דרעפט:לאנד-ראבינער

לאַנד-ראַבינער (דייטש: Landesrabbiner; העברעאיש: רב המדינה) זענען געווען די גייסטיגע פירער פון די אידישע קהילות אין א לאַנד, פּראָווינץ אָדער דיסטריקט, באזונדערס אין דייטשלאנד און עסטרייך. דער אמט איז געווען א רעזולטאט פון דער לעגאלער לאגע פון די אידן אין מיטל־אלטער, ווען די אידישע קהילות האבן געגרינדעט אַן איינהייט פאר שטייער־צוועקן. וויבאלד די קהילה האט געמוזט צאלן געוויסע שטייערן צו דער רעגירונג, האט די רעגירונג געמוזט באשטימען איינעם וואס זאל זיין פאראנטווארטליך פאר די פינקטליכע איינזאמלונג, און וועלכער האט דעריבער געמוזט זיין אויטאריזירט מיט א געוויסער מאכט.

דער אמט פון לאנדעס-ראבינער האט נישט געהאט קיין גייסטליכן באדייטונג ביזן 18טן יארהונדערט, ווען די פארשידענע רעגירונגען האבן אנגעהויבן באטראכטן עס אלס זייער פליכט צו זארגן פאר דעם גייסטיגן וואוילזיין פון די אידן. אזא גייסטליכן אויטאריטעט האט זיך, צוליב דער שטרענג קהל'ישער קאנסטיטוציע פון די קהילות, קיינמאל נישט איינגעווארצלט צווישן די אידן (זעט אבער וועגן דעם הויפּט־ראבינאט פון מעהרן נאך דעם טויט פון רבי מרדכי בנעט, רבי משה סופר, שאלות ותשובות, אורח חיים, סימן י"ג).

פריערדיגע דאַטעס

דער אריבערפיר פון די אידן פון דער לאגע פון אימפעריאלע צו טעריטאריאלע אונטערטאנען, וואָס איז געווארן באַשטימט דורך דעם טשאַרטער פון פרידריך דער צווייטער פון עסטרייך (1244) און אנערקענט דורך קייסער קארל דער פערטער אין זיין גאָלדענער בולע (1356), ווי אויך זייער זייער אָפטע פארטרייבונג פון די גרויסע שטעט אין 15טן און 16טן יאָרהונדערט, האָבן צעשפּרייט די אידן אין קליינע קהילות. די דאָזיקע האָבן נישט געהאַט קיין שוץ קעגן דער וועטשערע פון קליינע טיראַנען; און זיי האָבן פאַר די הערשער געבראַכט באַדייטנדיקע אומבאקוועמלעכקייטן צוליב קעסעדיקע פּראָצעסן וועגן אָנרירן די רעכט פון אידן וואָס האָבן געלעבט אונטער זייער שוץ. דעריבער האָבן זיך די אידן פון אַ געגעבענעם טעריטאָריע אָרגאַניזירט אין אַ פאַראיין וועלכער האָט אויסגעקליבן אַן אַדוואָקאַט ("שתדלן") פאַרן שוץ פון זייערע אינטערעסן. אַזאַ באַאַמטער איז אנערקענט געוואָרן דורך דער רעגירונג אַלס דער לעגאַלער רעפּרעזענטאַנט פון די אידן, וועמענס פליכט איז געווען צו זען אַז די שטייערן וואָס זענען אָנגעלייגט געוואָרן אויף די אידן אַלס אַ גוף זענען פינקטלעך באַצאָלט געוואָרן, אַז די געזעצן קעגן ריבית זענען נאכגעקומען געוואָרן, און וועלכער איז אין קערן געגעבן געוואָרן יוריסדיקציע אין ציווילע געזעצגעבונג. די דאָזיקע יוריסדיקציע, וואָס ער האָט אויסגענוצט אַנטוועדער פערזענלעך אויב ער איז געווען אַ למד אָדער דורך זיין דעפּוטאַט אויב נישט, האָט געגעבן דעם לאַנדעסראַבינער אַן אויטאָריטעט אין דער קהילה. וויבאַלד די אידן פון 16טן יאָרהונדערט האָבן געוואוינט כמעט אויסשליסלעך אין קליינע קהילות און האָבן נישט געקענט אָפהאַלטן אַ רב אָדער אַ רבנישן בית דין (וואָס האָט באַשטאַנען פון דריי מיטגלידער אין יעדער זידלונג), האָבן זיך עטלעכע קהילות אין אַ דיסטריקט פאַראייניקט צו טאָן דאָס. צו דעם צושטאַנד פון זאַכן קען מען צושרייבן די עכטע גרינדונג פון דעם אמט פון לאַנדעסראַבינער, די פריערדיקע פרואוון צו באַשטימען אַ הויפּט־רב איבער אַלע אידן פון אַ לאַנד — צום ביישפיל אין דייטשלאַנד דורך קייסער רופּערט אין 1407, און אין שפּאַניע, פראַנקרייך און פּאָרטוגאַל, טיילווייַז אין 14טן, טיילווייַז אין 15טן יאָרהונדערט — זענען געווען מערסטנס מיסליאַנענדיק, און אין יעדן פאַל בלויז פיסקאַלע מאַסנאַמען וואָס זענען געווען באַשטימט פאַר שטייער־איינזאַמלונג (זען היינריך גרעץ, " Gesch. " viii. 8, 102, et passim; שערער, "Rechtsverhältnisse der Juden", זייט 258; בישאָף פון די אידן; הויכמייסטער). דער ערשטער לאַנדעסראַבינער וועגן וועמען עס איז פאַראַן אַן אָטענטישער רעקאָרד איז יהודה לייב בן בצלאל, וועגן וועמען זיין צייטגענאָס דוד גאַנז זאָגט אַז ער איז געווען פאַר 20 יאָר (1553–73) דער גייסטיקער פירער ("אב בית דין") פון אַלע אידישע קהילות אין דער פּראָווינץ מעהרן ("צמח דוד ", יאָר 5352).

