בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,358
רעדאגירונגען
אויסשטעל, טאבעלע
אין תקציר עריכה |
(אויסשטעל, טאבעלע) צייכן: צוריקגעשטעלט |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|פיוט פאר פרייטאג צונאכטס}} | {{דעסקריפציע|פיוט פאר פרייטאג צונאכטס}} | ||
{{ | '''יוֹם שַׁבָּת קֹדֶשׁ הוּא''' איז א [[פיוט]] וואס ווערט געזינגען אין אשכנזישע קהילות צווישן די [[זמירות שבת|זמירות]] פון פרייטאג צונאכטס סעודה, דער נאמען פונעם מחבר איז "יהונתן". | ||
| | ==מחבר און צייט== | ||
דער אידענטיטעט פונעם מחבר און זיין צייט איז נישט באקאנט, אויסער דעם פאקט אז זיין נאמען איז געווען יהונתן, ווי ער האט דאס פארצייכנט אינעם [[אקראסטיך]]. דאס ערשטע מאל דער פיוט איז געדרוקט געווארן איז געווען אין א סדר זמירות און ברכת המזון געדרוקט אין פראג אין יאר ער"ה. | |||
==אויסשטעל== | |||
דער פיוט באשטייט פון ניין סטראָפן, וואס יעדער פון זיי אנטהאלט זעקס פערזן. די גראמען זענען אויסגעשטעלט אויף א קונסטליכן אופן{{הערה|1={{היברובוקס|אברהם הכהן פון אנאניא|מטיב נגן|33314|page=6|מקום הוצאה=ווארשע|שנת הוצאה=תרל"ט|עמ=4–5}}.|שם=מטנ}}, די ערשטע דריי פערזן גראמען אינאיינעם, און אויך די לעצטע דריי פערזן. דער זעקסטער פערז איז צעטיילט אין דריי חלקים, און די ערשטע צוויי דערפון זענען אין א גראם (א,א,א; ב,ב, ג,ג,ב). די סטראפן הייבן זיך אן מיטן אקראסטיך פון דעם נאמען פונעם מחבר "יהונתן חזק". | |||
==אינהאלט== | |||
דער פיוט איז באזירט אויף פילע דרשות פון דער [[גמרא]] און מדרש וואס פארציילן איבער די שיינקייט פונעם שבת, און דאס גרויסקייט פון איר מכבד זיין. יעדער סטראַף רעדט פון א צווייטער מימרא: | |||
{| | |||
! !! טעקסט !! אין אידיש{{הערה|דורך [[מענדעלע מוכר ספרים]]{{ש}}אין זיין זמירות ישראל (זשיטאמיר 1875). געדרוקט אין אלע ווערק, אכטער באנד, זז' 29–33.}} !! style="width:30%;" | מאמר חז"ל | |||
|- | |||
| 1 | |||
| {{#tag:poem|'''י'''וֹם שַׁבָּת קוֹדֶשׁ הוּא | |||
אַשְׁרֵי הָאִישׁ שׁוֹמְרֵהוּ | אַשְׁרֵי הָאִישׁ שׁוֹמְרֵהוּ | ||
וְעַל הַיַּיִן זָכְרֵהוּ | וְעַל הַיַּיִן זָכְרֵהוּ | ||
וְאַל יָשִׂים אֶל לִבּוֹ | וְאַל יָשִׂים אֶל לִבּוֹ | ||
הַכִּיס רֵק וְאֵין בּוֹ | הַכִּיס רֵק וְאֵין בּוֹ | ||
