בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 4: | שורה 4: | ||
==פערזענליכע לעבן== | ==פערזענליכע לעבן== | ||
רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ. איסרליין איז די [[דימינוטיוו]] פארעם פון איסר, א כינוי פונעם נאמען ישראל. הגם [[רעגנסבורג]] אין בייערן ווערט אפט ציטירט אלס זיין געבורטס־ארט, איז היינט קלאר אז ער איז געבוירן אין [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ. איסרליין איז די [[דימינוטיוו]] פארעם פון איסר, א כינוי פונעם נאמען ישראל. הגם [[רעגנסבורג]] אין בייערן ווערט אפט ציטירט אלס זיין געבורטס־ארט, איז היינט קלאר אז ער איז געבוירן אין [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | ||
ער איז געקומען פון א באקאנטער למדנישער פאמיליע זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מארבורג, וועלכער איז געווען אן אייניקל פון [[רבי ישראל פון קרעמס]], דער מחבר פון "הגהות אשרי". נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג, איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער נוישטאדט]], וואו זיין מוטער'ס ברודער [[רבי אהרן פון ניישטאט|רבי אהרן פּלומעל (בלומליין)]] הי"ד האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}. ר' איסרלין האט אויך געלערנט ביי | ער איז געקומען פון א באקאנטער למדנישער פאמיליע זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מארבורג, וועלכער איז געווען אן אייניקל פון [[רבי ישראל פון קרעמס]], דער מחבר פון "הגהות אשרי". נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג, איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער נוישטאדט]], וואו זיין מוטער'ס ברודער [[רבי אהרן פון ניישטאט|רבי אהרן פּלומעל (בלומליין)]] הי"ד האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}. ר' איסרלין האט אויך געלערנט ביי רבי נתן איגרא {{העב|רבי נתן איגרא}}, וואס איז אויך באקאנט געווען אלס אַן אויסגעצייכנטער למדן{{הערה|{{אנצ יהודית|8339-isserlein-isserlin-israel-ben-pethahiah-ashkenazi|Isserlein (Isserlin) Israel ben Pethahiah Ashkenazi|Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.|שם=אנצ|כיוון=שמאל}}. | ||
אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן קפ"א. די פארפאלגונגען זענען געטריבן געווארן דורך פאקטארן ווי א בלוט־בלבול, אנטי־אידישע שנאה, בירגער־פארדרוס פון אידישן עשירות, און דער הוסיטישער אויפשטאנד. די אידן זענען געווארן איינגעזעצט און געפּייניגט, זייער פארמעגן קאנפיסקירט, און פילע פאמיליעס זענען צעטיילט געווארן, מיט געצוואונגענע טויפונגען. פיל לעבנסגעבליבענע אידן זענען פארברענט געווארן, און וויען איז געווארן באקאנט אלס "עיר הדמים" (שטאט פון בלוט). די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלן'ס מוטער און זיין פעטער און הויפּט לערער, ר' אהרן בלומליין. רבי איסרלין, פיללייכט אַן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זײנע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספּעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן קפ"א. די פארפאלגונגען זענען געטריבן געווארן דורך פאקטארן ווי א בלוט־בלבול, אנטי־אידישע שנאה, בירגער־פארדרוס פון אידישן עשירות, און דער הוסיטישער אויפשטאנד. די אידן זענען געווארן איינגעזעצט און געפּייניגט, זייער פארמעגן קאנפיסקירט, און פילע פאמיליעס זענען צעטיילט געווארן, מיט געצוואונגענע טויפונגען. פיל לעבנסגעבליבענע אידן זענען פארברענט געווארן, און וויען איז געווארן באקאנט אלס "עיר הדמים" (שטאט פון בלוט). די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלן'ס מוטער און זיין פעטער און הויפּט לערער, ר' אהרן בלומליין. רבי איסרלין, פיללייכט אַן עדות צו א טייל פון די געשעענישן, האט אפט מאל דערציילט זײנע עלטערע תלמידים וועגן דער קאטאסטראפע, ספּעציעל אין תשעה באב{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_I_(Orach_Chayim).112.3 א, 112].}}. | ||
