בדוקי עריכות אוטומטית, אינטערפעיס רעדאקטארן, אינטערפעיס אדמיניסטראַטאָרן, סיסאפן, מייבאים, מעדכנים, מייבא, אספקלריה רעדאקטארן
46,359
רעדאגירונגען
אונטערשייד צווישן ווערסיעס פון "דרעפט:אפגאנער סידור"
קפיצה לניווט
קפיצה לחיפוש
קיין רעדאגירונג באמערקונג
אין תקציר עריכה |
אין תקציר עריכה |
||
| שורה 5: | שורה 5: | ||
==היסטאריע== | ==היסטאריע== | ||
דער סידור איז געפונען געווארן דורך א מאן פון דער האַזאַראַ־מינאריטעט, וואס האט עס געגעבן צו א לאקאלן אפגאנער פירער קאַרים כאַלילי. כאלילי האט דאס דערקענט אלס הייליג און דאס איינגעוויקלט אין א טוך און אריינגעלייגט אין א ספּעציעל געמאכטער הילצערנער קאסטן{{הערה|{{לינק|שרייבער=|קעפל=‘Most exciting find in a millennium’: Oldest Hebrew book goes on display in DC|זייטל=JNS.org|דאטום=סעפטעמבער 30, 2024|אדרעס=https://www.jns.org/most-exciting-find-in-a-millennium-oldest-hebrew-book-goes-on-display-in-dc/}}}}. | דער סידור איז געפונען געווארן דורך א מאן פון דער האַזאַראַ־מינאריטעט, וואס האט עס געגעבן צו א לאקאלן אפגאנער פירער קאַרים כאַלילי. כאלילי האט דאס דערקענט אלס הייליג און דאס איינגעוויקלט אין א טוך און אריינגעלייגט אין א ספּעציעל געמאכטער הילצערנער קאסטן{{הערה|שם=JNS1|{{לינק|שרייבער=|קעפל=‘Most exciting find in a millennium’: Oldest Hebrew book goes on display in DC|זייטל=JNS.org|דאטום=סעפטעמבער 30, 2024|אדרעס=https://www.jns.org/most-exciting-find-in-a-millennium-oldest-hebrew-book-goes-on-display-in-dc/}}}}. | ||
דער וועג ווי דאס כתב-יד האָט פארלאזט אפגאניסטאן איז אומבאקאנט. מ'גלייבט אז עס איז מסתמא ארויסגעשמוגלט געווארן נאך דעם ווי די [[טאליבאן]] האט איבערגענומען באמיאן אין סוף 1998. עס זענען געווען פארשידענע פארזוכן צו פארקויפן דאס כתב-יד אין די פאראייניגטע שטאטן און אייראפּע צווישן 1998 און 2001, ביז עס איז "אומבאקאנט" פארקויפט געווארן אין לאנדאן אין הערבסט 2001 צו א פּריוואטן זאמלער, וועלכער האט עס געהאלטן מער ווי צען יאר. | דער וועג ווי דאס כתב-יד האָט פארלאזט אפגאניסטאן איז אומבאקאנט. מ'גלייבט אז עס איז מסתמא ארויסגעשמוגלט געווארן נאך דעם ווי די [[טאליבאן]] האט איבערגענומען באמיאן אין סוף 1998. עס זענען געווען פארשידענע פארזוכן צו פארקויפן דאס כתב-יד אין די פאראייניגטע שטאטן און אייראפּע צווישן 1998 און 2001, ביז עס איז "אומבאקאנט" פארקויפט געווארן אין לאנדאן אין הערבסט 2001 צו א פּריוואטן זאמלער, וועלכער האט עס געהאלטן מער ווי צען יאר. | ||
| שורה 13: | שורה 13: | ||