פוּן 17טן יאָרהונדערט

אין דער צייט פון לייב בן בצלאל זענען די קהילות פון מעהרן אוודאי געווען זייער קליין. זיי זענען באַשטאַנען פון פליטים וועלכע זענען דורך דעם איינפלוס פון קאַפּיסטראַנאָ פארטריבן געווארן פון די גרויסע שטעט ווי ברנאָ און אָלאָמאָוץ (1454) און האָבן זיך באַזעצט וואו יעדער וועלכער איז געווען גוטווילנדיק האָט זיי אויפגענומען אונטער זיין שוץ. וויבאַלד זיי האָבן געגרינדעט קהילות וואָס זענען געווען צו קליין צו באַשעפטיקן אַ געזונט־קוואַליפיצירטן רב, האָבן זיי אויסגעקליבן איינעם וואָס האָט געהאַט זיין זיץ אין איינער פון די גרעסטע קהילות פון דער פּראָווינץ צו דינען אַלס זייער דיין. ענלעכע באַדינגונגען האָבן געהערשט אנדערש וואו. די אידן וואָס האָבן געלעבט אין דעם פּרינציפּאַט באַמבערג האָבן אין 1619 באַקומען אַ דערלויבעניש צו וועלן אַ "פּאַומייסטער אָדער אָבריסטן רב", און זיי קען האָבן געהאַט אַזאַ באַאַמטער פריער (עקשטיין, "Gesch. der Juden im Ehemaligen Fürstbistum Bamberg", זייטן 62, 157, באַמבערג, 1898). די קהילות פון דעם פּרינציפּאַט אָעטינגען, אויך געגרינדעט פון פליטים פון גרעסערע שטעט ווי נאָרדלינגען, האָבן געהאַט אַ לאַנדעסראַבינער פון פריע צייטן (מילער, "Aus Fünf Jahrhunderten", זייט 171, אויגסבורג, 1900). די אידן וואָס האָבן געלעבט אונטערן שוץ פון דעם עלעקטאָר און דעם אַרכיבישאָף פון מיינץ האָבן אין 1718 געהאַט יששכר ברוש עסקלס אַלס זייער לאַנדעסראַבינער (באַמבערגער, "Historische Berichte über die Juden . . . Aschaffenburg ", זייט 18, שטראַסבורג, 1900). דער טיטל איז אַ מאָל געגעבן געוואָרן אַלס אַ צייכן פון אויסצייכענונג; אַזוי האָט שמשון ווערטהיימער אין 1717 פון קייסער קארל דער זעקסטער באַקומען דעם טיטל פון לאַנדעסראַבינער פון אונגארן ("pro archi sive superiori Judæorum Rabbino"). זיין איידעם, דער אויבנדערמאָנטער עסקלס, וועלכער (כאָטש ער האָט רעזידירט אין וויען, זעענדיק פאַרבונדן מיט זיין שווער'ס באַנק־געשעפט דאָרט) האָט איבערגענומען זיין פאטער, גבריאל עסקלס, אַלס לאַנדעסראַבינער פון מעהרן, איז באַשטימט געוואָרן (1725) ביי ווערטהיימערס טויט זיין נאכפאלגער אַלס לאַנדעסראַבינער פון אונגארן (קויפמאן, "Samson Wertheimer", זייט 104, וויען, 1888; ווירצבאך, "Biographisches Lexikon", s.v. "Eskeles").

