בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,362
רעדאגירונגען
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
'''לאַנד-ראַבינער''' (אויך באַקאַנט ווי לאַנדעס-ראַבּינער אָדער אָבערלאַנדעס-ראַבינער; דייטש: Landesrabbiner; העברעאיש: רב המדינה) איז געווען אַ רבנישער אמט וואָס איז אמאל געווען איינגעפירט אין צענטראל־אייראפּע, באזונדערס אין דייטשלאנד און עסטרייך. | '''לאַנד-ראַבינער''' (אויך באַקאַנט ווי לאַנדעס-ראַבּינער אָדער אָבערלאַנדעס-ראַבינער; דייטש: Landesrabbiner; העברעאיש: רב המדינה) איז געווען אַ רבנישער אמט וואָס איז אמאל געווען איינגעפירט אין צענטראל־אייראפּע, באזונדערס אין דייטשלאנד און עסטרייך. | ||
דער אמט פון לאנדעס-ראבינער האט נישט געהאט קיין גייסטליכן באדייטונג ביזן 18טן יארהונדערט, ווען די פארשידענע רעגירונגען האבן אנגעהויבן באטראכטן עס אלס זייער פליכט צו זארגן פאר דעם גייסטיגן וואוילזיין פון די אידן. אזא גייסטליכן אויטאריטעט האט זיך, צוליב דער שטרענג קהל'ישער קאנסטיטוציע פון די קהילות, קיינמאל נישט איינגעווארצלט צווישן די אידן | דער אמט פון לאנדעס-ראבינער האט נישט געהאט קיין גייסטליכן באדייטונג ביזן 18טן יארהונדערט, ווען די פארשידענע רעגירונגען האבן אנגעהויבן באטראכטן עס אלס זייער פליכט צו זארגן פאר דעם גייסטיגן וואוילזיין פון די אידן. אזא גייסטליכן אויטאריטעט האט זיך, צוליב דער שטרענג קהל'ישער קאנסטיטוציע פון די קהילות, קיינמאל נישט איינגעווארצלט צווישן די אידן{{הערה|זעט אבער וועגן דעם הויפּט־ראבינאט פון מעהרן נאך דעם טויט פון [[רבי מרדכי בנעט]], רבי משה סופר, שאלות ותשובות, אורח חיים, סימן י"ג}}. | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דער אמט האט זיך אָנגעהויבן אין דער צווייטער העלפט פונעם 14טן יארהונדערט ווען רעגיאָנאַלע הערשער האבן באשטימט א "יודענמייסטער" (Judenmeister), שפּעטער גערופן לאנדעס־ראבינער, צו פארלייכטערן די איינזאמלונג פון שטייערן. דער אמט איז געווען א רעזולטאט פון דער לעגאלער לאגע פון די אידן אין מיטל־אלטער, ווען די אידישע קהילות האבן פארמירט אַן איינהייט פאר שטייער־צוועקן. וויבאלד די קהילה האט געמוזט צאלן געוויסע שטייערן פאר דער רעגירונג, האט די רעגירונג געמוזט באשטימען איינעם וואס זאל זיין פאראנטווארטליך פאר די צייטליכע איינזאמלונג, און וועלכער האט דעריבער געמוזט זיין באפולמעכטיגט מיט א געוויסער מאכט. | דער אמט פון לאנד-ראבינער האט זיך אָנגעהויבן אין דער צווייטער העלפט פונעם 14טן יארהונדערט ווען רעגיאָנאַלע הערשער האבן באשטימט א "יודענמייסטער" (Judenmeister), שפּעטער גערופן לאנדעס־ראבינער, צו פארלייכטערן די איינזאמלונג פון שטייערן. דער אמט איז געווען א רעזולטאט פון דער לעגאלער לאגע פון די אידן אין מיטל־אלטער, ווען די אידישע קהילות האבן פארמירט אַן איינהייט פאר שטייער־צוועקן. וויבאלד די קהילה האט געמוזט צאלן געוויסע שטייערן פאר דער רעגירונג, האט די רעגירונג געמוזט באשטימען איינעם וואס זאל זיין פאראנטווארטליך פאר די צייטליכע איינזאמלונג, און וועלכער האט דעריבער געמוזט זיין באפולמעכטיגט מיט א געוויסער מאכט. | ||
דער אריבערפירונג פון די אידן פון דער סטאטוס פון קייסערליכע צו טעריטאָריאַלע אונטערטאנען, וואס איז געווארן באשטימט דורך דעם טשאַרטער פון [[פרידריך דער צווייטער]] פון עסטרייך (1244) און אנערקענט דורך קייסער [[קארל דער פערטער]] אין זיין [[גאלדענער בולע]] (1356), ווי אויך זייער גאר אפטע פארטרייבונג פון די גרויסע שטעט אין 15טן און 16טן יאָרהונדערט, האָבן צעשפּרייט די אידן אין קליינע קהילות. די דאזיגע קהילות האבן נישט געהאט קיין שוץ קעגן דער ווילדער האנדלונג פון קליינע טיראַנען; און זיי האבן פארשאפט די הערשער באַדייטנדע אומבאקוועמליכקייטן צוליב אנגייענדע געריכטליכע פּראָצעסן וועגן איבערטרעטן