גרין האט עס שפּעטער געשאנקן צו זיין ניי-געגרינדעטער 'מוזעום פון דער ביבל', וואס האט זיך געעפנט אין 2017. אין 2016 האט הערשל העפלער, א קוראַטאָר אינעם מוזעאום, דערקענט א פאטאגראפיע פון דעם בוך אין אפגאניסטאן פון 1998 אין אַן ארטיקל אין "טאבלעט" זשורנאל וועגן אידישע כתבי־יד וואס ווערן ארויסגעשמוגלט פון אפגאניסטאן. די אנטדעקונג האט געפירט צו ראַדיאָמעטרישע דאטירונג־טעסטן אויף פיר טיילן פון דעם כתב-יד, וועלכע זענען דאטירט געווארן אין 2019 צו בערך ד'תק"מ (780 למס'). די דאטירונג האט באשטעטיגט אז דאס איז דער עלטסטער באקאנטער העברעאישער קאָדעקס (דאס הייסט, א בוך מיט געבונדענע בלעטער){{הערה|שם=VOA|{{לינק|שרייבער=Masood Farivar|קעפל=How the oldest known Hebrew book landed in a Washington museum|זייטל=Voice of America (VOA News)|דאטום=יאנואר 25, 2025|אדרעס=https://www.voanews.com/a/how-the-oldest-known-hebrew-book-landed-in-a-washington-museum/7949998.html}}}}. | גרין האט עס שפּעטער געשאנקן צו זיין ניי-געגרינדעטער 'מוזעום פון דער ביבל', וואס האט זיך געעפנט אין 2017. אין 2016 האט הערשל העפלער, א קוראַטאָר אינעם מוזעאום, דערקענט א פאטאגראפיע פון דעם בוך אין אפגאניסטאן פון 1998 אין אַן ארטיקל אין "טאבלעט" זשורנאל וועגן אידישע כתבי־יד וואס ווערן ארויסגעשמוגלט פון אפגאניסטאן. די אנטדעקונג האט געפירט צו ראַדיאָמעטרישע דאטירונג־טעסטן אויף פיר טיילן פון דעם כתב-יד, וועלכע זענען דאטירט געווארן אין 2019 צו בערך ד'תק"מ (780 למס'). די דאטירונג האט באשטעטיגט אז דאס איז דער עלטסטער באקאנטער העברעאישער קאָדעקס (דאס הייסט, א בוך מיט געבונדענע בלעטער){{הערה|שם=VOA|{{לינק|שרייבער=Masood Farivar|קעפל=How the oldest known Hebrew book landed in a Washington museum|זייטל=Voice of America (VOA News)|דאטום=יאנואר 25, 2025|אדרעס=https://www.voanews.com/a/how-the-oldest-known-hebrew-book-landed-in-a-washington-museum/7949998.html}}}}. | ||
אין 2021 האט די רעגירונג פון אפגאניסטאן געוואלט צוריק-באקומען דעם כתב־יד, טענה'נדיג אז בילדער פון 1998 ווייזן אז עס איז געווען אין נאציאנאלן מוזעאום פון אפגאניסטאן אין קאבול, וועלכע איז באמבאדירט און געפּלינדערט געווארן{{הערה|1={{לינק|שרייבער=GIL ZOHAR|קעפל=Afghanistan wants to repatriate stolen medieval Hebrew prayer book|זייטל=The Jerusalem Post|דאטום=אפריל 21, 2021|אדרעס=https://www.jpost.com/international/afghanistan-wants-to-repatriate-stolen-medieval-hebrew-prayer-book-665963}}}}. | אין 2021 האט די דעמאקראטיש־ערוויילטער רעגירונג פון אפגאניסטאן געוואלט צוריק-באקומען דעם כתב־יד, טענה'נדיג אז בילדער פון 1998 ווייזן אז עס איז געווען אין נאציאנאלן מוזעאום פון אפגאניסטאן אין קאבול, וועלכע איז באמבאדירט און געפּלינדערט געווארן{{הערה|1={{לינק|שרייבער=GIL ZOHAR|קעפל=Afghanistan wants to repatriate stolen medieval Hebrew prayer book|זייטל=The Jerusalem Post|דאטום=אפריל 21, 2021|אדרעס=https://www.jpost.com/international/afghanistan-wants-to-repatriate-stolen-medieval-hebrew-prayer-book-665963}}}}. עטליכע חדשים שפעטער האט דער טאליבאן איבערגענומען אפגאניסטאן. | ||
==אינהאלט און באדייט== | ==אינהאלט און באדייט== | ||
| שורה 20: | שורה 20: | ||