אין ווייסרוסלאַנד האָט די וויכטיקסטע ראָלע אין וועד המדינה געשפילט דער רב־המדינה, באַזונדערס ווען דעם דאָזיקן אַמט האָבן פאַרנומען ר' שאול ב"ר נפתלי הירץ און זיין זון ר' יצחק אייזיק גינצבורג (צווישן 1710 און 1750). דער רב־המדינה איז געווען פאָרזיצער פון וועד און פלעגט צונאָיפרופן די וועד־אַסיפות. ער פלעגט אויך אַרומפאָרן איבער די קהילות פון זיין "יעפּאַרכיע" און אַרויסגעבן פּסקים אין סכסוכים צווישן די הויפּט־קהילות און זייערע סביבות און צווישן קהל און זיינע מיטגלידער. ער פלעגט חתמענען דער ערשטער אויף אַלע תקנות און ווענדונגען פון וועד המדינה. זיין יערלעכער געהאַלט האָט לויטן בודזשעט פון יאָר 1732/1733 באַטראָפן 500 גילדן, בעת דער געהאַלט פון די אָרטיקע רבנים איז אינעם זעלביקן בודזשעט פעסטגעשטעלט געוואָרן אויף אַ העלפט — 250 גילדן. משמעות אַז די הערשערישע שטעלונג פון רב־המדינה האָט אַרויסגערופן אומצופרידנקייט אין טייל קהילות.

אין יאָר 1752 האָט זיך ר' מאיר מרגליות באַמיט צו ווערן לאַנדעס־ראַבינער פון רייסן און האָט קאָנקורירט מיטן באַקאַנטן רב ר' חיים ראַפּאַפּאָרט, וועלכער האָט זיך אויך באַמיט צו באַקומען אָט־דעם בכבודיקן פּאָסטן. ענדלעך האָבן די פרנסים באַשלאָסן צו טיילן דעם פּאָסטן צווישן צוויי רבנים, און געבן דעם רב מרגליות דעם טיטל "סובאַלטערנוס ראַבינוס" (וויצע־ראַבינער) ", כאָטש מען האָט אייגענטלעך נישט געטאָרט טיילן אָט־דעם פּאָסטן אָן אַ דערלויבעניש פון וואָיעוואָדאַ. דאָס באַווייַזט ווי הויך זיי האָבן געשאַצט די פערזענלעכקייט פון הרב מרגליות און ווי שווער עס איז זיי געווען זיך צו אַנטשיידן פאַר איינעם פון די צוויי רבנים. ר' מאיר'ס ברודער, ר' יצחק־בער, וועלכער איז געוויילט געוואָרן אַלס רב אין יאַזלאָוויץ און אין זאַלישטשיק נאָך זיין פאָטערס טויט, איז אויך געווען לאַנדעס־ראַבינער פון פּאָדאָליע און האָט זיך באַטייליקט אין וויכוח מיט די פראַנקיסטן אין קאַמעניץ פּאָדאָלסקי צוזאַמען מיטן פרנס לייב בן דניאל, און האָט זיך אויך באַטייליקט אין יוִכוח אין לעמבערג אין יאָר 1759. ר' יצחק בער מרגליות איז געווען דער לעצטער נאמן פון וועד־המדינה (לאַנדעס־קאָמיטעט) פון פּאָדאָליע און האָט אין יאָר 1763, צוזאַמען מיטן פרנס לייב בן דניאל, געחתמעט דעם פּראָטאָקאָל וועגן ליקווידירן די חובות פון קאָמיטעט.

