בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
(געשאַפן בלאַט מיט ''''מיכאַלאָווצע'''{{הערה|מיכאַלאָװיטש, מיהאַלאָװיץ, מיהאַליװיץ, מיהאַלװיץ, מיהאַלעװיץ, מיהאלעוויטץ, מיהאַלעװיטש, מהאַליװיץ, מיהאַלאָװצע. בערל כהן, ספר הפרענומעראנטן, ז' 168}} (אונגאריש: Nagymihály, נאָדימיהאַלי; דייטש: Grossmichel) איז א שטאָט אין צפון־מזרח סלאָוואַקי...') צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| (3 צווישנדיגע ווערסיעס פונעם זעלבן באַניצער נישט געוויזן) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''מיכאַלאָווצע'''{{הערה|מיכאַלאָװיטש, מיהאַלאָװיץ, מיהאַליװיץ, מיהאַלװיץ, מיהאַלעװיץ, מיהאלעוויטץ, מיהאַלעװיטש, מהאַליװיץ, מיהאַלאָװצע. בערל כהן, ספר הפרענומעראנטן, ז' 168}} (אונגאריש: Nagymihály, נאָדימיהאַלי; דייטש: Grossmichel) איז א שטאָט אין צפון־מזרח | {{דרעפט}} | ||
'''מיכאַלאָווצע'''{{הערה|מיכאַלאָװיטש, מיהאַלאָװיץ, מיהאַליװיץ, מיהאַלװיץ, מיהאַלעװיץ, מיהאלעוויטץ, מיהאַלעװיטש, מהאַליװיץ, מיהאַלאָװצע. בערל כהן, ספר הפרענומעראנטן, ז' 168}} (אונגאריש: Nagymihály, נאָדימיהאַלי; דייטש: Grossmichel) איז א שטאָט אין צפון־מזרח סלאוואקיי. היסטאריש איז זי געווען אין דער קעניגרייך פון אונגארן, און שפּעטער א טייל פון טשעכאסלאוואקיי, די אויטאנאָמע סלאוואקישע רעפובליק, און ווידער טשעכאסלאוואקיי איידער זי איז געווארן א טייל פון דער היינטיקער סלאוואקיי. מיכאלאווצע איז דער הויפּטשטאט פונעם מיכאלאווצע דיסטריקט. די אידישע קהילה אין מיכאלאווצע האָט געהאט א רייכע געשיכטע ביז איר צעשטערונג דורך די נאציס און זייערע מיטארבעטער בשעת דעם חורבן. די שטאָט איז באוואוסט אין דער אידישער געשיכטע פאר דעם קאנווענץ פון ארטאדאקסישע רבנים פון גרעסערן אונגארן אין תרכ"ה. | |||
==היסטאריע== | ==היסטאריע און נעמען== | ||
די | היסטאָריש איז זי געווען אין די קעניגרייך פון אונגארן פון 11טן יאָרהונדערט ביז 1918, און איז גערופן געווארן נאדזשמיהאי. זי איז געווען די הויפּטשטאָט פון דעם נאדזש-מיהאי járás (דיסטריקט) פון זעמפלען megye (קאונטי). | ||
אין 1732 איז די | נאָך דער ערשטער וועלט מלחמה ביז 1939, איז מיכאלאווצע געווען טייל פון דער נייער פאָלק טשעכאסלאוואקיי. אין מערץ 1939, איז זי געווען טייל פון דער אויטאנאמישער סלאוואקישער רעפּובליק. פון 1945 ביזן שאפן פון דער סלאוואקישער רעפּובליק אין 1993, איז מיכאלאווצע ווידער געווען טייל פון טשעכאסלאוואקיי. היינט איז זי די גרעסטע שטאט אין דעם מיכאלאווצע okres (דיסטריקט), וועלכער איז טייל פון דעם קאשיצקי (קאשיצע) kraj (ראיאן) פון סלאוואקיי. מיכאלאווצע ליגט בערך 31 מייל מזרח פון קאשיצע. | ||
