אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:לאנד-ראבינער"

אין לויף פונעם 18טן יאָרהונדערט האבן פארשידענע רעגירונגען פרובירט צו באאיינפלוסן דעם אינערליכן צושטאנד פון די אידישע קהילות, און האבן דערפאר געזעצ-געגעבן וועגן זייערע קהל'שע קאנסטיטוציעס. טיפיש אין דעם רעספּעקט איז [[מאריא טערעסא|מאַריאַ טערעזיאַ]], וואס אין איר "גענעראל־פּאליציי־פּראָצעס און קאָמערציאַל־אָרדענונג פאַר דער יודענשאַפט" פון מעהרן (29סטן דעצעמבער, 1753) שרייבט פּינקטליך פאָר די פליכטן פון דעם לאנד-ראבינער; למשל, אז ער זאל באשטימען דעם מסכת וואס אלע אנדערע רבנים זאלן אננעמען פאר אינסטרוקציע{{הבהרה}}; באלוינען דעם טיטל "דאָפּלטער רעב" ("מורינו"); זען אז אלע שטייערן ווערן צייטליך באצאלט; און אָרדענען די קאמפּליצירטע וואַלן פון א נייעם באאמטן{{הערה|Willibald Müller, "Beiträge zur Geschichte der Mähr. Judenschaft," pp. 86-99, Olmütz, 1903}}. אנדערע פּראווינצן האבן געזאלט האבן א לאנד-ראבינער. די קייסערין האט טאקע באשטימט איינעם פאר גאליציע, אבער ער האט נישט געהאט קיין נאכפאלגער{{הערה|[[שלמה באבער]], [https://www.google.com/books/edition/אנשי_שם/NwY_AAAAYAAJ?hl=en&gbpv=1&pg=PR19&printsec=frontcover '''אנשי שם''', זז' XIX א.וו.], קראקע, תרנ"ה}}. אין דייטשלאנד איז די אינסטיטוציע בעיקר געגרינדעט געווארן אין די קליינע שטאַטן, וואו די רעגירונגען האבן געפירט אלע אנגעלעגנהייטן. העסע־קאַסעל האט געהאט א "לאַנדעס-ראַבינאַט", וואס איז געווען א קאמיטעט באשטאנען אויף דעם זעלבן יסוד ווי דער פּראָטעסטאַנטישער קאָנסיסטאָריום, אבער מיט א לאנדעס-ראבינער אלס פאָרזיצער. איר גרינדונג איז באשטימט געווארן אין 1823. [[האנאווער]] האט געמאכט ענליכע פּראוויזיעס אינעם געזעץ פון 1844 וועגן אידישע אנגעלעגנהייטן. ביז 1938 האט זי געהאט 4 לאַנד-ראבינערס, אין האנאווער (געגרינדעט 1687), הילדעסהיים (געגרינדעט 1842), שטאַדע (געגרינדעט 1842; זינט 1860 געדינט פּער פּראָ דורך די לאנד-ראבינערס פון האנאווער און [[עמדין]] אלטערנאטיוו) און עמדין (געגרינדעט 1827). ספּעציעל טיפּישע באדינגונגען האבן עקזיסטירט אין גרויס-הערצאָגטום מעקלענבורג־שווערין, וואו די רעגירונג האט געגרינדעט די אינסטיטוציע פון לאַנדעס-ראַבינער דעם 14טן מאי 1839, פאָרזעצנדיק דעם 1764־געגרינדעטן הויפּט־ראַבינאַט פאַרן הערצאָגטום מעקלענבורג־שווערין. דארט האבן די רבנים (שמואל האָלדהיים און דוד איינהארן) ערשט געדארפט איינפירן ראדיקאלע רעפארמען, אבער נאך דער רעוואלוציע פון 1848, ווען די פּאליטיק פון דער רעגירונג איז געווארן רעאַקציאָנער, איז דער 1853־ניי־אויסגעקליבענער רב ברוך יצחק ליפּשיץ באשטימט געווען צו פארשטארקן "היסטאָרישן אידנטום"{{הערה|Donath, "Gesch. der Juden in Mecklenburg," pp. 221 et seq., Leipsic, 1874}}{{הערה|[[שמעון דובנאוו]], '''[https://www.yiddishbookcenter.org/collections/yiddish-books/spb-nybc206964/dubnow-simon-velt-geshikhte-fun-yidishn-folk-fun-di-eltste-tsaytn-biz-tsu-der-vol-7?book-page=280&book-mode=1up וועלט-געשיכטע פון יידישן פאלק]''' 7, ז' 280.}}. אין זאקסע־וויימאר האָט די רעגירונג גענוצט דעם לאַנדעסראַבינער צו דורכפירן דעם געזעץ פון 20סטן יוני 1823, וואָס האָט באַפוילן אַז די תפילות זאָלן געהאַלטן ווערן אין דייטש (זען העס, מענדל). אין זאקסע־מיינינגען איז דער לאַנדעסראַבינאַט אָרגאַניזירט געוואָרן דורך דעם געזעץ פון 5טן יאַנואַר 1811. דאָ ווי אומעטום אין די קליינע דייטשע שטאַטן איז דער ציל פון דער אינסטיטוציע געווען צו הייבן דעם מאָראַלישן און אינטעלעקטועלן סטאַטוס פון די אידן.

