מייבאים כמותיים, בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, מנטרים, מייבאים, מעדכנים, אספקלריה רעדאקטארן
3,951
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
|||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
==ביאגראפיע== | ==ביאגראפיע== | ||
רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ אדער עטוואס שפעטער. איסרליין איז די [[דימינוטיוו]] פארעם פון איסר, א כינוי פונעם נאמען ישראל. זיין געבורטס-ארט איז אדער [[רעגנסבורג]] אין בייערן, אדער [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|זעט איידלבערג, 39.}}. | רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ אדער עטוואס שפעטער. איסרליין איז די [[דימינוטיוו]] פארעם פון איסר, א כינוי פונעם נאמען ישראל. זיין געבורטס-ארט איז אדער [[רעגנסבורג]] אין בייערן, אדער [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|זעט [[#אידלברג|איידלבערג]], 39.}}. | ||
ער איז געקומען פון א באקאנטער פאמיליע פון תלמידי חכמים, זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מארבורג, וועלכער איז געווען א זון פון רבי חיים, גערופן הענשל פון היינבורג, א זון פון [[רבי ישראל פון קרעמס]] בעל "הגהות אשר"י"{{הערה|ביאורי מהרא"י אויף [https://tashma.jewishoffice.co.il/books/learn/1086/ביאורי_מהרא%22י/בראשית/מח/יד בראשית מח, יד].}}. נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג, איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער נוישטאדט]], וואו זיין פעטער [[רבי אהרן פון ניישטאט|רבי אהרן פּלומעל]] הי"ד האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}{{הערה|זעט {{אקדמיה|ישראל י. יובל|חכמים בדורם: המנהיגות הרוחנית של יהודי גרמניה בשלהי ימי הביניים|7968706}}, תשמ"ט, ז' 62.}}. ר' איסרלין האט אויך געלערנט ביי רבי נתן איגרא {{העב|רבי נתן איגרא}}, וואס איז אויך באקאנט געווען אלס אן אויסגעצייכנטער למדן{{הערה|Krauss, ''Die Wiener Geserah''; איידלבערג, 40. ר' נתן ווערט דערמאנט אין פסקים וכתבים, [https://www.sefaria.org.il/Terumat_HaDeshen%2C_Part_II.161 סי' קסא] און רנז. זעט יעקב פריימאנן, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49439&st=&pgnum=44 מבוא צו לקט יושר], עמ' XLVI.}}. | ער איז געקומען פון א באקאנטער פאמיליע פון תלמידי חכמים, זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מארבורג, וועלכער איז געווען א זון פון רבי חיים, גערופן הענשל פון היינבורג, א זון פון [[רבי ישראל פון קרעמס]] בעל "הגהות אשר"י"{{הערה|ביאורי מהרא"י אויף [https://tashma.jewishoffice.co.il/books/learn/1086/ביאורי_מהרא%22י/בראשית/מח/יד בראשית מח, יד].}}. נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג, איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער נוישטאדט]], וואו זיין פעטער [[רבי אהרן פון ניישטאט|רבי אהרן פּלומעל]] הי"ד האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}{{הערה|זעט {{אקדמיה|ישראל י. יובל|חכמים בדורם: המנהיגות הרוחנית של יהודי גרמניה בשלהי ימי הביניים|7968706}}, תשמ"ט, ז' 62.}}. ר' איסרלין האט אויך געלערנט ביי רבי נתן איגרא {{העב|רבי נתן איגרא}}, וואס איז אויך באקאנט געווען אלס אן אויסגעצייכנטער למדן{{הערה|Krauss, ''Die Wiener Geserah''; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40. ר' נתן ווערט דערמאנט אין פסקים וכתבים, [https://www.sefaria.org.il/Terumat_HaDeshen%2C_Part_II.161 סי' קסא] און רנז. זעט יעקב פריימאנן, [https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49439&st=&pgnum=44 מבוא צו לקט יושר], עמ' XLVI.}}. | ||
אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און זיין פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרלין, פיללייכט אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | אין יאר ק"פ האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן ה'קפ"א. די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלנ'ס מוטער און זיין פעטער, און רבי ר' אהרן בלומליין. רבי איסרלין, פיללייכט אן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זיינע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | ||
נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|בערלינער, 179; איידלבערג, 40.}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445{{הבהרה}}, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידעריגע עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ, איז פארשלאסן געווארן א צייט פון רייכן אידישן גייסטיגן און רעליגיעזן לעבן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|איידלבערג, 9, 38.}}. | נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב אינעם ארטיגער קהילה{{הערה|בערלינער, 179; [[#אידלברג|איידלבערג]], 40.}}. מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445{{הבהרה}}, האט ער זיך אומגעקערט קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער-נוישטאט]], נידעריגע עסטרייך, וואו ער איז געבליבן פאר דער רעשט פון זיין לעבן. מיט זיין פטירה אין ה'ר"כ, איז פארשלאסן געווארן א צייט פון רייכן אידישן גייסטיגן און רעליגיעזן לעבן אין עסטרייך. נאך זיין פטירה זענען די תורה-צענטערס אין עסטרייך אונטערגעגאנגען און זיך גערוקט מזרח-צו – קיין בעהמען, אונגארן, און פוילן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 9, 38.}}. | ||
===אין ווינער נוישטאַדט=== | ===אין ווינער נוישטאַדט=== | ||
אין ווינער נוישטאַדט איז רבי ישראל איסרלין באשטימט געווארן אלס רב און אב בית דין פון דער שטאט און די גלילות. אדאנק זיין אקטיוויטעט איז דאס שטאט געווארן א צענטער פון תורה אין עסטרייך, און ער האט געצויגן פילע הונדערטער תלמידים פון א ברייטן ספעקטרום פון מקומות, אריינגערעכנט עסטרייך, [[בעהמען]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], [[בייערן]] און [[ריינלאנד]]; פיל פון זיי זענען שפּעטער געווארן פראמינענטע רבנים אין פארשידענע קהילות. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] פון העכשטאדט בעל "לקט יושר", [[רבי ישראל ברונא]], און [[רבי משה מינץ]], וועלכער האט באקומען סמיכה פון ר' איסרליין{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).38.1 ב, 37].}}. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און שפּעטער אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | אין ווינער נוישטאַדט איז רבי ישראל איסרלין באשטימט געווארן אלס רב און אב בית דין פון דער שטאט און די גלילות. אדאנק זיין אקטיוויטעט איז דאס שטאט געווארן א צענטער פון תורה אין עסטרייך, און ער האט געצויגן פילע הונדערטער תלמידים פון א ברייטן ספעקטרום פון מקומות, אריינגערעכנט עסטרייך, [[בעהמען]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], [[בייערן]] און [[ריינלאנד]]; פיל פון זיי זענען שפּעטער געווארן פראמינענטע רבנים אין פארשידענע קהילות. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] פון העכשטאדט בעל "לקט יושר", [[רבי ישראל ברונא]], און [[רבי משה מינץ]], וועלכער האט באקומען סמיכה פון ר' איסרליין{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).38.1 ב, 37].}}. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און שפּעטער אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | ||
די ישיבה אין ווינער-נוישטאדט האט געווענליך פארנומען א גרויסן צימער צוגעבונדן צום שול{{הערה|איידלבערג, 93.}}. אויסער די הויפט ישיבה, האט ר' איסרליין געזאגט שיעורים אויך אין זיין הויז{{הערה|לקט יושר א, 31.}}. | די ישיבה אין ווינער-נוישטאדט האט געווענליך פארנומען א גרויסן צימער צוגעבונדן צום שול{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 93.}}. אויסער די הויפט ישיבה, האט ר' איסרליין געזאגט שיעורים אויך אין זיין הויז{{הערה|לקט יושר א, 31.}}. | ||
יעדן וואכעדיגן פרימארגן פלעגט ר' איסרלין דאווענען מיט די בחורים. ווען דער רב איז אריין אין ישיבה, פלעגן די בחורים אויפשטיין און בלייבן שטיין ביז ער האט זיך געזעצט{{הערה|לקט יושר א, 8.}}. יעדן טאג האט ער פארגעלערנט א שיעור אין הלכה{{הערה|לקט יושר א, 109; לקט יושר ב, 39.}}, נאכגעפאלגט דורך א דיסקוסיע. זיינע לעקציעס זענען טראנסקריבירט געווארן דורך טייל בחורים{{הערה|[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49439&st=&pgnum=10 לקט יושר ב, ז' XII].}}. דאנערשטיגס פלעגט ר' איסרלין בלייבן אין ישיבה ביז שפּעט אין דער נאכט, ווייל אין דעם טאג האבן טייל בחורים געלערנט ביזן עלות{{הערה|לקט יושר ב, 40, 109.}}. | יעדן וואכעדיגן פרימארגן פלעגט ר' איסרלין דאווענען מיט די בחורים. ווען דער רב איז אריין אין ישיבה, פלעגן די בחורים אויפשטיין און בלייבן שטיין ביז ער האט זיך געזעצט{{הערה|לקט יושר א, 8.}}. יעדן טאג האט ער פארגעלערנט א שיעור אין הלכה{{הערה|לקט יושר א, 109; לקט יושר ב, 39.}}, נאכגעפאלגט דורך א דיסקוסיע. זיינע לעקציעס זענען טראנסקריבירט געווארן דורך טייל בחורים{{הערה|[https://hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=49439&st=&pgnum=10 לקט יושר ב, ז' XII].}}. דאנערשטיגס פלעגט ר' איסרלין בלייבן אין ישיבה ביז שפּעט אין דער נאכט, ווייל אין דעם טאג האבן טייל בחורים געלערנט ביזן עלות{{הערה|לקט יושר ב, 40, 109.}}. | ||
| שורה 38: | שורה 38: | ||
רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | רבי איסרליין האט זיך געקעגנשטעלט דעם דיאַלעקטישן מעטאָד פון [[פלפול|פּלפּול]] בײם לערנען גמרא, טענה'נדיג אז פלפול איז נישט כדאי צו מאכן דערויף ברכות התורה{{הערה|לקט יושר א, 44.}}. | ||
ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|בערלינער, 269; איידלבערג, 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|איידלבערג, 38.}}. | ער איז געווען אקטיוו אלס קהילה-רב, און האט געהאלטן דרשות וועלכע האבן זיך קאנצעטרירט אויף הלכה{{הערה|בערלינער, 269; [[#אידלברג|איידלבערג]], 54.}}. ער איז געווען א רב וואס האט זיך נישט נאר טיף פארטון אין הלכה, נאר אויך זייער געזארגט מיט די סאציאלע און פאליטישע באדינגונגען פון זיינע מיטגלידער און זייער מאראלן און קולטורעלן לעבן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 38.}}. | ||