אין 1792 איז געגרינדעט | |||
אַנדערע אויסלייגן/נעמען פאַר מיכאלאווצע זענען גראָס-מיכל, מיכאלאוויץ, מיכאלעוויטש, מיכאלעוויץ, נאַדימיהאַלי, נאַדזשמיהאַלי, נאַדימיהאַיאַ, מיכיילאָוויץ, מיהאַליאָוצי, נאַדזש-מיהאַלי, מיהאַלאָווצע, מיהאַלאָווצע, מיכאַלאַני און מיכאַלאָוצע. | |||
==היסטאריע פון דער אידישער געמיינדע== | |||
די ערשטע אידן האבן זיך באזעצט אין מיכאלאווצע ביי דער אָטאָמאַנישער אקופּאציע פון גרויס-אונגארן (1526–1699) און זענען געבליבן נאכדעם ווי די טערקן זענען אוועק. א צענזוס פון 1724 (תפ"ד) באשטעטיגט א אידישע אנוועזנהייט, וואס איז געווען קליין אין צאל דעמאלט; דער צענזוס האט געצילט צו פארמיידן אידן פון פארמאגן [[גרונטאייגנס|גרונט־אייגנטום]] (נדל"ן). אידן האבן געוואוינט אין ארומיגע דערפער, ווי סטראַנאַני און פּאָזדיסאָווצע{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|Meir Lamed / Yeshayahu Jelinek|Michalovce|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/michalovce}}}}. | |||
די ערשטע שול איז געבויט געווארן אויפן פארמעגן פון דער געק (Gueck) פאמיליע. אין 1732 (תצ"ב) איז די צאל אידן געשטיגן צו 400. זיי האבן אויך געהאט א מקוה. רוב אידן האבן געוואוינט אין 'זיידן גאס' (Hodvabna ulica). ווען די גאס האט מער נישט געקענט אקאמאדירן יעדעם, איז צוגעלייגט געווארן די 'נייע גאס' (Nova ulica). דער בית־עלמין איז געווען אין סטראַנאַני{{הערה|{{אייוועלט|30732|תמונות מבית החיים מיהאלאוויץ (סטראניאן) - סלאוואקיי}}}}. אין 1792 (תקנ"ב) איז געגרינדעט געווארן די חברא קדישא{{הערה|שם=יודאיקע}}. | |||
==באַפעלקערונג וואוקס== | ==באַפעלקערונג וואוקס== | ||
| שורה 19: | שורה 26: | ||
דער שנעלער וואוקס איז געווען אַ דאַנק אימיגראַציע פון גאַליציע, איבערציאונג פון אידן פון די אַרומיגע דערפער צו דער שטאָט, און די אייזנבאַן וואָס האָט נאָך מער פאַרגרעסערט די אידישע באַפעלקערונג. אין דער טשעכאָסלאָוואַקישער צייט, פון אַ גאַנצער באַפעלקערונג פון 15,000, זענען געווען 4,000 אידן. | דער שנעלער וואוקס איז געווען אַ דאַנק אימיגראַציע פון גאַליציע, איבערציאונג פון אידן פון די אַרומיגע דערפער צו דער שטאָט, און די אייזנבאַן וואָס האָט נאָך מער פאַרגרעסערט די אידישע באַפעלקערונג. אין דער טשעכאָסלאָוואַקישער צייט, פון אַ גאַנצער באַפעלקערונג פון 15,000, זענען געווען 4,000 אידן. | ||
== | ==דער מיהאלאוויצער אסיפת הרבנים פון תרכ"ו== | ||
די | [[טעקע:Michalovce1865.jpg|קליין|די ניין פּונקטן פון די מיהאלאוויצער פסק דין]] | ||
