3,258
רעדאגירונגען
הגהה און עטליכע לינקס צו היברובוקס
ק (←דרויסנדיגע לינקס: דרויסנדיגע לינק) |
(הגהה און עטליכע לינקס צו היברובוקס) |
||
| שורה 1: | שורה 1: | ||
{{דעסקריפציע|קושיא אויף חנוכה}} | {{דעסקריפציע|קושיא אויף חנוכה}} | ||
דער בית יוסף פרעגט א ברייט בארימטע קשיא אין {{טור|אורח חיים|תרע|אן=ביידע|מפרש=בית יוסף}}: די גמרא זאגט אז די [[חשמונאים]] האבן געפונען א פך שמן וואס האט פארמאגט בלויז אויף איין נאכט צינדן די [[מנורה]] אין [[בית המקדש]], און עס האט געקלעקט אויף אכט; אויב אזוי איז דאך לכאורה דער [[נס חנוכה]] געווען בלויז זיבן טעג, דאן פארוואס איז דער יו"ט אכט טעג? | דער [[בית יוסף]] פרעגט א ברייט בארימטע קשיא אין {{טור|אורח חיים|תרע|אן=ביידע|מפרש=בית יוסף}}: די גמרא זאגט אז די [[חשמונאים]] האבן געפונען א פך שמן וואס האט פארמאגט בלויז אויף איין נאכט צינדן די [[מנורה]] אין [[בית המקדש]], און עס האט געקלעקט אויף אכט; אויב אזוי איז דאך לכאורה דער [[נס חנוכה]] געווען בלויז זיבן טעג, דאן פארוואס איז דער יו"ט אכט טעג? | ||
אויף דעם קשיא זענען פארהאן הונדערטער תירוצים דורכאויס די דורות. און עס ווערט געניצט אלס הינטערגרונט צו פילע דרושים און פלפולים בשייכות מיט [[חנוכה]]. עס איז שטארק גאנגבאר אין דער תורה-וועלט דאס מפלפל זיין אין די חנוכה טעג צו פארענטפערן "דעם בית יוספ'ס קשיא", און עס ווערט געניצט אלס פתח צו רעיונות אין מוסר און אין פנימיות, ווי אויך צו לומד'ישע און הלכה'דיגע סברא און פלפול. | אויף דעם קשיא זענען פארהאן הונדערטער תירוצים דורכאויס די דורות. און עס ווערט געניצט אלס הינטערגרונט צו פילע דרושים און פלפולים בשייכות מיט [[חנוכה]]. עס איז שטארק גאנגבאר אין דער תורה-וועלט דאס מפלפל זיין אין די חנוכה טעג צו פארענטפערן "דעם בית יוספ'ס קשיא", און עס ווערט געניצט אלס פתח צו רעיונות אין מוסר און אין פנימיות, ווי אויך צו לומד'ישע און הלכה'דיגע סברא און פלפול. | ||
== די קשיא == | == די קשיא == | ||
אין גמרא ווערט געברענגט פון די ברייתא אויף [[מגילת תענית]] א טעם פארוואס [[חנוכה]] איז אכט טעג; אלס זכר פאר די [[נס חנוכה|נס פך השמן]]: "ווייל ווען די [[יוונים]] זענען אריין אינעם היכל האבן זיי מטמא אלע אוילן פון היכל, און ווען די קעניגרייך פון בית [[חשמונאים|חשמונאי]] האט זיך געשטארקט איבער זיי און זיי באזיגט האט מען נישט געפונען נאר איין קריגל אויל וואס איז געליגן מיט'ן זיגל פונעם [[כהן גדול]], און עס איז נישט געווען דערין נאר צו צינדן פאר איין טאג, עס איז געשען דערמיט א נס און מען האט געצינדן דערפון פאר אכט טעג, צום קומענדיגן יאר האט מען זיי באשטימט און געמאכט פאר ימים טובים מיט לויב און געזאנג"{{הערה|{{בבלי|שבת|כא|ב}}|שם=שבתכא}}. | אין גמרא ווערט געברענגט פון די ברייתא אויף [[מגילת תענית]] א טעם פארוואס [[חנוכה]] איז אכט טעג; אלס זכר פאר די [[נס חנוכה|נס פך השמן]]: "ווייל ווען די [[יוונים]] זענען אריין אינעם היכל האבן זיי מטמא געווען אלע אוילן פון היכל, און ווען די קעניגרייך פון בית [[חשמונאים|חשמונאי]] האט זיך געשטארקט איבער זיי און זיי באזיגט האט מען נישט געפונען נאר איין קריגל אויל וואס איז געליגן מיט'ן זיגל פונעם [[כהן גדול]], און עס איז נישט געווען דערין נאר צו צינדן פאר איין טאג, עס איז געשען דערמיט א נס און מען האט געצינדן דערפון פאר אכט טעג, צום קומענדיגן יאר האט מען זיי באשטימט און געמאכט פאר ימים טובים מיט לויב און געזאנג"{{הערה|{{בבלי|שבת|כא|ב}}|שם=שבתכא}}. | ||