:יִשְׂמַח וְיִרְוֶה, וְאִם לֹוֶה, הַצּוּר יִפְרַע אֶת חוֹבוֹ | :יִשְׂמַח וְיִרְוֶה, וְאִם לֹוֶה, הַצּוּר יִפְרַע אֶת חוֹבוֹ}} | ||
| {{#tag:poem|דער טאג פון שבת הײליג איז ער, | |||
'''הַ'''בָּשָׂר יַיִן וְדָגִים | װאױל דעם װאס היט איהם װי עס געהער. | ||
און דערמאהנט איהם אין קידוש אױף װײן, | |||
עס פאלט איהם גאר קײן געדאנק ניט אײן, | |||
אַז דער בײטעל איז גאר לײדיג, לער, | |||
נישטא אין איהם אי א שילינגער. | |||
לאז ער זיך פרײען, עסען לרוב, | |||
אױב ער בארגט, װעט גאט צאהלען זײן חוב.}} | |||
| גמרא אין [[מסכת ביצה]] "לוו עלי ואני פורע" ({{בבלי|ביצה|טו|ב}}). | |||
|- | |||
| 2 | |||
| {{#tag:poem|'''הַ'''בָּשָׂר יַיִן וְדָגִים | |||
וְאַל יֶחֱסַר בְּתַעֲנוּגִים | וְאַל יֶחֱסַר בְּתַעֲנוּגִים | ||
וְאִם שְׁלָשׁ אֵלֶּה לְפָנָיו צָגִים | וְאִם שְׁלָשׁ אֵלֶּה לְפָנָיו צָגִים | ||
זֶה יִהְיֶה שְׂכָרוֹ | זֶה יִהְיֶה שְׂכָרוֹ | ||
אֲשֶׁר חָפֵץ בִּיקָרוֹ | אֲשֶׁר חָפֵץ בִּיקָרוֹ | ||
:יוֹסֵף חָצָה, דָג וּמָצָא, מַרְגָּלִית בִּבְשָׂרוֹ | :יוֹסֵף חָצָה, דָג וּמָצָא, מַרְגָּלִית בִּבְשָׂרוֹ}} | ||
| {{#tag:poem|פלײש, װײן און פיש װעט איהם ניט פעהלען, | |||
'''וְ'''אִם שֻׁלְחָן כַּדָת עָרוּךְ | װעט ער די דרײ געריכט צום טיש שטעלען, | ||
דאס װעט זײן דער לױן זײנער דערפאר, | |||
פאר טײער האלטען שבת דער שכר. | |||
יוסף צושפּאלט א פיש, ס’איז גאנץ קלאר, | |||
און געפינט אין איהם א פּערעל גאר.}} | |||
| די געשיכטע פון [[יוסף מוקיר שבת]] ({{בבלי|שבת|קיט|א}}). | |||
|- | |||
| 3 | |||
| {{#tag:poem|'''וְ'''אִם שֻׁלְחָן כַּדָת עָרוּךְ | |||
וּמַלְאָךְ אֵ-ל יַעֲנֶה בָּרוּךְ | וּמַלְאָךְ אֵ-ל יַעֲנֶה בָּרוּךְ | ||
זֶה יִהְיֶה זְמַן אָרוּךְ | זֶה יִהְיֶה זְמַן אָרוּךְ | ||
וְאוֹיְבָיו יִהְיוּ כְדוֹמֶן | וְאוֹיְבָיו יִהְיוּ כְדוֹמֶן | ||
וּמַלְאָךְ רַע יַעֲנֶה אָמֵן | וּמַלְאָךְ רַע יַעֲנֶה אָמֵן | ||
:בְּעַל כָּרְחוֹ, יְסַפֵּר שְׁבָחוֹ, שְׁמוֹ יַעֲלֶה כְּטוֹב שָׁמֶן | :בְּעַל כָּרְחוֹ, יְסַפֵּר שְׁבָחוֹ, שְׁמוֹ יַעֲלֶה כְּטוֹב שָׁמֶן }} | ||
| {{#tag:poem|איז דער טיש געגרײט אָרענטליך־פײן, | |||
'''נָ'''שִׁים נֵרוֹת תַּדְלִיקֶנָּה | און גאט’ס מלאָך זאגט : „זאלסט געבענשט זײן“, | ||
װעט עס טאקי תמיד זײן װי הײנט, | |||
װי מיסט װעלען װערען זײנע פײנט. | |||