ער האָט אַרויסגעגעבן אַ גזירה פון אַן אַלגעמײנעם תענית און ספּעציעלע תפילות צוליב פאַרפאלגונגען אין באיערן{{הערה|לקט יושר א, 112.}}. | ער האָט אַרויסגעגעבן אַ גזירה פון אַן אַלגעמײנעם תענית און ספּעציעלע תפילות צוליב פאַרפאלגונגען אין באיערן{{הערה|לקט יושר א, 112.}}. | ||
===כאראקטער און אייגנשאפטן=== | ===כאראקטער און אייגנשאפטן=== | ||
ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און פּרישות, און איז אין געוויסער מאס פאררעכנט געווארן אלס א המשך פון די [[חסידי אשכנז]] פון 13טן יארהונדערט. דער השפּעה פון "[[ספר חסידים]]" און "ספר הרוקח" איז דערקענבאר אין פיל פון זיינע פּסקים{{הערה|איידלבערג, 43.}}. ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט{{הערה|{{אנצ יהודית|8339-isserlein-isserlin-israel-ben-pethahiah-ashkenazi|Isserlein (Isserlin) Israel ben Pethahiah Ashkenazi|Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.|שם=אנצ|כיוון=שמאל}} און אויסגעפירט די הלכה מיט פולער שטרענגקייט{{הערה|איידלבערג, 43.}}. | ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און פּרישות, און איז אין געוויסער מאס פאררעכנט געווארן אלס א המשך פון די [[חסידי אשכנז]] פון 13טן יארהונדערט. דער השפּעה פון "[[ספר חסידים]]" און "ספר הרוקח" איז דערקענבאר אין פיל פון זיינע פּסקים{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 43.}}. ער האט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט{{הערה|{{אנצ יהודית|8339-isserlein-isserlin-israel-ben-pethahiah-ashkenazi|Isserlein (Isserlin) Israel ben Pethahiah Ashkenazi|Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.|שם=אנצ|כיוון=שמאל}} און אויסגעפירט די הלכה מיט פולער שטרענגקייט{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 43.}}. | ||
ר' איסרלין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין איז געווען אויסגעשפּראכן קעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פונקציעס{{הערה|פסקים, סי' קכח; גידעמאן, מאנאטשריפט, 272.}}. | ר' איסרלין האט געוויס זיך אנטזאגט צו נעמען א געהאלט פון זיין קהילה, ווי ער אליין איז געווען אויסגעשפּראכן קעגן נעמען באצאלט פאר רבנישע פונקציעס{{הערה|פסקים, סי' קכח; גידעמאן, מאנאטשריפט, 272.}}. | ||
| שורה 50: | שורה 50: | ||
ער פלעגט חתמען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"{{הערה|בערלינער, 225.}}. זײן תלמיד האט באריכטעט אז אין דער נאכט פון יום כּיפּור האט דער שמש געמאכט אַן עפנטליכע מעלדונג אז דער רבי ר' איסרלין בעט מחילה, אויב ער האט עמעצן בײגעקומען, און ער װעט זיך לײדן נאָך יום כּיפּור{{הערה|לקט יושר א, 141.}}. | ער פלעגט חתמען זיינע בריוו אלס "הקטן והצעיר שבישראל"{{הערה|בערלינער, 225.}}. זײן תלמיד האט באריכטעט אז אין דער נאכט פון יום כּיפּור האט דער שמש געמאכט אַן עפנטליכע מעלדונג אז דער רבי ר' איסרלין בעט מחילה, אויב ער האט עמעצן בײגעקומען, און ער װעט זיך לײדן נאָך יום כּיפּור{{הערה|לקט יושר א, 141.}}. | ||
ר' איסרליין'ס הויפט זארג אלס רב איז געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע באשלוסן און באשלוסן פון די פירנדע קהילה-אפטיילונגען. ער האט זיך שטארק ארויסגעזאגט קעגן יעדן ברוך פון קהילה-דיסציפּלין{{הערה|איידלבערג, 42.}}. | ר' איסרליין'ס הויפט זארג אלס רב איז געווען דאס וואוילזיין פון זיין קהילה. ער האט געוויזן גרויסע פעסטקייט ווען נויטיג אין דורכפירן רבנישע באשלוסן און באשלוסן פון די פירנדע קהילה-אפטיילונגען. ער האט זיך שטארק ארויסגעזאגט קעגן יעדן ברוך פון קהילה-דיסציפּלין{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}. | ||
