ך|מיכה|ה|ו}}.}}, טייטשן אז "ארץ נמרוד" באציט זיך צו בבל{{הערה|{{אוצר החכמה|2=תנ"ך עם פירוש דעת מקרא|3=154898|באנד=כ (תרי עשר ב)|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תש"נ}}}}.

[[חז"ל]] באצייכענען נמרוד אלס דער וואס האט צוגערעדט זיין דור צו בויען דען [[מגדל בבל]], אויסנוצנדיג די גרויסקייט וואס גא-ט האט אים געגעבן ווידערצושפעניגן אין אים{{הערה|רש"י {{תנ"ך|בראשית|י|ח}}; {{בבלי|חולין|פט|א}}.}}. מגדל בבל וועט אנגערופן אין מסכת עבודה זרה "בית נמרוד", און די גמרא זאגט אז די שטיינער דערפון איז מותר בהנאה ווי אן "עבודת כוכבים שהניחוה עובדיה בשעת שלום". און כאטש וואס בשעת גא-ט האט זיי פארשפרייט איז געווען ווי א שעת מלחמה, איז דאס אז זיי זענען נישט צוריקגעקומען א ראיה אז זיי האבן עס מבטל געווען{{הערה|{{בבלי|עבודה זרה|נג|ב}}.}}.

 

חז"ל'ס נעגאטיווע בליק אויף נמרוד ערשיינט אויך אין אנדערע חיבורים פון זמן בית שני. פילון האלכסנדרי שרייבט אז נמרוד איז געווען א זינדיגער וואס האט זיך קעגנגעשטעלט גא-ט, טייטשנדיג "לפני ה'" – "אנטקעגן גא-ט". ער שרייבט אז נמרוד קען באצייכנט ווערן אז דער ערשטער אין הויפט זינדיגער, און ווייזט אן אז זיין נאמען באדייט "ווידערשפעניגן"{{הערה|{{אוצר החכמה|פילון האלכסנדרי, שמואל בלקין (איבערזעצער)|מדרשי פילון|200093|מקום הוצאה=ניו יארק|שנת הוצאה=תשמ"ט|עמ=רכה}}}}. [[יוסף בן מתתיהו]] שילדערט נמרוד ווי איינער וואס אפגערעדט די מענטשהייט פון דינען גא-ט, און גלייבן אז זייער מאכט איז דאס וואס ברענגט זייער גליק. ער האט צוביסלעך געברענגט די מענטשהייט אונטער זיין טיראניע, און זיי צוגערעדט צו בויען דעם [[מגדל בבל]] זיך צו באשיצן דארט פון א צוקונפטיגן מבול{{הערה|{{יוספוס|קדמוניות|א|ד}}.}}

 

אנדערש איז דער מיינונג פונעם [[רבי אברהם אבן עזרא|אבן עזרא]], וואס טייטשט דעם פסוק "לפני ה'" אז נמרוד פלעגט פאנגען בעלי חיים זיי מקריב צו זיין פאר אן עולה לה'{{הערה|דארט=לפניה|אבן עזרא דארט.}}. דער רמב"ן דינגט זיך שטארק אויף אים, זאגנדיג אז ער איז מצדיק דעם רשע{{הערה|דארט=לפניה|רמב"ן דארט.}}.

 

אין {{מדרש רבה|בראשית|לח|יג}} ווערט געשילדערט די געשיכטע פון אברהם און זיין פאטער תרח'ס געשעפט פון אפגעטער, אין וועלכער נמרוד באפעלט אריינצואווארפן [[אברהם]] אין קאלך-אויוון, פון וועלכן אברהם ווערט געראטעוועט בנס. די גמרא דערציילט אז נמרוד האט דורכאויס יענע געשיכטע איינגעשפארט אברהם, אין שטאט כותא במשך דריי יאר, און זיבן אין קדרו{{הערה|{{בבלי|בבא בתרא|צא|א}}}}. ווען אברהם איז ארויס לעבעדיג פון קאלך-אויוון האבן אלע קעניגן אים געגעבן א מתנה, און נמרוד האט אים געגעבן אליעזר{{הערה|מסכת סופרים פכ"א ה"ט; [[#וינברג|וויינבערג]] "אמרפל נמרוד"}}

חז"ל זאגן אז נמרוד "[[אמרפל]] מלך שנער" וואס ווערט דערמאנט אין {{תנ"ך|בראשית|יד}}. זיין נאמען "אמרפל" ווערט גע'דרש'נט אויף עטליכע וועגן: "שאמר והפיל", ער האט געהייסן און אריינגעווארפן אברהם אין קאלך-אויוון{{הערה|{{בבלי|עירובין|נג|א}}.}}, אדער "אמר אפל", זיינע רייד זענען פינסטער{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|מב|ה}}.}}.