דער שלעכטער מלאך ענטפערט אמן, | |||
און װעט מוזען לױבען זײן נאמען, | |||
דער שם זײנער װעט געהן צװישען לײט, | |||
אזױ ווי ער אײל װאס שמעקט װײט.}} | |||
| [[ברייתא]] ({{בבלי|שבת|קיט|ב}}), "רבי יוסי בר יהודה זאגט, צוויי מלאכים באגלייטן א מענטש ערב שבת פון בית הכנסת צו זיין שטוב, איינער א גוטער און איינס א שלעכטער, און ווען מען קומט אין שטוב, און מען געפינט די ליכט ברענט, דער טיש אנגעגרייט, און די בעט אויסגעשפרייט, זאגט דער גוטע מלאך 'יהי רצון אז אויף דעם קומענדיגן שבת זאל זיין אזוי' און דער שלעכטער מלאך ענטפערט אמן געצווינגענערהייט". | |||
|- | |||
| 4 | |||
| {{#tag:poem|'''נָ'''שִׁים נֵרוֹת תַּדְלִיקֶנָּה | |||
וְחֹק נִדּוֹת תַּחֲזִיקֶנָּה | וְחֹק נִדּוֹת תַּחֲזִיקֶנָּה | ||
וְהַחַלּוֹת תַּסִּיקֶנָּה | וְהַחַלּוֹת תַּסִּיקֶנָּה | ||
יָגֵן בַּעֲדָן זְכוּתָן | יָגֵן בַּעֲדָן זְכוּתָן | ||
יוֹם בֹּא עֵת לֵדָתָן | יוֹם בֹּא עֵת לֵדָתָן | ||
:וְאִם לֹא עָבְרוּ, וְנִזְהָרוּ, אֲזַי קְרוֹבָה לֵדָתָן: | :וְאִם לֹא עָבְרוּ, וְנִזְהָרוּ, אֲזַי קְרוֹבָה לֵדָתָן:{{ביאור|דער אריגינעלער נוסח איז געווען "ואם עברו ולא נזהרו אזי קרובה מיתתן"{{הערה|תיקוני שבת}}, עס איז געטוישט געווארן אויף "ואם לא עברו ונזהרו אזי קרובה לידתן" כדי עס זאל גיין פּאזיטיוו, הגם די ווערטער זענען נישט אזוי פינקטליך און דער גראם פון "לידתן" שטייט שוין נאכאמאל.}}}} | ||
| {{#tag:poem|װײבער אזעלכע װאס ליכט בענשען, | |||
'''תְ'''נוּ שֶׁבַח וְשִׁירָה | און האלטען זײער צײט װי מענשען, | ||
װאס זײ באקען און נעהמען חלה, | |||
דער זכות פון די דרײ מצװת אַלע, | |||
װעט זײ אם יִרצה השם בײשטעהן, | |||
אין דער רעכטער צײט בײם צוקינד געהן, | |||
דערפאר וואס זײ היטען דאס אלסדינג, | |||
װעלען זײ געװינען גיך און גרינג.}} | |||
| משנה ({{בבלי|שבת|לא|ב}}) אז "אויף דריי זאכן שטארבן פרויען בשעת א געבורט, ווייל זיי זענען נישט געווארנט אין נדה, חלה און אין צינדן ליכט". | |||
|- | |||
| 5 | |||
| {{#tag:poem|'''תְ'''נוּ שֶׁבַח וְשִׁירָה | |||
לָאֵל אֲשֶׁר שַׁבָּת בָּרָא | לָאֵל אֲשֶׁר שַׁבָּת בָּרָא | ||
וְלָנוּ בוֹ נָתַן תּוֹרָה | וְלָנוּ בוֹ נָתַן תּוֹרָה | ||
קָרָא לְמשֶׁה מַתָּנָה | קָרָא לְמשֶׁה מַתָּנָה | ||
בְּבֵית גְּנָזַי הִיא טְמוּנָה | בְּבֵית גְּנָזַי הִיא טְמוּנָה | ||