אין אַנדערע דייטשע לענדער איז פאָרגעקומען דערזעלבּער פּראָצעס פון שפּאַלטן זיך אין די קהלות. יענע צייט האָבן זיך שוין די רעגירוּנגען געהאַט אָפּגעזאָגט פוּן דער שיינער מדה זיך מישן אין אידישע אינעווייניקסטע אָנגעלעגנהייטן, ווי מיר זען דאָס אַ תּקוּפה פריער. בלויז איין מעקלענבּוּרגער רעגירוּנג, וואָס האָט זיך אַזוי בּאַהארצט געווערט קעגן אידישער עמאַנסיפּאַציע, האָט זיך נישט געוואָלט אָפּזאָגן פוּן איר אפּוטרופּסות אויף אידישע אמוּנה־זאַכן. די יאָרן 1847—1851 איז אין מעקלענבּוּרג־שווערין געווען לאַנד־ראַבּינער דודי איינהאָרן (נאָך גאָלדהיים'ן), אין דער פּראַקטיק נאָך ראַדיקאַלער פּאַר גאָלדהיים־ן. ער האָט אַרויסגעוואָרפן פוּן דער אידישער גאָטדינסט אויך די העברעאישע שפּראַך, אויך די נאַציאָנאַלע אוּן משיח.תּפלות. מ'קאָן זיך פאָרשטעלן די אויפגערעגטקייט בּיי די אָרטאָדאָקסן, בּפרט נאָך, אַז ער האָט גענוּמען פאַרשרייבּן אין די אידישע מעטריקעס נישט־קיין־נעמל'טע קינדער. אויף אַלע פּראָטעסטן האָט איינהאָרן שאַרף אָפּגעענטפערט: ער האַלט, פּי דער פעלשט אין אידנטום, ווער ס'וויל אים אָנוואַרפן מילה, אַלס אַ תּנאי, וואָס אָן דעם קאָן מען נישט געהערן צוּם כּלל־ישראל. דער שטרייט האָט געדויערט לאַנג, אוּן דער ראַדיקאַל דער רעפאָרמאַטאָר האָט געמוּזט אָפּטרעטן דעם אַמט אוּן אַריבּער תּחלת קיין אוּנגאַרן, דערנאָך קיין אַמעריקע. די מחלוקת איז אָבּער דערמיט נישט געשטילט געוואָרן. די אָרטאָדאָקסן האָבּן געזוּכט שוּץ קעגן דער רעפאָרם אוּנטער די פליגל פוּן מעקלענבּוּרגער רעאַקציאָנערער רעגירוּנג: די רעגירוּנג האָט זיך אָנגענוּמען זייער קריוודע אוּן געפּועל'ט בּיי זיך ווירקן אויפן אויטאָנאָמישן אידישן אויבּער־ראַט (דאָס איז דער אויבּער־ראַט, וואָס ווערט אויסגעקליבּן פוּן אַלע אידישע קהלות אין הערצאָגטוּם אוּן ער ווידער קלייבּט אויס דעם לאַנד־ראַבּינער). דאָס יאָר 1853 האָט דאס מיניסטעריוּם פאַרעפנטלעכט אַזאַ געמיינעם צירקוּליאַר, וואָס האָט געזאָגט, אַז דאָס מיניסטעריוּם איז נישט צוּפרידן מיט דעם איצטיקן רעליגיעזן צוּשטאַנד בּיי אידן און אַז די טענדענציעזע פירוּנג פוּן די לאַנד־ראַבּינער ד־ר האָלדהיים אוּן ד"ר איינהאָרן האָט געבּראַכט צוּ אַ שפּאַלטוּנג בּיי אידן. די רעגירונג האָט באַשלאָסן צו פאַרשטאַרקן דעם היסטאָרישן אידאַאיזם און צו פאַרמיידן אַ שפּאַלטונג אין די אידישע קהילות, און האָט באַפוילן צו אויסקלייבּן אַ לאַנד־ראַבּינער וואָס זאָל האַלטן מיטן היסטאָרישן אידאַאיזם. דאָס מיניסטעריוּם האָט אויך באַפוילן די קהלות צו אויסקלייבּן אַזוינע דעפּוּטאַטן צום "אויבּער־ראַט", וואָס וועלן אויסקלייבּן אַ קאָנסערוואַטיוון לאַנד־ראַבּינער, אַנדערש וועט זיך דאָס מיניסטעריוּם טוּן זיינס. די אידישע קהלות זענען געווען שטאַרק אויפגערעגט פוּן אַזאַ גראָבּ מישן זיך אין זייער רעליגיעז לעבּן. די קהלה־פאַרוואַלטוּנג פוּן דער רעזידענץ־שטאָט שווערין האָט דערלאַנגט דעם מיניסטעריוּם אַ שריפּט, אָנגעוויזן, אַז שלום צוּברענגען אין אידישע קהלות איז אַן אינערלעכע אידישע זאַך. דערויף האָט מעקלענבּוּרגער הערצאָג פרידריך־פראַנץ אָפּגעענטפערט מיט אַ רעסקריפּט, פאַרבאָטן די אידישע קהילות צוּ קלויבּן דעם רויבּער־ראַט און דעם אויבּער־ראַט צוּ קלויבּן אַ לאַנד־ראַבּינער. דער הערצאָג האָט אויף זיין בּאַראָט געמאַכט דריי אידן סוחרים פאַרן אויבּער־ראַט אוּן דעם אָרטאָדאָקס י. בּ. ליפּשיץ פאַר לאַנד־ראַבּינער. ליפּשיץ האָט גענוּמען אויסוואָרצלען גאָלדהיים'ס אוּן איינהאָרן'ס "אויפטוּען". אַזאַ שענדלעך בּאַהאַנדלען די אידישע אויטאָנאָמיע האָט געדויערט אַ סך יאָרן, ביז נאָכדעם ווי אידן זענען עמאַנסיפּירט געוואָרן אין מעקלענבּוּרג אין 1869, האָבּן זיי ווידער געקריגן רעכט אוּיסקלויבּן זייער אויבּער־ראַט אוּן אַ לאַנד־ראַבּינער, נישט אָנגעטרעגט דער רעגירוּנגס שוּלחן־ערוּך.