בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
ק
החלפת טקסט – "יידן" ב־"אידן"
ק (טשעקטי און אנדערע רייניגונג, typos fixed: ײַ ← יי, ױ ← וי (2), װ ← וו (4), יידן ← אידן (7), מוסיק ← מוזיק) |
ק (החלפת טקסט – "יידן" ב־"אידן") |
||
| (19 מיטלסטע ווערסיעס פון 5 באַניצער נישט געוויזן.) | |||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע||ענגליש = country in Southwestern Europe|העב=מדינה באירופה|דייטש=Staat in Südwesteuropa|}} | |||
{{מדינה | {{מדינה | ||
| נאמען = | | נאמען = | ||
| שורה 29: | שורה 30: | ||
| באמערקונגען = | | באמערקונגען = | ||
}} | }} | ||
'''פּאָרטוגאַל''' ([[פארטוגעזיש]]: ''Portugal''{{ר}} {{IPA|puɾtuˈɣaɫ|}}), אפיציעל די '''פארטוגעזישע רעפובליק''' ({{שפראך-pt|República Portuguesa|links=no}}), איז אַ דעמאָקראַטישע רעפּובליק אויפן [[איבערישער האלבאינזל|איבערישן האלבאינזל]] אין דרום-מערב [[ | '''פּאָרטוגאַל''' ([[פארטוגעזיש]]: ''Portugal''{{ר}} {{IPA|puɾtuˈɣaɫ|}}), אפיציעל די '''פארטוגעזישע רעפובליק''' ({{שפראך-pt|República Portuguesa|links=no}}), איז אַ דעמאָקראַטישע רעפּובליק אויפן [[איבערישער האלבאינזל|איבערישן האלבאינזל]] אין דרום-מערב [[אייראָפּע]]. ער איז דאס מערסט מערבדיקע לאנד פון דער יבשה פון אייראפע. דאט לאנד איז אַרומגענומען מיט דעם לאַנד [[שפאַניע]] אויף די צפון און מזרח זייטן, און מיטן [[אטלאנטישער אקעאן|אַטלאַנטישן אָקעאַן]] ביי די מערב און דרום זייטן. צוויי אטלאנטישע [[ארכיפעלאג]]ן, [[אזארן]] און [[מאדירא]], זענען אויך א טייל פון פארטוגאל. דער גרעניץ צווישן פארטוגאל און שפאניע איז לאנג 1,214 ק"מ, דער לענגסטער גרעניץ אינעם אייראפעאישן פארבאנד. | ||
זיין הויפּטשטאָט איז [[ליסבאָן]]. | זיין הויפּטשטאָט איז [[ליסבאָן]]. | ||
דאס לאנד אינערהאלב די | דאס לאנד אינערהאלב די גרעניצן פון היינטיגן פארטוגאל איז געווען באזעצט כסדר זייט [[פרעהיסטאריע|פרעהיסטארישע צייטן]]. קודם די [[קעלטן]] און די [[רוימישע רעפובליק|רוימער]], דערנאך די וויזיגאטישע און סוועבישע גערמאנישע פעלקער, וואס אויך זיי זענען געווארן אינוואדירט דורך די [[מורן]]. די דאזיקע מוסולמענישע פעלקער זענען ענדלעך געווארן פארטריבן בשעת דער קריסטליכער ''רעקאנקוויסטא'' פונעם איבערישן האלבאינזל. | ||
אין יאר 838 איז געגרינדעט געווארן די ערשטע גראפנשאפט פון פארטוגאל. אין יאר 1139 האט מען פראקלאמירט [[אלפאנסא הענריקעס]] דעם ערשטן מלך פונעם [[קעניגרייך פון פארטוגאל]]. אין די 15ט־ און 16ט־יארהונדערטער האט פארטוגאל פיאנערט דעם [[אנטדעקונג-אלטער]] און האט פארברייטערט [[מערבדיקע קולטור|מערבדיקן]] איינפלוס און געגרינדעט די [[פארטוגעזישע אימפעריע|ערשטע גלאבאלע אימפעריע]],{{הערה|Melvin Eugene Page, Penny M. Sonnenburg, p. 481}}{{הערה|{{cite web|url=http://www.guinnessworldrecords.com/records-9000/first-global-empire/ | אין