בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,360
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "רוי:מיהאלאוויץ"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
אין תקציר עריכה צייכן: רויע רעדאגירונג |
||
| שורה 4: | שורה 4: | ||
די ערשטע אידן האבן זיך באַזעצט אין מיכאלאווצע ביי דער אָטאָמאַנישער אקופּאציע פון גרויס-אונגארן (1526–1699) און זענען געבליבן נאכדעם ווי די טערקן זענען אוועק. א צענזוס פון 1724 (תפ"ד) באשטעטיגט א אידישע אנוועזנהייט, וואס איז געווען קליין אין צאל דעמאלט; דער צענזוס האָט געצילט צו פאַרהיטן אידן פון פארמאָגן [[גרונטאייגנס|גרונט־אייגנטום]]. אידן האבן געוואוינט אין ארומיגע דערפער, ווי סטראַנאַני און פּאָזדיסאָווצע{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|Meir Lamed / Yeshayahu Jelinek|Michalovce|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/michalovce}}}}. | די ערשטע אידן האבן זיך באַזעצט אין מיכאלאווצע ביי דער אָטאָמאַנישער אקופּאציע פון גרויס-אונגארן (1526–1699) און זענען געבליבן נאכדעם ווי די טערקן זענען אוועק. א צענזוס פון 1724 (תפ"ד) באשטעטיגט א אידישע אנוועזנהייט, וואס איז געווען קליין אין צאל דעמאלט; דער צענזוס האָט געצילט צו פאַרהיטן אידן פון פארמאָגן [[גרונטאייגנס|גרונט־אייגנטום]]. אידן האבן געוואוינט אין ארומיגע דערפער, ווי סטראַנאַני און פּאָזדיסאָווצע{{הערה|שם=יודאיקע|{{יודאיקה|Meir Lamed / Yeshayahu Jelinek|Michalovce|לינק=https://www.encyclopedia.com/religion/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/michalovce}}}}. | ||
די ערשטע שול איז געבויט געווארן אויפן פארמעגן פון דער געק (Gueck) פאמיליע. אין 1732 (תצ"ב) איז די צאל אידן געשטיגן צו 400. זיי האבן אויך געהאט א מקוה. רוב אידן האבן געוואוינט אין 'זיידן גאס' (Hodvabna ulica). ווען די גאס האט מער נישט געקענט אקאמאדירן יעדעם, איז צוגעלייגט געווארן די 'נייע גאס' (Nova ulica). דער בית־עלמין איז געווען אין סטראַנאַני. אין 1792 (תקנ"ב) איז געגרינדעט | די ערשטע שול איז געבויט געווארן אויפן פארמעגן פון דער געק (Gueck) פאמיליע. אין 1732 (תצ"ב) איז די צאל אידן געשטיגן צו 400. זיי האבן אויך געהאט א מקוה. רוב אידן האבן געוואוינט אין 'זיידן גאס' (Hodvabna ulica). ווען די גאס האט מער נישט געקענט אקאמאדירן יעדעם, איז צוגעלייגט געווארן די 'נייע גאס' (Nova ulica). דער בית־עלמין איז געווען אין סטראַנאַני{{הערה|{{אייוועלט|30732|תמונות מבית החיים מיהאלאוויץ (סטראניאן) - סלאוואקיי}}}}. אין 1792 (תקנ"ב) איז געגרינדעט געווארן די חברא קדישא{{הערה|שם=יודאיקע}}. | ||
==באַפעלקערונג וואוקס== | ==באַפעלקערונג וואוקס== | ||
| שורה 25: | שורה 25: | ||