| שורה 11: | שורה 11: | ||
===אין ווינער נוישטאַדט=== | ===אין ווינער נוישטאַדט=== | ||
אין ווינער נוישטאַדט איז רבי ישראל איסרלין באשטימט געווארן אלס רב און אב בית דין פון דער שטאָט און אומגעגנט. אדאנק זיין אקטיוויטעט איז די שטאט געווארן א צענטער פון תורה אין עסטרייך, און ער האט געצויגן פילע הונדערטער דארשטיגע תלמידים פון א ברייטן ספעקטרום פון מקומות, אריינגערעכנט עסטרייך, [[באהעמיע]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], [[בייערן]] און [[ריינלאנד]]; פיל פון זיי זענען שפּעטער געווארן רבנים אין פארשידענע קהילות. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] (ר' יאסליין עסטרייכער, מחבר פון "לקט יושר"), און די בארימטע פּערזענליכקייטן [[רבי ישראל ברונא]] און [[רבי משה מינץ]]. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און שפּעטער אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי}}{{מקור}}. | אין ווינער נוישטאַדט איז רבי ישראל איסרלין באשטימט געווארן אלס רב און אב בית דין פון דער שטאָט און אומגעגנט. אדאנק זיין אקטיוויטעט איז די שטאט געווארן א צענטער פון תורה אין עסטרייך, און ער האט געצויגן פילע הונדערטער דארשטיגע תלמידים פון א ברייטן ספעקטרום פון מקומות, אריינגערעכנט עסטרייך, [[באהעמיע]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], [[בייערן]] און [[ריינלאנד]]; פיל פון זיי זענען שפּעטער געווארן פראמינענטע רבנים אין פארשידענע קהילות. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] פון העכשטאדט (ר' יאסליין עסטרייכער, מחבר פון "לקט יושר"), און די בארימטע פּערזענליכקייטן [[רבי ישראל ברונא]] און [[רבי משה מינץ]], וועלכער האט באקומען סמיכה פון ר' איסרליין{{הערה|לקט יושר [https://www.sefaria.org.il/Leket_Yosher%2C_Volume_II_(Yoreh_De'ah).38.1 ב, 37].}}. ער האט געפירט א ישיבה סיי אין מארבורג און שפּעטער אין נוישטאדט{{הערה|שם=וויקי}}{{מקור}}. | ||
ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך מייסטערליין, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|שם=אנצ}}. | ר' ישראל איסרליין האט זיך אנגעשטרענגט צו אויפלעבן און פארשטארקן דאס לערנען גמרא און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פארלאזן בלויז אויף די שפּעטערדיגע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|1={{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע|כיוון=שמאל}}. אין די פריערדיגע יארהונדערט, האט די תלמודישע לערע אין דייטשלאנד שטארק גענידערט, אזוי אז אפילו די תלמידי חכמים האבן זיך מערסטנס געווידמעט צו די הלכה-קאָדעקסן און פוסקים, און פארנאכלעסיגט דעם תלמוד און די אלטע אויטאריטעטן. ר' איסרלן'ס באמיאונגען האבן אים אפט געפירט צו קאנפליקטן מיט די עלטערע רבנים. ער האט למשל געשטיצט צוויי יונגע תלמידי־חכמים וואס האבן געוואלט עפענען א ישיבה אין נוישטאַדט, אבער זענען קעגנגעשטעלט געווארן דורך מייסטערליין, א פאָרשטייער פון דער אלטער ישיבה, וועלכער האט נישט געשטיצט דעם שטודיום פון די ראשונים{{הערה|שם=אנצ}}. | ||
| שורה 33: | שורה 33: | ||
==ווערק== | ==ווערק== | ||
רבי ישראל איסרליין האט געשריבן עטליכע וויכטיגע ווערק, וואס האבן געהאט א ברייטע און טיפע השפּעה אויף דער הלכה־ליטעראטור. | רבי ישראל איסרליין האט געשריבן עטליכע וויכטיגע ווערק, וואס האבן געהאט א ברייטע און טיפע השפּעה אויף דער הלכה־ליטעראטור. זיין לשון־קודש שריפט איז געווען פליסיג און פונקטליך, מיט גוטער גראמאטיק און וואקאליזאציע{{הערה|איידלבערג, ז' 57.}}. | ||
===תרומת הדשן=== | ===תרומת הדשן=== | ||
| שורה 45: | שורה 45: | ||