:לְךָ יָאֲתָה, וְקַח אוֹתָהּ, תְּנָהּ לַעֲדַת מִי מָנָה | :לְךָ יָאֲתָה, וְקַח אוֹתָהּ, תְּנָהּ לַעֲדַת מִי מָנָה}} | ||
| {{#tag:poem|גיט צו גאט אַ שבח א פײנעם, | |||
'''נֶ'''פֶשׁ כִּי נֶאֱנָחָה | פאר דעם הײליגען שבת זײנעם, | ||
ער רופט און זאגט צו משה אַ װארט: | |||
„א מתנה ליגט אין מײן אוצר דארט, | |||
שבת איז עס, פּאסט דיר שײן װינדער, | |||
נעהם גיב זי די יודישע קינדער“.}} | |||
| גמרא ({{בבלי|ביצה|טז|א}}), אז דער אויבערשטער האט געזאגט פאר משה: "איך האב א גוטע מתנה אין מיין קאמער, און איר נאמען איז שבת, און איך וויל דאס געבן פאר די אידן". עס דערמאנט אויך אז די תורה איז געגעבן געווארן אין שבת, ווי עס שטייט אין {{בבלי|שבת|פו|ב}}. | |||
|- | |||
| 6 | |||
| {{#tag:poem|'''נֶ'''פֶשׁ כִּי נֶאֱנָחָה | |||
בָּא שַׁבָּת בָּא מְנוּחָה | בָּא שַׁבָּת בָּא מְנוּחָה | ||
גִּיל וְשָׂשׂוֹן וְשִׂמְחָה | גִּיל וְשָׂשׂוֹן וְשִׂמְחָה | ||
בֵּרְכוֹ וְקִדְּשׁוֹ בְּמָן | בֵּרְכוֹ וְקִדְּשׁוֹ בְּמָן | ||
מִלְּרֶדֶת לְעַם לֹא אַלְמָן | מִלְּרֶדֶת לְעַם לֹא אַלְמָן | ||
:וְהַשַּׁבָּת, נֶפֶשׁ מְשִׁיבַת, בְּפִיסַת בָּר אֲשֶׁר טָמָן; | :וְהַשַּׁבָּת, נֶפֶשׁ מְשִׁיבַת, בְּפִיסַת בָּר אֲשֶׁר טָמָן}} | ||
| {{#tag:poem|אז דאס הארץ װײנט, צרות טרעטען צו, | |||
'''חֻ'''קּוֹתֶיהָ בְּמָרָה | קוּמט דער שבת, קומט מנוּחה אי רוה, | ||
לוּסטיגקײט קוּמט, א שמחה, א פרײד, | |||
מען פארגעסט אלע צרות אוּן לײד. | |||
גאט האט מיט דעם מן אין יענער צײט, | |||
געבענשט, געהײליגט דעם טאג בײ לײט: | |||
געהײליגט, דארױף איז דאס אַ בעװײז: | |||
אין איהם איז ניט געגאנגען מן, קײן שפּײז, | |||
געבענשט, וואס פרײטיג קוּמט פאר איהם אָן | |||
מיט אַ מאל גאנצע צװײ מעסטליך מן.}} | |||
| באזירט אויפן פסוק{{הערה|{{תנ"ך|בראשית|ב|ג}}}} "וַיְבָרֶךְ אֱלֹקִים אֶת יוֹם הַשְּׁבִיעִי וַיְקַדֵּשׁ אֹתוֹ" אויף וואס דער מדרש{{הערה|{{מדרש רבה|בראשית|יא}}; אויך געברענגט אין {{תנ"ך|שמות|כ|י|מפרש=רש"י}}.}} זאגט "ברכו במן, וקדשו במן" – אז די מן איז נישט אראפגעקומען שבת, און פרייטאג איז געקומען דאפלט. | |||
|- | |||
| 7 | |||
| {{#tag:poem|'''חֻ'''קּוֹתֶיהָ בְּמָרָה | |||
נִצְטַוּוּ בְּאַזְהָרָה | נִצְטַוּוּ בְּאַזְהָרָה | ||
