בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,374
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דרעפט}} | {{דרעפט}} | ||
'''רבי ישראל איסרליין'''{{הערה|איסרליין איז די [[דימינוטיוו]] פארעם פון איסר, א כינוי פונעם נאמען ישראל.}} (ב"ר פתחיה אשכנזי; אויך באקאנט ווי '''מהרא"י''', ר' ישראל פון נוישטאט, ר' ישראל פון מארפורק, און דער "בעל '''תרומת הדשן'''"; בערך ה'ק"נ–ה'ר"כ) איז געווען איינער פון די גרעסטע | '''רבי ישראל איסרליין'''{{הערה|איסרליין איז די [[דימינוטיוו]] פארעם פון איסר, א כינוי פונעם נאמען ישראל.}} (ב"ר פתחיה אשכנזי; אויך באקאנט ווי '''מהרא"י''', ר' ישראל פון נוישטאט, ר' ישראל פון מארפורק, און דער "בעל '''תרומת הדשן'''"; בערך ה'ק"נ–ה'ר"כ) איז געווען איינער פון די גרעסטע רבנים און פוסקים פון אשכנזישן אידנטום אין פופצנטן יארהונדערט. ער ווערט באטראכט ווי איינער פון די לעצטע ראשונים אדער די ערשטע אחרונים, און זיינע פסקים ווערן טויזנטער מאל דערמאנט אין דער תּורה־ליטעראטור נאך אים. | ||
==פערזענליכע לעבן== | ==פערזענליכע לעבן== | ||
רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ. הגם [[רעגנסבורג]] אין בייערן ווערט אפט ציטירט אלס זיין געבורטס־ארט, איז היינט קלאר אז ער איז געבוירן אין | רבי ישראל איסרליין איז געבוירן בערך ה'ק"נ. הגם [[רעגנסבורג]] אין בייערן ווערט אפט ציטירט אלס זיין געבורטס־ארט, איז היינט קלאר אז ער איז געבוירן אין [[מארבורג]], דוקאט פון שטייערמארק (היינט אין [[סלאוועניע]]){{הערה|שם=וויקי|ענגליש וויקיפעדיע.}}{{מקור}}. | ||
ער איז געקומען פון א באקאנטער למדנישער פאמיליע זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מאריבאר, וועלכער איז געווען אן אייניקל פון [[רבי ישראל פון קרעמס]], דער מחבר פון "הגהות אשרי". נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה, | ער איז געקומען פון א באקאנטער למדנישער פאמיליע זיין פאטער איז געווען ר' פתחיה פון מאריבאר, וועלכער איז געווען אן אייניקל פון [[רבי ישראל פון קרעמס]], דער מחבר פון "הגהות אשרי". נאך זיין פאטער'ס פריצייטיגן פטירה אין רעגנסבורג, איז ער אריבער מיט זיין מוטער קיין [[וויענער ניישטאט|ווינער נוישטאדט]], וואו זיין מוטער'ס ברודער רבי אהרן פּלומעל (בלומליין) הי"ד האט אים מחנך געווען אין זיין ישיבה{{הערה|יודאיקע}}. ר' איסרלין האט אויך געלערנט ביי א געוויסער ר' נתן, וואס איז אויך באקאנט געווען אלס אַן אויסגעצייכנטער למדן{{הערה|שם=אנצ|{{אנצ יהודית|1=8277-israel-isserlein|3=Solomon Schechter, Louis Ginzberg}}.}}. | ||
אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן | אין יאר ק"פ, ווען ר' איסרלין איז געווען בערך דרייסיג יאר אלט, האבן זיך אנגעהויבן ברוטאלע פארפאלגונגען פון אידן אין עסטרייך, וואס האבן געפירט צו דער [[ווינער גזירה]] אין ט' ניסן קפ"א. די פארפאלגונגען זענען געטריבן געווארן דורך פאקטארן ווי א בלוט־בלבול, אנטי־אידישע שנאה, בירגער־פארדרוס פון אידישן עשירות, און דער הוסיטישער אויפשטאנד. די אידן זענען געווארן איינגעזעצט און געפּײניגט, זייער פארמעגן קאנפיסקירט, און פילע פאמיליעס זענען צעטיילט געווארן, מיט געצוואונגענע טויפונגען. פיל לעבנסגעבליבענע אידן זענען פארברענט געווארן, און וויען איז געווארן באקאנט אלס "עיר הדמים" (שטאט פון בלוט). די גזירה האט געקאסט דאס לעבן פון רבי ישראל איסרלן'ס מוטער און זיין פעטער און הויפּט לערער, ר' אהרן בלומליין. נאך דער גזירה, האט ר' איסרלן ווארשיינליך געפליכטעט פאר א צייט פון עסטרייך קיין איטאליע{{הערה|שם=קאווע|{{לינק|שרייבער=Dr. Tamar Ron Marvin|קעפל=Coffee with Terumat ha-Deshen|זייטל=Stories from Jewish History|דאטום=יוני 25, 2025|אדרעס=https://trmarvin.substack.com/p/coffee-with-terumat-ha-deshen}}|כיוון=שמאל}}. שפּעטער האט ער זיך באזעצט אין [[מארבורג]], שטייערמארק, וואו ער האט אנגעהויבן דינען אלס רב{{הערה|שם=אנצ}}. | ||
