1,047
רעדאגירונגען
ק
←היסטאריע: פארברייטערט
(רעדאגירונג) |
ק (←היסטאריע: פארברייטערט) |
||
| שורה 11: | שורה 11: | ||
די פארצייטישע פיוטים קענען דערקענט ווערן מיט זייער ערהאבענעם סטיל און כאראקטעריסטישן ריטם; זיי נוצן נישט קיין [[גראמען|גראם]], זיי האבן אבער געקענט זיין געבויט לויט א מעטער. טייל האבן אויך פארמאגט [[אקראסטיך]] פון אלף-בית, א זאך וואס מען געפינט שוין אין געוויסע מזמורים אין תהלים און משלי. עס איז נישט באקאנט קיין נעמען פון מחברים, און זייער אידענטיטעט איז נישט פארצייכנט געווארן אויפ'ן פיוט. אין די סידורים פון די גאונים געפינט מען אויך א גרויסע צאל פיוטים, א שטייגער ווי די [[אזהרות]] אויף שבועות און די פיוטי "עבודה" פון יום כיפור. | די פארצייטישע פיוטים קענען דערקענט ווערן מיט זייער ערהאבענעם סטיל און כאראקטעריסטישן ריטם; זיי נוצן נישט קיין [[גראמען|גראם]], זיי האבן אבער געקענט זיין געבויט לויט א מעטער. טייל האבן אויך פארמאגט [[אקראסטיך]] פון אלף-בית, א זאך וואס מען געפינט שוין אין געוויסע מזמורים אין תהלים און משלי. עס איז נישט באקאנט קיין נעמען פון מחברים, און זייער אידענטיטעט איז נישט פארצייכנט געווארן אויפ'ן פיוט. אין די סידורים פון די גאונים געפינט מען אויך א גרויסע צאל פיוטים, א שטייגער ווי די [[אזהרות]] אויף שבועות און די פיוטי "עבודה" פון יום כיפור. | ||
טייל ראשונים שרייבן אז די פיוטים זענען ערשינען אלס בכוונה'דיגער פארשלייערטער ענטפער צו רדיפות, דאס באציט זיך צו א גזירה פונעם [[ביזאנטישע אימפעריע|ביזאנטישן]] קייסער [[יוסטיניאן דער ערשטער]] (ד'שי"ג) וואס האט פארבאטן דאס לערנען תורה. און וויבאלד די ליטורגיע זעלבסט איז נישט געווארן פארבאטן, האט מען גענוצט די פיוטים אריינצופלעכטן יסודות'דיגע הלכות און מצוות, און צו לערנען אמונה בה' און אהבת התורה והמצוות. | טייל ראשונים שרייבן אז די פיוטים ביים דאווענען זענען ערשינען אלס בכוונה'דיגער פארשלייערטער ענטפער צו רדיפות, דאס באציט זיך צו א גזירה פונעם [[ביזאנטישע אימפעריע|ביזאנטישן]] קייסער [[יוסטיניאן דער ערשטער]] (ד'שי"ג) וואס האט פארבאטן דאס לערנען תורה. און וויבאלד די ליטורגיע זעלבסט איז נישט געווארן פארבאטן, האט מען גענוצט די פיוטים אריינצופלעכטן יסודות'דיגע הלכות און מצוות, און צו לערנען אמונה בה' און אהבת התורה והמצוות. | ||
[[רב סעדיה גאון]] (ד'תרמ"ב–ד'תש"ב) רעכנט אויס צווישן די ערשטע מייסטער-פייטנים [[יוסי בן יוסי]], [[יניי]], און זיין תלמיד [[רבי אלעזר הקליר]]. פון וועמען קיינעמס לעבנס-דאטומען קען נישט ווערן פעסטגעשטעלט מיט זיכערקייט{{הערה|{{היברובוקס|רב סעדיה גאון|ספר האגרון|32264|page=106|עמ=הקדמה דף ג, ב}}}}. עס איז אנגענומען אז זיי האבן געוואוינט אין ארץ ישראל, ביים תקופה פון סוף חתימת התלמוד. אנדערע באקאנטע פייטנים פון יענע תקופה אין ארץ ישראל, זענען: שמעון בן מגס הכהן, רבי חדותא בירבי אברהם, יהושע הכהן, און יוסף ברבי ניסן משוה קריתים. יענער תקופה ווערט באצייכנט לויט די פארשער אלס די "קלאסישער תקופה" פון פיוט, אין יענער צייט איז שטארק אויסגעברייטערט געווארן דאס שאפונג פון פיוטים, אין זייער תּקופה האיז אוועקגעשטעלט געווארן די סטרוקטורעלע ראמען פון מערסטנס אנגענומען סארטן פיוטים. די פייטנים האבן האט אוועקגעשטעלט