אַלס גייסטיקע פירער

אין לויף פונעם 18טן יאָרהונדערט האָבן פאַרשידענע רעגירונגען פרובירט צו באַאיינפלוסן דעם אינערלעכן צושטאַנד פון די אידישע קהילות, און האָבן דערפאַר געזעצגעבערט וועגן זייערע קהילשע קאָנסטיטוציעס. טיפיש אין דעם רעספּעקט איז מאַריאַ טערעזיאַ, וואָס אין איר "גענעראל־פּאָליציי־פּראָצעס און קאָמערציאַל־אָרדענונג פאַר דער אידנשאַפט" פון מעהרן (29סטן דעצעמבער, 1753) באַשרייַבט אין דעטאַל די פליכטן פון דעם לאַנדעסראַבינער; למשל, אַז ער זאָל באַשטימען דעם מסכת וואָס אַלע אַנדערע רבנים זאָלן אָננעמען פאַר אינסטרוקציע; באַלוינען דעם טיטל "דאָפּלטער רב" ("מורנו "); זען אַז אַלע שטייערן זענען פינקטלעך באַצאָלט; און אָרדענען די קאָמפּליצירטע וואַלן פון אַ נייעם באַאַמטן. אַנדערע פּראָווינצן האָבן געזאָלט האָבן אַ לאַנדעסראַבינער. טאַקע, די קייסערין האָט באַשטימט אַן איינעם פאַר גאליציע, אָבער ער האָט נישט געהאַט קיין נאכפאלגער. אין דייטשלאַנד איז עס געווען בפרט אין די קליינע שטאַטן, וואו די רעגירונגען האָבן געפירט אַלע ענינים, וואָס די אינסטיטוציע איז געגרינדעט געוואָרן. העסע־קאַסעל האָט געהאַט אַ "לאַנדעסראַבינאַט", וואָס איז געווען אַ קאָמיטעט באַשטאַנען אויף דעם זעלבן יסוד ווי דער פּראָטעסטאַנטישער קאָנסיסטאָריום, אָבער מיט אַ לאַנדעסראַבינער אַלס פאָרזיצער. זיין גרינדונג איז באַשטימט געוואָרן אין 1823. האַנאָווער האָט געמאַכט ענלעכע בעסטעמונגען אין דעם געזעץ פון 1844 וועגן אידישע ענינים. ביז 1938 האָט זי געהאַט 4 לאַנדראַבינערס, אין האַנאָווער (לאַנד ראַבינאַט פון האַנאָווער [de], געגרינדעט 1687), הילדסהיים (געגרינדעט 1842), שטאַדע (לאַנד ראַבינאַט פון שטאַדע [nds], געגרינדעט 1842; זינט 1860 געדינט פּער פּראָ דורך די לאַנד ראַבינערס פון האַנאָווער און עמדן אַלטערנאַטיוו) און עמדן (געגרינדעט 1827). באַזונדער טיפישע באַדינגונגען האָבן עקזיסטירט אין גרויסהערצאָגטום מעקלענבורג־שווערין, וואו די רעגירונג האָט געגרינדעט די אינסטיטוציע פון לאַנדעסראַבינער דעם 14טן מאי 1839, פאָרזעצנדיק דעם 1764־געגרינדעטן הויפּט־ראַבינאַט פאַרן הערצאָגטום מעקלענבורג־שווערין. דאָ האָבן די רבנים (שמואל האָלדהיים און דוד איינהאָרן) ערשט געדארפט איינפירן ראַדיקאַלע רעפאָרמען, אָבער נאָך דער רעוואָלוציע פון 1848, ווען די פּאָליטיק פון דער רעגירונג איז געוואָרן רעאַקציאָנער, איז דער 1853־ניי־אויסגעקליבענער רב ברוך יצחק ליפּשיץ [de] באשטימט געווען צו פאַרשטאַרקן "היסטאָרישן אידנטום". אין זאקסע־וויימאר האָט די רעגירונג גענוצט דעם לאַנדעסראַבינער צו דורכפירן דעם געזעץ פון 20סטן יוני 1823, וואָס האָט באַפוילן אַז די תפילות זאָלן געהאַלטן ווערן אין דייטש (זען העס, מענדל). אין זאקסע־מיינינגען איז דער לאַנדעסראַבינאַט אָרגאַניזירט געוואָרן דורך דעם געזעץ פון 5טן יאַנואַר 1811. דאָ ווי אומעטום אין די קליינע דייטשע שטאַטן איז דער ציל פון דער אינסטיטוציע געווען צו הייבן דעם מאָראַלישן און אינטעלעקטועלן סטאַטוס פון די אידן.