איז שווער: וויבאלד פאר איין טאג איז יא געווען גענוג אויל, קומט אויס אז דער נס איז געווען בלויז די איבעריגע זיבן טעג, אויב אזוי פארוואס איז חנוכה אכט טעג? | איז שווער: וויבאלד פאר איין טאג איז יא געווען גענוג אויל, קומט אויס אז דער נס איז געווען בלויז די איבעריגע זיבן טעג, אויב אזוי פארוואס איז חנוכה אכט טעג? | ||
| שורה 27: | שורה 27: | ||
;מנורה איז געבליבן פול | ;מנורה איז געבליבן פול | ||
אינעם דריטן תירוץ ענטפערט דער בית יוסף אז מ'האט געטראפן די מנורה אינדערפרי אנגעפילט מיט אויל און עס האט נישט אויסגעברענט. אויך דער תירוץ ווערט געברענגט אין ראשונים{{הערה| | אינעם דריטן תירוץ ענטפערט דער בית יוסף אז מ'האט געטראפן די מנורה אינדערפרי אנגעפילט מיט אויל און עס האט נישט אויסגעברענט. אויך דער תירוץ ווערט געברענגט אין ראשונים{{הערה|נאמען=האשכול}}, און אויך אויף דעם איז שווער דער אויבנדערמאנטע קשיא אז דער אכטער טאג איז נישט געווען א נס{{הערה|פרי חדש סימן תר"ע; ליקוטי חבר בן חיים דארט אויפ'ן ט"ז}}. | ||
אויף דעם תירוץ איז שווער אז לכאורה ווערט די אויל "דשן" אינדערפרי, און מ'דארף עס ארויסנעמען און אריינלייגן נייע{{הערה|{{בבלי|מנחות|פח|ב}}; {{רמב"ם|תמידין ומוספין|ג|יב}}.}}, און לויט דעם וואלט די אויל פסול געווארן יעדע צופרי. דער מהר"ם חביב ענטפערט דערויף עטליכע תירוצים, ערשטנס אז דער נס איז געווען ווי א | אויף דעם תירוץ איז שווער אז לכאורה ווערט די אויל "דשן" אינדערפרי, און מ'דארף עס ארויסנעמען און אריינלייגן נייע{{הערה|{{בבלי|מנחות|פח|ב}}; {{רמב"ם|תמידין ומוספין|ג|יב}}.}}, און לויט דעם וואלט די אויל פסול געווארן יעדע צופרי. דער מהר"ם חביב ענטפערט דערויף עטליכע תירוצים, ערשטנס אז דער נס איז געווען ווי א הוראת שעה אז מ'מעג צינדן מיט אויל וואס איז דשן; אדער אז די ליכט האט זיך נישט אויסגעלאשן, נאר מ'האט ארויסגענומען די קנויט און עס אויסגעלאשן אינדרויסן, און אין אזא פאל ווערט עס נישט דשן{{הערה|זעט שפת אמת שבת דף כא עמוד ב, און שו"ת קרן לדוד, עמוד קעא}}; אדער אז די מנורה איז בנס אנגעפילט געווארן מיט אויל הערשט נאכ'ן דישון{{הערה|דרשות מהר"ם חביב פרשת מקץ}}. אין טייל ראשונים און אחרונים שטייט ענליך צו דעם תירוץ, אבער אביסל אנדערש: זיי שרייבן אז יעדע נאכט האט אויסגעברענט בלויז אן אכטל, און די מנורה איז געבליבן אנגעפילט מיט די איבעריגע אויל וועלכע מ'האט אנגעצונדן די קומענדיגע נאכט{{הערה|{{בבלי|שבת|כא|ב|מפרש=תוספות הרא"ש}}; נימוקי יוסף דארט; אורחות חיים הלכות חנוכה; לבוש סימן תר"ע; מהר"ל אין ספר נר מצווה; פרי חדש דארט}}. | ||