יאר 838 איז געגרינדעט געווארן די ערשטע גראפנשאפט פון פארטוגאל. אין יאר 1139 האט מען פראקלאמירט [[אלפאנסא הענריקעס]] דעם ערשטן מלך פונעם [[קעניגרייך פון פארטוגאל]]. אין די 15ט־ און 16ט־יארהונדערטער האט פארטוגאל פיאנערט דעם [[אנטדעקונג-אלטער]] און האט פארברייטערט [[מערבדיקע קולטור|מערבדיקן]] איינפלוס און געגרינדעט די [[פארטוגעזישע אימפעריע|ערשטע גלאבאלע אימפעריע]],{{הערה|Melvin Eugene Page, Penny M. Sonnenburg, p. 481}}{{הערה|{{cite web|url=http://www.guinnessworldrecords.com/records-9000/first-global-empire/ | ||
| שורה 41: | שורה 42: | ||
|accessdate= {{ר}}18טן אפריל 2014}}}} און איז אזוי געווארן איינע פון דער וועלט'ס הויפט עקאנאמישע, פאליטישע און מיליטערישע קראפטן. | |accessdate= {{ר}}18טן אפריל 2014}}}} און איז אזוי געווארן איינע פון דער וועלט'ס הויפט עקאנאמישע, פאליטישע און מיליטערישע קראפטן. | ||
אין 1755 האט אן ערדציטערניש פארניכטעט ליסבאן. ביי די נאפאלעאנישע מלחמות איז פארטוגאל געווארן אקופירט, אין 1822 האט [[בראזיל]] פראקלאמירט זיין | אין 1755 האט אן ערדציטערניש פארניכטעט ליסבאן. ביי די נאפאלעאנישע מלחמות איז פארטוגאל געווארן אקופירט, אין 1822 האט [[בראזיל]] פראקלאמירט זיין אומאפהענגיגקייט פון פארטוגאל און פון 1828 ביז 1828 האט געפירט די פארטוגעזישע ברידער־קריג. נאכאלץ איז פארטוגאל געבליבן שטארק אפגעשוואכט און מער נישט געווען קיין וועלט מאכט. | ||
== היסטאריע == | == היסטאריע == | ||
| שורה 54: | שורה 55: | ||
אין 1975 האט פארטוגאל באפרייט זיינע קאלאניעס: [[מאזאמביק]], [[אנגאלא]], [[גינע-ביסאו]], די [[קאפווערדישע אינזלען]] און [[סאא טאמע און פרינסיפע]]. | אין 1975 האט פארטוגאל באפרייט זיינע קאלאניעס: [[מאזאמביק]], [[אנגאלא]], [[גינע-ביסאו]], די [[קאפווערדישע אינזלען]] און [[סאא טאמע און פרינסיפע]]. | ||
פארטוגאל איז אריין אינעם [[ | פארטוגאל איז אריין אינעם [[אייראפעאישער פארבאנד|אייראפעאישן פארבאנד]] אין 1986. | ||
== געאגראפיע == | == געאגראפיע == | ||
| שורה 71: | שורה 72: | ||
פארטוגאל איז א [[דעמאקראטיע|דעמאקראטישע]] [[רעפובליק]] זייט דער קאנסטיטוציע פון 1976 מיט זיין הויפטשטאט אין [[ליסבאן]], די גרעסטע שטאט. די קאנסטיטוציע טיילט די קראפטן צווישן פיר קערפער: דער פרעזידענט פון דער רעפובליק, די רעגירונג, די פארזאמלונג פון דער רעפובליק און די געריכטן. | פארטוגאל איז א [[דעמאקראטיע|דעמאקראטישע]] [[רעפובליק]] זייט דער קאנסטיטוציע פון 1976 מיט זיין הויפטשטאט אין [[ליסבאן]], די גרעסטע שטאט. די קאנסטיטוציע טיילט די קראפטן צווישן פיר קערפער: דער פרעזידענט פון דער רעפובליק, די רעגירונג, די פארזאמלונג פון דער רעפובליק און די געריכטן. | ||
דער פרעזידענט, וואס איז דער עקסעקוטיוו, ווערט געוויילט אויף א קאדענץ פון פינעף יאר; דער | דער פרעזידענט, וואס איז דער עקסעקוטיוו, ווערט געוויילט אויף א קאדענץ פון פינעף יאר; דער היינטיגער פרעזידענט איז [[מארסעלא רעבעלא דע סאזאַ]]. | ||