אין אַנדערע דייטשע לענדער איז פאָרגעקומען דערזעלבּער פּראָצעס פון שפּאַלטן זיך אין די קהלות. יענע צייט האָבן זיך שוין די רעגירוּנגען געהאַט אָפּגעזאָגט פוּן דער שיינער מדה זיך מישן אין אידישע אינעווייניקסטע אָנגעלעגנהייטן, ווי מיר זען דאָס אַ תּקוּפה פריער. בלויז איין מעקלענבּוּרגער רעגירוּנג, וואָס האָט זיך אַזוי בּאַהארצט געווערט קעגן אידישער עמאַנסיפּאַציע, האָט זיך נישט געוואָלט אָפּזאָגן פוּן איר אפּוטרופּסות אויף אידישע אמוּנה־זאַכן. די יאָרן 1847—1851 איז אין מעקלענבּוּרג־שווערין געווען לאַנד־ראַבּינער דודי איינהאָרן (נאָך גאָלדהיים'ן), אין דער פּראַקטיק נאָך ראַדיקאַלער פּאַר גאָלדהיים־ן. ער האָט אַרויסגעוואָרפן פוּן דער אידישער גאָטדינסט אויך די העברעאישע שפּראַך, אויך די נאַציאָנאַלע אוּן משיח.תּפלות. מ'קאָן זיך פאָרשטעלן די אויפגערעגטקייט בּיי די אָרטאָדאָקסן, בּפרט נאָך, אַז ער האָט גענוּמען פאַרשרייבּן אין די אידישע מעטריקעס נישט־קיין־נעמל'טע קינדער. אויף אַלע פּראָטעסטן האָט איינהאָרן שאַרף אָפּגעענטפערט: ער האַלט, פּי דער פעלשט אין אידנטום, ווער ס'וויל אים אָנוואַרפן מילה, אַלס אַ תּנאי, וואָס אָן דעם קאָן מען נישט געהערן צוּם כּלל־ישראל. דער שטרייט האָט געדויערט לאַנג, אוּן דער ראַדיקאַל דער רעפאָרמאַטאָר האָט געמוּזט אָפּטרעטן דעם אַמט אוּן אַריבּער תּחלת קיין אוּנגאַרן, דערנאָך קיין אַמעריקע. די מחלוקת איז אָבּער דערמיט נישט געשטילט געוואָרן. די אָרטאָדאָקסן האָבּן געזוּכט שוּץ קעגן דער רעפאָרם אוּנטער די פליגל פוּן מעקלענבּוּרגער רעאַקציאָנערער רעגירוּנג: די רעגירוּנג האָט זיך אָנגענוּמען זייער קריוודע אוּן געפּועל'ט בּיי זיך ווירקן אויפן אויטאָנאָמישן אידישן אויבּער־ראַט (דאָס איז דער אויבּער־ראַט, וואָס ווערט אויסגעקליבּן פוּן אַלע אידישע קהלות אין הערצאָגטוּם אוּן ער ווידער קלייבּט אויס דעם לאַנד־ראַבּינער). דאָס יאָר 1853 האָט דאס