זיין ברייטע לעגאלע בילדונג ווערט אנגעוויזן דורך זיין באקאנטשאפט מיט ציווילן רעכט און ריעל-עסטעיט געזעצן{{הערה|איידלבערג, 45–47.}}. ער האט אויך געקענט די וויינשטאק-פּראצעסן וואס וויינבויערס אין דייטשלאנד האבן גענוצט צו פארבעסערן זייער שניט, און די לאנדווירטשאפטליכע ציקלען. אויסער דייטש האט ער אויך עטוואס געקענט די איטאליענישע, פראנצויזישע און בעהמישע (טשעכישע) שפּראך{{הערה|איידלבערג, 47–48.}}. | זיין ברייטע לעגאלע בילדונג ווערט אנגעוויזן דורך זיין באקאנטשאפט מיט ציווילן רעכט און ריעל-עסטעיט געזעצן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 45–47.}}. ער האט אויך געקענט די וויינשטאק-פּראצעסן וואס וויינבויערס אין דייטשלאנד האבן גענוצט צו פארבעסערן זייער שניט, און די לאנדווירטשאפטליכע ציקלען. אויסער דייטש האט ער אויך עטוואס געקענט די איטאליענישע, פראנצויזישע און בעהמישע (טשעכישע) שפּראך{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 47–48.}}. | ||
===הלכה'דיגער צוגאנג=== | ===הלכה'דיגער צוגאנג=== | ||
| שורה 63: | שורה 63: | ||
רבי איסרלען האָט געדאַרפט באהאנדלען פאלן פון אומגערעכטיגקייט און געוואלד אין די אידישע געמײנדעס, ווי אַן אינצידענט בײ אַ סוכות-פײערונג, ווען א מענטש האט צעבראכן דעם אקסל בײ אַן אנדערן{{הערה|פסקים, סי' קי.}}. ער האט אויך באהאנדלט מחלוקת בײ אידן, ווי די סיכסוך צווישן דוד פראנק אין נירנבערג מיט אַ מאַכטיקן מענטש און דעם שטאָט-קאַנצלער{{הערה|פסקים, סי' קעד–קעו.}}. | רבי איסרלען האָט געדאַרפט באהאנדלען פאלן פון אומגערעכטיגקייט און געוואלד אין די אידישע געמײנדעס, ווי אַן אינצידענט בײ אַ סוכות-פײערונג, ווען א מענטש האט צעבראכן דעם אקסל בײ אַן אנדערן{{הערה|פסקים, סי' קי.}}. ער האט אויך באהאנדלט מחלוקת בײ אידן, ווי די סיכסוך צווישן דוד פראנק אין נירנבערג מיט אַ מאַכטיקן מענטש און דעם שטאָט-קאַנצלער{{הערה|פסקים, סי' קעד–קעו.}}. | ||
אלס גייסטישער פירער האט ר' איסרליין נישט געוויזן קיין פּארטייאישקייט צו בארימטע רבנים אדער מעכטיגע פרנסים, און מיט קראפט זיך קעגנגעשטעלט יעדע מיסבאהאנדלונג פון די פשוט'ע מענטשן{{הערה|איידלבערג, 42.}}. דורך זיין השתדלות און פערזענליכע אויטאריטעט האט ער פארמיטן א קאנטראווערסיע צווישן די דייטשע קהילות פון דעם ריין געגנט, ווען רבי זעליגמאן אופנהיים פון בינגען האט געפּרואווט ארויפצואווארפן פארשידענע תקנות אויף זיי{{הערה|איידלבערג, 42–43.}}{{הערה|Herzog, D. “[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/cm/periodical/pagetext/2850258 Die Träger Des Namens „Meisterlein’’ in Der Steiermark. Eine Untersuchung Zur Jüdischen Gelehrtengeschichte].” ''Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums'', vol. 79 (N. F. 43), no. 1, 1935, p. 46.|כיוון=שמאל}}. | אלס גייסטישער פירער האט ר' איסרליין נישט געוויזן קיין פּארטייאישקייט צו בארימטע רבנים אדער מעכטיגע פרנסים, און מיט קראפט זיך קעגנגעשטעלט יעדע מיסבאהאנדלונג פון די פשוט'ע מענטשן{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42.