אין פרקי דרבי אליעזר ווערט דערציילט אז די "כתנות עור" וואס דער אייבערשטער האט געמאכט פאר אדם און חווה ({{תנ"ך|בראשית|ג|כא}}) זענען געווען מיט [[נח]] אין דער תיבה, און חם האט עס גע'ירש'נט און עס ווייטער געגעבן צו נמרוד. ווען נמרוד האט געטראגן די קליידער האבן אלע חיות געפאלן צו זיינע פיס, און די מענטשן האבן געמיינט אז דאס איז צוליב זיין גרויסער כוח, און זיי האבן אים געקרוינט אלס קעניג. שפעטער איז איז נמרוד ערמארדעט געווארן דורך [[עשו]] ווען יענער האט בארויבט נמרוד זיין ספעציעלע קליידער, ווי עס ווערט אויך געברענגט אין אנדערע מדרשים{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|סה|טז}}. לויט {{מדרש רבה|בראשית|סג|יג}} האט נמרוד געוואלט הרג'ענען עשו.}}, און די זענען די "בגדי עשיו החמודות"{{הערה|{{פרקי דרבי אליעזר|כד}}. דאס ווערט אויך געברענגט באריכות אין ספר הישר.}}.  

===אין ספר הישר===

אין [[ספר הישר]] ווערט פארברייטערט נמרוד'ס לעבן און שאפן. נמרוד איז געבוירן געווארן צו כוש אויף דער עלטער, און כוש האט אים ליב געהאט און געגעבן די "כתנות עור" וואס ער האט באקומען פון חם, וועלכע האט זיי גע'גנב'עט פון נח. ביי די צוואנציג יאר האט ער אנגעטון די "כתנות עור" און געווארן מיט זיי א גרויסער פאנגער, פאנגנדיג חיות מקריב צו זיין [[קרבן|קרבנות]] פאר'ן באשעפער. ווען ער איז אלט געווען פערציג יאר איז פארגעקומען א קריג צווישן די בני חם און די בני [[יפת]], און נמרוד האט צוזאמענגענומען 540 לייט, פאמיליע און פריינט, באזיגט די בני יפת, און געווארן דער קעניג איבער אלע בני נח. אלס קעניג איז ער געווארן זייער א זינדיגער, און ער האט געהאט א זון "מרדון" וואס איז געווען נאך זינדיגער פון אים. ער האט באפוילן דאס בויען פון מגדל בבל, און ווען דאס איז צעשטערט געווארן האט ער באקומען דעם נאמען "אמרפל", וואס קומט פון "אמר נפל", זיין באפוילענע ווערק (מגדל בבל) איז געפאלן.  

[[תרח]] איז געווען נמרוד'ס הויפט גענעראל, און ווען אברם איז געבוירן געווארן אויף תרח'ס עלטער, זענען נמרוד אין זיינע לייט אים געקומען גראטולירן. יענע נאכט האבן נמרוד'ס חרטומים געזען א גרויסן שטערן קומען פון מזרח, לויפט איבער'ן הימל און שלינגט איין פיר שטערנס. זיי האבן דאס אויסגעטייטש אויף אברם, אז ער וועט אויסוואקסן און זיך מערן און איבערנעמען די וועלט. זיי האבן עס דערציילט פאר נמרוד, און ער האט פארלאנגט אז תרח זאל אים איבערגעבן אברם פאר געלט. ווען תרח האט זיך קעגנגעשטעלט איז נמרוד געווארן זייער בייז, דאן האט תרח אים געגעבן א קנעכט'ס קינד און איינגערעדט אז דאס איז אברם, ווען אברם ווערט באהאלטן אין א הייל פאר צען יאר. נאך וואס אברם איז ארויס פונעם קאלך-אויוון האט נמרוד געהאט א חלום וואס האט פאראויסגעזאגט זיין דורכפאל ביי דער מלחמה אין עמק השידים, און נמרוד האט אים געוואלט אומברענגען, נאר אברם איז באצייטנס אנטלאפן קיין ארץ [[כנען]]. נמרוד איז אלט געווען 215 יאר ווען ער איז געשטארבן.

עס זעט אויס אז די געשיכטע פון נמרוד באציען זיך צו דער שפעטער בראָנז-צייט, וויבאלד די תורה דערמאנט די שטעט "ארך" און "אכד". דער חורבן פון דעם שטאט "אכד" און דער צוזאמפאל פון איר קייזערטום איז פארגעקומען ארום 2200–2154 פצ"ר (לויט דער לאנגער כראנאלאגיע), און "ארך" (שומעריש-אַקאַדיש "אורוק") האט פארלוירן איר וויכטיגקייט אַרום 2000 פצ"ר צוליב קאמפן צווישן איסין, אור, לאַרסאַ, און עילם{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite book |author-link=Stephen L Harris |last=Harris |first=Stephen L. |title=Understanding the Bible |location=Palo Alto |publisher=Mayfield |year=1985}}}}.  