;נישט געווען גענוג פאר איין טאג | ;נישט געווען גענוג פאר איין טאג | ||
דער ראב"ד אין ספר האשכול{{הערה|ספר האשכול הלכות חנוכה ופורים סימן ו'}} ברענגט אלס א תירוץ די שאילתות{{הערה|שאילתא כו}} וועלכע איז גורס "ולא היה בו להדליק '''אפילו''' יום אחד" אנשטאט "ולא היה בו אלא להדליק יום אחד". | דער [[רבי אברהם בן יצחק פון נרבונה|ראב"ד]] אין ספר האשכול{{הערה|נאמען=האשכול|{{היברובוקס|רבי אברהם בן יצחק פון נרבונה|ספר האשכול|31467|הלכות חנוכה ופורים סימן ו'|page=21}}}} ברענגט אלס א תירוץ די שאילתות דרב אחא{{הערה|שאילתא כו}} וועלכע איז גורס "ולא היה בו להדליק '''אפילו''' יום אחד" אנשטאט "ולא היה בו אלא להדליק יום אחד". | ||
געוויסע אחרונים זענען מסביר דעם שאילתות אז דאס אויל איז געווען געאייגנט פאר [[מנחת חביתין]], וועלכע דארף דריי לוג, בשעת די מנורה דארף דריי און א האלב לוג (א האלב לוג פאר זיבן ליכט){{הערה|זעט די סוגיות אין {{בבלי|מנחות|פז|ב}}-{{בבלי|מנחות|פח|א|אן=מסכת}}.}}{{הערה|שו"ת פני אריה סימן מ'; שבת של מי שבת כא, ב; מלא העומר סוף פרשת מקץ}}. אנדערע זאגן אז די קריגל איז געווען אן אלטע און עס האט איינגעזאפט פון די אויל מיט דער צייט{{הערה|שאילות שלום אויפ'ן שאילתות דארט}}, אדער אז עס האט זיך אנגעזאמלט שמרים מיט דער צייט{{הערה|משנה שכיר חנוכה זייט קצג}}. ענליך ענטפערן טייל אחרונים לויט דער שיטת הרמב"ם{{הערה|{{רמב"ם|תמידין ומוספין|ג|יב}}.}} אז מ'צינדט די מנורה אויך בייטאג, אז אין די קריגל איז געווען א שיעור בלויז פאר איין הדלקה, און דאס איז געניצט געווארן ביינאכט, און די נס איז שוין געווען דער ערשטע טאג בייטאג{{הערה|הגהות חשק שלמה שבת דף כא עמוד ב; שו"ת קרן לדוד סי' קנט; צבי לצדיק מאמר ד אות ט. און זעט ברכי יוסף סימן תר"ע}}. טייל טייטשן אריין די שיטת הרמב"ם אין די גירסא פון די שאילתות{{הערה|שו"ת בנין שלמה סי' נג}}. | געוויסע אחרונים זענען מסביר דעם שאילתות אז דאס אויל איז געווען געאייגנט פאר [[מנחת חביתין]], וועלכע דארף דריי לוג, בשעת די מנורה דארף דריי און א האלב לוג (א האלב לוג פאר זיבן ליכט){{הערה|זעט די סוגיות אין {{בבלי|מנחות|פז|ב}}-{{בבלי|מנחות|פח|א|אן=מסכת}}.}}{{הערה|שו"ת פני אריה סימן מ'; שבת של מי שבת כא, ב; מלא העומר סוף פרשת מקץ}}. אנדערע זאגן אז די קריגל איז געווען אן אלטע און עס האט איינגעזאפט פון די אויל מיט דער צייט{{הערה|שאילות שלום אויפ'ן שאילתות דארט}}, אדער אז עס האט זיך אנגעזאמלט שמרים מיט דער צייט{{הערה|משנה שכיר חנוכה זייט קצג}}. ענליך ענטפערן טייל אחרונים לויט דער שיטת הרמב"ם{{הערה|{{רמב"ם|תמידין ומוספין|ג|יב}}.}} אז מ'צינדט די מנורה אויך בייטאג, אז אין די קריגל איז געווען א שיעור בלויז פאר איין הדלקה, און דאס איז געניצט געווארן ביינאכט, און די נס איז שוין געווען דער ערשטע טאג בייטאג{{הערה|הגהות חשק שלמה שבת דף כא עמוד ב; שו"ת קרן לדוד סי' קנט; צבי לצדיק מאמר ד אות ט. און זעט ברכי יוסף סימן תר"ע}}. טייל טייטשן אריין די שיטת הרמב"ם אין די גירסא פון די שאילתות{{הערה|שו"ת בנין שלמה סי' נג}}. | ||
| שורה 46: | שורה 46: | ||