ער האט זיך אומגעקערט קיין ווינער־נוישטאט מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין 1445, וואו ער איז באשטימט געווארן פאר רב און אב בית דין. דורך אים איז ווינער־נוישטאט געווארן א צענטער פון תורה, און ער האט געצויגן א סך תלמידים פון עסטרייך, [[באהעמיע]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], בייערן און [[ריינלאנד]]. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] (ר' יאסליין עסטרייכער, מחבר פון "לקט יושר"), רבי ישראל ברונא און רבי משה מינץ. ר' ישראל איסרליין האט געזוכט צו פארשטארקן דעם לערנען פון תלמוד און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פאַרלאָזן בלויז אויף די שפּעטערדיקע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|{{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע}}. | ער האט זיך אומגעקערט קיין ווינער־נוישטאט מער ווי צוויי יארצענדלינג שפעטער, אין אדער פאר 1445, וואו ער איז באשטימט געווארן פאר רב און אב בית דין. דורך אים איז ווינער־נוישטאט געווארן א צענטער פון תורה, און ער האט געצויגן א סך תלמידים פון עסטרייך, [[באהעמיע]], [[מאראוויע]], [[אונגארן]], [[שלעזיע]], בייערן און [[ריינלאנד]]. צווישן זיינע באקאנטע תלמידים זענען [[רבי יוסף ב"ר משה]] (ר' יאסליין עסטרייכער, מחבר פון "לקט יושר"), רבי ישראל ברונא און רבי משה מינץ. ר' ישראל איסרליין האט געזוכט צו פארשטארקן דעם לערנען פון תלמוד און אנדערע אלטע קוואלן קעגן דער טענדענץ צו זיך פאַרלאָזן בלויז אויף די שפּעטערדיקע קאָדיפיקאַטאָרן{{הערה|{{יודאיקה|Simha Katz|Isserlein, Israel ben Pethahiah|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/isserlein-israel-ben-pethahiah}}|שם=יודאיקע}}. | ||
ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און אסקעטיזם, און זיין ווערק צייגט די השפּעה פון "[[ספר חסידים]]"{{הערה|שם=יודאיקע}}. הגם ער איז געווען שטרענג אין דאורייתא־ענינים, איז ער אפטמאל געווען לייכטער אין זיינע הלכה־פסקים, בפרט בנוגע עגונות{{הערה|שם=קאווע}}. ער האט אפט געדינט אלס א בורר צווישן קהילות, און זיינע באשלוסן זענען אנגענומען געווארן ווי לעצטיג{{הערה|שם=וויקי}}. למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען זייער באשיידן און האָט נישט דערלאזט זיך צו רופן "מורנו" ביים עולה זיין לתורה. ער האָט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט{{הערה|שם=אנצ}}. ער האט זיך אפילו אפגעזאגט צו נעמען א משכורת פון זיין קהילה{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ר' איסרליין האט געלעבט א לעבן פון פרומקייט און אסקעטיזם, און זיין ווערק צייגט די השפּעה פון "[[ספר חסידים]]"{{הערה|שם=יודאיקע}}. הגם ער איז געווען שטרענג אין דאורייתא־ענינים, איז ער אפטמאל געווען לייכטער אין זיינע הלכה־פסקים, בפרט בנוגע עגונות{{הערה|שם=קאווע}}. ער האט אפט געדינט אלס א בורר צווישן קהילות, און זיינע באשלוסן זענען אנגענומען געווארן ווי לעצטיג{{הערה|שם=וויקי}}. למרות זיין גרויסקייט אין תורה, איז ער געווען זייער באשיידן און האָט נישט דערלאזט זיך צו רופן "מורנו" ביים עולה זיין לתורה. ער האָט אפט געליטן פון גיכט און אויגן־פּראבלעמען, אבער האט זיך געצוואונגען צו דיקטירן תשובות צו די פילע שאלות וואס מען האט אים געשטעלט{{הערה|שם=אנצ}}. ער האט זיך אפילו אפגעזאגט צו נעמען א משכורת פון זיין קהילה{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||
| שורה 49: | שורה 49: | ||
==ביבליאגראפיע== | ==ביבליאגראפיע== | ||
*{{היברובוקס|ישראל איסרל טויבער|מקור ישראל|29106|מקום הוצאה=מונקאטש|שנת הוצאה=תרס"ו}} | *{{היברובוקס|ישראל איסרל טויבער|מקור ישראל|29106|מקום הוצאה=מונקאטש|שנת הוצאה=תרס"ו}} | ||
*{{צ-בוך|מחבר=משה גידעמאן|נאמען=אידישע קולטור־געשיכטע אין מיטלאלטער : אידן אין דייטשלאנד דאס xiv און xv יארהונדערט|מתרגם=נחום שטיף|מקום הוצאה=בערלין|מו"ל=כלל פארלאג|שנת הוצאה=תרפ"ב|קישור=https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=osu.32435003566403}} | |||
<div class="mw-content-ltr"> | <div class="mw-content-ltr"> | ||
*{{אקדמיה|Tirza Kelman|What Makes a Text Responsa? R. Israel Isserlein's Trumat Hadeshen as a Case Study|85506910|JLAS v30|2022, p. 99–110}} | *{{אקדמיה|Tirza Kelman|What Makes a Text Responsa? R. Israel Isserlein's Trumat Hadeshen as a Case Study|85506910|JLAS v30|2022, p. 99–110}} | ||