===פסקים וכתבים=== | ===פסקים וכתבים=== | ||
דער ספר איז דער צווייטער טייל פון "תרומת הדשן" און אנטהאלט 267 שו"ת, פון וועלכע א היפּשער טייל, כמעט א דריטל, באהאנדלען חתונה-דינים. דאס מאטעריאל פאר דעם ווערק איז געזאמלט און רעדאגירט געווארן דורך איינעם פון זיינע תלמידים נאך זיין פטירה, און איז ארויסגעגעבן געווארן צוזאמען מיט "תרומת הדשן" אין ווענעדיג, רע"ט. "פסקים וכתבים" איז אנדערש פון "תרומת הדשן" ווייל עס אנטהאלט די נעמען פון די אריגינעלע באקומער פון די בריוו, ווי אויך ספעציפישע דעטאלן פון די סיטואציעס{{הערה|[[#Kelman|Kelman]], זז' 102–103.}}. | דער ספר איז דער צווייטער טייל פון "תרומת הדשן" און אנטהאלט 267 שו"ת, פון וועלכע א היפּשער טייל, כמעט א דריטל, באהאנדלען חתונה-דינים. דאס מאטעריאל פאר דעם ווערק איז געזאמלט און רעדאגירט געווארן דורך איינעם פון זיינע תלמידים נאך זיין פטירה, און איז ארויסגעגעבן געווארן צוזאמען מיט "תרומת הדשן" אין ווענעדיג, רע"ט. "פסקים וכתבים" איז אנדערש פון "תרומת הדשן" ווייל עס אנטהאלט די נעמען פון די אריגינעלע באקומער פון די בריוו, ווי אויך ספעציפישע דעטאלן פון די סיטואציעס{{הערה|[[#Kelman|Kelman]], זז' 102–103.}}. עס אנטהאלט אויך דברי תורה פון [[רבי שלום פון נוישטאט|רבי שלום פון ווינער-נוישטאט]] {{העב|רבי שלום מנוישטאדט}} און רבי יעקב ווייל{{הערה|איידעלבערג, 52–53.}}. | ||
===ביאורים על רש"י=== | ===ביאורים על רש"י=== | ||
| שורה 58: | שורה 58: | ||
*עטליכע פיוטים און תפילות ווערן אויך צוגעשריבן צו אים. דריי פון ר' איסרליין'ס ליטורגישע שטיקלעך צייגן זיין טאלאנט, אבער נישט זיין פּאעטישע פעאיגקייט{{הערה|שם=אנצ}}. | *עטליכע פיוטים און תפילות ווערן אויך צוגעשריבן צו אים. דריי פון ר' איסרליין'ס ליטורגישע שטיקלעך צייגן זיין טאלאנט, אבער נישט זיין פּאעטישע פעאיגקייט{{הערה|שם=אנצ}}. | ||
טייל פון זיינע תשובות זענען אריין אין די שו"ת פון [[רבי יעקב ווייל]] און רבי ישראל ברונא{{הערה|שם=יודאיקע}}. | טייל פון זיינע תשובות זענען אריין אין די שו"ת פון [[רבי יעקב ווייל]] און רבי ישראל ברונא{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||
==="לקט יושר"=== | ==="לקט יושר"=== | ||
| שורה 74: | שורה 74: | ||
*{{צ-בוך|מחבר=משה גידעמאן|נאמען=אידישע קולטור־געשיכטע אין מיטלאלטער : אידן אין דייטשלאנד דאס xiv און xv יארהונדערט|מתרגם=נחום שטיף|מקום הוצאה=בערלין|מו"ל=כלל פארלאג|שנת הוצאה=תרפ"ב|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=osu.32435003566403}} | *{{צ-בוך|מחבר=משה גידעמאן|נאמען=אידישע קולטור־געשיכטע אין מיטלאלטער : אידן אין דייטשלאנד דאס xiv און xv יארהונדערט|מתרגם=נחום שטיף|מקום הוצאה=בערלין|מו"ל=כלל פארלאג|שנת הוצאה=תרפ"ב|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=osu.32435003566403}} | ||
<div class="mw-content-ltr"> | <div class="mw-content-ltr"> | ||
*Berliner, in: [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=hvd.32044015489123&page=root&seq=150 ''Monatsschrift für die Geschichte und Wissenschaft des Judenthums'', xviii] (1869), 130–135, 177–181, 224–233, 269–277, 315–323 | |||
*S. Krauss, Die Wiener Geserah vom Jahre 1421 (1920), index s.v. | |||
*S. Eidelberg, ''[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015036729740&seq=5 Jewish life in Austria in the XVth century]'' (1962) | |||
*{{אנקער|Kelman|{{אקדמיה|Tirza Kelman|What Makes a Text Responsa? R. Israel Isserlein's Trumat Hadeshen as a Case Study|85506910|JLAS v30|2022, p. 99–110}}}} | *{{אנקער|Kelman|{{אקדמיה|Tirza Kelman|What Makes a Text Responsa? R. Israel Isserlein's Trumat Hadeshen as a Case Study|85506910|JLAS v30|2022, p. 99–110}}}} | ||
</div> | </div> | ||