באזונדערע סעריעס פון פיוטים פאר יעדן פון די שבתים און ימים טובים, צו זאגן ביי די ברכות קריאת שמע און שמונה עשרה. טייל פון זיי זענען נאך פארבליבן ביז היינט אין געוויסע נוסחאות התפילהף אנדערע זענען פארגעסן געווארן, פון וואס טייל זענען אפגעפונען געווארן אין די [[קאירא גניזה]]. דאס בליאונג פון פיוט אין ארץ ישראל האט אנגעהאלטן ביז אנהייב פונעם 11טן יארהונדערט. | [[רב סעדיה גאון]] (ד'תרמ"ב–ד'תש"ב) רעכנט אויס צווישן די ערשטע מייסטער-פייטנים [[יוסי בן יוסי]], [[יניי]], און זיין תלמיד [[רבי אלעזר הקליר]]. פון וועמען קיינעמס לעבנס-דאטומען קען נישט ווערן פעסטגעשטעלט מיט זיכערקייט{{הערה|{{היברובוקס|רב סעדיה גאון|ספר האגרון|32264|page=106|עמ=הקדמה דף ג, ב}}}}. עס איז אנגענומען אז זיי האבן געוואוינט אין ארץ ישראל, ביים תקופה פון סוף חתימת התלמוד. אנדערע באקאנטע פייטנים פון יענע תקופה אין ארץ ישראל, זענען: שמעון בן מגס הכהן, רבי חדותא בירבי אברהם, יהושע הכהן, און יוסף ברבי ניסן משוה קריתים. יענער תקופה ווערט באצייכנט לויט די פארשער אלס די "קלאסישער תקופה" פון פיוט, אין יענער צייט איז שטארק אויסגעברייטערט געווארן דאס שאפונג פון פיוטים, אין זייער תּקופה האיז אוועקגעשטעלט געווארן די סטרוקטורעלע ראמען פון מערסטנס אנגענומען סארטן פיוטים. די פייטנים האבן האט אוועקגעשטעלט באזונדערע סעריעס פון פיוטים פאר יעדן פון די שבתים און ימים טובים, צו זאגן ביי די ברכות קריאת שמע און שמונה עשרה. טייל פון זיי זענען נאך פארבליבן ביז היינט אין געוויסע נוסחאות התפילהף אנדערע זענען פארגעסן געווארן, פון וואס טייל זענען אפגעפונען געווארן אין די [[קאירא גניזה]]. דאס בליאונג פון פיוט אין ארץ ישראל האט אנגעהאלטן ביז אנהייב פונעם 11טן יארהונדערט. | ||
| שורה 17: | שורה 17: | ||
אינדרויסן פון ארץ ישראל זענען די פיוטים הערשט אריינגעקמען דורך רבי שלמה סולימאן בן עמר אלסנג'ארי, ניסי אלנהרואני, רבי סעדיה גאון, יוסף אלברדאני און אנדערע, אנגעהויבן צו ערשיינען. אין בבל האט זיך דאס זאגן פיוטים אלס ערזאץ צום באשטימטן נוסח אנגעשטויסן אין שטארקע אפּאזיציע, טייל פון די גאונים האבן געהאלטן אז דער היתר איז נאר געווען צוליב שעת השמד, אנדערע האבן דאס מתיר געווען אזוי לאנג ווי מען האלט זיך צום ענין פון דער אריינפיר און אויספיר פון די ברכות וואס זענען באשטימט געווארן דורך די אנשי כנסת הגדולה. די מחלוקת האט אנגעהאלטן אויך שפעטער ווען די פיוטים זענעם אריינגעפלאכטן געווארן אלס צוגאב צום אנגענומען נוסח התפילה, און ביז היינט זענען דא פארשידענע מנהגים אין דעם לויט די קרייזן. | אינדרויסן פון ארץ ישראל זענען די פיוטים הערשט אריינגעקמען דורך רבי שלמה סולימאן בן עמר אלסנג'ארי, ניסי אלנהרואני, רבי סעדיה גאון, יוסף אלברדאני און אנדערע, אנגעהויבן צו ערשיינען. אין בבל האט זיך דאס זאגן פיוטים אלס ערזאץ צום באשטימטן נוסח אנגעשטויסן אין שטארקע אפּאזיציע, טייל פון די גאונים האבן געהאלטן אז דער היתר איז נאר געווען צוליב שעת השמד, אנדערע האבן דאס מתיר געווען אזוי לאנג ווי מען האלט זיך צום ענין פון דער אריינפיר און אויספיר פון די ברכות וואס זענען באשטימט געווארן דורך די אנשי כנסת הגדולה. די מחלוקת האט אנגעהאלטן אויך שפעטער ווען די פיוטים זענעם אריינגעפלאכטן געווארן אלס צוגאב צום אנגענומען נוסח התפילה, און ביז היינט זענען דא פארשידענע מנהגים אין דעם לויט די קרייזן. | ||