דער וויכטיגסטער געשעעניש וואס האט באפעסטיגט דעם רום פון מיכאַלאָווצע אין דער אידישער געשיכטע, איז געווען דער קאָנווענץ פון ארטאדאקסישע רבנים פון גרעסערן אונגארן אין תרכ"ו. דער קאָנווענץ איז געהאַלטן געווארן כדי אנטקעגנשטעלן די רעפארמיסטישע שולן וואס האבן זיך דאן אנגעהויבן פארשפּרייטן אין אונגארן און האט באשטעטיגט דעם קאנסערוואטיוון גייסט פון אונגארישן אידנטום. איינער פון די הויפּט אנטיילנעמער איז געווען [[רבי הלל ליכטנשטיין]] פון קאלאמעא. די רבנים האבן ארויסגעגעבן א "פּסק בית דין" מאניפעסט וואס האט פארבאטן אייניגע נייע פּראקטיקן וואָס די רעפארמער האבן איינגעפירט, אריינגערעכנט: פּרעדיגן אין אנדערע שפּראַכן אויסער אידיש, אריינגיין אין א שול וואו די בימה איז נישט אינעם צענטער אדער וואו די ווייבער קענען געזען ווערן פון דער מענער אפּטיילונג, רעליגיעזע פונקציאנערן וואס טראגן קלויסטערליכע קליידונג, און האלטן חופּות אינעווייניג אין שול. דער פּסק איז אונטערגעשריבן געוואָרן דורך כּמעט 70 רבנים (אָדער 71 אונטערשריפטן זענען געזאמלט געוואָרן). דער רב פון פּרעשבורג, דער "כתב סופר", איז נישט געווען צווישן די חותמים. דאָס וואָס די אָרטאָדאָקסישע רבנים האָבן אויסגעקליבן זיך צו פאַרזאַמלען אין מיכאַלאָווצע, ווייזט אַז זי איז שוין דאַן געווען אַ וויכטיגער צענטער פון אָרטאָדאָקסישן אידנטום. דאָס איז געווען אַן ערשטער שריט צו דער הויפּט [[די טיילונג אין אונגארישן אידנטום|טיילונג צווישן די ארטאדאקסישע און נעאלאגישע]] (רעפארם) קהילות אין אונגארן, וואס איז פארגעקומען אין תרכ"ט. | |||
אין די | ==אנטוויקלונג פון דער קהילה און אינסטיטוציעס== | ||
נאכן קאנגרעס פון אונגארישן אידנטום אין 1868, האט די מיכאלאווצע קהילה באשטעטיגט דעם ארטאדאקסישן וועג וואס זי האט נאכגעפאלגט פריער. די קהילה איז פארמעל געגרינדעט געווארן אין 1867. אין 1888 (תרמ"ח) האט מען געבויט א גרויסע שול, וואס איז געבויט געווארן אין מאָרישן סטיל, און איז געווען איינע פון די שענסטע געביידעס אין שטאט יענע צייט. אין 1905 איז די שול ערזעצט געווארן מיט אַן אנדער געביידע, און איז אראפּגעריסן געווארן אין 1970. אינעם זעלבן יאר 1888 איז אויך געבויט געווארן א קליינע קלויז פאר חסידישע אידן וואס האבן געדאוונט נוסח ספרד אויף זיידן גאס (היינט לודאָוויט שטאָר גאס). אין 1926 האבן די חסידים באנייט א נייע שול. איינע פון די גרינדער פונעם חסידישן קלויז איז געווען הנגיד רבי דוד זאָנענשיין, א חסיד פון שינאווא און סטראָפּקאָוו{{הערה|שם=ספר28|ספר, ז' 28}}. | |||