נאכן קאנגרעס פון אונגארישן אידנטום אין 1868, האט די מיכאלאווצע קהילה באשטעטיגט דעם ארטאדאקסישן וועג וואס זי האט נאכגעפאלגט פריער. די קהילה איז פארמעל געגרינדעט געווארן אין 1867. אין 1888 (תרמ"ח) האט מען געבויט א גרויסע שול, וואס איז געבויט געווארן אין מאָרישן סטיל, און איז געווען איינע פון די שענסטע געביידעס אין שטאט יענע צייט. אין 1905 איז די שול ערזעצט געווארן מיט אַן אנדער געביידע, און איז אראפּגעריסן געווארן אין 1970. אינעם זעלבן יאר 1888 איז אויך געבויט געווארן א קליינע קלויז פאר חסידישע אידן וואס האבן געדאוונט נוסח ספרד אויף זיידן גאס (היינט לודאָוויט שטאָר גאס). אין 1926 האבן די חסידים באנייט א נייע שול. איינע פון די גרינדער פונעם חסידישן קלויז איז געווען הנגיד רבי דוד זאָנענשיין, א חסיד פון שינאווא און סטראָפּקאָוו{{הערה|שם=ספר28|ספר, ז' 28}}. | נאכן קאנגרעס פון אונגארישן אידנטום אין 1868, האט די מיכאלאווצע קהילה באשטעטיגט דעם ארטאדאקסישן וועג וואס זי האט נאכגעפאלגט פריער. די קהילה איז פארמעל געגרינדעט געווארן אין 1867. אין 1888 (תרמ"ח) האט מען געבויט א גרויסע שול, וואס איז געבויט געווארן אין מאָרישן סטיל, און איז געווען איינע פון די שענסטע געביידעס אין שטאט יענע צייט. אין 1905 איז די שול ערזעצט געווארן מיט אַן אנדער געביידע, און איז אראפּגעריסן געווארן אין 1970. אינעם זעלבן יאר 1888 איז אויך געבויט געווארן א קליינע קלויז פאר חסידישע אידן וואס האבן געדאוונט נוסח ספרד אויף זיידן גאס (היינט לודאָוויט שטאָר גאס). אין 1926 האבן די חסידים באנייט א נייע שול. איינע פון די גרינדער פונעם חסידישן קלויז איז געווען הנגיד רבי דוד זאָנענשיין, א חסיד פון שינאווא און סטראָפּקאָוו{{הערה|שם=ספר28|ספר, ז' 28}}. | ||
אין די לעצטע 20 יאר פונעם 19טן יארהונדערט איז געבויט געווארן א בית מדרש, א מקוה און א תלמוד תורה. אין די 1930ער יארן זענען געגרינדעט געווארן א בית יעקב שולע פאר מיידלעך און אַן אנדער אידישע שולע. עס איז געווען א הויפּט ישיבה און א חסידישע ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}. די ישיבות זענען געווען אויפן יסוד פון באָרדינג־הויזן; די בחורים האבן געגעסן טעג ביי אנדערע בעלי בתים, און עס איז נישט געווען איינער וואָס האָט נישט בייגעשטייערט כאטש איין טאָג אַ וואָך פאַר דעם צוועק{{הערה|ספר, ז' 29}}. דער לערנען־שפּראַך אינעם תלמוד תורה איז געווען דייטש. קליינע ישיבות זענען אויך געווען, צווישן זיי די פון רבי יונה צבי פאנפעדער{{הערה|מנחם מאיר יאקאבאוויטש, "הג"ר יונה צבי פאנפעדער ראש ישיבה במיהאלוויץ, עלי זכרון 18 / י' אייר תשע"ו, עמ' מח}}, רבי יוסף בוקסבוים און [[רבי רפאל בלום]]. רבי שמעון עהרענפעלד איז געווען דער אָרטיגער רב, ער איז געווען פרעזידענט פון דער חברה ש"ס, און האט געפירט א גרויסע ישיבה פאר דער ערשטער וועלט־מלחמה. נאָך דער מלחמה האָט רבי משה גרינבערגער געגרינדעט אַ ישיבה און זי געפירט{{ספר, ז' 