מיניסטעריוּם פאַרעפנטלעכט אַזאַ געמיינעם צירקוּליאַר, וואָס האָט געזאָגט, אַז דאָס מיניסטעריוּם איז נישט צוּפרידן מיט דעם איצטיקן רעליגיעזן צוּשטאַנד בּיי אידן און אַז די טענדענציעזע פירוּנג פוּן די לאַנד־ראַבּינער ד־ר האָלדהיים אוּן ד"ר איינהאָרן האָט געבּראַכט צוּ אַ שפּאַלטוּנג בּיי אידן. די רעגירונג האָט באַשלאָסן צו פאַרשטאַרקן דעם היסטאָרישן אידאַאיזם און צו פאַרמיידן אַ שפּאַלטונג אין די אידישע קהילות, און האָט באַפוילן צו אויסקלייבּן אַ לאַנד־ראַבּינער וואָס זאָל האַלטן מיטן היסטאָרישן אידאַאיזם. דאָס מיניסטעריוּם האָט אויך באַפוילן די קהלות צו אויסקלייבּן אַזוינע דעפּוּטאַטן צום "אויבּער־ראַט", וואָס וועלן אויסקלייבּן אַ קאָנסערוואַטיוון לאַנד־ראַבּינער, אַנדערש וועט זיך דאָס מיניסטעריוּם טוּן זיינס. די אידישע קהלות זענען געווען שטאַרק אויפגערעגט פוּן אַזאַ גראָבּ מישן זיך אין זייער רעליגיעז לעבּן. די קהלה־פאַרוואַלטוּנג פוּן דער רעזידענץ־שטאָט שווערין האָט דערלאַנגט דעם מיניסטעריוּם אַ שריפּט, אָנגעוויזן, אַז שלום צוּברענגען אין אידישע קהלות איז אַן אינערלעכע אידישע זאַך. דערויף האָט מעקלענבּוּרגער הערצאָג פרידריך־פראַנץ אָפּגעענטפערט מיט אַ רעסקריפּט, פאַרבאָטן די אידישע קהילות צוּ קלויבּן דעם רויבּער־ראַט און דעם אויבּער־ראַט צוּ קלויבּן אַ לאַנד־ראַבּינער. דער הערצאָג האָט אויף זיין בּאַראָט געמאַכט דריי אידן סוחרים פאַרן אויבּער־ראַט אוּן דעם אָרטאָדאָקס י. בּ. ליפּשיץ פאַר לאַנד־ראַבּינער. ליפּשיץ האָט גענוּמען אויסוואָרצלען גאָלדהיים'ס אוּן איינהאָרן'ס "אויפטוּען". אַזאַ שענדלעך בּאַהאַנדלען די אידישע אויטאָנאָמיע האָט געדויערט אַ סך יאָרן, ביז נאָכדעם ווי אידן זענען עמאַנסיפּירט געוואָרן אין מעקלענבּוּרג אין 1869, האָבּן זיי ווידער געקריגן רעכט אוּיסקלויבּן זייער אויבּער־ראַט אוּן אַ לאַנד־ראַבּינער, נישט אָנגעטרעגט דער רעגירוּנגס שוּלחן־ערוּך.