די רעכט פון אידן וואס האבן געלעבט אונטער זייער שוץ. דעריבער האבן זיך די אידן פון א געגעבענעם טעריטאריע ארגאניזירט אין א פאראיין וועלכער האט אויסגעקליבן א "[[שתדלן]]" וועלכער האט אדוואקאטירט פארן שוץ פון זייערע אינטערעסן. אזא באאמטער איז געווען אנערקענט דורך דער רעגירונג אלס דער לעגאלער פארטרעטער פון די אידן, וועמענס פליכט איז געווען צו זען אז די שטייערן וואס זענען אנגעלייגט געווארן אויף די אידן אלס א גוף ווערן צייטליך באצאלט, און אז די געזעצן קעגן ריבית ווערן נאכגעקומען, און אין אויסטויש איז אים געגעבן געווארן געריכטליכע מאכט אין ציווילע פעלער. די דאזיגע מאכט, וואס ער האט אויסגענוצט אדער פּערזענליך אויב ער איז געווען א למדן אדער דורך זיין דעפּוטאט אויב נישט, האָט געגעבן דעם לאנדעסראבינער אַן אויטאריטעט אין דער קהילה. | דער אריבערפירונג פון די אידן פון דער סטאטוס פון קייסערליכע צו טעריטאָריאַלע אונטערטאנען, וואס איז געווארן באשטימט דורך דעם טשאַרטער פון [[פרידריך דער צווייטער]] פון עסטרייך (1244) און אנערקענט דורך קייסער [[קארל דער פערטער]] אין זיין [[גאלדענער בולע]] (1356), ווי אויך זייער גאר אפטע פארטרייבונג פון די גרויסע שטעט אין 15טן און 16טן יאָרהונדערט, האָבן צעשפּרייט די אידן אין קליינע קהילות. די דאזיגע קהילות האבן נישט געהאט קיין שוץ קעגן דער ווילדער האנדלונג פון קליינע טיראַנען; און זיי האבן פארשאפט די הערשער באַדייטנדע אומבאקוועמליכקייטן צוליב אנגייענדע געריכטליכע פּראָצעסן וועגן איבערטרעטן די רעכט פון אידן וואס האבן געלעבט אונטער זייער שוץ. דעריבער האבן זיך די אידן פון א געגעבענעם טעריטאריע ארגאניזירט אין א פאראיין וועלכער האט אויסגעקליבן א "[[שתדלן]]" וועלכער האט אדוואקאטירט פארן שוץ פון זייערע אינטערעסן. אזא באאמטער איז געווען אנערקענט דורך דער רעגירונג אלס דער לעגאלער פארטרעטער פון די אידן, וועמענס פליכט איז געווען צו זען אז די שטייערן וואס זענען אנגעלייגט געווארן אויף די אידן אלס א גוף ווערן צייטליך באצאלט, און אז די געזעצן קעגן ריבית ווערן נאכגעקומען, און אין אויסטויש איז אים געגעבן געווארן געריכטליכע מאכט אין ציווילע פעלער. די דאזיגע מאכט, וואס ער האט אויסגענוצט אדער פּערזענליך אויב ער איז געווען א למדן אדער דורך זיין דעפּוטאט אויב נישט, האָט געגעבן דעם לאנדעסראבינער אַן אויטאריטעט אין דער קהילה. | ||
וויבאלד די אידן פון 16טן יארהונדערט האבן געוואוינט כמעט אויסשליסליך אין קליינע קהילות און האָבן נישט געקענט אויפהאלטן א רב אדער א בית דין, האבן זיך עטליכע קהילות אין א דיסטריקט פאראייניקט צו טון דאס. צו דעם צושטאנד פון זאכן קען מען צושרייבן די עכטע גרינדונג פון דעם אמט פון לאנדעס-ראבינער, די פריערדיגע פּרואוון צו באשטימען א הויפּט־רב איבער אלע אידן פון א לאנד — צום ביישפּיל אין דייטשלאד דורך קייסער רופּערט אין 1407, און אין שפּאניע, פראנקרייך און פּארטוגאל, טיילווייז אין 14טן, טיילווייז אין 15טן יארהונדערט — זענען געווען מערסטנס אומפרוכפּערדיג, און אין יעדן פאַל בלויז פיסקאַלע מאסנאמען וואס זענען געווען באשטימט פאר שטייער־איינזאמלונג{{הערה|זעט היינריך גרעץ, " Gesch. " viii. 8, 102, et passim; שערער, "Rechtsverhältnisse der Juden", זייט 258; בישאָף פון די אידן; הויכמייסטער}}. | |||
דער ערשטער לאַנדעס-ראַבינער וועגן וועמען עס איז פארהאן אַן אויטענטישער רעקארד איז דער [[רבי יהודה ליוואי]], דער מהר"ל פון פּראג, וועגן וועמען זיין צייטגענאָס [[רבי דוד גאנז]] זאגט אז ער איז געווען פאר 20 יאָר (1553–1573) דער גייסטיגער פירער פון אלע אידישע קהילות אין דער פּראווינץ [[מעהרן]] ("רב שנית על כל גלילת גרוס פּולין"){{הערה|{{היברובוקס|רבי דוד גאנז|צמח דוד - חלק ראשון|21930|page=59}}, ה'שנ"ב}}. | |||
==פוּן 17טן יאָרהונדערט== | ==פוּן 17טן יאָרהונדערט== | ||