19}}. די תלמידי חכמים האבן געדאוונט אינעם קליינעם בית מדרש "תורת חסד", וואו מנינים האָבן זיך געזאמלט פון דער עלות ביז 9-10 אינדערפרי{{הערה|שם=ספר28}}. רבי אליעזר דאווידאוויטש איז געווען דער דיין פאר סטראַנאַני. צווישן די וועטעראַן מלמדים זענען געווען ר' יעקב יצחק מעלער, רבי משה בלאַו, ר' גדלי' אַדלער, ר' פייבל שטייף, און ר' פסח קארצער{{הערה|ספר, ז' 20}}. | אין די לעצטע 20 יאר פונעם 19טן יארהונדערט איז געבויט געווארן א בית מדרש, א מקוה און א תלמוד תורה. אין די 1930ער יארן זענען געגרינדעט געווארן א בית יעקב שולע פאר מיידלעך און אַן אנדער אידישע שולע. עס איז געווען א הויפּט ישיבה און א חסידישע ישיבה{{הערה|שם=יודאיקע}}. די ישיבות זענען געווען אויפן יסוד פון באָרדינג־הויזן; די בחורים האבן געגעסן טעג ביי אנדערע בעלי בתים, און עס איז נישט געווען איינער וואָס האָט נישט בייגעשטייערט כאטש איין טאָג אַ וואָך פאַר דעם צוועק{{הערה|ספר, ז' 29}}. דער לערנען־שפּראַך אינעם תלמוד תורה איז געווען דייטש. קליינע ישיבות זענען אויך געווען, צווישן זיי די פון רבי יונה צבי פאנפעדער{{הערה|מנחם מאיר יאקאבאוויטש, "[https://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=58227&st=&pgnum=49&hilite= הג"ר יונה צבי פאנפעדער ראש ישיבה במיהאלוויץ]", עלי זכרון 18 / י' אייר תשע"ו, עמ' מח}}, רבי יוסף בוקסבוים און [[רבי רפאל בלום]]. רבי שמעון עהרענפעלד איז געווען דער אָרטיגער רב, ער איז געווען פרעזידענט פון דער חברה ש"ס, און האט געפירט א גרויסע ישיבה פאר דער ערשטער וועלט־מלחמה. נאָך דער מלחמה האָט רבי משה גרינבערגער געגרינדעט אַ ישיבה און זי געפירט{{ספר, ז' 19}}. די תלמידי חכמים האבן געדאוונט אינעם קליינעם בית מדרש "תורת חסד", וואו מנינים האָבן זיך געזאמלט פון דער עלות ביז 9-10 אינדערפרי{{הערה|שם=ספר28}}. רבי אליעזר דאווידאוויטש איז געווען דער דיין פאר סטראַנאַני. צווישן די וועטעראַן מלמדים זענען געווען ר' יעקב יצחק מעלער, רבי משה בלאַו, ר' גדלי' אַדלער, ר' פייבל שטייף, און ר' פסח קארצער{{הערה|ספר, ז' 20}}. | ||
==עקאָנאָמיש און סאציאל לעבן== | ==עקאָנאָמיש און סאציאל לעבן== | ||
| שורה 34: | שורה 34: | ||
==דער חורבן== | ==דער חורבן== | ||
מיט דער אויפקומען פון פאַשיסטישן רעזשים אין סלאָוואַקיי אין 1939, | מיט דער אויפקומען פון פאַשיסטישן רעזשים אין סלאָוואַקיי אין 1939, האט זיך אנגעהויבן א קאמף פארן לעבן אליין, אנשטאט א פּרנסה'דיגן, רעליגיעזן, סאציאלן, קולטורעלן און נאציאנאלן לעבן. די סלאוואקישע רעגירונגען האבן איינגעפירט אנטי־אידישע מיטלען. די שיינע קהילה פון מיכאלאווצע, וואס האט געבליט פיל יארן, איז צעשטערט און פארניכטעט געווארן ביז א האנדפול איבערלעבער. די סלאוואקן האבן זיך אויך אויסגעצייכנט אין די ליקווידאציע אקטן, אפילו אָן דער אויפמונטיקונג פון די דייטשן. אין 1941 