}}. דורך זיין השתדלות און פערזענליכע אויטאריטעט האט ער פארמיטן א קאנטראווערסיע צווישן די דייטשע קהילות פון דעם ריין געגנט, ווען רבי זעליגמאן אופנהיים פון בינגען האט געפּרואווט ארויפצואווארפן פארשידענע תקנות אויף זיי{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 42–43.}}{{הערה|Herzog, D. “[https://sammlungen.ub.uni-frankfurt.de/cm/periodical/pagetext/2850258 Die Träger Des Namens „Meisterlein’’ in Der Steiermark. Eine Untersuchung Zur Jüdischen Gelehrtengeschichte].” ''Monatsschrift Für Geschichte Und Wissenschaft Des Judentums'', vol. 79 (N. F. 43), no. 1, 1935, p. 46.|כיוון=שמאל}}. | ||
די קארעספּאנדענץ וועגן א פרשה אין [[ברין]] צייגט זיין צענטראלע ראלע אין דער רבנישער נעץ. די פרשה האט זיך באצויגן שפרה, א אידישע ביזנעספרוי אין מעהרן. אין יאר רי"ב איז זי ארעסטירט געווארן אין ברין פאר שטייער שווינדל. איר לעבן איז געראטעוועט געווארן דורך טייל מיטגלידער פון דער לאקאלער אידישער געמיינדע, וואס האבן אין אויסטויש פאר שפרה'ס לעבן אויפגעגעבן זייערע פינאנציעלע טענות צו זייערע קריסטליכע שכנים. איין מיטגליד פון דער געמיינדע האט איינגעוויליגט צו דער אפמאך נאר אונטער דער באדינג, אז די אנדערע מיטגלידער וועלן אין אויסטויש באצאלן זיינע פינאנציעלע פארלוסטן. דער פאל איז זייער אינטענסיוו דיסקוטירט געווארן אין די קארעספאנדענצן פון צייטגענאסן רבנים, און האט זיך קאנצענטרירט ארום ר' איסרלין. | די קארעספּאנדענץ וועגן א פרשה אין [[ברין]] צייגט זיין צענטראלע ראלע אין דער רבנישער נעץ. די פרשה האט זיך באצויגן שפרה, א אידישע ביזנעספרוי אין מעהרן. אין יאר רי"ב איז זי ארעסטירט געווארן אין ברין פאר שטייער שווינדל. איר לעבן איז געראטעוועט געווארן דורך טייל מיטגלידער פון דער לאקאלער אידישער געמיינדע, וואס האבן אין אויסטויש פאר שפרה'ס לעבן אויפגעגעבן זייערע פינאנציעלע טענות צו זייערע קריסטליכע שכנים. איין מיטגליד פון דער געמיינדע האט איינגעוויליגט צו דער אפמאך נאר אונטער דער באדינג, אז די אנדערע מיטגלידער וועלן אין אויסטויש באצאלן זיינע פינאנציעלע פארלוסטן. דער פאל איז זייער אינטענסיוו דיסקוטירט געווארן אין די קארעספאנדענצן פון צייטגענאסן רבנים, און האט זיך קאנצענטרירט ארום ר' איסרלין. | ||
| שורה 76: | שורה 76: | ||
==ווערק== | ==ווערק== | ||
רבי ישראל איסרליין האט געשריבן עטליכע וויכטיגע ווערק, וואס האבן געהאט א ברייטע און טיפע השפּעה אויף דער הלכה־ליטעראטור. רבי ישראל איסרלין האט זיך אויסגעצייכנט מיט זיין שרייבעריי, מיט אריגינעלע געדאנקען און לעגאלע קלארקייט. זיין לשון־קודש שריפט איז געווען פליסיג און פונקטליך, מיט גוטער גראמאטיק און וואקאליזאציע. זיין שפּראך איז נישט געווען פריי פון "דייטשמעריזמען"{{הערה|איידלבערג, ז' 57.}}. | רבי ישראל איסרליין האט געשריבן עטליכע וויכטיגע ווערק, וואס האבן געהאט א ברייטע און טיפע השפּעה אויף דער הלכה־ליטעראטור. רבי ישראל איסרלין האט זיך אויסגעצייכנט מיט זיין שרייבעריי, מיט אריגינעלע געדאנקען און לעגאלע קלארקייט. זיין לשון־קודש שריפט איז געווען פליסיג און פונקטליך, מיט גוטער גראמאטיק און וואקאליזאציע. זיין שפּראך איז נישט געווען פריי פון "דייטשמעריזמען"{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], ז' 57.}}. | ||
===תרומת הדשן=== | ===תרומת הדשן=== | ||