אבער פוננקט ווי נמרוד, געפינט זיך קיין קעניג מיטן נאמען "אייעכאיאס" נישט אין קיין מעסאפּאטאמישע רעקארדס. שפעטערע סומעראָלאָגן האבן פארגעשלאגן צו פארבינדן סיי דעם אייעכאיאס, ווי אויך אן "אייעכאָראָס" וואס ערשיינט אין די עלטסטע קאפּיעס פון אייליאַן (ארום 200 למספרם) אלס דער קעניג פון בבל און זיידע פון גילגאַמעש, מיט'ן גרינדער פון אורוק וואס איז באקאנט פון קיילנשריפט דאקומענטן אלס "ענמערקאַר"{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite book |last=Henkelman |first=Wouter F. M. |chapter=The Birth of Gilgamesh |title=Altertum und Mittelmeerraum: die antike Welt diesseits und jenseits der Levante |page=819}}}}. דעיוויד ראָל האט פארגעשלאגן אז נמרוד אז טאקע דער ענמערקאַר; די געשיכטע פון "ענמערקאַר און דער האר פון אַראַטאַ"{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite web |url=http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/section1/tr1823.htm |title=Enmerkar and the lord of Aratta: translation |publisher=Etcsl.orinst.ox.ac.uk |access-date=12 November 2009}}}} טראגט עטליכע ענליכקייטן צו דער מעשה פון נמרוד און מגדל בבל, און  דער "-קאַר" סופיקס אין ענמערקאַר מיינט א "פאנגער", א פאך מיט וואס די תורה באצייכנט נמרוד. ער האלט אויך אז דאס שטאט ערידו נעבן אור איז דער אריגינעלער בבל, און אז דער אומגעפארטיגטער זיגוראט דארט אין מגדל בבל{{הערה|כיוון=שמאל|egends: The Genesis of Civilization (1998) and The Lost Testament (2002) by David Rohl}}.

טייל האבן פארגעשלאגן א מעגליכער פאַרבינדונג צווישן דעם האר פון מאַראַד און נמרוד, אין די ארטיגע שפראך איז א האר "ני" און "נמרוד" איז אלזא "ני מאַראַד"{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite magazine |last=Prince |first=J.D. |year=1920 |title=A Possible Sumerian Original of the Name Nimrod |journal=Journal of the American Oriental Society}}}}. טייל האבן געזען אין אים דער בבלישער העלד איזדובאַר, היינט באקאנט אלס גילגאמעש, וועלכע איז באצייכנט אלס א גרויסע פאנגער, אלץ באגלייט מיט פיר הונט. טייל פארשער האלטן איז די ריכטיגע וועג פון ליינען זיין נאמען איז מעגליך "נאַרמַ אודו". היינט איז אבער קלאר אז זיין נאמען ליינט מען "גילגאמעש". אנדערע האלטן אז ער שפיגלט זיך אפ אין דער בבלישער אפגאט מרודך, וועלכע וועט אויך באצייכנט ווי א פאנגער, און מ'קען אויך ליינען זיין נאמען ווי "נאַמר אוד"{{הערה|{{יודאיקה|2=Nimrod|לינק=https://www.jewishencyclopedia.com/articles/11548-nimrod}}|כיוון=שמאל}}. טייל שטעלן צו דער אשורישער אפגאט נינורטאַ, וועלכע ווערט באצייכנט ווי א שטארקער קעמפער{{הערה|עולם התנ"ך, זייט 79}}. אנדערע גלייבן אז נמרוד איז "בילוס", א בבלישער קעניג און אפגראט באקאנט פון גריכישע מיטאלאגע, באזירט אויף דעם פאקט אז בבלישע און אשורישע אויפשריפטן טראגן די נעמען "ביל-ניברו"{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite book |title=The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World|volume=1|pages=347–350}} }}. יגאל לעווין האט צוגעשטעלט צו נמרוד סרגון פון אכד אדער זיין אייניקל נאראם-סין{{הערה|כיוון=שמאל|{{cite magazine |first=Yigal |last=Levin |title=Nimrod the Mighty, King of Kish, King of Sumer and Akkad |magazine=Vetus Testamentum |volume=52 |year=2002 |issue=3 |pages=350–356 |doi=10.1163/156853302760197494}}}}.