די פארזאמלונג פון דער רעפובליק איז א פארלאמענט פון איין קאמער מיט 230 דעפוטאטן וואס מען וויילט פאר א קאדענץ פון פיר יאר. | די פארזאמלונג פון דער רעפובליק איז א פארלאמענט פון איין קאמער מיט 230 דעפוטאטן וואס מען וויילט פאר א קאדענץ פון פיר יאר. | ||
די רעגירונג באשטייט פונעם פרעמיער מיניסטער (היינט אנטאניא קאסטאַ) און מיניסטארן און שטאַט־סעקרעטארן. | די רעגירונג באשטייט פונעם פרעמיער מיניסטער (היינט אנטאניא קאסטאַ) און מיניסטארן און שטאַט־סעקרעטארן. | ||
== עקאנאמיע == | == עקאנאמיע == | ||
מער ווי העלפט פון דער באַפעלקערונג איז באַשעפטיקט מיט לאַנדווירטשאַפט. מען וואַקסט תבואה, גרינסן, פרוכט (מערסטנס | מער ווי העלפט פון דער באַפעלקערונג איז באַשעפטיקט מיט לאַנדווירטשאַפט. מען וואַקסט תבואה, גרינסן, פרוכט (מערסטנס וויינשטאקן פאַר וויין און ראזשינקעס), איילבירט ביימער און [[קארק]] ביימער. אויך [[פאמידאר]]ן, [[גערשטן]], [[ניס]], [[קארש]]ן, עסבארע [[שוועמל]]עך, עופות און רינדערפלייש. | ||
די הויפט צוויגן פון אינדוסטריע זענען סארדינען, ראזשינקעס און אייבירט בוימל. פארטוגאל האט רעסורסן פון קויל, [[אייזן]], [[קופער]], [[טונגסטן]] און [[צין]]. | די הויפט צוויגן פון אינדוסטריע זענען סארדינען, ראזשינקעס און אייבירט בוימל. פארטוגאל האט רעסורסן פון קויל, [[אייזן]], [[קופער]], [[טונגסטן]] און [[צין]]. | ||
אין 1986 איז פארטוגאל געווארן א מיטגליד אינעם [[ | אין 1986 איז פארטוגאל געווארן א מיטגליד אינעם [[אייראפעאישער פארבאנד|אייראפעאישן פארבאנד]], און אין 1999 האט ער אויפגענונעמן דעם [[איירא]] (€) אנשטאט דעם פארטוגעזישן עסקודא. די [[צענטראלבאנק]] פון פארטוגאל איז באנקא דע פארטוגאל, וואס געהערט צו דער אייראפע־סיסטעם פון צענטראלבענק. | ||
פארטוגאל איז דער וועלט'ס פירנדיקער פראדוצירער פון [[פראפן]]. אויך פראדוצירט ער [[קופער]], [[צין]], [[טונגסטן]] און [[אוראניום]]. | פארטוגאל איז דער וועלט'ס פירנדיקער פראדוצירער פון [[פראפן]]. אויך פראדוצירט ער [[קופער]], [[צין]], [[טונגסטן]] און [[אוראניום]]. | ||
| שורה 86: | שורה 87: | ||
=== טוריזם === | === טוריזם === | ||
פארטוגאל איז פון די | פארטוגאל איז פון די צוואנציג מערס באזוכטע לענדער אין דער וועלט, מיט א דורכשניט פון 13 מיליאן אויסלענדישע טוריסטן א יאר. די הויפט טוריסט־צילן זענען, ליסבאן, אלגארוו, מאדירא און [[פארטא]]. | ||
=== טראנספארט === | === טראנספארט === | ||
פארטוגאל האט א נאציאנאלע באן־סיסטעם וואס ציט זיך דורכן גאנצן לאנד און אויך אין [[שפאניע]] אריין. | פארטוגאל האט א נאציאנאלע באן־סיסטעם וואס ציט זיך דורכן גאנצן לאנד און אויך אין [[שפאניע]] אריין. | ||
קאנטינענטאלישער פארטוגאל האט פיר אינטערנאציאנאלע | קאנטינענטאלישער פארטוגאל האט פיר אינטערנאציאנאלע לופטפעלדער לעבן די שטעט [[ליסבאן]], [[פארטא]], [[פארא]] און [[בעזשא]]. | ||