רבי ישראל איסרליין איז בעסטנס באקאנט פאר זיין הויפט־ווערק, "תרומת הדשן". דאס ווערק איז משמעות'דיג געשריבן און רעדאקטירט געווארן דורך ר' איסרליין אליין. דער נאמען פון דעם ספר קומט דערפון וואס עס ענטהאלט 354 [[שאלות ותשובות]], וואס איז דער גימטריא פון "דשן". די סדר פון די שו"ת פאלגן דעם מוסטער פון "ארבעה טורים" פון רבי יעקב בן אשר{{הערה|איידלבערג, 51.}}. דער ספר באהאנדלט א ברייטע רייע טעמעס פון הלכה און מנהג און גיט אַן עכטן בילד פון דעם דעמאלסטיגן אידישן לעבן. עס איז איינער פון די וויכטיגסטע מקורים וואס האבן באהיטן די אשכנזישע הלכה'דיגע טראדיציעס און מנהגים, און עס האט געדינט אלס א וויכטיגע מקור פאר רבי משה איסרליש'ס "הגהות הרמ"א" אויפ'ן שולחן ערוך, וואס שפּעציפיצירט די אונטערשיידן צווישן ספרדישע און אשכנזישע מנהגים. | רבי ישראל איסרליין איז בעסטנס באקאנט פאר זיין הויפט־ווערק, "תרומת הדשן". דאס ווערק איז משמעות'דיג געשריבן און רעדאקטירט געווארן דורך ר' איסרליין אליין. דער נאמען פון דעם ספר קומט דערפון וואס עס ענטהאלט 354 [[שאלות ותשובות]], וואס איז דער גימטריא פון "דשן". די סדר פון די שו"ת פאלגן דעם מוסטער פון "ארבעה טורים" פון רבי יעקב בן אשר{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 51.}}. דער ספר באהאנדלט א ברייטע רייע טעמעס פון הלכה און מנהג און גיט אַן עכטן בילד פון דעם דעמאלסטיגן אידישן לעבן. עס איז איינער פון די וויכטיגסטע מקורים וואס האבן באהיטן די אשכנזישע הלכה'דיגע טראדיציעס און מנהגים, און עס האט געדינט אלס א וויכטיגע מקור פאר רבי משה איסרליש'ס "הגהות הרמ"א" אויפ'ן שולחן ערוך, וואס שפּעציפיצירט די אונטערשיידן צווישן ספרדישע און אשכנזישע מנהגים. | ||
די טראדיציאנעלע מיינונג, וואס ווערט באשטעטיגט דורך א צאל פוסקים, איז אז רבי ישראל איסרליין האט אליין אויסגעטראכט די שאלות אין זיין "תרומת הדשן", און נישט געענטפערט אויף פאקטישע פראגן וואס זענען אים געשטעלט געווארן דורך מענטשן ווי אין טראדיציאנעלע תשובות-ספרים. דאס האט א הלכה'דיגער באדייט, ווייל אויב דער מחבר האט אליין פארמולירט די שאלה, זענען די דעטאלן אין דער שאלה נישט צופעליג, נאר אויסגעקליבן מיט א געוויסער כוונה{{הערה|זעט {{שולחן ערוך|יורה דעה|קצו|מפרש=ש"ך|סק=כ}}; {{שולחן ערוך|יורה דעה|שכח|מפרש=ט"ז|סק=ב}}; {{שולחן ערוך|אבן העזר|קל|מפרש=בית שמואל|סק=כ}}.}}. דער חיד"א שרייבט, אז ר' ישראל איסרלן'ס תשובות זענען "נישט הלכה למעשה" (לשונו), נאר דער רב אליין האט אויפגעהויבן דעם ספק און אנטפּלעקט די תשובה{{הערה|{{שם הגדולים|גדולים|י|תב}}.}}. דער ציל פון דעם איז געווען צו שארפן פאקטישע פראגן און צו געבן א פולשטענדיגן ענטפער, אדער צו צושטעלן אויטאריטעטיווע הלכה־ענטפערס פאר אנדערע רבנים איידער דער שולחן ערוך איז קאמפּאנירט געווארן. דער דאזיגער סטיל איז גענוצט געווארן ווי א פּעדאגאגישער מיטל צו מאכן תורה־פרינציפן מער אינטערעסאנט און שייכות'דיג פאר לערנער{{הערה|שם=לעהר|{{לינק|אדרעס=https://thelehrhaus.com/timely-thoughts/a-what-if-review-hypothetical-history-science-and-halakhah/|שרייבער=Yaakov Taubes|קעפל=A “What If” Review: Hypothetical History, Science, and Halakhah|זייטל=The Lehrhaus|דאטום=July 5, 2022}}.|כיוון=שמאל}}. | די טראדיציאנעלע מיינונג, וואס ווערט באשטעטיגט דורך א צאל פוסקים, איז אז רבי ישראל איסרליין האט אליין אויסגעטראכט די שאלות אין זיין "תרומת הדשן", און נישט געענטפערט אויף פאקטישע פראגן וואס זענען אים געשטעלט געווארן דורך מענטשן ווי אין טראדיציאנעלע תשובות-ספרים. דאס האט א הלכה'דיגער באדייט, ווייל אויב דער מחבר האט אליין פארמולירט די שאלה, זענען די דעטאלן אין דער שאלה נישט צופעליג, נאר אויסגעקליבן מיט א געוויסער כוונה{{הערה|זעט {{שולחן ערוך|יורה דעה|קצו|מפרש=ש"ך|סק=כ}}; {{שולחן ערוך|יורה דעה|שכח|מפרש=ט"ז|סק=ב}}; {{שולחן ערוך|אבן העזר|קל|מפרש=בית שמואל|סק=כ}}.