זינט די פופציגער יאָרן פון פאָריקן יאָרהונדערט, האָט טשערנאָוויץ געהאַט דריי רבנים־דאָקטוירים מיטן טיטל "אָבער־ראַבינער". דער ערשטער האָט געהייסן דר. לאַזאַר איגעל און האָט ביז צום יאָר 1873 געטראָגן דעם נאָמען "לאַנדעס־ראַבינער".

אין דעם יאָר 1830 איז רבי שמשון רפאל הירש געוואָרן ערוועהלט אַלס "לאַנדעסראַבינער" פון אָלדענבורג, וואו דער אידישער היסטאָריקער היינריך גרעץ איז געווען זיין תלמיד פון 1837 ביז 1840. די דאָזיקע שטעלע האָט ער אָן געהאַלטן ביז 1841. אין דעם פאַרלויף פון די דאָזיקע עלף יאָר, האָט ער אויף געטון זעהר פיל אין שטאַרקן דאָס רעליגיעזע אידישקייט אין די קהילות, געמיינדעס, וועלאַכע זענען געשטאַנען אונטער זיין פירערשאַפט. ער האָט געווידמעט אויך זעהר פיל צייט צו אויסבעסערן דעם אידישן חינוך. אין דעם יאָר 1846 ווערט ער "לאַנדעסראַבינער" פון מעהרן אין דער שטאָט ניקלסבורג. אין עסטרייך האָט שמשון הירש געהאַלטן דעם אמט פאַר דער פּראָווינץ מעהרן פון 1847 ביז 1851. ער איז אויסגעקליבן געוואָרן לויטן קאָמפּליצירטן מעטאָד וואָס איז באַשטימט געוואָרן אין דעם געזעץ וואָס איז אַרויסגעגעבן געוואָרן דורך מאַריאַ טערעזיאַ.

דער לאַנדעס־ראַבינער, דער מלבי"ם, האָט מתפלל געווען פאַרן געזונט פונעם פירשט און האָט אויך אַליין פארפאסט אַ שיר לכבודן פירשט וועלכער איז ניצול געוואָרן פון אַן אַטענטאַט.

אין 19טן יאָרהונדערט

בייַם 19טן יאָרהונדערט האָבן נאָר טייל פון די קליינע שטאַטן פון דייטשלאַנד נאָך געהאַט אַ לאַנדעסראַבינער, ניימליך, מעקלענבורג־שווערין, מעקלענבורג־סטרעליץ, אָלדענבורג, בירקנפעלד, זאקסע־מיינינגען, אַנהאַלט, ברונזוויק און שווארצבּורג־זאָנדערסהאַוזען. פּרוסן, וואָס האָט שטענדיק פּראָקלאַמירט דעם פּרינציפּ פון ניט־אַריינמישונג אין אינערלעכע אידישע ענינים, האָט אויפגעהאַלטן דעם אמט אין טייל פון די פּראָווינצן וואָס זענען אַנעקסירט געוואָרן אין 1866, ווי די 4 לאַנדראַבינאַטן אין דער פּראָווינץ האַנאָווער און אין דער פּראָווינץ העסע־נאַסאו (קאסעל). דער אמט פון לאַנדעסראַבינער פאַר דער פּראָווינץ בראַנדנבורג, וואָס האָט עקזיסטירט אין בערלין און אין פראַנקפורט־אויפן־אָדער, האָט איבערגעלעבט, ווי אין אַנדערע לענדער, ביזן סוף פון 18טן יאָרהונדערט דורך דעם רב'ס קאַפּאַציטעט אַלס ציווילער דיין. דער לעצטער וואָס האָט געהאַלטן דעם טיטל איז געווען הירשל לעווין, בעת זיין נאכפאלגער, שמעון מאיר ווייל (געשטאָרבן 1828), האָט געהאַלטן דעם טיטל פון "וויצע[-]אָבער[-]לאַנדעסראַבינער". אַלס אַן אויסערגעוויינלעכע טובה האָט די רעגירונג אין 1849 געגעבן צו גדליה טיקטין פון ברעסלוי דעם טיטל פון לאַנדעסראַבינער, וואָס איז אינטערפּרעטירט געוואָרן אַלס אַ מאַניפעסטאַציע פון דער רעגירונג אין טויווע פון אָרטאָדאָקסיע און אַלס אַ מיסאַפּראָוועל פון דער רעפאָרם באַוועגונג (ל. גייגער, "אברהם גייגער 'ס לעבן אין בריוו", זייטן 113 עט סעק., בערלין, 1878).