דער ספר פון 50 זייטן אנטהאלט טעקסטן וואס זענען ווארשיינליך געשריבן געווארן פאר דער צייט פון [[רב עמרם גאון]], וועלכער האט מחבר געווען א "סדר תפילות של כל השנה" אין מיטן די 800ער יארן. עס איז איינגעטיילט אין זעקס פרקים, אריינגערעכנט שחרית, א חלק פון הגדה של פסח, וואס איז מיסטעריעז געשריבן געווארן איבערגעדרייט, מיטן קאפּ אראפּ{{הערה|1=[https://www.museumofthebible.org/newsroom/museum-of-the-bible-displays-world-s-oldest-jewish-prayerbook-12th-century-hebrew-bible-samaritan-scroll-first-edition-mishnah-with-rambam-and-more-at-israeli-embassy-s-annual-christian-solidarity-event Museum of the Bible Displays World's Oldest Jewish Prayerbook, 12th Century Hebrew Bible Samaritan Scroll, First Edition Mishnah With RamBam and More At Israeli Embassy's Annual Christian Solidarity Event], May 09, 2016 | Museum of the Bible}}, א סוכות פיוט, פיוטים וועגן "אחרית הימים", א זעלטענער פיוט אויף שיר השירים אין צוזאמענהאנג מיט סוכות, מאה ברכות{{הערה|{{כיכר השבת|יוסי נכטיגל|בסידור העתיק: פיוטים ומאה ברכות|125825|אקטאבער 4, 2013}}}}, א פּאָעטישע פאָרעם פון דעם [[ספר זרובבל]], און אַן אייגנארטיגע אפּטיילונג מיטן טיטל "ישועה בציון"{{הערה|שם=גרין}}{{הערה|1=https://www.instagram.com/museumofbible/p/DBPGnu8Jidy/}}. | דער ספר פון 50 זייטן אנטהאלט טעקסטן וואס זענען ווארשיינליך געשריבן געווארן פאר דער צייט פון [[רב עמרם גאון]], וועלכער האט מחבר געווען א "סדר תפילות של כל השנה" אין מיטן די 800ער יארן. עס איז איינגעטיילט אין זעקס פרקים, אריינגערעכנט שחרית, א חלק פון הגדה של פסח, וואס איז מיסטעריעז געשריבן געווארן איבערגעדרייט, מיטן קאפּ אראפּ{{הערה|1=[https://www.museumofthebible.org/newsroom/museum-of-the-bible-displays-world-s-oldest-jewish-prayerbook-12th-century-hebrew-bible-samaritan-scroll-first-edition-mishnah-with-rambam-and-more-at-israeli-embassy-s-annual-christian-solidarity-event Museum of the Bible Displays World's Oldest Jewish Prayerbook, 12th Century Hebrew Bible Samaritan Scroll, First Edition Mishnah With RamBam and More At Israeli Embassy's Annual Christian Solidarity Event], May 09, 2016 | Museum of the Bible}}, א סוכות פיוט, פיוטים וועגן "אחרית הימים", א זעלטענער פיוט אויף שיר השירים אין צוזאמענהאנג מיט סוכות, מאה ברכות{{הערה|{{כיכר השבת|יוסי נכטיגל|בסידור העתיק: פיוטים ומאה ברכות|125825|אקטאבער 4, 2013}}}}, א פּאָעטישע פאָרעם פון דעם [[ספר זרובבל]], און אַן אייגנארטיגע אפּטיילונג מיטן טיטל "ישועה בציון"{{הערה|שם=גרין}}{{הערה|1=https://www.instagram.com/museumofbible/p/DBPGnu8Jidy/}}. | ||