= | אין די לעצטע 20 יאר פונעם 19טן יארהונדערט איז געבויט געווארן א בית מדרש, א מקוה און א תלמוד תורה. אין די 1930ער יארן זענען געגרינדעט געווארן א בית יעקב שולע פאר מיידלעך און אַן אנדער אידישע שולע. עס איז געווען א הויפּט ישיבה און א חסידישע ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}. די ישיבות זענען געווען אויפן יסוד פון באָרדינג־הויזן; די בחורים האבן געגעסן טעג ביי אנדערע בעלי בתים, און עס איז נישט געווען איינער וואָס האָט נישט בייגעשטייערט כאטש איין טאָג אַ וואָך פאַר דעם צוועק{{הערה|ספר, ז' 29}}. דער לערנען־שפּראַך אינעם תלמוד תורה איז געווען דייטש. קליינע ישיבות זענען אויך געווען, צווישן זיי די פון רבי יונה צבי פאנפעדער{{הערה|מנחם מאיר יאקאבאוויטש, "[https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=58227&st=&pgnum=49&hilite= הג"ר יונה צבי פאנפעדער ראש ישיבה במיהאלוויץ]", עלי זכרון 18 / י' אייר תשע"ו, עמ' מח}}, רבי יוסף בוקסבוים און [[רבי רפאל בלום]]. רבי שמעון עהרענפעלד איז געווען דער אָרטיגער רב, ער איז געווען פרעזידענט פון דער חברה ש"ס, און האט געפירט א גרויסע ישיבה פאר דער ערשטער וועלט־מלחמה. נאָך דער מלחמה האָט רבי משה גרינבערגער געגרינדעט אַ ישיבה און זי געפירט{{ספר, ז' 19}}. די תלמידי חכמים האבן געדאוונט אינעם קליינעם בית מדרש "תורת חסד", וואו מנינים האָבן זיך געזאמלט פון דער עלות ביז 9-10 אינדערפרי{{הערה|שם=ספר28}}. רבי אליעזר דאווידאוויטש איז געווען דער דיין פאר סטראַנאַני. צווישן די וועטעראַן מלמדים זענען געווען ר' יעקב יצחק מעלער, רבי משה בלאַו, ר' גדלי' אַדלער, ר' פייבל שטייף, און ר' פסח קארצער{{הערה|ספר, ז' 20}}. | ||
==עקאָנאָמיש און סאציאל לעבן== | ==עקאָנאָמיש און סאציאל לעבן== | ||
| שורה 35: | שורה 42: | ||
==דער חורבן== | ==דער חורבן== | ||
מיט דער אויפקומען פון פאַשיסטישן רעזשים אין סלאָוואַקיי אין 1939, | מיט דער אויפקומען פון פאַשיסטישן רעזשים אין סלאָוואַקיי אין 1939, האט זיך אנגעהויבן א קאמף פארן לעבן אליין, אנשטאט א פּרנסה'דיגן, רעליגיעזן, סאציאלן, קולטורעלן און נאציאנאלן לעבן. די סלאוואקישע רעגירונגען האבן איינגעפירט אנטי־אידישע מיטלען. די שיינע קהילה פון מיכאלאווצע, וואס האט געבליט פיל יארן, איז צעשטערט און פארניכטעט געווארן ביז א האנדפול איבערלעבער. די סלאוואקן האבן זיך אויך אויסגעצייכנט אין די ליקווידאציע אקטן, אפילו אָן דער אויפמונטיקונג פון די דייטשן. אין 1941 האבן די אויטאָריטעטן פארמאכט 436 אידישע געשעפטן און צענדליגער מענער זענען גענומען געווארן צו צוואנגס-ארבעט{{הערה|שם=קהילה|[https://kehilalinks.jewishgen.org/Michalovce/ Michalovce (Nagymihály), Slovakia KehilaLink]}}. דעפארטאציעס פון סלאוואקישע אידן האבן זיך אנגעהויבן אין 1942. שוין פאר דער דייטשער איינעמעניש אין 1942, האבן די סלאוואקן דעפּארטירט ארום 60,000 נפשות אויף זייער אייגענעם איניציאטיוו און אָן קיין אויסערליכן דרוק{{הערה|אלישבע סנש, ספר מיכאלובצה, ז' 26}}. | ||