כַּהֲרָרִים בִּשְׂעָרָה | כַּהֲרָרִים בִּשְׂעָרָה | ||
תְּלוּיִם הִלְכוֹתֶיהָ | תְּלוּיִם הִלְכוֹתֶיהָ | ||
שׁוֹמְרֵי מִצְוֹתֶיהָ | שׁוֹמְרֵי מִצְוֹתֶיהָ | ||
:יִנְחָלוּ, לְיוֹם שֶׁכֻּלּוֹ, שַׁבָּת בְּצִבְאוֹתֶיהָ | :יִנְחָלוּ, לְיוֹם שֶׁכֻּלּוֹ, שַׁבָּת בְּצִבְאוֹתֶיהָ}} | ||
| {{#tag:poem|היט מען פוּן שבת די פיל געבאט, | |||
'''זֶּ'''ה הָאוֹת אֲשֶׁר שָׂם אֵל | בעקוּמט מען עולם הבא פוּן גאט.}} | ||
| די געזעצן פון שבת זענען געגעבן געווארן אין מרה{{הערה|{{תנ"ך|שמות|טו|כה|מפרש=רש"י}}.}}. דערנאך זאגט עס אז די הלכות פון שבת זענען ווי בערג וואס הענגען אויף א האר, ווי עס שטייט אין מסכת חגיגה{{הערה|{{בבלי|חגיגה|י|א}}.}}, ווייל ס'איז דא ווייניג פסוקים און אסאך הלכות. | |||
|- | |||
| 8 ||{{#tag:poem| '''זֶּ'''ה הָאוֹת אֲשֶׁר שָׂם אֵל | |||
בֵּינוֹ וּבֵין בְּנֵי יִשְׂרָאֵל | בֵּינוֹ וּבֵין בְּנֵי יִשְׂרָאֵל | ||
וּבַשְּׁבִיעִי אֲשֶׁר הוֹאֵל | וּבַשְּׁבִיעִי אֲשֶׁר הוֹאֵל | ||
סַמְבַּטְיוֹן הַנָּהָר | סַמְבַּטְיוֹן הַנָּהָר | ||
שֶׁבְּכָל יוֹם רָץ וְנִמְהָר | שֶׁבְּכָל יוֹם רָץ וְנִמְהָר | ||
:יוֹכִיחַ, בּוֹ מָנוֹחַ, תָּשִׁיב לְמִין אֲשֶׁר שׁוֹאֵל{{הערה|פארהאן וואס זענען גורס אנדערש, כדי עס זאל שטימען מיט די גראם פון די אנדערע בתים.}} | :יוֹכִיחַ, בּוֹ מָנוֹחַ, תָּשִׁיב לְמִין אֲשֶׁר שׁוֹאֵל{{הערה|פארהאן וואס זענען גורס אנדערש, כדי עס זאל שטימען מיט די גראם פון די אנדערע בתים}}}} | ||
| {{#tag:poem|דאס איז דער צײכען פוּן גאט דעם הער, | |||
'''ק'''וֹלֵי קוֹלוֹת יֶחְדָּלוּן | צװישען איהם און ישראל שטעהט ער | ||
אוּן דעם זיבטען טאג װאס ער װיל, | |||
װאס ער איז שטארק הײליג, רוּהיג שטיל. | |||
סמבטיון דער טײך װאס לױפט זעהר גיך, | |||
און שבת גאר פּלוצלים שטעלט ער זיך, | |||
בעװײזט, אז פון רוה איז ער א טאג, | |||
דאס גיב דעם אַפּיקורוס א זאג.}} | |||
| די חז"ל ({{בבלי|סנהדרין|סה|ב}}; {{מדרש רבה|בראשית|יא}}) אז טורנוסרופוס הרשע האט געפרעגט פון [[רבי עקיבא]]: ווער זאגט אז היינט איז שבת, האט ער אים געזאגט דער טייך סמבטיון וועט אויפווייזן. | |||
|- | |||
| 9 | |||
| {{#tag:poem|'''ק'''וֹלֵי קוֹלוֹת יֶחְדָּלוּן | |||
בְּעֵת שִׁירַי יִגְדָּלוּן | בְּעֵת שִׁירַי יִגְדָּלוּן | ||
כִּי כַטַּל הֵם יִזָּלוּן | כִּי כַטַּל הֵם יִזָּלוּן | ||