}}. דער חיד"א שרייבט, אז ר' ישראל איסרלן'ס תשובות זענען "נישט הלכה למעשה" (לשונו), נאר דער רב אליין האט אויפגעהויבן דעם ספק און אנטפּלעקט די תשובה{{הערה|{{שם הגדולים|גדולים|י|תב}}.}}. דער ציל פון דעם איז געווען צו שארפן פאקטישע פראגן און צו געבן א פולשטענדיגן ענטפער, אדער צו צושטעלן אויטאריטעטיווע הלכה־ענטפערס פאר אנדערע רבנים איידער דער שולחן ערוך איז קאמפּאנירט געווארן. דער דאזיגער סטיל איז גענוצט געווארן ווי א פּעדאגאגישער מיטל צו מאכן תורה־פרינציפן מער אינטערעסאנט און שייכות'דיג פאר לערנער{{הערה|שם=לעהר|{{לינק|אדרעס=https://thelehrhaus.com/timely-thoughts/a-what-if-review-hypothetical-history-science-and-halakhah/|שרייבער=Yaakov Taubes|קעפל=A “What If” Review: Hypothetical History, Science, and Halakhah|זייטל=The Lehrhaus|דאטום=July 5, 2022}}.|כיוון=שמאל}}. | ||
| שורה 88: | שורה 88: | ||
===פסקים וכתבים=== | ===פסקים וכתבים=== | ||
דער ספר איז דער צווייטער טייל פון "תרומת הדשן" און אנטהאלט 267 שו"ת, נישט אין אַ ספּעציעלן סדר. 87 פון זיי באהאנדלען חתונה-דינים, און די איבעריגע האנדלען מיט דיני איסור והיתר און דיני ממונות. די שו"ת אין דער זאמלונג זענען צירקולירט געווארן דורך ר' איסרלין׳ס תלמידים, און איז געזאמלט און רעדאגירט געווארן דורך איינער פון זיי נאך זיין פטירה, און איז ארויסגעגעבן געווארן צוזאמען מיט "תרומת הדשן" אין ווענעדיג, רע"ט{{הערה|איידלבערג, 52.}}. "פסקים וכתבים" איז אנדערש פון "תרומת הדשן" ווייל עס אנטהאלט די נעמען פון די אריגינעלע באקומער פון די בריוו, ווי אויך ספעציפישע דעטאלן פון די סיטואציעס{{הערה|[[#Kelman|Kelman]], זז' 102–103.}}. עס אנטהאלט אויך שו"ת וואס געהערן נישט צו ר' איסרלין, ווי למשל די סימנים קמה–קס, וואס זענען א זאמלונג פון דברי תורה פון [[רבי שלום פון נוישטאט|רבי שלום פון ווינער-נוישטאט]] {{העב|רבי שלום מנוישטאדט}}, און סימנים רמה–רמט געהערן רבי יעקב ווייל{{הערה|איידעלבערג, 52–53.}}. | דער ספר איז דער צווייטער טייל פון "תרומת הדשן" און אנטהאלט 267 שו"ת, נישט אין אַ ספּעציעלן סדר. 87 פון זיי באהאנדלען חתונה-דינים, און די איבעריגע האנדלען מיט דיני איסור והיתר און דיני ממונות. די שו"ת אין דער זאמלונג זענען צירקולירט געווארן דורך ר' איסרלין׳ס תלמידים, און איז געזאמלט און רעדאגירט געווארן דורך איינער פון זיי נאך זיין פטירה, און איז ארויסגעגעבן געווארן צוזאמען מיט "תרומת הדשן" אין ווענעדיג, רע"ט{{הערה|[[#אידלברג|איידלבערג]], 52.}}. "פסקים וכתבים" איז אנדערש פון "תרומת הדשן" ווייל עס אנטהאלט די נעמען פון די אריגינעלע באקומער פון די בריוו, ווי אויך ספעציפישע דעטאלן פון די סיטואציעס{{הערה|[[#Kelman|Kelman]], זז' 102–103.}}. עס אנטהאלט אויך שו"ת וואס געהערן נישט צו ר' איסרלין, ווי למשל די סימנים קמה–קס, וואס זענען א זאמלונג פון דברי תורה פון [[רבי שלום פון נוישטאט|רבי שלום פון ווינער-נוישטאט]] {{העב|רבי שלום מנוישטאדט}}, און סימנים רמה–רמט געהערן רבי יעקב ווייל{{הערה|איידעלבערג, 52–53.}}. | ||
===ביאורים על רש"י=== | ===ביאורים על רש"י=== | ||