האבן די אויטאָריטעטן פארמאכט 436 אידישע געשעפטן און צענדליגער מענער זענען גענומען געווארן צו צוואנגס-ארבעט{{הערה|שם=קהילה|[https://kehilalinks.jewishgen.org/Michalovce/ Michalovce (Nagymihály), Slovakia KehilaLink]}}. דעפארטאציעס פון סלאוואקישע אידן האבן זיך אנגעהויבן אין 1942. שוין פאר דער דייטשער איינעמעניש אין 1942, האבן די סלאוואקן דעפּארטירט ארום 60,000 נפשות אויף זייער אייגענעם איניציאטיוו און אָן קיין אויסערליכן דרוק{{הערה|אלישבע סנש, ספר מיכאלובצה, ז' 26}}. | ||
אויף 25סטן מאַרץ 1942 זענען 120 אידישע מיהאלאוויצע מיידלעך דעפּארטירט געווארן קיין אוישוויץ דורך פּאָפּראַד. אין אנהייב אפריל, זענען 100 יונגע מענער געשיקט געווארן צום מאידאנעק קאנצענטראציע לאגער דורך זשילינא. אין אנהייב מאי 1942, זענען בערך 3,100 אידן דעפּארטירט געווארן אין לובלין דיסטריקט פון פּוילן. אריינגערעכנט זענען כמעט צוויי-דריטל געשיקט געווארן צום לוקאָוו געטא וואו מערסטנס זענען אומגעקומען{{הערה|שם=קהילה}}. (א ליסטע פון אידן פון מיכאַלאָווצע און איר סביבה וואָס זענען דעפּארטירט געווארן קיין לובלין געגנט דעם 5טן יוני 1942, איז פארהאן ביי יד ושם{{הערה|1=[https://collections.yadvashem.org/en/documents/8984417 List of Jews from Michalovce and settlements in the Michalovce vicinity deported to the Lublin region, 06/05/1942]}}). | |||
צווישן די וואס זענען אנטלאפן פון די דעפּארטאציעס און זענען געווען די ערשטע זיך צו פארבינדן מיט די פּאַרטיזאַנער אין די וועלדער אַרום מיכאלאווצע, זענען געווען זיבן יידן פון מיכאלאווצע: שלמה לאנדאו, ראָזאַליאַ מאַרקאָוויטשעוואַ, אַלבערט אַלביש כ"ץ, מאַרטין כ"ץ, יצחק בראַנט-פּרעגער, ערנסט ליפּקאָוויטש און מאַרטין מאיר לאנדאו. אויך, נאָכן זען דעם שחיטה פון סלאָוואקישע יידן אין לוקאָוו, לעבן לובלין, פוילן, האָט זאָלטאַן ערענרייך, אַ שניידער פון מיכאלאווצע, זיך באַהעפטן צו די פּאַרטיזאַנער. | |||
נאכן חורבן זענען געבליבן בלויז עטליכע הונדערט נפשות לעבן "ווי דורך א נס". | |||
==נאָטירבארע מענטשן (???)== | ==נאָטירבארע מענטשן (???)== | ||
| שורה 52: | שורה 58: | ||
*מרדכי פארקאש (רעדאקטאר), '''[https://digitalcollections.nypl.org/items/6aa93070-5e1d-0133-0070-00505686a51c ספר מיכאלובצה והסביבה]''', ועד יוצאי מיכאלובצה בישראל, תש"ל | *מרדכי פארקאש (רעדאקטאר), '''[https://digitalcollections.nypl.org/items/6aa93070-5e1d-0133-0070-00505686a51c ספר מיכאלובצה והסביבה]''', ועד יוצאי מיכאלובצה בישראל, תש"ל | ||
*{{היברובוקס|דוד בן עקיבא יוסף שלזינגר|מעשה אבות|33881|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרס"א}} | *{{היברובוקס|דוד בן עקיבא יוסף שלזינגר|מעשה אבות|33881|מקום הוצאה=ירושלים|שנת הוצאה=תרס"א}} | ||
*{{קהילה לינקס|Michalovce}} | |||