;געברענט אכט טעג ברציפות | ;געברענט אכט טעג ברציפות | ||
דער מגן אברהם אין זיין פירוש זית רענן אויף | דער [[מגן אברהם]] אין זיין פירוש זית רענן אויף [[ילקוט שמעוני]]{{הערה|{{היברובוקס|רבי אברהם אבלי גאמבינער|זית רענן|19429|פרשת בהעלותך|page=117}}}} שרייבט אז די ליכט האבן געברענט אכט טעג ברציפות, ווען יעדן טאג האט אראפגעברענט אן אכטל פון די אויל. ער לייגט צו אז מ'האט עס נישט געמעגט אויסלעשן אינדערפרי, ווי דער דין איז אז מ'טאר נישט אויסלעשן א ליכט וואס ברענט. לויט דעם תירוץ איז נישט שווער וואס די אחרונים פרעגן אויף דעם בית יוספ'ס דריטן תירוץ אז די אויל ווערט 'דשן', וויבאלד די אויל ווערט דשן נאר אויב די ליכט לעשט זיך אויס; א ליכט וואס בלייבט ברענען איז זיין אויל נאך כשר צו נוצן ווייטער{{הערה|שפת אמת מנחות פח, ב}}. דער חיד"א אין מחזיק ברכה איז אבער מדייק אז פון די לשון הברייתא איז משמע אז מ'האט אנגעצונדן אכט טעג, ווייל עס שטייט "והדליקו ממנו ח' ימים", נישט "והיה דולק והולך"{{הערה|מחזיק ברכה סימן תרע אות א}}. | ||
אויף דעם תירוץ איז שווער וויאזוי די כהנים האבן מקיים געווען די מצוה פון "הדלקה". פארהאן וואס ענטפערן לויט ווי רבי חיים בריסקער זאגט אז די מצוה פון הדלקת המנורה איז אז די ליכט זאלן ברענען, נישט דאס אנצינדן{{הערה|חידושי רבינו חיים הלוי אויף רמב"ם הל' תמידין ומוספין פרק ג הלכה ד}}, ממילא איז מען מקיים די מצוה מיט דעם אליין וואס די ליכט ברענען{{הערה|שפע חיים חנוכה סימן פ'}}. אנדערע זאגן אז מ'האט געטוישט די קנויטן, און מיט דעם מקיים געווען הדלקה{{הערה|חומת אנך פרשת תצוה}}; אדער אז מ'האט צוגעלייגט אויל, און דאס הייסט "הדלקה" ווייל מ'איז חייב אויף מבעיר ווען מ'טוט דאס אום שבת{{הערה|מקראי קודש לחנוכה סי' א}}. | אויף דעם תירוץ איז שווער וויאזוי די כהנים האבן מקיים געווען די מצוה פון "הדלקה". פארהאן וואס ענטפערן לויט ווי רבי חיים בריסקער זאגט אז די מצוה פון הדלקת המנורה איז אז די ליכט זאלן ברענען, נישט דאס אנצינדן{{הערה|חידושי רבינו חיים הלוי אויף רמב"ם הל' תמידין ומוספין פרק ג הלכה ד}}, ממילא איז מען מקיים די מצוה מיט דעם אליין וואס די ליכט ברענען{{הערה|שפע חיים חנוכה סימן פ'}}. אנדערע זאגן אז מ'האט געטוישט די קנויטן, און מיט דעם מקיים געווען הדלקה{{הערה|חומת אנך פרשת תצוה}}; אדער אז מ'האט צוגעלייגט אויל, און דאס הייסט "הדלקה" ווייל מ'איז חייב אויף מבעיר ווען מ'טוט דאס אום שבת{{הערה|מקראי קודש לחנוכה סי' א}}. | ||
;ספיקא דיומא | ;ספיקא דיומא | ||
טייל אחרונים פארענטפערן דעם בית יוספ'ס קשיא אז מ'האט צוגעלייגט א טאג אלס ספיקא דיומא{{הערה|דרשות חתם סופר לחנוכה, תולדות יעקב יוסף פרשת | טייל אחרונים פארענטפערן דעם בית יוספ'ס קשיא אז מ'האט צוגעלייגט א טאג אלס ספיקא דיומא{{הערה|דרשות חתם סופר לחנוכה, {{היברובוקס|רבי יעקב יוסף פון פולנאה|תולדות יעקב יוסף|14213|פרשת מקץ|page=123}}}}. אבער אנדערע פרעגן דערויף פיל הארבע קשיות: אז חנוכה וואלט זיך געדארפט אנהייבן פון כ"ו כסלו ווען דער נס איז צוערשט געשען{{הערה|פרי מגדים תר"ע משבצות זהב סק"א}}; אז די מהדרין מן המהדרין וואלט געדארפט צינדן בלויז זיבן ליכט אויך דער אכטער טאג{{הערה|{{היברובוקס|רבי דוד שלמה אייבשיץ|ערבי נחל|19050|סוף ספר בראשית|page=155}}}}; און אז אין ארץ ישראל וואלט חנוכה געדארפט זיין בלויז זיבן טעג{{הערה|דרשות חתם סופר לחנוכה}}. | ||