===ענערגיע=== | ===ענערגיע=== | ||
| שורה 97: | שורה 98: | ||
== דעמאגראפיע == | == דעמאגראפיע == | ||
לויטן צענזוס פון 2011 האט פארטוגאל געהאט א באפעלקערונג פון 10,562,178 (פון זיי 48% זכרים און 52% נקיבות). נאכדעם וואס פארטוגאל האט פארטריבן די מורן און די | לויטן צענזוס פון 2011 האט פארטוגאל געהאט א באפעלקערונג פון 10,562,178 (פון זיי 48% זכרים און 52% נקיבות). נאכדעם וואס פארטוגאל האט פארטריבן די מורן און די אידן איז דאס לאנד געבליבן מיט איין רעליגיע ([[קאטאליציזם]]) און איין שפראך ([[פארטוגעזיש]]). | ||
טראצדעם זענען געבליבן טייל אידן אין פארטוגאל על תנאי פון זיך שמד'ן און | טראצדעם זענען געבליבן טייל אידן אין פארטוגאל על תנאי פון זיך שמד'ן און עטליכע האבן ווייטער געהיטן אידישקייט אויף א געהיימען אופן, למשל די [[יידן פון בעלמאנטע]], וואס פירן זיך היינט אפנטלעך יידיש. | ||
די פארטוגעזער זענען אן איבערישע עטנישע גרופע. | די פארטוגעזער זענען אן איבערישע עטנישע גרופע. | ||
=== | === אידן אין פארטוגאל=== | ||
די ערשטע ידיעות וועגן אידן אין פארטוגאל זענען פונעם 12טן יארהונטדערט ווען שוין דעמאלסט האבן די שטעט [[ליסבאן]], [[בעזשא]] און [[סאנטארע]] געהאט יידישע פערטלן. אין 1492, בשעת דעם [[גירוש שפאניע|גירוש פון די אידן פון שפאניע]], האט מען | די ערשטע ידיעות וועגן אידן אין פארטוגאל זענען פונעם 12טן יארהונטדערט ווען שוין דעמאלסט האבן די שטעט [[ליסבאן]], [[בעזשא]] און [[סאנטארע]] געהאט יידישע פערטלן. אין 1492, בשעת דעם [[גירוש שפאניע|גירוש פון די אידן פון שפאניע]], האט מען ערלויבט 150,000 אידן פון שפאניע זיך צו באזעצן אין פארטוגאל נאכן צאלן א היבשן אפצאל צו דער רעגירונג. אין 1521 האט אנגעהויבן פועל'ן אין פארטוגאל די פארטוגעזישע אינקוויזיציע. אפיציעל זענען נישט געבליבן נאכהער קיין אידן אין פארטוגאל, אבער א סך האבן געלעבט ווי אנוסים און האבן געהיטן אידישקייט געהיימלעך. א סך פון די האנוסים אין פארטוגאל האבן עמיגרירט קיין [[מאראקא]], [[סאלאניקי]], [[אמסטערדאם]], [[בראזיל]] און אין דער [[אטאמאנישע אימפעריע|אטאמאנישער אימפעריע]], וואו זיי האבן געלעבט אפנטלעך ווי אידן. | ||
צוויישן די פארטוגעזישע אנוסים ווערן גערעכנט דער מאטעמאטיקער [[פעדרא נונעז]] און דער דאקטער [[גארסיע ד'ארטע]]. | צוויישן די פארטוגעזישע אנוסים ווערן גערעכנט דער מאטעמאטיקער [[פעדרא נונעז]] און דער דאקטער [[גארסיע ד'ארטע]]. | ||
| שורה 132: | שורה 133: | ||
{{לענדער פון אייראפע}} | {{לענדער פון אייראפע}} | ||
{{EU מיטגלידער}} | {{EU מיטגלידער}} | ||
{{אייראפע | {{שטומף|געאגראפיע פון אייראפע}} | ||
[[קאַטעגאָריע:פארטוגאל]] | [[קאַטעגאָריע:פארטוגאל]] | ||
[[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | [[קאַטעגאָריע:אויף יידיש]] | ||
{{קרד/ויקי/יידיש}} | {{קרד/ויקי/יידיש}} | ||
[[he:פורטוגל]] | |||