אַ ענלעכע אינסטיטוציע איז די פון הויפּט־רב פון די פאראייניגטע העברעאישע קהילות פון דער בריטישער אימפעריע, וואָס רוט אָבער אויסשליסלעך אויף פרייוויליקער אנערקענונג פון די קהילות און ציט זיך נישט איבער גאַנצע גרופּעס פון קהילות ווי די פּאָרטוגעזישע, די רעפאָרם און די פוילישע אָרגאַניזאַציעס. דער אמט פון גראַנד ראַבין דו קאָנסיסטואַר סענטראַל אין פראַנקרייך איז אויך פון אַן ענלעכן כאראקטער, אָבער אונטערשיידט זיך דערין וואָס דער הויפּט־רב האַנדלט בלויז אין זיין קאַפּאַציטעט אַלס מיטגליד פון קאָנסיסטאָריום, און נישט אַלס היעראַרכישער פירער.

אין 19טן יאָרהונדערט זענען לאַנדראַבינער ווידער באַשטימט געוואָרן דורך אַ צאָל דייטשע שטאַטן. די דריי לאַנדראַבינער פון האַנאָווער האָבן רעפּרעזענטירט די רעגירונג אין דער השגחה אויף שולן, שולעס און צדקה־אינסטיטוציעס אין זייערע דיסטריקטן. זיי זענען געווען פאַראַנטוואָרטלעך פאַר דער אינספּעקציע און באַשטימונג פון אַלע קהילשע אָנגעשטעלטע, זיי האָבן געקענט אויפלייגן קנסות ביז צען מאַרק און האָבן נישט געקענט אָפּגעזאָגט ווערן אָן רעגירונגס־צושטימונג, כאָטש זיי זענען אויסגעקליבן געוואָרן דורך די קהילות. אין מעקלענבורג־שווערין, זאקסע־וויימאר און ברונזוויק זענען לאַנדראַבינער באַשטימט געוואָרן צו פאַסילאַטירן די מאָדערניזירונג פון אידישן לעבן און רעליגיעזער פראַקטיק. ווען אברהם גייגער האָט געוואָלט איינפירן די אינסטיטוציע אין נאַסאו האָט ער געטראָפן דעם שטאַרקן אַנטקעגענער פון די אָרטאָדאָקסישע דאָרפישע קהילות. אין לויף פון 19טן יאָרהונדערט איז די יוריסדיקציע פון דעם אמט מער און מער באַגרענעצט געוואָרן צו ריין רעליגיעזע געביטן, און אין 20סטן יאָרהונדערט איז עס געוואָרן מערסטנס אַן ערלעכע באַשטימונג.

וועגן ר' שאולס מילא־מקום, זיין זון ר' יצחק אייזיק גינצבורג, הערן מיר אין דעם אורטייל פון ליטווישן פינאַנץ־טריבונאַל פון 22סטן מערץ 1746 אין דעם שאַרפן קאָנפליקט צווישן שקלאָווער קהל און דעם ווייסרוסישן וועד, וואוּ עס ווערן געבראַכט סיי די שווערע אָנקלאַגעס פון שקלאָווער קהל קעגן וועד סיי די פאָדערונג פון שקלאָוו, אַז דער רב־המדינה און די רבנים בכלל זאָלן זיך נישט מישן אין שטייער־ענינים.