זינט די ענדע תקופת הגאונים, דורכאויס די אייראפעאישע מיטלאלטער, זענען ערשינען פרישע צענטערפונקטן וואו דער אידישער פיוט האט געבליט. א גרויסער צענטערפונקט איז געווען אין [[ספרד]] און אין [[פרובאנס]] אין די תקופה פון די [[גאלדענע עפאכע]], די ארטיגע פייטנים האבן אריינגעברענט פרישע סטילן אין זייערע שאפונגען, און כמעט ווי ארויסעגשטויסן דעם מהלך פון די ארץ ישראל'דיגע פיוטים. אין אנדערע אייראפעאישע קהילות (ווי: [[איטאליע]], [[אשכנז]], [[גריכלאנד]] און [[צרפת]]) איז די השפעה פון ארץ ישראל'דיגע מנהגים געווען שטערקער, זיי האבן ממשיך געווען צו זאגן די פיוטים, און האבן געשאפן נייע אויף דעם זעלבן שטייגער. הערשט שפעטער האט אויך דארט אנגעהויבן אריינגעקומען שטריכן פון דעם ספרדישן סגנון. אין יענע תקופות זענען געווען פילע פייטנים אין אלע גרעסערע אידישע ישובים, און פיוטים זענען געווען די מערסט פארשפרייטע פאָרעם פון אידישע שאפונגען און תפילות{{הערה|צונץ ("ליטעראַטורגעשיכטע") ציילט איבער 900 נעמען פון פּייטנים}}. דאן איז דער נוסח התפילה מער נישט ערזעצט געווארן, די פיוטים האבן בלויז געדינט אלס צוגאב אדער צו זאגן א אנדערע געלעגנהייטן. | זינט די ענדע תקופת הגאונים, דורכאויס די אייראפעאישע מיטלאלטער, זענען ערשינען פרישע צענטערפונקטן וואו דער אידישער פיוט האט געבליט. א גרויסער צענטערפונקט איז געווען אין [[ספרד]] און אין [[פרובאנס]] אין די תקופה פון די [[גאלדענע עפאכע]], די ארטיגע פייטנים האבן אריינגעברענט פרישע סטילן אין זייערע שאפונגען, און כמעט ווי ארויסעגשטויסן דעם מהלך פון די ארץ ישראל'דיגע פיוטים. אין אנדערע אייראפעאישע קהילות (ווי: [[איטאליע]], [[אשכנז]], [[גריכלאנד]] און [[צרפת]]) איז די השפעה פון ארץ ישראל'דיגע מנהגים געווען שטערקער, זיי האבן ממשיך געווען צו זאגן די פיוטים, און האבן געשאפן נייע אויף דעם זעלבן שטייגער. הערשט שפעטער האט אויך דארט אנגעהויבן אריינגעקומען שטריכן פון דעם ספרדישן סגנון. אין יענע תקופות זענען געווען פילע פייטנים אין אלע גרעסערע אידישע ישובים, און פיוטים זענען געווען די מערסט פארשפרייטע פאָרעם פון אידישע שאפונגען און תפילות{{הערה|צונץ ("ליטעראַטורגעשיכטע") ציילט איבער 900 נעמען פון פּייטנים}}. דאן איז דער נוסח התפילה מער נישט ערזעצט געווארן, די פיוטים האבן בלויז געדינט אלס צוגאב אדער צו זאגן א אנדערע געלעגנהייטן. ווי אויך איז דענמאלטס געווען פארשפרייט דאס שאפן אלגעמיינע פיוטים לשם א אירוע צו פארצייכענען א פאסירונג, נישט דוקא צו זאגן אין באשטימטע פלעצער ביים דאווענען. | ||
די פיוטים זענען דורכאויס די יארן געווארן צאמגענומען דורך די קהילות לויט זייערע מנהגים, און אהערגעשטעלט פאר זייערע שלוחי ציבור אין מחזורים. און מיט די ערפינדונג פון דרוק איז דאס נאכמער פאראיינינגט געווארן און פארשפרייט געווארן. | די פיוטים זענען דורכאויס די יארן געווארן צאמגענומען דורך די קהילות לויט זייערע מנהגים, און אהערגעשטעלט פאר זייערע שלוחי ציבור אין מחזורים. און מיט די ערפינדונג פון דרוק איז דאס נאכמער פאראיינינגט געווארן און פארשפרייט געווארן. | ||
==קונסט און סטיל== | ==קונסט און סטיל== | ||