וְאַל יַסִּיגוּ גְבוּלִי | וְאַל יַסִּיגוּ גְבוּלִי | ||
בְּאוֹרַח שִׁיר נָפַל חֶבְלִי | בְּאוֹרַח שִׁיר נָפַל חֶבְלִי | ||
:הִתְקוֹשְׁשׁוּ, וְאַל תְּשַׁמְּשׁוּ, בְּנֵזֶר שִׁיר שָׁפְרָה לִי | :הִתְקוֹשְׁשׁוּ, וְאַל תְּשַׁמְּשׁוּ, בְּנֵזֶר שִׁיר שָׁפְרָה לִי}} | ||
| {{#tag:poem|עס הערען אױף די קולות זײנע, | |||
װען איך זינג הױך די זמירות מײנע, | |||
װאס גיסען זיך מחיה װי טױ גלײך, | |||
}} | די שטארקע קולות פוּן יענעם טײך | ||
שווײגען, זענען ניט משיג גבול מיר, | |||
אין דעם שטײגער פוּן זינען מײן שיר. | |||
האלט זיך אײן, קײן רעש, קײן פּיפּס מעהר, | |||
נעהמט נישט די קרױן פוּן שיר, װאס מיר געהר.}} | |||
| | |||
|} | |||
{{ביאורים}} | |||
==דער ניינטער סטראף== | ==דער ניינטער סטראף== | ||
| שורה 97: | שורה 169: | ||
איין פארשער לערנט אפ די מדרשים וואס דער פּייטן קלויבט אַרײנצונעמען אין זײן זמר, אז דער פּייטן האט געוואלט ארויסברענגען דערמיט די העכער טבע'דיגע כוחות וואס דער שבת פארמאגט, און דינט אלס קעגן כוח צו די אפיקורסים וואס גלייבן בלויז אין די גשמיות'דיגע טבע. לויט דעם פירט דער סטראף אויס מיט א תפילה צום אייבערשטן, אז די אידישע גלויבן, וועלכע איז איידל ווי טוי, זאל איבערקומען די קולות פון אלע קעגנער וועלכע זוכן דאס צו פארניכטן{{הערה|עידו חברוני, [https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/in-depth-look/piyut/yom-shabat-kodesh-hu יום שבת קודש הוא - עיון בפיוט] אויף הפיוט והתפילה וועבזייטל.}}. | איין פארשער לערנט אפ די מדרשים וואס דער פּייטן קלויבט אַרײנצונעמען אין זײן זמר, אז דער פּייטן האט געוואלט ארויסברענגען דערמיט די העכער טבע'דיגע כוחות וואס דער שבת פארמאגט, און דינט אלס קעגן כוח צו די אפיקורסים וואס גלייבן בלויז אין די גשמיות'דיגע טבע. לויט דעם פירט דער סטראף אויס מיט א תפילה צום אייבערשטן, אז די אידישע גלויבן, וועלכע איז איידל ווי טוי, זאל איבערקומען די קולות פון אלע קעגנער וועלכע זוכן דאס צו פארניכטן{{הערה|עידו חברוני, [https://www.nli.org.il/he/discover/music/jewish-music/piyut/articles/in-depth-look/piyut/yom-shabat-kodesh-hu יום שבת קודש הוא - עיון בפיוט] אויף הפיוט והתפילה וועבזייטל.}}. | ||
==מעלאדיעס און פירונגען== | ==מעלאדיעס און פירונגען== | ||