די פארקערטע אריענטירונג פון דער הגדה קען זיין ווייל עס איז געווען דער ערשטער טייל פונעם ספר, און די ליידיגע זייטן זענען געווען נויטיג פאר די שבת־שחרית{{ | עס זענען פארהאן פארשידענע האנטשריפטן אינעם כתב־יד, וואס ווייזן אז עטליכע מענטשן האבן זיך באטייליגט אין זיין שאפונג. דער כתב־יד אנטהאלט לשון-קודש, אראמיש און אידיש־פּערסישע שריפט. די פארקערטע אריענטירונג פון דער הגדה קען זיין ווייל עס איז געווען דער ערשטער טייל פונעם ספר, און די ליידיגע זייטן זענען געווען נויטיג פאר די שבת־שחרית{{הערה|שם=JNS1}}. די שפּראַך און דער נוסח ווייזן אויף א צענטראל־אזיאטישן אריגין, מסתמא צווישן אפגאניסטאן, איראן, איראק, אוזבעקיסטאן און מערב־כינע, און איז געווען אונטער דער אינטעלעקטועלער השפּעה פון די גאונים אין דער געגנט פון באגדאד{{הערה|[https://collections.museumofthebible.org/artifacts/25290-afghanistan-liturgical-quire Afghanistan Liturgical Quire], Museum of the Bible}}. דער כתב־יד גיט א בליק אין די פריע ליטורגישע טראדיציעס, אפילו פאר דער סטאנדארדיזאציע פון סידורים דורך גאונים ווי רב עמרם גאון. | ||
==היינטיגער אָרט און פארוואלטונג== | ==היינטיגער אָרט און פארוואלטונג== | ||
| שורה 26: | שורה 26: | ||
{{nrg|דליה מזורי|עושה עלייה: הסידור הקדום בעולם יוצג בארץ|622/523|סעפטעמבער 15, 2014|11|2}}; | {{nrg|דליה מזורי|עושה עלייה: הסידור הקדום בעולם יוצג בארץ|622/523|סעפטעמבער 15, 2014|11|2}}; | ||
[https://col.org.il/news/85248 סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל], חב"ד און ליין; | [https://col.org.il/news/85248 סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל], חב"ד און ליין; | ||
[https://www.hidabroot.org/article/77366 סידור בן 1,200 שנה יוצג בישראל למשך חודש בלבד - הידברות]; {{JDN||סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל|393339}}; {{לינק|שרייבער=FELICITY KAY|קעפל=Oldest siddur in the world to be displayed in Jerusalem|זייטל=The Jerusalem Post|דאטום=סעפטעמבער 17, 2014|אדרעס=https://www.jpost.com/israel-news/culture/oldest-siddur-in-the-world-to-be-displayed-in-jerusalem-375638}}; {{לינק|שרייבער=|קעפל=World's 'oldest known siddur' unveiled in Jerusalem|זייטל=The Times of Israel|דאטום=סעפטעמבער 18, 2014|אדרעס=https://www.timesofisrael.com/worlds-oldest-known-siddur-unveiled-in-jerusalem/}}}}. די מוזעאום אין וואשינגטאן האט אויפגעשטעלט אַן אויסשטעלונג מיטן נאמען "הייליגע ווערטער: אנטפּלעקן דאס פריסטע העברעאישע בוך", וואס האט זיך געעפנט אין סעפּטעמבער 2024 און האט געדויערט ביז 12טן יאנואר 2025. אין מערץ 2025 איז די אויסשטעלונג אריבערגעפירט געווארן צו דער ביבליאטעק פון דער אידישער טעאלאגישער סעמינאר אין ניו־יארק, וואו עס וועט בלייבן ביז 17טן יולי 2025. | [https://www.hidabroot.org/article/77366 סידור בן 1,200 שנה יוצג בישראל למשך חודש בלבד - הידברות]; {{JDN||סידור התפילה העתיק ביותר בעולם יגיע לישראל|393339}}; {{לינק|שרייבער=FELICITY KAY|קעפל=Oldest siddur in the world to be