אויף 25סטן מאַרץ 1942 זענען 120 אידישע מיהאלאוויצע מיידלעך דעפּארטירט געווארן קיין אוישוויץ דורך פּאָפּראַד. אין אנהייב אפריל, זענען 100 יונגע מענער געשיקט געווארן צום מאידאנעק קאנצענטראציע לאגער דורך זשילינא. אין אנהייב מאי 1942, זענען בערך 3,100 אידן דעפּארטירט געווארן אין לובלין דיסטריקט פון פּוילן. אריינגערעכנט זענען כמעט צוויי-דריטל געשיקט געווארן צום לוקאָוו געטא וואו מערסטנס זענען אומגעקומען{{הערה|שם=קהילה}}. (א ליסטע פון אידן פון מיכאַלאָווצע און איר סביבה וואָס זענען דעפּארטירט געווארן קיין לובלין געגנט דעם 5טן יוני 1942, איז פארהאן ביי יד ושם{{הערה|1=[https://collections.yadvashem.org/en/documents/8984417 List of Jews from Michalovce and settlements in the Michalovce vicinity deported to the Lublin region, 06/05/1942]}}). | |||
צווישן די וואס זענען אנטלאפן פון די דעפּארטאציעס און זענען געווען די ערשטע זיך צו פארבינדן מיט די פּאַרטיזאַנער אין די וועלדער אַרום מיכאלאווצע, זענען געווען זיבן אידן פון מיכאלאווצע: שלמה לאנדאו, ראָזאַליאַ מאַרקאָוויטשעוואַ, אַלבערט אַלביש כ"ץ, מאַרטין כ"ץ, יצחק בראַנט-פּרעגער, ערנסט ליפּקאָוויטש און מאַרטין מאיר לאנדאו. אויך, נאָכן זען דעם שחיטה פון סלאָוואקישע אידן אין לוקאָוו, לעבן לובלין, פוילן, האָט זאָלטאַן ערענרייך, אַ שניידער פון מיכאלאווצע, זיך באַהעפטן צו די פּאַרטיזאַנער{{הערה|שם=קהילה}}. | |||
נאכן חורבן זענען געבליבן בלויז עטליכע הונדערט נפשות לעבן "ווי דורך א נס". | |||
==נאָטירבארע מענטשן (???)== | ==נאָטירבארע מענטשן (???)== | ||
| שורה 52: | שורה 65: | ||
==ביבליאגאפיע== | ==ביבליאגאפיע== | ||
*מרדכי פארקאש (רעדאקטאר), '''[https://digitalcollections.nypl.org/items/6aa93070-5e1d-0133-0070-00505686a51c ספר מיכאלובצה והסביבה]''', ועד יוצאי מיכאלובצה בישראל, תש"ל | *מרדכי פארקאש (רעדאקטאר), '''[https://digitalcollections.nypl.org/items/6aa93070-5e1d-0133-0070-00505686a51c ספר מיכאלובצה והסביבה]''', ועד יוצאי מיכאלובצה בישראל, תש"ל | ||
*{{היברובוקס|דוד בן עקיבא יוסף שלזינגר|מעשה אבות|33881|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרס"א}} | |||
*{{קהילה לינקס|Michalovce}} | |||
==דרויסנדיגע לינקס== | |||
*{{אוצר החכמה|קובץ|צפונות - ו (שנה ב ב)|106570|ו (שנה ב ב)||page=92}} | |||
{{אוצר החכמה|סופר, משה בן שמואל|חתם סופר <שו"ת> - ליקוטי תשובות חתם סופר|742|ליקוטי תשובות חתם סופר||page=73}} | |||
*https://www.yerusha-search.eu/viewer/search/-/MD_ACCESSLOCATIONS_NAME_SEARCH%3A%22Michalovce%22/1/-/-/ | |||