;אלס נצחון מלחמה | ;אלס נצחון מלחמה | ||
| שורה 59: | שורה 59: | ||
;אויפ'ן נס פון טרעפן דאס קריגל | ;אויפ'ן נס פון טרעפן דאס קריגל | ||
טייל ראשונים ענטפערן אז דער ערשטער טאג איז נקבע געווארן לזכר דעם נס פון טרעפן דעם קריגל, ווייל דאס אליין אז מ'האט געטראפן אויף א באהאלטענע ארט וואו די יוונים האבן נישט געקענט צוקומען איז אויך א נס{{הערה|{{בבלי|שבת|כא|ב|מפרש=מאירי}}. ספר האשכול | טייל ראשונים ענטפערן אז דער ערשטער טאג איז נקבע געווארן לזכר דעם נס פון טרעפן דעם קריגל, ווייל דאס אליין אז מ'האט געטראפן אויף א באהאלטענע ארט וואו די יוונים האבן נישט געקענט צוקומען איז אויך א נס{{הערה|{{בבלי|שבת|כא|ב|מפרש=מאירי}}. {{היברובוקס|רבי אברהם בן יצחק פון נרבונה|ספר האשכול|31467|הלכות חנוכה ופורים סימן ו'|page=21}}; און אזוי ווערט געברענגט אין פילע אחרונים}}. | ||
די אחרונים זענען מסביר וואס דער נס איז געווען דא אין עטליכע אופנים: אז די יוונים האבן עס נישט געטראפן{{הערה|מיני תרגומא ליקוטים דף לו; קומץ המנחה פרשת וישב עניני חנוכה; ספר החיים או"ח סי' תר"ע}}; אז עס איז נישט גערירט געווארן בכלל און נישט טמא געווארן בהיסט; אדער אז עס איז נישט צעבראכן געווארן דורכאויס אלע מהומות אינעם בית המקדש{{הערה|נימוקי מהרא"י אויף רמב"ם הלכות חנוכה}}. טייל זאגן אז דער נס איז אז די כהנים האבן עס געלייגט אין א קריגל פון חרס וואס ווערט נישט טמא פון אינדרויסן און עס האט געהאט א שמאלן עפענונג אזוי אז מ'האט נישט געדארפט חושש זיין אז א גוי האט אריינגעשטעקט זיין פינגער{{הערה|אמרי שפר, שבת כא, ב}}; און אז עס איז דעם כהן גדול בכלל איינגעפאלן עס צו זיגלען{{הערה|קהלת יעקב (ר"ש קלוגער) זייט קי; דברי חיים עניני חנוכה}}. טייל זאגן אז דאס זיגל האט א מלאך געמאכט{{הערה|לוית חן שבת כא, ב}}. | די אחרונים זענען מסביר וואס דער נס איז געווען דא אין עטליכע אופנים: אז די יוונים האבן עס נישט געטראפן{{הערה|מיני תרגומא ליקוטים דף לו; קומץ המנחה פרשת וישב עניני חנוכה; ספר החיים או"ח סי' תר"ע}}; אז עס איז נישט גערירט געווארן בכלל און נישט טמא געווארן בהיסט; אדער אז עס איז נישט צעבראכן געווארן דורכאויס אלע מהומות אינעם בית המקדש{{הערה|נימוקי מהרא"י אויף רמב"ם הלכות חנוכה}}. טייל זאגן אז דער נס איז אז די כהנים האבן עס געלייגט אין א קריגל פון חרס וואס ווערט נישט טמא פון אינדרויסן און עס האט געהאט א שמאלן עפענונג אזוי אז מ'האט נישט געדארפט חושש זיין אז א גוי האט אריינגעשטעקט זיין פינגער{{הערה|אמרי שפר, שבת כא, ב}}; און אז עס איז דעם כהן גדול בכלל איינגעפאלן עס צו זיגלען{{הערה|קהלת יעקב (ר"ש קלוגער) זייט קי; דברי חיים עניני חנוכה}}. טייל זאגן אז דאס זיגל האט א מלאך געמאכט{{הערה|לוית חן שבת כא, ב}}. | ||