displayed in Jerusalem|זייטל=The Jerusalem Post|דאטום=סעפטעמבער 17, 2014|אדרעס=https://www.jpost.com/israel-news/culture/oldest-siddur-in-the-world-to-be-displayed-in-jerusalem-375638}}; {{לינק|שרייבער=|קעפל=World's 'oldest known siddur' unveiled in Jerusalem|זייטל=The Times of Israel|דאטום=סעפטעמבער 18, 2014|אדרעס=https://www.timesofisrael.com/worlds-oldest-known-siddur-unveiled-in-jerusalem/}}}}. די מוזעאום אין וואשינגטאן האט אויפגעשטעלט אַן אויסשטעלונג מיטן נאמען "הייליגע ווערטער: אנטפּלעקן דאס פריסטע העברעאישע בוך", וואס האט זיך געעפנט אין סעפּטעמבער 2024 און האט געדויערט ביז 12טן יאנואר 2025. אין מערץ 2025 איז די זעלבע אויסשטעלונג אריבערגעפירט געווארן צו דער ביבליאטעק פון דער [[אידישער טעאלאגישער סעמינאר]] אין ניו־יארק, וואו עס וועט בלייבן ביז 17טן יולי 2025. | ||
די מוזעאום האט אויסגעארבעט א | די מוזעאום פון דער ביבל האט אויסגעארבעט א אפּוטרופּסות־אפּמאך מיט פארשטייער פון די אפגאנער אידן און פון דער פריערדיגער רעגירונג פון אפגאניסטאן, כדי צו פארזיכערן צוטריט פאר יעדן, בפרט פאר דער פארשפּרייטער אפגאנער אידישער קהילה. דער מוזעאום באטראכט זיך אלס א פארוואלטער פונעם כתב־יד אין אויפטראג פון דער אפגאנער אידישער קהילה און געוועזענע אפגאנע באאמטע, אויספאלגנדיג א מענטשנרעכט־באזירטן צוגאנג צו קולטור־ירושה. זיי פּלאנירן צו צושטעלן רעפּליקעס פאר דער אידישער קהילה און קולטור־אינסטיטוציעס אין אפגאניסטאן{{הערה|שם=VOA}}. | ||
==רעפערענצן== | ==רעפערענצן== | ||
| שורה 47: | שורה 47: | ||
*{{לינק|שרייבער=Matti Friedman|קעפל=Is This Mysterious Text the Most Ancient Hebrew Book Ever Discovered?|זייטל=The Free Press|דאטום=סעפטעמבער 12, 2024|אדרעס=https://www.thefp.com/p/mysterious-text}} | *{{לינק|שרייבער=Matti Friedman|קעפל=Is This Mysterious Text the Most Ancient Hebrew Book Ever Discovered?|זייטל=The Free Press|דאטום=סעפטעמבער 12, 2024|אדרעס=https://www.thefp.com/p/mysterious-text}} | ||
*{{לינק|שרייבער=|קעפל=Museum of the Bible unveils newly dated ‘oldest Jewish book’|זייטל=The Times of Israel|דאטום=סעפטעמבער 25, 2024|אדרעס=https://www.timesofisrael.com/museum-of-the-bible-unveils-newly-dated-oldest-jewish-book/}} | *{{לינק|שרייבער=|קעפל=Museum of the Bible unveils newly dated ‘oldest Jewish book’|זייטל=The Times of Israel|דאטום=סעפטעמבער 25, 2024|אדרעס=https://www.timesofisrael.com/museum-of-the-bible-unveils-newly-dated-oldest-jewish-book/}} | ||
*{{לינק|שרייבער=|קעפל=Oldest known Jewish prayer book goes on display - Medievalists.net|זייטל=Medievalists.net|דאטום=סעפטעמבער 22, 2014|אדרעס=https://www.medievalists.net/2014/09/oldest-known-jewish-prayer-book-goes-display/}} | |||
[[en:Afghan Liturgical Quire]] | [[en:Afghan Liturgical Quire]] | ||